Ilava
48°59′37″N 18°14′04″E/48,993611 18,234444 Widok na zamek i kościół parafialny | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Burmistrz |
Štefan Daško[1] | ||||
| Powierzchnia |
24,30[2] km² | ||||
| Wysokość |
253[3] m n.p.m. | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Nr kierunkowy |
0 47 | ||||
| Kod pocztowy |
019 01 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
IL | ||||
Położenie na mapie kraju trenczyńskiego  | |||||
Położenie na mapie Słowacji  | |||||
| 48°59′37″N 18°14′04″E/48,993611 18,234444
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Ilava (niem. Illau, węg. Illava) − miasto powiatowe na Słowacji w kraju treńczyńskim. Liczy blisko 5,6 tys. mieszkańców (2019).
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Ilava leży w Kotlinie Ilavskiej, na lewym brzegu Wagu, ok. 20 km na północny wschód (w górę rzeki) od Trenczyna.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Na terenie Ilavy człowiek przebywał już w czasach prehistorycznych. Odkryto tu osadę kultury łużyckiej, a w Dolinie Porubskiej (słow. Porubska dolina) bardzo rozległe cmentarzysko, na którym przebadano ponad 300 pochówków ciałopalnych. W grobach tych znaleziono wiele artefaktów w postaci m.in. brązowych szpil, naramienników (bransolet) i innych ozdób. Cennym znaleziskiem była forma służąca do odlewania brązowych noży. Należy wspomnieć o wyjątkowym znalezisku dwóch pochówków szkieletowych, będących wyjątkiem wśród żarowego rytu, charakterystycznego dla kultury łużyckiej. Z okresu lateńskiego pochodzi stwierdzone tu osiedle kultury puchowskiej, a z epoki rzymskiej grób, w którym znaleziono kości zwierzęce, naczynia gliniane i żelazny grot oszczepu. Z okolic Ilavy pochodzi również znalezisko kilku monet rzymskich[6].
Pierwsza wzmianka o Ilavie pochodzi z roku 1318[7]. Pośrednie wzmianki o istnieniu Ilavy pojawiają się w dokumentach diecezji nitrzańskiej, gdzie jest napisane, że posiadała ona parafię rzymskokatolicką już w 1200 roku[3]. Prawdopodobnie już na przełomie XII i XIII w. w tym miejscu, na niewielkim wzniesieniu nad rzeką, templariusze założyli gotycki zamek, u stóp którego rozwinęło się podgrodzie. Pierwszym znanym właścicielem zamku i związanej z nią osady był Mateusz Czak. Po jego śmierci (1321) Ilava stała się majątkiem królewskim, a zamkiem władał mianowany przez króla kapitan[7]. W liście wojewody siedmiogrodzkiego Tomasza, wystawionym 24 kwietnia 1339 r., Ilavie potwierdza się część przywilejów, jakie otrzymała od króla Karola Roberta Andegaweńskiego około roku 1335. W dokumencie miasto nosi nazwę "civitas de Lewa circa fluvium Vagii" (miasto Lewa koło rzeki Wag). W późniejszych czasach, aż do pierwszej połowy XV w. występuje już tylko jako Leva, od drugiej połowy XV w. ponownie jako Leve, później jako Ilava[3].
Od roku 1375 Ilava wspominana jest już jako miasto: posiadała prawa miejskie, herb i miejską pieczęć, a także kościół parafialny. Z czasem jego mieszkańcy uzyskali szereg dalszych królewskich przywilejów: niezależność sądowniczą, zwolnienie z płacenia królewskich danin i myt na całych Węgrzech oraz zezwolenie na swobodny pobór drewna z lasów i warzenie piwa. Rozwojowi miasta sprzyjał fakt położenia przy ważnym szlaku biegnącym doliną Wagu, który w tym miejscu brodem przekraczał rzekę[7].
W roku 1533 Ilavę kupili Mikołaj i Jan Ostrožićowie pochodzący z chorwackich Giletinec. Rodzina była w jej posiadaniu przez blisko 200 lat i na ten okres przypada największy rozwój miasta. W mieście funkcjonowało 11 cechów rzemieślniczych, z czego najstarszy (szewców) od XVI w.[7] Obok nich pracowali liczni garbarze, ciżmiarze, kożusznicy, tkacze, kapelusznicy i krawcy. Z czasem do największego znaczenia doszedł cech sukienników, a miasto było słynne z produkowanego tu sukna do końca XVIII w.[6] W 1630 r. kolejny Jan Ostrožić wybudował w mieście pański browar oraz gorzelnię i destylarnię, jedne z najstarszych na Słowacji. Miasto było znane z cotygodniowych czwartkowych targów oraz siedmiu jarmarków w roku[7].
W połowie XVI w. w mieście znaczny sukces odniosła reformacja. Duże znaczenie miało założenie tu w 1560 r. szkoły ewangelickiej dla szlachty, w której nauczało wielu wybitnych nauczycieli. W kolejnym stuleciu zaznaczyła się kontrreformacja. W roku 1694 przybyli do miasta trynitarze, którzy założyli tu swój pierwszy klasztor na Węgrzech. Pierwotnie celem trynitarzy było wykupywanie jeńców z niewoli tureckiej, jednak po klęsce Osmanów pod Wiedniem w 1683 r. zadanie to odeszło na dalszy plan i zakon przestawił się głównie na służbę chorym i ubogim. Przy klasztorze, w oparciu o zamek, wybudowali wielki szpital z własną studnią i ogrodem, utworzyli bogatą bibliotekę, a w 1701 r. położyli kamień węgielny pod nowy, barokowy kościół[7].
W XVIII i XIX właścicielami Ilavy i okolicznych włości była rodzina Königsegg. Hrabia Jozef Gustáv Königsegg w roku 1855 sprzedał cały zespół zamkowy państwu węgierskiemu, które tu w roku 1857 urządziło krajowy, ciężki zakład karny dla więźniów o wyrokach powyżej 10 lat[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zoznam zvolených starostov a primátorov podľa obcí, miest a mestských častí. Štatistický úrad Slovenskej republiky, 2014. [dostęp 2017-11-08]. (słow.).
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 24,30S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
- ↑ a b c Oficjalna strona miasta [1] (dostęp: 2022-12-08)
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.
- ↑ a b Bartolomej Vavrík, Eta Vavríková a kolektív: Strážovské vrchy. Turistický sprievodca ČSSR č. 19, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1985, s. 221-223
- ↑ a b c d e f g Zuzana Jászberényiová: Ilavské historické kuriozity [w:] "Krásy Slovenska" R. LXIX, nr 8/1992, s. 45-47