4 Armia (ZSRR)

4 Armia
4-я армия
	Historia
Państwo	ZSRR
Sformowanie	1939,1941,1944
Rozformowanie	1941,1943,1991–1992
	Dowódcy
Pierwszy	komdiw Wasilij Czujkow
	Działania zbrojne
	II wojna światowa; zimna wojna
	Organizacja
Dyslokacja	Iran (1945); Azerbejdżańska SRR (po wojnie)
Rodzaj sił zbrojnych	Armia Czerwona
Podległość	Białoruski Specjalny Okręg Wojskowy, Front Zachodni, Front Wołchowski, Front Zakaukaski, Zakaukaski Okręg Wojskowy (lata 50. – 90.)
Skład	dwa lub więcej korpusów strzeleckich

4 Armia (ros. 4-я армия) – związek operacyjny Armii Czerwonej podczas II wojny światowej, który prowadził swoje działania wpierw na froncie wschodnim w czasie II wojny światowej, a potem na Kaukazie podczas zimnej wojny. Został rozwiązany po rozpadzie Związku Radzieckiego.

Historia

I formowanie

4 Armia została sformowana w sierpniu 1939 roku w Białoruskim Specjalnym Okręgu Wojskowym z Bobrujskiej Grupy Armijnej jako samodzielna armia^[1]. We wrześniu 1939 roku 4 Armia wzięła udział w inwazji Związku Radzieckiego na Polskę. Armią dowodził wtedy przyszły marszałek ZSRR Wasilij Czujkow, przyszły obrońca Stalingradu. Orkiestra i batalion z 29 Lekkiej Brygady Pancernej z 4 Armii brały udział w niemiecko-radzieckiej paradzie wojskowej w Brześciu 22 września 1939 roku^[2].

W dniu ataku Niemiec na Związek Radziecki (22 czerwca 1941 roku) 4 Armia była częścią Frontu Zachodniego^[3]. Generał pułkownik Pawłow, dowódca Frontu Zachodniego, postanowił przenieść wcześniej niektóre oddziały 4 Armii (było to początkiem 1941 roku). 42 Dywizja Strzelecka została przesunięta do Brześcia, a kwatera główna 14 Korpusu Zmechanizowanego do Kobrynia, co według słów historyka Johna Ericksona pozbawiło 4 Armię zarówno sił rezerwowych, jak i sił drugiego rzutu^[4]. Naprzeciw 4 Armii za rzeką Bug stała 4 Armia niemiecka, składająca się z dwunastu dywizji piechoty, jednej dywizji kawalerii i 2 Grupy Pancernej. Niektóre jednostki 4 Armii stały w obliczu poważnych trudności. Kiedy dowódca armii gen. mjr A.A. Korobkow, spotkał się 10 czerwca ze swoimi oficerami, to wówczas dowódca 14 Korpusu Zmechanizowanego gen. mjr S.I. Oborin, podkreślał z naciskiem, że ponad połowa jego żołnierzy to nieprzeszkoleni rekruci, że wojska artyleryjskie otrzymały armaty do których nie było amunicji i że liczba ciężarówek pozwalała im czynić korpus mobilnym w zaledwie 25%, reszta musiała maszerować pieszo^[5].

W przeddzień ataku 4 Armia stała się ofiarą niemieckiego sabotażu łącznościowego. Poszczególne jednostki straciły ze sobą połączenie telefoniczne, odcięto zasilanie, a sama twierdza Brześć utraciła swoje magazyny wody pitnej. Od godz. 5:00 rano 22 czerwca toczyły się wokół twierdzy we Brześciu zacięte walki, choć siedem batalionów wokół fortecy z 28 Korpusu Strzeleckiego cierpiało na braki w ludziach, dezorganizację i nieefektywność. Pomimo tych mankamentów ostateczne zdobycie twierdzy przez Niemców zajęło trochę czasu w związku z zawziętym oporem radzieckim. O 16:00 22 czerwca sztab 4 Armii był z powrotem w Zaprudzie, a Sztab Generalny frontu rozkazał 14 Korpusowi Zmechanizowanemu rozpocząć atak w celu wycofania się z Brześcia i dotarcia do linii frontu. Jednak sztab armii przeczuwał, że plan nie ma szans powodzenia i tak się zresztą stało. Kiedy następnego dnia rozpoczęto działania zaczepne, powiodły się one tylko w bardzo niewielkim stopniu^[6]. W związku z tym trzy dni później dowódca Frontu Zachodniego rozkazał całkowity odwrót w celu uniknięcia okrążenia. 4 Armia została wycofana na linię od Bytina do Pińska. Tego samego dnia nadeszły kolejne instrukcje od gen. Pawłowa. Aby móc osłonić koncentrację armii rezerwowych przy rzece Dniepr 4 Armia miała utrzymać swoje pozycje przy rzece Szczara, rejon umocniony Słuck oraz linię rzeki Słucz. Niestety rejon umocniony Słuck, tak jak zostało to przypomniane Korobkowi, dużo wcześniej otrzymał instrukcje o przeniesieniu arsenałów uzbrojenia do twierdzy w Brześciu (która się wciąż broniła). Tym samym zaplanowana obrona rejonu umocnionego Słuck nie mogła się powieść i Słuck padł już 27 czerwca^[7]. Następnie 4 Armia wzięła udział w obronie rejonu wokół Bobrujska.

Pod koniec lipca 1941 roku rozpoczął się proces rozpadu 4 Armii. Dowódcy (gen. mjr Aleksandr Korobkow i gen. mjr Oborin) zostali rozstrzelani. 24 lipca armia została rozformowana, a na bazie dowództwa Armii utworzono dowództwo Frontu Centralnego.

II formowanie

Pod koniec września 1941 roku 4 Armia została sformowana ponownie utrzymując status samodzielnej jednostki aż do grudnia i będąc przez ten czas w rezerwie Stawki. Sztaby polowe 52. i 54. Armii użyto do uzupełnienia dowództwa armii.

4 Armia brała udział w kontrataku na Tichwin w celu odblokowania Leningradu. 17 grudnia 1941 roku 4 Armia została włączona w skład Frontu Wołchowskiego. Od stycznia 1942 do listopada 1943 roku 4 Armia walczyła na froncie wołchowskim i leningradzkim wykonując także działania na tyłach frontu. W odróżnieniu od innych części frontu wschodniego Armia Czerwona nie wykazywała się dużymi zdobyczami na północy do 1943 roku. 4 Armia została rozformowana w listopadzie 1943 roku.

III formowanie

Armia została ponownie sformowana w styczniu 1944 roku jako część Frontu Zakaukaskiego. Sztab 4 Armii powstał ze sztabu 34 Armii. 4 Armia stacjonowała w Iranie aż do sierpnia 1945 roku, co było zgodne z traktatem radziecko-irańskim z 1921 roku. Przy Armii działały 3 samodzielne kompanie karne^[8].

Służba po wojnie

W latach powojennych 4 Armia stacjonowała na terenie Azerbejdżańskiej SRR w ramach Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego. Sytuacja ta utrzymywała się aż do rozpadu Związku Radzieckiego. 4 Armia miała swój sztab generalny w Baku po tym, jak została przeniesiona z Iranu w 1946 roku, i tym samym Okręg Wojskowy Baku został wówczas rozwiązany. Z dywizji wojskowych czasu II wojny światowej pod koniec lat. 80 pozostała tylko jedna, a mianowicie 60 Dywizja Zmechanizowana (najpierw 296., później 6. Dywizja Strzelecka im marsz. ZSRR Fiodora Tołbuchina).

Dowództwo armii

Dowódcy:

komdiw Wasilij Czujkow^[9]
gen. mjr Aleksandr Korobkow^[10] (1939 – 8.07.1941),
płk Leonid Sandałow (8 – 23.07.1941),
gen. por. Wsiewołod Jakowlew (26.09.1941 – 09.11.1941),
gen. armii Kirył Mierieckow (09.11.1941 – 16.12.1941),
gen. mjr Piotr Iwanow (16.12.1941 – 03.02.1942),
gen. mjr Piotr Lapin (03.02.1942 – 25.06.1942),
gen. por. Nikołaj Gusiew (26.06.1942 – 30.10.1943),
gen. por. Iwan Sowietnikow (1944 –)

Szefowie sztabu:

płk Iwan Wiktorow^[9]

Struktura organizacyjna

Skład we wrześniu 1939^[9]:

Skład 22 czerwca 1941^[3]:

Skład 1 października 1941:

32 Dywizji Strzeleckiej,
285 Dywizji Strzeleckiej,
292 Dywizji Strzeleckiej,
311 Dywizji Strzeleckiej,
27 Dywizji Kawalerii,
9 Brygady Pancernej,
119 samodzielny batalion czołgów,
883 pułk artylerii,
2 Rezerwowej Grupy Lotniczej.

Skład w lutym 1944^[11]:

kwatera główna,
58 Korpus Strzelecki: 68 Górska Dywizja Strzelecka, 75 Dywizja Strzelecka, 89 i 90 Brygada Strzelecka,
15 Korpus Kawalerii: 1 Dywizja Kawalerii, 23 Dywizja Kawalerii i 39 Dywizja Kawalerii, 1595 pułk artylerii przeciwpancernej, 15 samodzielny dywizjon artylerii przeciwpancernej i 17 dywizjon moździerzy,
28 bateria artylerii przeciwlotniczej,
492 pułk lotnictwa szturmowego,
167 pułk lotnictwa myśliwskiego.

Skład w 1989^[12] w składzie Zakaukaskiego Okręgu Wojskowego

23 Dywizja Zmechanizowana^[a]
60 Dywizja Zmechanizowana^[a]
216 Dywizja Zmechanizowana^[b]
295 Dywizja Zmechanizowana^[a]
136 Brygada Rakiet Operacyjno-Taktycznych
117 Brygada Rakiet Przeciwlotniczych
215 pułk artylerii
941 pułk artylerii rakietowej
941 pułk rozpoznania artyleryjskiego
87 pułk radiotechniczny
95 pułk łączności

Uwagi

↑ ^a ^b ^c Przekazana Azerbejdżanowi^[13].
↑ Rozformowana w 1989^[14].

Przypisy

↑ BOWO (00 СВЭ, Ô.8, ß.468.)(00 СВЭ, т.8, с.468.) 00; Zachodni Specjalny Okręg Wojskowy, A.G. Lenskij, Сухопутные силы РККА в предвоенные годы. Справочник. – Санкт-Петербург Б&К, 2000.
↑ Janusz Magnuski; Maksym Kołomijec: Czerwony Blitzkrieg. Pelta s. c., 1994, s. 72.
↑ ^a ^b Fiszer i Gruszczyński 2009 ↓, s. 47.
↑ John Erickson: Road to Stalingrad. Cassel Military Paperbacks edition, 2003, s. 86–87.
↑ Erickson, 2003, s. 90–91.
↑ Erickson, 2003, s. 130–131, 133.
↑ Erickson, 2003, s. 150–152, 155.
↑ Władimir Dajnes, Bataliony karne i oddziały zaporowe Armii Czerwonej. Warszawa 2015, s. 232.
↑ ^a ^b ^c Zarzycki 2014 ↓, s. 259.
↑ Plikus (kier.) 1968 ↓, s. 95.
↑ Skład bojowy Armii Czerwonej (BSSA), 1 lutego 1944 roku, Axis History Forum.
↑ Depczyński 2015 ↓, s. 370.
↑ Depczyński 2015 ↓, s. 382.
↑ Depczyński 2015 ↓, s. 379.

Bibliografia

Marek Depczyński: Rosyjskie siły zbrojne. Od Milutina do Putina. Warszawa: Bellona, 2015. ISBN 978-83-11-13505-5.
W.I. Feskow, K.A. Kałasznikow, W.I. Golikow: The Soviet Army in the Years of the ‘Cold War’ (1945-1991). Tomsk: Tomsk University Press, 2004. ISBN 5-7511-1819-7.
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński: Operacja Barbarossa 1941. Hitlera uderza na ZSRR. Poznań: 2009. ISBN 978-83-261-0286-8.
Jan Nikołajuk. Pierwszy sowiet. Dyslokacja wojsk RKKA i NKWD na „występie białostockim” w przededniu Barbarossy. „Militaria”. 4(26), 2012. Turka: Oficyna Wydawnicza Kagero.
Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.
Piotr Zarzycki: Suplement do września 1939. Warszawa: 2014. ISBN 978-83-933204-7-9.

Linki zewnętrzne

4. Armia (ros.). [dostęp 8 grudnia 2011].

[azerbejdżan-14] Przekazana Azerbejdżanowi^[13].

[16] Rozformowana w 1989^[14].

[1] BOWO (00 СВЭ, Ô.8, ß.468.)(00 СВЭ, т.8, с.468.) 00; Zachodni Specjalny Okręg Wojskowy, A.G. Lenskij, Сухопутные силы РККА в предвоенные годы. Справочник. – Санкт-Петербург Б&К, 2000.

[2] Janusz Magnuski; Maksym Kołomijec: Czerwony Blitzkrieg. Pelta s. c., 1994, s. 72.

[CITEREFFiszerGruszczyński200947-3] Fiszer i Gruszczyński 2009 ↓, s. 47.

[4] John Erickson: Road to Stalingrad. Cassel Military Paperbacks edition, 2003, s. 86–87.

[5] Erickson, 2003, s. 90–91.

[6] Erickson, 2003, s. 130–131, 133.

[7] Erickson, 2003, s. 150–152, 155.

[8] Władimir Dajnes, Bataliony karne i oddziały zaporowe Armii Czerwonej. Warszawa 2015, s. 232.

[CITEREFZarzycki2014259-9] Zarzycki 2014 ↓, s. 259.

[CITEREFPlikus_(kier.)196895-10] Plikus (kier.) 1968 ↓, s. 95.

[11] Skład bojowy Armii Czerwonej (BSSA), 1 lutego 1944 roku, Axis History Forum.

[CITEREFDepczyński2015370-12] Depczyński 2015 ↓, s. 370.

[CITEREFDepczyński2015382-13] Depczyński 2015 ↓, s. 382.

[CITEREFDepczyński2015379-15] Depczyński 2015 ↓, s. 379.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[a]

[b]

[13]

[14]

Armie	1 A 1 APanc 2 APanc 3 A 4 A 5 A 5 APanc 6 A 6 APanc 7 A 7 APanc 8 APanc 8 A 9 A 11 A 13 A 14 A 15 A 20 A 28 A 29 A 35 A 36 A 38 A 39 A 40 A 51 A
Korpusy armijne	12 KA 13 KA 25 KA 26 KA 30 KA 32 KA 34 KA 36 KA 42 KA 43 KA
Dywizje	2 DZ 6 DZ 7 DPanc 9 DPanc 10 DPanc 11 DPanc 12 DPanc 15 DPanc 16 DPanc 18 DZ 20 DZ 20 DPanc 27 DZ 30 DZ 31 DPanc 35 DPanc 39 DZ 47 DPanc 48 DZ 57DZ 79 DPanc 90 DPanc 94 DZ 207 DZ