Browar Zamkowy Cieszyn
49°45′07″N 18°37′34″E/49,751944 18,626111 Widok od strony ul. Dojazdowej | |
| Browar Zamkowy Cieszyn Sp. z o.o. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data założenia |
1846 |
| Właściciel | |
| Produkcja piwa |
160 000 hl |
| Marki |
Noszak, Mastne, Lager Cieszyński, Stout Cieszyński, Porter Cieszyński |
| Dane adresowe | |
| Adres: ul. Dojazdowa 2 43-400 Cieszyn | |
Położenie na mapie Cieszyna  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego  | |
| 49°45′07″N 18°37′34″E/49,751944 18,626111
| |
| [www.browarcieszyn.pl Strona internetowa] | |
Browar Zamkowy Cieszyn Sp. z o.o. – zabytkowy[1] browar przemysłowy w Cieszynie powstały w 1846 roku. Zakład należy do holenderskiego koncernu Heineken i wchodzi w skład Grupy Żywiec.
Historia
Browar na Wzgórzu Zamkowym
Początki Browaru Zamkowego w Cieszynie, przed jego relokacją sięgają końca 1653 roku – okresu, gdy regent Tłuk z Toszonowic uruchomił na zamku w Cieszynie browar[2]. Odbywało się to wbrew prawu, wbrew zasad dotyczących przywileju piwowarskiego Cieszyna – Bierporzadka[3]. Zgodnie z tym przywilejem ilość warzonego piwa zależała od wielkości posesji. Po protestach mieszczan „produkcję piwa przerwano, ale potem działał nadal, nominalnie produkując jedynie na potrzeby poddanych kameralnych poza obszarem mili zastrzeżonym dla Cieszyna”[2].
Browar Habsburgów
W 1838 roku arcyksiążę Karol Ludwik Habsburg postanowił gruntownie przebudować swoją cieszyńską rezydencję. W tym celu sprowadził wiedeńskiego architekta Josepha Kornhäusla, który zlecił rozbiórkę ruin zamku piastowskiego z wyjątkiem wieży i romańskiej rotundy. W niedługim czasie na Górze Zamkowej powstał nowy, klasycystyczny pałac wraz z oranżerią i parkiem w stylu angielskim. Niejako przy okazji tej wielkiej przebudowy zachęcony sukcesami, jakie w owym czasie zaczęło na rynku odnosić piwo typu pilzneńskiego, książę cieszyński Karol Ludwik postanowił zbudować własny browar w Cieszynie.
Cieszyn posiadał długie tradycje piwowarskie, bowiem już od XV wieku istniał tu browar mieszczański. Nie był on jednak własnością księcia, a ponadto produkowano w nim wyłącznie piwo tradycyjne górnej fermentacji w niewielkich ilościach. Dlatego ok. 1840 roku tuż pod zamkiem, na stoku wzgórza rozpoczęto budowę nowoczesnego browaru, który miał zająć się produkcją piwa typu pilzneńskiego na skalę przemysłową. Budowę ukończono w 1846 roku i niemal natychmiast po otwarciu zakład rozpoczął swoją działalność.
Piwo z Cieszyna szybko stało się popularne nie tylko w Księstwie Cieszyńskim, ale w całej monarchii habsburskiej. Syn i następca Karola Ludwika, arcyksiążę Albrecht Fryderyk Habsburg, zachwycony sukcesami zakładu rozwinął produkcję i w 1856 roku zdecydował się na założenie kolejnego browaru, który na jego polecenie wybudowano we wsi Pawlusie pod Żywcem. Pierwsi piwowarzy żywieckiego browaru pochodzili z Cieszyna.
Browar państwowy
Po zakończeniu I wojny światowej i upadku Austro-Węgier doszło do nacjonalizacji majątku książąt cieszyńskich. W 1920 roku browar upaństwowiono i powołano Państwowe Zamkowe Zakłady Przemysłowe w Cieszynie. W latach 20. XX wieku wydzierżawiono go warszawskim przedsiębiorcom skoligaconym m.in. z prezydentem Ignacym Mościckim. W 1933 roku zakład znalazł się pod zarządem Dyrekcji Lasów Państwowych.
W czasie II wojny światowej browar nie uległ likwidacji i nie zaprzestał produkcji. Po 1945 roku został włączony w skład Bielskich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych, a następnie Zakładów Piwowarskich w Żywcu. Przez cały ten czas, wciąż w tym samym budynku, browar produkował różne gatunki piwa, w tym swój sztandarowy produkt – piwo jasne pełne typu pilzneńskiego. Niestety jakość tego produktu, szczególnie w latach 70. i 80. XX wieku, budziła wiele zastrzeżeń.
Browar Grupy Żywiec
Na początku lat 90. XX wieku cieszyński browar został sprywatyzowany i wraz z browarem żywieckim zakupiony przez holenderski koncern Heineken. Produkcję ograniczono do jednego gatunku piwa, któremu nadano handlową nazwę Żywiec Brackie. Piwa z Cieszyna sprzedawano w tym czasie w całym kraju.
Po kilku latach postanowiono zmienić charakter zakładu na producenta regionalnego, w związku z tym odstąpiono od handlowej nazwy marki Żywiec Brackie i wprowadzono nazwę Brackie. Zmieniono też znacznie oprawę graficzną i rozpoczęto dystrybucję piwa z nastawieniem na rynek lokalny województwa śląskiego. W 2003 roku w browarze w Cieszynie rozpoczęto produkcję marki ogólnopolskiej – Żywiec Porter, która jest jednak dystrybuowana na rynku ogólnopolskim pod logo Browaru Żywiec.
Od 2009 roku w Brackim Browarze Zamkowym w Cieszynie produkowane są jednorazowo warki piw specjalnych dla Grupy Żywiec. W 2009 roku uwarzono tutaj piwo Bracki Koźlak Dubeltowy, którego autorem receptury jest piwowar domowy, Jan Krysiak, zwycięzca VII Konkursu Piwowarów Domowych w Żywcu[4][5]. W 2010 roku zwyciężczyni VIII Konkursu Piwowarów Domowych w Żywcu, Dorota Chrapek, uwarzyła w cieszyńskim browarze piwo typu belgian pale, ale – Brackie Pale Ale belgijskie[6]. W 2011 roku wyprodukowano w nim piwo Grupy Żywiec dla sklepów sieci handlowej Biedronka – Leżajsk Pszeniczne[7]. W tym samym roku powstał w tym zakładzie piwowarskim Grand Champion Birofilia 2011 – piwo kolońskie, według receptury Jana Szały[8][9].
Od 2010 roku browar rozpoczął produkcję piwa typu amber ale, Brackie Mastne. Został także siedzibą Polskiego Stowarzyszenia Piwowarów Domowych. Wdrożono w nim ponadto projekt przekształcenia zakładu w żywe muzeum piwowarstwa.
W 2011 roku doszło do formalnej konsolidacji browaru z Grupą Żywiec[10].
Architektura
Browar Zamkowy został wzniesiony na zlecenie arcyksięcia Karola Ludwika, a kamień węgielny pod jego budowę położył arcyksiążę Albrecht Fryderyk[11]. Powstał według planów wiedeńskiego architekta - Józefa Kornhäusla, a nadzór nad budową sprawował mistrz murarski sprowadzony z Wiednia – Fryderyk Baldauf[12]. „Serce” browaru stanowi czteroskrzydłowy, trójkondygnacyjny prostokątną budynek z dziedzińcem pośrodku. Budynek zyskał obronny charakter dzięki temu, że jego naroża i brama została ozdobiona pseudorustyką[13].
Historyczny układ zabudowy budynków i pomieszczeń browaru był podzielony ze względu na ich funkcję.
Budynek główny jest połączony z leżakowniami, które stanowią skład zespołu podziemnych korytarzy. Zostały one usytuowane na różnych poziomach wzgórza zamkowego[14]. Obiektem przylegającym do budynku browaru w części południowo-zachodniej, jest wysoka piwnica – tunel lodowy, który został wydrążony pod wzgórzem zamkowym, prawie do połowy dziedzińca średniowiecznego zamku górnego. Składowano w nim lód, który był wykorzystywany w procesie produkcyjnym[15].
Słodownia zbudowana z cegły i kamienia, mieszcząca piwnice do moczenia i słodowania jęczmienia była zlokalizowana w podziemiach browaru. Magazyny jęczmienia i słodu, pomieszczenia do czyszczenia zboża przed słodowaniem oraz tzw. suszarnia powietrzna były zlokalizowane na piętrach i strychach[16].
Browarniana warzelnia o autonomicznym charakterze, zajmuje niewielką przestrzeń, choć zdołała pomieścić: kadź zacierną, kadź filtracyjną, kadź pomocniczą z baterią oddzielającą i przyrządem do wysładzania, kocioł pomocniczy z mieszadłem, kocioł do gotowania piwa z koszem chmielowym i pompy[16].
Izba fermentacyjna został zlokalizowana na pierwszym poziomie piwnic. Były w niej ustawione cylindryczne i stożkowe, otwarte kadzie fermentacyjne przeznaczone do fermentacji dolnej[16].
Wraz z czasem, aż do I Wojny Światowej, budynek browaru był rozbudowywany i przebudowywany. Obecnie stanowi zespół zabudowań w różnych stylach architektonicznych od biedermeieru po neogotyk[17].
Charakterystyka
Browar w Cieszynie od lat 90. XX wieku należy do dużego międzynarodowego koncernu piwowarskiego. Mimo to zachował charakter regionalny i jako jedyny browar Grupy Żywiec wytwarza piwo metodami klasycznymi (m.in. stosuje zacieranie dekokcyjne, otwarte kadzie fermentacyjne i zbiorniki leżakowe, a nie metodę HGB i tankofermentory)[18]. W zakładzie znajduje się wiele do dziś sprawnie funkcjonujących urządzeń pochodzących z drugiej połowy XIX wieku i początku XX wieku.
Zdolności produkcyjne Brackiego Browaru Zamkowego w Cieszynie wynoszą 160 tysięcy hektolitrów piwa rocznie. Jego produkty są butelkowane oraz rozlewane do beczek keg na miejscu. Puszkowanie marek piwa z Cieszyna odbywa się w rozlewni browaru w Żywcu.
Marki i gatunki piwa
- Mastne – polskie ALE (Bursztynowe polskie ALE)
- Lager / Lager Cieszyński (Pale Lager)
- Ciemna Strona Cieszyna (Monachijskie ciemne)
- Double IPA
- Sour Mango Ale (Sour Ale)
- Pszeniczne / Pszeniczne Cieszyńskie (Weizen / Weissbier)
- Witbier
- Fruit Wheat (Truskawka)
- West Coast IPA / Cieszyńskie West Coast IPA
- Porter / Porter Cieszyński (porter bałtycki)
- Stout / Stout Cieszyński
- Koźlak dubeltowy / Cieszyński Koźlak Dubeltowy (reedycja)
- Lager BIO / Lager BIO Cieszyński (Pale Lager)
- Zdrój Zamkowy (Pale Lager)
- Noszak (Lager)
- UfF0% Granat (napój bezalkoholowy)
- Hop na Kawkę (Brown Porter z kawą)
- Rye Wine / Rye Wine Cieszyński
- Wheat Wine / Wheat Wine Cieszyński
- Angielski Lord / Angielski Lord Cieszyński (Barley Wine)
- Guślarz Cieszyński (Gose)
- Juicy IPA / Juicy IPa Cieszyńskie (Juicy India Pale Ale)
- Czeska Desitka / Czeska Desitka Cieszyńska
- Lekka Brytania / Lekka Brytania Cieszyńska (Mild Ale)
- Brown Porter / Brown Porter Cieszyński (Brown Porter / English Porter)
- UfF0% Mango (Napój bezalkoholowy)
- Quadrupel
-
Mastne -
Witbier -
Lager -
Pszeniczne -
Fruit Wheat -
Sour Mango Ale -
Double IPA -
Ciemna Strona Cieszyna
Archiwalne marki piwa
- Brackie (lager)
- Żywiec Porter (porter bałtycki)
- Żywiec APA (american pale ale)
- Sezonowe Cieszyńskie (saison)
- FES Cieszyński (foreign stout)
- Mojito Berliner Weisse (Berliner Weisse)
- Czeski Pils (Bohemian Pilsener)
- Porter Bourbon B.A. (Porter Bałtycki B.A.)
- Porter Jubileuszowy (Porter bałtycki)
- Dubbel Cieszyński
- Angielski Lord z Wiśniami B.A. (Barrel Aged – Barley Wine z owocami)
- Session American Bitter (American Bitter)
- Biała Dama / Biała Dama Cieszyńska (Albae cerevisiae)
- Irish Red Ale / Irish Red Ale Cieszyński
- Red Roeselare Ale / Cieszyński Red Roeselare Ale (Flanders Red Ale)
- Witbier Red / Cieszyński Witbier Red (Witbier)
- DarkSaison / Dark Saison Cieszyński (Saison)
- Nowa Anglia / Cieszyńska Nowa Anglia (Vermont IPA)
- Ziółka Dwa i Cztery Zboża (Piwo ziołowe z przyprawami)
- Dubbel (Belgian Dubbel)
- Imperial IPA (Imperial IPA / Double IPA)
- Rauch Bock / Bracki Rauch Bock
- Grand Champion w stylu Kölsch (Kölsch – kolońskie)
- Pale Ale Belgijskie / Brackie Pale Ale Belgijskie (Belgian Pale Ale)
- Koźlak Dubeltowy / Bracki Koźlak Dubeltowy (Doppelbock)
Piwa specjalne
Grand Champion Birofilia
- 2009 – Bracki Koźlak Dubeltowy (doppelbock)
- 2010 – Brackie Pale Ale belgijskie (belgian pale ale)
- 2011 – Bracki Grand Champion Birofilia 2011[19] (kölsch)
- 2012 – Bracki Rauchbock (Koźlak dymiony)
- 2013 – Brackie Imperial IPA (Imperial India Pale Ale)
- 2014 – Dubbel Cieszyński (Dubbel)
- 2015 – Cieszyńskie Red Roeselare Ale (sour ale)
- 2016 – Cieszyński Fruit Wheat
- 2017 – Nowa Anglia (Vermont IPA)
- 2018 – Wheat Wine
- 2019 – Quadrupel
Zwiedzanie Browaru Zamkowego Cieszyn
Browar Zamkowy Cieszyn jest także żywym muzeum. Część zabudowań wykorzystywana jest jako wystawy stałe, na których są prezentowane procesy produkcji piwa i historia browaru oraz wydarzenia kulturalne. Browar można zwiedzać grupowo lub indywidualnie. "Po zapoznaniu się z historią miejsca odwiedzających czeka przejście przez różnorodne pomieszczenia i etapy produkcji zaczynając od śrutowania przez zacieranie, warzenie, filtrację aż do leżakowni – zwiedzanie odbywa się pod czujnym okiem piwowara, który opowiada o swojej pasji i pracy". Jedynie fermentownia, w której przebiega fermentacja w otwartych kadziach, pozostaje zamknięta dla zwiedzających ze względu na wynikające z tego ryzyko zakażenia piwa[20].
Zwiedzanie jest podzielone na dwa sezony:
- Sezon letni (od 1 kwietnia do 30 września)
- Piątek: 18:00
- Sobota: 12:00; 14:00; 16:00; 18:00
- Niedziela: 12:00; 14:00; 16:00
- Sezon zimowy ( od 1 października do 31 marca)
- Sobota: 12:00; 14:00; 16:00
- Niedziela: 12:00; 14:00
Czas zwiedzania: od 45 min do 60 min[21].
Browar można też zwiedzać w trakcie Industriady – Święta Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, w trakcie Cieszyńskiej Nocy Muzeów i w trakcie Cieszyńskiej Jesieni Piwnej.
Cieszyńska Jesień Piwna
Cieszyńska Jesień Piwna, wcześniej Bracka Jesień[22], to cykliczna impreza, która jest organizowana na terenie Browaru Zamkowego w Cieszynie, w ostatni weekend sierpnia[23]. W te dni odbywają się koncerty muzyczne i degustacje oraz bezpłatne zwiedzanie browaru.
W trakcie Cieszyńskiej Jesieni Piwnej organizowane są dwa konkursy. Międzynarodowy Cieszyński Konkurs Piw Domowych PSPD[24], to konkurs w którym biorą udział piwowarzy tworzący piwo w stylu: Porter Bałtycki i Czeski Pils/Jasne Pełne. Drugi konkurs, to Konkurs Piw Pracowniczych Grupy Żywiec[25], w którym biorą udział osoby na co dzień niezwiązane z produkcją piwa[26].
Trivia
Od 2017 roku Browar Zamkowy Cieszyn znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego[27].
Browar można zwiedzać wirtualnie – zwiedzanie wirtualne.
Na terenie browaru znajduje się tzw. "lodowy tunel" wydrążony pod Górą Zamkową, który początkowo służył jako chłodnia i magazyn na lód leżakowanie odbywa się w starych piwnicach, wydrążonych w głębi Góry Zamkowej. Niska temperatura sprawiała, że lód z pobliskich akwenów wodnych można było magazynować aż do lata[28]. Obecnie tunel służy jako leżakownia, wykorzystywana do dojrzewania piwa. Możliwe jest tez jego zwiedzanie.
Browary Zamkowy Cieszyn jest jednym z trzech polskich browarów, w którym odbywa się fermentacja w otwartych kadziach[29][30].
W browarze w okresie II Wojny Światowej znajdowały się cele więzienne[31].
Ok. 70% procent browaru usytuowane jest pod ziemią[16].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 23 lipca 2024.
- ↑ a b Janusz Spyra, Śląsk Cieszyński w w okresie 1653-1848 = Teschen Silesia between 1653 and 1848 = Teschener Schlesien von 1653 bis 1848, Wydanie pierwsze, Cieszyn, ISBN 978-83-935147-1-7, OCLC 883963516 [dostęp 2020-05-07].
- ↑ Dzieje Cieszyńskiego Piwowarstwa | Gazetacodzienna [online], gazetacodzienna.pl [dostęp 2020-05-07].
- ↑ Ewa Furtak: Kto warzy piwo, dostaje medal. miasta.gazeta.pl. [dostęp 9 listopada 2009]. (pol.).
- ↑ Ziemowit Fałat: Stało się ! Najlepsze piwo VII KPD uwarzone w Cieszynie !. www.browaramator.pl. [dostęp 9 listopada 2009]. (pol.).
- ↑ Daria Guba: Cieszyn z pianką na dwa palce. polskalokalna.pl. [dostęp 2010-10-05]. (pol.).
- ↑ Tomasz Kopyra: Leżajsk Pszeniczne z… Cieszyna. kopyr.wordpress.com, 2011-10-26. [dostęp 2011-11-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-09)]. (pol.).
- ↑ Bracki Grand Champion Birofilia 2011 uwarzony. festiwal-birofilia.pl, 2011-10-17. [dostęp 2011-11-18]. (pol.).
- ↑ Bracki Grand Champion Birofilia 2011 uwarzony. grupazywiec.pl, 2011-10-18. [dostęp 2011-10-18]. (pol.).
- ↑ Grupa Żywiec wchłonie Bracki Browar Zamkowy w Cieszynie. portalspozywczy.pl. [dostęp 2011-01-21]. (pol.).
- ↑ Tramwaj Cieszyński, Nowy browar na Wzgórzu | Tramwaj Cieszyński [online] [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ Tramwaj Cieszyński, Nowy browar na Wzgórzu | Tramwaj Cieszyński [online] [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ Mariusz. Makowski, Szlak książąt cieszyńskich. Habsburgowie, Cieszyn: Biuro Promocji i Informacji. Urząd Miejski, 2007, ISBN 978-83-89835-14-7, OCLC 233505261 [dostęp 2020-05-11].
- ↑ Browar Zamkowy Cieszyn [online], www.zabytkitechniki.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ Browar Zamkowy Cieszyn [online], www.zabytkitechniki.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ a b c d Adam Spyra, Bracki Browar Zamkowy : pasja cieszyńskich piwowarów, Cieszyn: Grupa Żywiec S.A - Bracki Browar Zamkowy, 2011, ISBN 978-83-907757-9-1, OCLC 803583225 [dostęp 2020-05-11].
- ↑ Browar Zamkowy Cieszyn [online], www.zabytkitechniki.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ Janusz Zięba: Browar stawia (na) nowe piwo. Gazeta Codzienna Śląsk Cieszyński. [dostęp 17 kwietnia 2009]. (pol.).
- ↑ Jan Szała (dżony): Warzenie Grand Championa 2011 w BBZ. Piwo.org, 2011-11-30. [dostęp 2011-11-30]. (pol.).
- ↑ web24 com pl-projektowanie stron www, Browar Zamkowy w Cieszynie [online], website [dostęp 2020-05-08].
- ↑ Browar Zamkowy Cieszyn [online], www.zabytkitechniki.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ 24, Bracka Jesień [online], website [dostęp 2020-05-11].
- ↑ 24, Cieszyńska Jesień Piwna [online], website [dostęp 2020-05-11].
- ↑ X Międzynarodowy Cieszyński Konkurs Piw Domowych 2020 [online], cieszynskikpd.pspd.org.pl [dostęp 2020-05-11] (ang.).
- ↑ 24, Cieszyńska Jesień Piwna [online], website [dostęp 2020-05-11].
- ↑ Druga strona Ż [online], Druga strona Ż [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ Browar Zamkowy Cieszyn [online], www.zabytkitechniki.pl [dostęp 2020-05-08] (pol.).
- ↑ web24 com pl-projektowanie stron www, Browar Zamkowy w Cieszynie [online], website [dostęp 2020-05-08].
- ↑ web24 com pl-projektowanie stron www, Co to są otwarte kadzie? [online], website [dostęp 2020-05-08].
- ↑ Otwarte kadzie fermentacyjne [online], Piwo.org [dostęp 2020-05-08] (pol.).
- ↑ Warzą jak nigdzie! : 160 lat Brackiego Browaru Zamkowego, „Głos Ziemi Cieszyńskiej”, 2006, s. 1-2.
Bibliografia
- Ryszard Kincel: Od Mastnego do Brackiego. Z dziejów piwowarstwa cieszyńskiego. Cieszyn: Bracki Browar Zamkowy, 2000.
- Aleksander Strojny: Browary w Polsce. Warszawa: Hachette Polska, 2009. ISBN 978-83-7575-674-6.