Świerk pospolity

Świerk pospolity
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	świerk
Gatunek	świerk pospolity
	Nazwa systematyczna
	Picea abies (L.) H. Karst; Deut. Fl. 324. 1881
Synonimy
	Picea excelsa (Lam.) Link 1841; Picea montana Schur 1851; Picea rubra A.Dietr. 1824; Picea vulgaris Link 1830; Pinus excelsa Lam. 1778;
	Picea excelsa (Lam.) Link 1841; Picea montana Schur 1851; Picea rubra A.Dietr. 1824; Picea vulgaris Link 1830; Pinus excelsa Lam. 1778;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	; Świerk pospolity - zasięg.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zasięg na obszarze Polski (powiększony fragment powyższej mapy)^[5].

Świerk pospolity (Picea abies (L.) H.Karst) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Jest to jedyny gatunek świerku występujący naturalnie w Polsce. Rośnie głównie w północno-wschodniej części kraju, na południu Polski, w górach i na pogórzu. Nie występuje w sposób naturalny w centralnej i zachodniej Polsce (tzw. pas bezświerkowy). Zasięg tego gatunku rozciąga się na północy Europy od Norwegii do Rosji, występuje także w Alpach, Sudetach, Karpatach oraz na Bałkanach. Na wschodzie sięga Uralu, gdzie stopniowo wypiera go świerk syberyjski (Picea obovata). Północna granica występowania przebiega w Norwegii.

Na niektórych obszarach Ameryki Północnej świerk pospolity zadomowił się, jednak nie jest na tyle ekspansywny, aby został uznany za gatunek inwazyjny.

Podawane jest, że w polskich Tatrach zasięg pionowy świerka to ok. 1570 m n.p.m., ale karłowate osobniki stwierdzane są wyżej w kilku miejscach – do wysokości ok. 2010 m n.p.m.^[6]

Morfologia

Pokrój: Korona smukła, stożkowata. Dolne konary z wiekiem zwieszają się, górne pozostają w większości poziomo.
Pień: Osiąga wysokość 40–50 m (w Polsce maksymalnie 55 m^[7]^[8], natomiast w Europie wysokość świerków dochodzi do ponad 60 m^[9]), średnica pnia do 1,5 m. Kora czerwonobrązowa lub szarobrązowa, początkowo gładka, z wiekiem łuskowata.
Liście: Krótkie (1–3 cm), zaostrzone igły o kwadratowym przekroju poprzecznym. Ułożone równomiernie na gałęziach. Utrzymują się na gałązkach przez 5-7 lat.
Szyszki: Kwiatostany żeńskie czerwonofioletowe, szyszeczkowate, długości 2 cm, wyrastają pionowo na końcach pędów. Kwiatostany męskie to podłużne kotki, żółte, długości 1–1,5 cm, zwisają blisko końca pędu. Dojrzałe szyszki nasienne są długie (10–15 cm), gładkie i zwisające. Początkowo zielone, później jasnobrązowe. Opadają w całości. Nasiona brązowe lub czarne o długości 2-5 mm posiadają podłużne skrzydełka długości 1–2 cm.
Korzeń: Wyróżnia się wyjątkowo płytkim i rozległym systemem korzeniowym (tzw. system talerzowy), wskutek czego jest podatny na wywroty (wiatrowały).

Pokrój drzewa
Kora
Młoda szyszka
Szyszka

Biologia i ekologia

Drzewo jednopienne, kwitnie wiosną.

Do niedawna uważano, że osiąga wiek do ok. 500 lat. Obecnie znane są znacznie starsze egzemplarze (8 000 lat). W szwedzkiej prowincji Dalarna rośnie świerk liczący aż 9 550 lat, co czyni go najstarszym zbadanym drzewem na świecie^[10]. Najstarszy świerk w Polsce (350 lat) rośnie w Strzelcach Opolskich. Najwyższe zmierzone dotychczas świerki w Polsce rosną w Bardzie Śląskim (ok. 55m), Puszczy Białowieskiej (ok. 51,8 m) oraz w Beskidzie Żywieckim, w okolicach Wielkiej Raczy (także ok. 51,8 m). Najwyższy egzemplarz świerka w Europie (zarazem najwyższe europejskie drzewo rodzime) rośnie w Bośni i Hercegowinie, liczy 63 metry.

W górach bory świerkowe tworzą piętro regla górnego (piętro górskie wyższe) występując na obszarach do 2200 m n.p.m. W tajdze tworzy lasy mieszane z brzozą i sosną. Wytrzymuje duże mrozy, silny wiatr i obfite opady śniegu. Świerk ma większe wymagania glebowe, aniżeli sosna. Lepiej rośnie na glebach gliniasto-piaszczystych i piaszczysto-gliniastych. Preferuje luźne, świeże, wilgotne gleby gliniaste. Wymaga większej wilgotności gleby i powietrza. Mało odporny na działanie wiatru, ze względu na płytko rozwijający się system korzeniowy oraz gęstą koronę, najczęściej o dużej średnicy, która zwiększa możliwość wywrotów. Niebezpieczeństwo to wzrasta szczególnie przy nagłym odsłonięciu drzewostanu lub jego szybkim i silnym przerzedzeniu. Świerk dobrze znosi ocienienie – jest gatunkiem cienioznośnym.

Drzewostany świerkowe są cieniste, pod okapem świerków jest niższa temperatura aniżeli w otoczeniu oraz większa wilgotność powietrza. Słabsze są też prądy powietrza, odkłada się więcej ściółki, a do gleby dochodzi mniej opadów, których znaczny procent jest zatrzymywany w koronach drzew. Świerki mają tendencję do zakwaszania gleb, na których rosną.

Nasiona świerka stanowią istotne źródło pożywienia wielu ptaków i mniejszych zwierząt leśnych, w tym dzięciołów, wiewiórek i ryjówek.

Zmienność

Na północnych krańcach zasięgu świerk pospolity intensywnie krzyżuje się ze świerkiem syberyjskim (Picea obovata) dając Picea × fennica. Mieszańce wykazują różną gradację cech pośrednich, co utrudnia jednoznaczne ustalenie granic występowania obydwu gatunków. W niektórych pracach świerk syberyjski jest uznawany za podgatunek świerka pospolitego. Jednak w typowych formach drzewa te znacznie się różnią, świerk syberyjski ma krótsze szyszki, długości 5–10 cm, z zaokrąglonymi łuskami.

Populacje świerka pospolitego w południowo-wschodniej Europie mają z reguły dłuższe szyszki z bardziej zaostrzonymi łuskami. Czasem wyodrębniane są jako Picea abies var. acuminata, jednak w znaczącej większości cechy pokrywają się z resztą zasięgu.

Wyhodowano szereg odmian ogrodowych, różniących się m.in. pokrojem i barwą igieł, w tym:

P. abies 'Barryi'
P. abies 'Birdnest'
P. abies 'Cupressina'
P. abies 'Inversa' – pokrój płaczący, z pędami bocznymi przylegającymi do pnia, młode szyszki karminowe.
P. abies 'Nidiformis'

Zastosowanie

Świerk pospolity jest ważnym źródłem lekkiego, miękkiego drewna o przyjemnym, jasnożółtawym zabarwieniu. Używany jest do pozyskiwania celulozy oraz w budownictwie. Świerki istebniańskie, z których pozyskuje się drewno używane w lutnictwie (nazywane drewnem rezonansowym) charakteryzują się gonną strzałą i równomiernym rozmieszczeniem cewek. Istebna znajduje się na pograniczu polsko-czesko-słowackim.
Wykorzystywany do konstrukcji pudeł rezonansowych instrumentów muzycznych. Uważa się, że legendarne skrzypce Stradivariusa zawdzięczają swój niespotykany dźwięk między innymi szczególnym własnościom drewna świerkowego z Czech, z którego zostały wykonane.
Uprawiany z przeznaczeniem na drzewko bożonarodzeniowe.
Roślina ozdobna – w wielu odmianach sadzona w parkach i ogrodach.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ Picea abies, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b A.A. Farjon A.A., Picea abies, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-2.RLTS.T42318A71233492.en [dostęp 2021-02-14] (ang.).
↑ Tomasz Zwijacz-Kozica. Jodła u kresu. „Tatry”. 1 (39), s. 43, zima 2012. Tatrzański Park Narodowy. ISSN 0867-4531. (pol.).
↑ REKORD POLSKI - NAJWYŻSZE DRZEWO ZNAJDUJE SIĘ WNA TERENIE NADLEŚNICTWA BARDO ŚLĄSKIE - Aktualności - Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych we Wrocławiu - Lasy Państwowe [online], wroclaw.lasy.gov.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
↑ Wiemy gdzie w Polsce rośnie najwyższa „choinka” [online], mapadrzew.com [dostęp 2023-05-07] .
↑ Monumental trees - Najwyższy świerk w Europie
↑ PeterP. Wohlleben PeterP., Sekretne życie drzew, Otwarte, ISBN 978-83-7515-187-9 .

Bibliografia

Adam Boratyński, Władysław Bugała: Biologia świerka pospolitego. Poznań: Wyd. Nauk. Bogucki, 1998.

Linki zewnętrzne

Świerk z Puszczy Białowieskiej (prawdopodobnie najwyższy ze znanych w Polsce)

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[christenhusz2011-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[iucn-4] Picea abies, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[IUCN_mapa-5] A.A. Farjon A.A., Picea abies, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-2.RLTS.T42318A71233492.en [dostęp 2021-02-14] (ang.).

[tzk-6] Tomasz Zwijacz-Kozica. Jodła u kresu. „Tatry”. 1 (39), s. 43, zima 2012. Tatrzański Park Narodowy. ISSN 0867-4531. (pol.).

[7] REKORD POLSKI - NAJWYŻSZE DRZEWO ZNAJDUJE SIĘ WNA TERENIE NADLEŚNICTWA BARDO ŚLĄSKIE - Aktualności - Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych we Wrocławiu - Lasy Państwowe [online], wroclaw.lasy.gov.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).

[8] Wiemy gdzie w Polsce rośnie najwyższa „choinka” [online], mapadrzew.com [dostęp 2023-05-07] .

[9] Monumental trees - Najwyższy świerk w Europie

[10] PeterP. Wohlleben PeterP., Sekretne życie drzew, Otwarte, ISBN 978-83-7515-187-9 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]