Gardner Pinnacles
24°59′56″N 167°59′58″W/24,998889 -167,999444 Zdjęcie wysp z morza | |
| Państwo | |
|---|---|
| Stan | |
| Akwen | |
| Archipelag | |
| Powierzchnia |
0,02[1] km² |
| Najwyższy punkt | |
| Populacja • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego  | |
| 24°59′56″N 167°59′58″W/24,998889 -167,999444
| |
| |
Gardner Pinnacles (haw. ‘Ōnūnui, ‘Ōnūiki, także Pūhāhonu) – dwie małe, skaliste wyspy leżące w archipelagu Hawajów, w grupie Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Administracyjnie należą do stanu Hawaje w Stanach Zjednoczonych. Są bezludne.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]
Gardner Pinnacles to para skalistych wysepek, z których większa wznosi się 54,8 m ponad poziom morza i ma średnicę ok. 180 metrów[3]. Mają one łączną powierzchnię ok. 5 akrów (0,02 km²)[1], otaczają je rafy koralowe zajmujące powierzchnię 2428 km², głównie położone w głębokiej wodzie[3].
Bazaltowe skały Gardner Pinnacles są pozostałością dawnego wulkanu tarczowego, który wygasł i uległ erozji. Jest to najstarsza i położona najdalej na zachód wciąż wynurzona wyspa wulkaniczna w archipelagu (leżące dalej wyspy tworzą koralowce, które obrosły szczyty zerodowanych, zatopionych wulkanów). Datowanie metodą potasowo-argonową pozwoliło stwierdzić, że wulkan był aktywny 15,8 miliona lat temu (miocen)[3]. Jego kopuła wznosi się 4500 m ponad dno oceaniczne. W 2020 roku badacze stwierdzili, że z objętością 150 000 km³ jest to największy wulkan na świecie; ma znacznie większą objętość niż czynny hawajski wulkan Mauna Loa (83 000 km³)[1][4][5]. Jedynie 1/3 tej objętości wznosi się ponad obecny poziom dna oceanicznego; skorupa ziemska ugięła się pod ciężarem law i zapadła o kilkaset metrów, a podnóże wulkanu pokryły osady wyerodowane z okolic szczytu[4]. Tak wielka objętość wskazuje, że hawajska plama gorąca zmienia swoją aktywność w czasie[5]. Przez pewien czas za największy wulkan tarczowy świata był uznawany podmorski masyw Tamu na Pacyfiku, ale obecnie uważa się, że powstał on ponad dawnym grzbietem śródoceanicznym[4].
Skały Gardner Pinnacles są objęte ochroną prawną jako część Papahānaumokuākea Marine National Monument[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nie ma archeologicznych świadectw bytności ludzi na Gardner Pinnacles, ale w tradycji ustnej zachowały się opowieści świadczące o tym, że rdzenni Hawajczycy wiedzieli o istnieniu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Kulturowo były one uznawane za krainy przodków, nieprzeznaczone dla żyjących. Badacze kultury hawajskiej powiązali Gardner Pinnacles z nazwami ‘Ōnūnui i ‘Ōnūiki, oznaczającymi odpowiednio „duży” i „mały wzgórek”. Są to jedyne formy terenu w łańcuchu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich, do których pasują te określenia. Nazwy te są także wariantami słów Ununui i Unuiki, oznaczających „duży” i „mały ołtarz”, co może oznaczać symboliczną rolę, jaką pełnią w przywoływaniu deszczów z północnego zachodu[6][7]. Późniejsza hawajska nazwa Pūhāhonu oznacza „żółwia morskiego wynurzającego się, by zaczerpnąć powietrza”[3][1][7].
Gardner Pinnacles naniósł na mapy i nazwał w 1820 roku Joseph Allen, wielorybnik z Nantucket[1].
Przyroda
[edytuj | edytuj kod]
Rafy wokół Gardner Pinnacles są miejscem życia 124 gatunków ryb[8], w tym gatunków spotykanych w wodach głównych wysp Hawajów, ale nie pośród Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Rośnie tu 27 gatunków korali madreporowych[8], prawie dwukrotnie więcej niż w pobliżu podobnych bazaltowych wysp Nihoa i Necker Island[1]. Strefa międzypływowa obfituje w endemiczne skałoczepy, Cellana talcosa, których populacje w innych częściach archipelagu zostały znacznie zubożone przez nadmierny połów[8].
Mały rozmiar skał sprawia, że rośnie tu tylko jeden gatunek rośliny lądowej, Portulaca lutea[3] i żyją różnorodne stawonogi, wśród których są pająki, roztocze, ćmy, pareczniki, muchówki, chrząszcze, równonogi i skorki[1]. Gardner Pinnacles są też miejscem rozrodu i odpoczynku wielu ptaków morskich, których guano sprawia, że skały sprawiają wrażenie „ośnieżonych”[3][9]. Zaobserwowano tu 19 gatunków ptaków, z których gniazduje 12, wśród nich rzadka rybołówka polinezyjska[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i Gardner Pinnacles [online], Papahānaumokuākea Marine National Monument, 30 lipca 2020 [dostęp 2022-10-08] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-30] (ang.).
- ↑ Management Plan 2008 ↓, s. 14.
- ↑ a b c d e f Management Plan 2008 ↓, s. 15.
- ↑ a b c Sid Perkins, World's biggest volcano is barely visible, „Science”, 2020, DOI: 10.1126/science.abc7615 (ang.).
- ↑ a b Marcie Grabowski, SOEST researchers reveal largest and hottest shield volcano on Earth [online], School of Ocean and Earth Science and Technology, University of Hawai‘i at Manoa, 13 maja 2020.
- ↑ Kekuewa Kikiloi, M. Graves. Rebirth of an archipelago: sustaining a Hawaiian cultural identity for people and homeland. „Hulili: Multidisplinary Research on Hawaiian Well-Being”. 6, s. 73–114, 2010.
- ↑ a b Ua pa‘a na inoa kahiko Ancient Names Remembered [online], Papahānaumokuākea Marine National Monument (ang.).
- ↑ a b c Management Plan 2008 ↓, s. 16.
- ↑ Edwin Horace Bryan, The Northwestern Hawaiian Islands: An Annotated Bibliography, U.S. Fish and Wildlife Service, 1978, s. 14 (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- N. AL, O. CE, Papahānaumokuākea Marine National Monument Management Plan [online], 2008 [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-31] (ang.).
|
