16 Batalion Celny

16 Batalion Celny
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1922
	Tradycje
Rodowód	3/VII batalion wartowniczy
	Dowódcy
Pierwszy	kpt. Aleksander Sturomski
	Organizacja
Dyslokacja	Nowe nad Wisłą
Formacja	Bataliony Celne
Podległość	Główna Komenda Batalionów Celnych; 1 Brygada Celna; Ministerstwo Skarbu
	Multimedia w Wikimedia Commons

Szkic rozmieszczenia 1 i 2 kompanii 16 batalionu celnego „Nowe”

Szkic rozmieszczenia 3 i 4 kompanii 16 batalionu celnego „Nowe”

16 Batalion Celny – jednostka organizacyjna formacji granicznych II Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych nr 3046/Org z dnia 24 marca 1921 w miejsce batalionów wartowniczych i batalionów etapowych utworzone zostały bataliony celne. 16 batalion celny powstał w granicach DOG Poznań, a zorganizowano go na bazie 3/VII batalionu wartowniczego^[2]. Etat batalionu wynosił 14 oficerów i 600 szeregowych^[3]. Podlegał Komendzie Głównej Batalionów Celnych, a pod względem politycznym Ministrowi Spraw Wewnętrznych^[4].

Mimo że batalion był w całym tego słowa znaczeniu oddziałem wojskowym, nie wchodził on w skład pokojowego etatu armii. Uniemożliwiało to uzupełnianie z normalnego poboru rekruta. Ministerstwo Spraw Wojskowych zarówno przy ich formowaniu, jak i uzupełnianiu przydzielało mu często żołnierzy podlegających zwolnieniu, oficerów rezerwy oraz szeregowców i oficerów zakwalifikowanych przez dowództwa okręgów generalnych jako nie nadających się do dalszej służby wojskowej^[5]. Po sformowaniu dowództwo batalionu stacjonowało w Nowem nad Wisłą. Swoje kompanie batalion rozmieścił w Lipnikach, Dusocinie, Gronowie i Nowem^[6]. 1 sierpnia sztab 4 kompanii celnej przeniesiono z Nowego do Pieniążkowa. Z dniem 1 września 1921 zniesiono placówkę celną w Niecponiach^[6]. Rozkazem tajnym nr 10 z 7 października 1921 Komendant Główny Batalionów Celnych nakazał likwidację batalionów nr 14., 17. i 18^[7]. W myśl tego rozkazu 17 batalion celny miał przekazać swoją 3 kompanię do 16 batalionu celnego w Nowem^[8]. W dniu 28 października wszystkie kompanie rozformowywanych batalionów winny odejść do miejsc nowego przeznaczenia^[9].

W listopadzie 1921 Ministerstwo Spraw Wewnętrznych postanowiło powołać brygady celne^[10]. 16 batalion celny znalazł się w strukturze 1 Brygady Celnej^[11]. 16 batalion celny został zluzowany przez Straż Graniczną 14 marca 1922 o godzinie 12:00 i niedługo potem rozwiązany^[12]. Ostatni meldunek dyslokacyjny batalion przesłał na dzień 1 kwietnia 1922^[6].

Służba celna

17 maja 1921 Główna Komenda Batalionów Celnych zarządziła zmiany dyslokacyjne batalionów. 16 batalion celny miał ochraniać odcinek granicy od Scharschau–Jędrychów do Schlanz–Sobkowy. Sztab batalionu rozlokowany miał być w Grupie^[13].

Odcinek batalionowy podzielony był na cztery pododcinki, które obsadzały kompanie wystawiające posterunki i patrole. Posterunki wystawiano wzdłuż linii granicznej w taki sposób, by mogły się nawzajem widzieć w dzień^[14]. W tym zakresie batalion współpracował z posterunkami i patrolami Policji Państwowej. Współpraca polegała na tym, że te pierwsze wystawiały wzdłuż linii granicznej stale posterunki i patrole, natomiast policja tworzyła je w głębi strefy, poza linią graniczną. W zakresie ochrony granicy batalion podlegał staroście^[15].

Sąsiednie bataliony

13 batalion celny w Lubawie ⇔ 21 batalion celny w Tczewie – VI 1921^[16]

Kadra batalionu

Dowódcy batalionu

stopień	imię i nazwisko	okres pełnienia służby	kolejne stanowisko
kapitan	kpt. Aleksander Sturomski^[1]	VIII 1921 – IV 1922

Struktura organizacyjna

OdeB 16 batalionu celnego w Nowem nad Wisłą na dzień 1 sierpnia 1921^[6]:
kompanie	1. Lipinki	2. Dusocin	3. Gronowo	4. Nowe^[a]
dowódcy	ppor. Feliks Tomaszewski	ppor. Józef Paszkowski	ppor. Mieczysław Rosochowicz	por Mieczysław Stroiński^[b]

placówki	Szwarcenowo	Zawda	Janowo	Tryl
	Bonin	Szymwałd	Lignowy	Nowe
	Czarkówka	Nogat	Nicponie^[c]	Kozielec
	Sędzice	Boże Pole	Kotło	Duże Wiosło
	Fitowo	Torbudy	Kuchnia	Opalenie Most
	Babalice	Budy	Walichnowy	Opalenie Wieś
	Wielka Tymawa	Kołmuczyn	Międzyłecz	Kurczybrak
	Donowo	Leśniczówka	Małe Słońce	Jaźwiska
	Łasinka	Duży Wełcz
		Mały Wełcz

Ordre de Bataille16 batalionu celnego w Nowem na dzień 1 grudnia 1921 i 1 kwietnia 1922^[6]:
kompanie	1. Lipinki	2. Dusocin	3. Gronowo	4. Pieniążkowo
dowódcy	por. Łucjan Ciądliński	por. Mieczysław Stroiński	ppor. Mieczysław Rosochowicz	por. Roman Drzewiecki
dowódcy	por. Łucjan Ciądliński	por. Mieczysław Stroiński	por. Jan Kaczorowski^[d]	por. Roman Drzewiecki
placówki	Zazdrość	Zawda	Janowo	Tryl
	Szwarcynowo	Szymwałd	Lignowy	Nowe
	Szachówka	Nogat	Kotło	Kozielce
	Fitowo	Bożepole	Kuchnia	Duże Wiosło
	Sędzice	Terbudy	Walichnowy	Opalenie Most
	Babalice	Budy	Międzyłęź	Opalenie Wieś
	Kuczwały	Kalmuzy	Małe Słońce	Kurczybrak
	Wielka Tymawa	Leśniczówka		Jaźwiska
	Donowo	Wielki Wełcz
	Łasińka	Mały Wełcz

Uwagi

↑ W sierpniu 1921 sztab 4 kompanii celnej przeniesiono z Nowego do Pieniążkowa. → OdeB batalionów celnych ↓, s. 16bc
↑ wz. por. Ciągliński → OdeB batalionów celnych ↓, s. 16bc
↑ 9 września placówka została zniesiona. → OdeB batalionów celnych ↓, s. 16bc
↑ por. Jan Kaczorowski wymieniony jest jako dowódca 3 kompanii celnej w meldunku z 1 kwietnia 1922^[6].

Przypisy

↑ ^a ^b Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 13.
↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 124.
↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.
↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.
↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 75.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f OdeB batalionów celnych ↓, s. 16bc.
↑ Polak 1998 ↓, s. 18.
↑ Polak 1998 ↓, s. 19.
↑ Polak 1998 ↓, s. 20.
↑ Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 26.
↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 74.
↑ Organizacja batalionów celnych ↓.
↑ Materiały dotyczące dyslokacji 3 bc ↓, s. 4.
↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 72.
↑ Dominiczak 1992 ↓, s. 73.
↑ WIG – mapa operacyjna Polski 1:300 000

Bibliografia

Hubert Bereza, Kajetan Szczepański: Centralna Szkoła Podoficerska KOP. Grajewo: Towarzystwo Przyjaciół 9 PSK, 2014. ISBN 978-83-938921-7-4.
Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.

Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. T. I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
TeresaT. Prengel-Boczkowska TeresaT., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Bataliony Celne”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2009 .
Ordre de bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 i od numeru 20 do 44 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.110/350 i 110/351)
Zarządzenia i wytyczne Ministerstwa Skarbu, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Głównej Komendy Batalionów Celnych dotyczące organizacji, reorganizacji i luzowania Batalionów Celnych → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
Materiały dotyczące dyslokacji 3 batalionu celnego. Wytyczne władz zwierzchnich. Wykazy rozlokowania jednostek. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.

[17] W sierpniu 1921 sztab 4 kompanii celnej przeniesiono z Nowego do Pieniążkowa. → OdeB batalionów celnych ↓, s. 16bc

[:0-18] wz. por. Ciągliński → OdeB batalionów celnych ↓, s. 16bc

[19] 9 września placówka została zniesiona. → OdeB batalionów celnych ↓, s. 16bc

[20] r. Jan Kaczorowski wymieniony jest jako dowódca 3 kompanii celnej w meldunku z 1 kwietnia 1922^[6].

[CITEREFPrengel-Boczkowska200913-1] Prengel-Boczkowska 2009 ↓, s. 13.

[CITEREFDominiczak1975124-2] Dominiczak 1975 ↓, s. 124.

[CITEREFBerezaSzczepański201424-3] Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 24.

[CITEREFBerezaSzczepański201425-4] Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 25.

[CITEREFDominiczak199275-5] Dominiczak 1992 ↓, s. 75.

[CITEREFOdeB_batalionów_celnych16bc-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f OdeB batalionów celnych ↓, s. 16bc.

[CITEREFPolak199818-7] Polak 1998 ↓, s. 18.

[CITEREFPolak199819-8] Polak 1998 ↓, s. 19.

[CITEREFPolak199820-9] Polak 1998 ↓, s. 20.

[CITEREFBerezaSzczepański201426-10] Bereza i Szczepański 2014 ↓, s. 26.

[CITEREFDominiczak199274-11] Dominiczak 1992 ↓, s. 74.

[CITEREFOrganizacja_batalionów_celnych-12] Organizacja batalionów celnych ↓.

[CITEREFMateriały_dotyczące_dyslokacji_3_bc4-13] Materiały dotyczące dyslokacji 3 bc ↓, s. 4.

[CITEREFDominiczak199272-14] Dominiczak 1992 ↓, s. 72.

[CITEREFDominiczak199273-15] Dominiczak 1992 ↓, s. 73.

[16] WIG – mapa operacyjna Polski 1:300 000

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[a]

[b]

[c]

[d]

Straż Graniczna (1918–1919)	1 p SG 2 p SG 1 d SG 2 d SG 3 d SG 4 d SG
Wojskowa Straż Graniczna	Inspektorat WSG 1 p WSG 2 p WSG 3 p WSG 4 p WSG 5 p WSG 6 p WSG 1 d WSG 2 d WSG 3 d WSG
Strzelcy Graniczni	Dowództwo Strzelców Granicznych 1 p StG 2 p StG 3 p StG 4 p StG 5 p StG 6 p StG 9 p StG 10 p StG 11 p StG 1 sd StG
Bataliony Wartownicze	3/I 6/I 1/II 1/III 4/III 1/V 2/V 3/V 4/V 8/VI 1/VII 2/VII 3/VII 4/VII 5/VII 1/VIII 2/VIII 4/VIII
Bataliony Etapowe	I Wbe II Wbe III Wbe IV Wbe V Wbe VII Wbe I Kbe II Kbe III Kbe IV Kbe I Krbe II Krbe III Krbe IV Krbe V Krbe I Lbe II Lbe III Lbe IV Lbe V Lbe VI Lbe VII Lbe I Lwbe II Lwbe III Lwbe IV Lwbe V Lwbe VI Lwbe II Łbe III Łbe IV Łbe V Łbe VI Łbe I Pbe II Pbe III Pbe IVPbe V Pbe I LBbe II LBbe III LBbe IV LBbe

brygady celne	1 2 3 4 5 6 7 8 9
bataliony celne	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44