8 Batalion Saperów (1939)

8 Batalion Saperów

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1939
Rozformowanie	1939
Dowódcy
Pierwszy	mjr inż. Walerian Kilmowicz
Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim	Tomasz
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	saperzy
Podległość	8 Dywizja Piechoty

8 Batalion Saperów (8 bsap) – pododdział saperów Wojska Polskiego II RP.

Batalion nie występował w pokojowej organizacji wojska. Został sformowany w 1939 przez 1 batalion saperów Legionów dla 8 Dywizji Piechoty.

Historia batalionu

Mobilizacja

8 batalion saperów nie występował w organizacji pokojowej Wojska Polskiego. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” batalion był formowany w alarmie, w grupie jednostek oznaczonych kolorem niebieskim. Jednostką mobilizującą był stacjonujący w Modlinie 1 batalion saperów Legionów. 8 batalion saperów był organicznym pododdziałem saperów 8 Dywizji Piechoty. Jednostka była mobilizowana według organizacji wojennej L.3662/mob.org. przewidzianej dla batalionu saperów typu II. Kompanie 1. i 2. były pododdziałami pieszymi. 3 kompania zmotoryzowana i kolumna saperska posiadała „wozy ogumione, na których oprócz sprzętu było załadowanych 40 mb mostu pontonowego o nośności 4 ton”.

W kwietniu 1939 roku została zmobilizowana 1 kompania i zmotoryzowana kompania minerska oraz „szkielet” dowództwa batalionu. Według innego autora 3 zmotoryzowana kompania saperów została zmobilizowana na początku sierpnia 1939 roku. Dyslokowana od 15 sierpnia w rejon Chorzele-Janowo, gdzie wspólnie ze Strażą Graniczną i 11 pułkiem ułanów przygotowywała obiekty do planowanych zniszczeń. Od 25 sierpnia kompania pakietowała materiałem wybuchowym obiekty na wskazanym wyżej odcinku oraz w głębi przewidywanej obrony do rejonu Krzynowłogi Małej i Dużej. W dniach 24-25 sierpnia 2 kompania saperów i pozostałe pododdziały batalionu zmobilizowały się we wsi Bronisławka koło Modlina. Pododdziały batalionu po zmobilizowaniu podejmowały z poszanowaniem pól prace fortyfikacyjne w Modlinie na odcinkach "Pomiechówek", "Twierdza", "Zakroczym", budowano zapory trzyrzędowe płotu kolczastego, małe lekkie polowe schrony, budowano i rozstawiano kozły hiszpańskie, zabezpieczano ściany rowów strzeleckich płotami z wikliny. Do prac na odcinku 8 batalionu przydzielono 27 sierpnia dwie kompanie sformowane z nadwyżek mobilizacyjnych 1 bsap. Leg. Dokonywano wyrębu drewna do prac fortyfikacyjnych w lasach nadleśnictwa Pomiechówek i Kromnów. Prace te batalion wykonywał do 29 sierpnia, w nocy 29/30 sierpnia wyruszył do rejonu Płońska w ślad za oddziałami macierzystej 8 DP, a następnie do miejscowości Młock i Lipiny.

Działania bojowe

W momencie wybuchu wojny 8 batalion saperów stacjonował w rejonie Lipin. 1 i 2 września 1939 roku zmotoryzowana kompania saperska opóźniała natarcie niemieckie wzdłuż szosy Janowo-Przasnysz wykonując zawały leśne oraz zniszczenia. 2 września 8 bsap. podjął na rozkaz sztabu 8 DP marsz do wsi Kozdroje, wydzielając jednocześnie do ułatwienia w marszu jednostkom artylerii 3 plutony saperów i drużynę dla Kwatery Głównej 8 DP. Rejon batalionu był bombardowany przez naprowadzone przez dywersantów lotnictwo niemieckie, bez strat. Nocą 2/3 września 8 batalion dyslokował się w rejon wsi Regimin, a kolumna pontonowa do lasu Trzcinka. 3 września kompania zmotoryzowana na odcinku Mazowieckiej Brygady Kawalerii w związku z wprowadzeniem do walki niemieckich czołgów wykonał przeciwpancerne pola minowe, które na tych kierunkach zatrzymały niemiecką broń pancerną. Tego dnia kolumna pontonowa batalionu pomaszerowała do Ciechanowa, w trakcie marszu została ostrzelana przez niemiecką artylerię ciężką, przemaszerowała dalej do lasów opinogórskich, a następnie na rozkaz dowódcy batalionu wyruszyła w kierunku Glinojecka. W wyniku nalotu lotnictwa niemieckiego 4 września podzieliła się na dwie części jedna pod dowództwem por. rez. Grzegorzewskiego pomaszerowała przez Raciąż na Płock, gdzie dotarła w nocy 4/5 września. Rano 4 września 8 bsap. wymaszerował z Regimina do Unikowa, w trakcie marszu przed punktem docelowym nastąpił silny nalot niemiecki w wyniku którego rozproszył kolumnę batalionu. Część batalionu zebrał mjr Klimowicz z którą wycofał się na Płońsk i Wyszogród. Pozostała część wykonała odwrót w rozproszeniu. 8 bsap. zbierał rozproszone grupy w rejonie wsi Rybitew w Puszczy Kampinoskiej 6 września zebrano w pododdziałach od 50 do 70% stanu. W Płońsku 4 września do batalionu dołączyła 3 kompania zmotoryzowana, w trakcie marszu była atakowana przez lotnictwo niemieckie, ale bez większych strat. Zmotoryzowany pluton saperów 7 września na rozkaz dowódcy 8 DP wysadził most na Wiśle w Wyszogrodzie. Jednocześnie część kolumny pontonowej poniżej mostu uruchomiła przeprawę promową. Wieczorem 7 września 8 bsap. pomaszerował do Modlina, dołączył do niego pluton kolumny pontonowej por. rez. Grzegorzewskiego. 8 września 8 batalion skoncentrował się w Modlinie, zebrał się cały batalion, straty to zaginiony oficer i 2 poległych saperów, utracono samochód ciężarowy i wóz narzędziowy. 8 bsap. wraz z baterią pozycyjną artylerii zajął obronę odcinka na południu twierdzy od strony drogi Warszawa-Modlin. 9 września wieczorem kompania zmotoryzowana odjechała do wsi Struga w Puszczy Kampinoskiej, kompania zniszczyła wszystkie środki przeprawowe na prawym brzegu Wisły w rejonie Wyszogrodu. Kompania zmotoryzowana w dniach 12-13 września udzieliła pomocy jednostkom Armii "Pomorze" przy przeprawie przez Bzurę w rejonie Sochaczewa. Do wsi Struga w puszczy została skierowana również kolumna pontonowa batalionu, ale w wyniku nalotów lotnictwa niemieckiego utraciła większość koni, część wozów z pontonami. Została rozwiązana, a żołnierzy wcielono do pozostałych trzech kompanii batalionu. 9 września 8 batalion odbudował most polowy na Wiśle, z uwagi na zniszczenie wszystkich przepraw na Wiśle i Narwi w obrębie twierdzy Modlin. Ponadto z pontonów odnalezionych w koszarach batalionu mostowego w Kazuniu wybudowano most pontonowy na Narwi w Nowym Dworze. Nocą 14/15 września uruchomiono przeprawę promową z 6 promów przez które przeprawiono część oddziałów z Grupy Operacyjnej gen. bryg. W. Thommeé, a część po moście polowym w Kazuniu. Przeprawa trwała również przez cały dzień 15 września. Z uwagi na wcielenie w szeregi batalionu saperów z rozbitych oddziałów stan jego wzrósł do 1600 żołnierzy i 280 koni. Po 20 września saperzy batalionu wybudowali most polowy w Nowym Dworze, został jednak zniszczony przez niemiecką artylerię, podobnie jak most pontonowy. Z zasobów batalionu sformowano szwadron rozpoznawczy w składzie plutonu kompanii zmotoryzowanej oraz jezdnych ze 113 i 112 lekkich kolumn pontonowych, liczący 120 żołnierzy 3 oficerów i 120 szeregowych z 2 ckm, 6 rkm, 1000 min ppanc. oraz z 2 łazikami i 2 furgonami. W nocy 22/23 września szwadron wyruszył do puszczy, a 24 września został rozbity przez wojska niemieckie, do Modlina powrócił 27 września jedynie jeden furgon. Batalion zorganizował szpital polowy, zbierając sprzęt medyczny i kwaterunkowy. Podczas walk w obronie Modlina 8 bsap. sześć razy odbudowywał most pontonowy na Narwi, dwukrotnie most polowy na Narwi i dwukrotnie most polowy na Wiśle. Wykonywano stałe naprawy wszystkich mostów często pod ostrzałem artylerii niemieckiej i podczas ataków lotnictwa niemieckiego. Spowodowało to liczne straty osobowe batalionu. Batalion skapitulował w dniu 29 września. Od 29 września do 1 października na podstawie umowy kapitulacyjnej rozminowywała drogi i dojazdy. 29 września 1939 roku dowódca Armii „Warszawa”, generał dywizji Juliusz Rómmel „w uznaniu zasług i wykazane męstwo i ofiarność w czasie walk z Niemcami” odznaczył:
Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari:

• mjr inż. Walerian Kilmowicz,
• kpt. Stanisław Józef Lipiński,
• por. Bronisław Tołwiński,
• ppor. Edward Fedorowicz,
• śp. sap. Jan Kowalski,

Krzyżem Walecznych:

• kpt. Wiktor Klimowicz (po raz trzeci),
• por. Marian Madejski (po raz drugi),
• kpr. Jan Bazarnik (po raz drugi),
• kpr. Marian Mirgos (po raz drugi),
• śp. sap. Jan Jankowski (po raz drugi),
• sap. Bronisław Mazur (po raz drugi),
• por. Bolesław Wacław Anecki,
• plut. Michał Piotrowski,
• sap. Stanisław Nowak.

Struktura i obsada etatowa

Obsada personalna we wrześniu 1939:

Dowództwo batalionu

• dowódca – mjr inż. Walerian Kilmowicz
• zastępca dowódcy – kpt. Wiktor Klimowieź
• adiutant – ppor. rez. Zygmunt Czesław Renczarski
• oficer płatnik – ppor. rez. NN
• oficer gospodarczy – ppor. rez. NN

1 kompania

• dowódca kompanii – kpt. Mieczysław Ostoja–Hełczyński (do 16 IX 1939), ppor. Edward Fedorowicz
• dowódca I plutonu – ppor. Edward Fedorowicz
• dowódca II plutonu – ?
• dowódca III plutonu – ?

2 kompania

• dowódca kompanii – kpt. Stanisław Józef Lipiński
• dowódca I plutonu – por. rez. Czesław Feliks Jurczyński
• dowódca II plutonu – ppor. Stanisław Przymanowski
• zastępca dowódcy plutonu – ppor. rez. Zygmunt Leszczyński
• dowódca III plutonu – ppor. Kazimierz Brzeziński
• zastępca dowódcy plutonu – ppor. rez. inż. Stanisław Serejko

3 zmotoryzowana kompania minerska

• dowódca kompanii – por. Bolesław Wacław Anecki
• dowódca plutonu minerskiego – ppor. rez. Marian Skoczek
• dowódca plutonu minerskiego – ppor. rez. Bronisław Góralski
• dowódca plutonu transportowego – ppor. Antoni Zawojski

kolumna saperska

• dowódca kompanii – por. Bronisław Tołwiński
• dowódca I plutonu – ppor. Jerzy Borkowski
• dowódca plutonu przeprawowego – ppor. rez. Stefan Grzegorzewski
• por. Marian Madejski

pluton przeciwgazowy

• dowódca plutonu – ?

W batalionie walczył także sierż. pchor. Ryszard Białous, w powstaniu warszawskim dowódca harcerskiego batalionu AK „Zośka”.

Bibliografia

• Zdzisław Józef Cutter: Polskie wojska saperskie w 1939 r. : organizacja, wyposażenie, mobilizacja i działania wojenne. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2003. ISBN 83-7098-834-2.
• Zdzisław Józef Cutter: Saperzy II Rzeczypospolitej. Warszawa [etc.]: Pat, 2005. ISBN 83-921881-3-6.
• Stefan Grzegorzewski, Relacja z Kampanii Wrześniowej 1939 r., Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.20f.
• Czesław Feliks Jurczyński, Relacja z działań wojennych we wrześniu 1939 r., Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.20f.
• Walerian Kilmowicz, Działania saperów w obronie Modlina w 1939 roku. Notatki, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, sygn. B.I.20f.
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny "W", Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Oficyna Wydawnicza "Ajaks" i Zarząd XII Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
• Cutter Zdzisław. Mobilizacja wojsk saperskich we wrześniu 1939. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3, s. 5-33, 2000. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Juliusz Rómmel: Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1958.
• Piotr Zarzycki: 1 Batalion Saperów Legionów. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej, zeszyt nr 69. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001. ISBN 0388773496.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.