Język buru
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
33 tys. (1989, Indonezja) | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 6a żywy↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | mhs | ||
| IETF | mhs | ||
| Glottolog | buru1303 | ||
| Ethnologue | mhs | ||
| WALS | buu | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język buru (li fuk Buru[1]) – język austronezyjski używany w prowincji Moluki w Indonezji, przez grupę etniczną Buru zamieszkującą wyspę o tej samej nazwie. Według danych z 1989 roku ma ponad 30 tys. użytkowników w Indonezji[2].
Z danych Ethnologue (wyd. 18) wynika, że jest w użyciu w 70 wsiach na wyspie Buru[2]. Posługuje się nim rdzenna ludność wyspy (określająca się jako orang Buru asli, buru: geb fuka, geb fuk Buru)[1][3]. Pewni jego użytkownicy zamieszkują także Ambon, Dżakartę i Holandię (2 tys. osób)[4].
Dzieli się na kilka dialektów: buru centralny (rana, wae geren, wae kabo), fogi (li emteban, tomahu), masarete (buru południowy), wae sama (waesama)[2]. Różnice dialektalne dotyczą przede wszystkim leksyki[5]. C.E. Grimes jako dialekt buru rozpatruje również dość odrębny język lisela (li enyorot)[4][6][7]. Wzajemna zrozumiałość między lisela a pozostałymi dialektami buru przybiera ograniczony charakter[8][9]. Sami mieszkańcy wyspy wyróżniają jednak jeden język buru[9]. W użyciu są także języki indonezyjski i malajski amboński[2][10]. W buru występują zapożyczenia z malajskiego oraz ternate, portugalskiego i niderlandzkiego[11].
Istnieje rejestr tabu zwany „li garan”, używany na pewnym obszarze dżungli w północno-zachodniej części wyspy (Garan). Polega na zamianie słownictwa (rzeczowników, czasowników i przymiotników), przy zachowaniu gramatyki (składni i morfologii) buru[8][12]. Służy również jako tajny język wśród użytkowników dialektu rana[13].
W latach 80. i 90. XX w. wciąż był szeroko znany, choć stopień jego użycia różnił się w zależności od miejscowości. Odnotowano, że w wieloetnicznych społecznościach muzułmańskich, gdzie ludność Buru stanowi mniejszość, przeważa lokalny malajski, również w sferze domowej[14][15]. Pod wpływem kontaktów z ludnością napływową dialekty lisela i fogi zostały w znacznej mierze wyparte przez malajski[8]. Lisela i fogi przestały być wykorzystywane w interakcjach z młodszym pokoleniem[16]. W społecznościach chrześcijańskich, a także tych, które zachowują tradycyjne wierzenia, buru pozostał powszechnie używanym środkiem komunikacji[14][15]. Na wybrzeżu północnym występują użytkownicy języka sula, a wybrzeża zachodnie i południowe zamieszkują migranci z wysp Celebesu Południowo-Wschodniego[16].
Szeroko zakrojone badania nad językiem buru prowadzili w latach 80. XX wieku australijscy misjonarze i etnografowie: Charles E. Grimes i Barbara Dix Grimes[17][18][19].
Jest zapisywany alfabetem łacińskim[2].
System dźwiękowy
[edytuj | edytuj kod]W języku buru występuje pięć samogłosek oraz siedemnaście rodzimych spółgłosek[20]. W taki oto sposób przedstawia się jego system dźwiękowy:
| wargowe | apikalne | laminalne | tylnojęzykowe | |
|---|---|---|---|---|
| zwarte | p b | t̪ d | tʃ (dʒ) | k g |
| szczelinowe | f | s | h | |
| nosowe | m | n | ŋ | |
| boczne | l | |||
| drżące | r | |||
| półotwarte | w | j |
| przednie | centralne | tylne | |
|---|---|---|---|
| przymknięte | i | u | |
| środkowe | e | o | |
| otwarte | a |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Grimes 2006a ↓, s. 117.
- ↑ a b c d e M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Buru, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-02] (ang.).
- ↑ Grimes 2006b ↓, s. 143.
- ↑ a b Grimes i Lesnussa 1995 ↓, s. 623.
- ↑ Grimes 2000 ↓, s. 84.
- ↑ Grimes 2010 ↓, s. 76.
- ↑ Grimes 2000 ↓, s. 74.
- ↑ a b c Grimes i Lesnussa 1995 ↓, s. 624.
- ↑ a b Grimes 2000 ↓, s. 91.
- ↑ Grimes 2000 ↓, s. 93.
- ↑ Grimes 1994 ↓, s. 261–262.
- ↑ Grimes 2000 ↓, s. 89–90.
- ↑ Grimes 2000 ↓, s. 90.
- ↑ a b Grimes 1991 ↓, s. 45.
- ↑ a b Grimes 2000 ↓, s. 94.
- ↑ a b Grimes 2010 ↓, s. 75.
- ↑ Publications by Barbara Dix Grimes, SIL International [dostęp 2020-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-04].
- ↑ Publications by Charles E. Grimes, SIL International [dostęp 2020-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-05].
- ↑ Chuck & Barbara Grimes, Wycliffe Bible Translators, Bethel Grove Bible Church [zarchiwizowane z adresu 2010-10-19] (ang.).
- ↑ Grimes 1991 ↓, s. 47–49.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Charles E. Grimes, The Buru language of Eastern Indonesia, Australian National University, 1991, DOI: 10.25911/5d763986bcd89, OCLC 222997797 (ang.).
- Charles E. Grimes, Wesly Lesnussa, Buru (Masarete), [w:] Darrell T. Tryon (red.), Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995 (Trends in Linguistics. Documentation 10), s. 623–636, DOI: 10.1515/9783110884012.1.623, ISBN 978-3-11-088401-2, OCLC 868970232 [dostęp 2022-08-20] (ang.).
- Charles E. Grimes, Defining speech communities on Buru Island: a look at both linguistic and non-linguistic factors, [w:] Charles E. Grimes (red.), Spices from the East: Papers in Languages of Eastern Indonesia, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2000 (Pacific Linguistics 503), s. 73–103, DOI: 10.15144/PL-503.73, ISBN 978-0-85883-460-6, OCLC 46827844 (ang.).
- Charles E. Grimes, Digging for the Roots of Language Death in Eastern Indonesia: The Cases of Kayeli and Hukumina, [w:] Margaret Florey (red.), Endangered Languages of Austronesia, Oxford: Oxford University Press, 2010, s. 73–89, DOI: 10.1093/acprof:oso/9780199544547.003.0004, ISBN 978-0-19-172026-0, ISBN 978-0-19-954454-7, ISBN 978-0-19-157121-3, OCLC 507435850 (ang.).
- Barbara Dix Grimes, Cloves and nutmeg, traders and wars: Language contact in the Spice Islands, [w:] Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.), Language Contact and Change in the Austronesian World, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1994 (Trends in Linguistics. Studies and Monographs 77), s. 251–274, DOI: 10.1515/9783110883091.251, ISBN 978-3-11-088309-1, OCLC 853258768 (ang.).
- Barbara Dix Grimes, Knowing Your Place: Representing relations of precedence and origin on the Buru landscape, [w:] James J. Fox (red.), The Poetic Power of Place: Comparative Perspectives on Austronesian Ideas of Locality, Canberra: ANU E Press, 2006a, s. 115–130, DOI: 10.22459/PPP.09.2006, ISBN 1-920942-86-6, ISBN 0-7315-2841-7, OCLC 909878996, JSTOR: j.ctt2jbjrm.10 (ang.).
- Barbara Dix Grimes, Mapping Buru: The Politics of Territory and Settlement on an Eastern Indonesian Island, [w:] Thomas Reuter (red.), Sharing the Earth, Dividing the Land: Land and Territory in the Austronesian World, Canberra: ANU E Press, 2006b, s. 135–155, DOI: 10.26530/OAPEN_459529, ISBN 1-920942-70-X, ISBN 1-920942-69-6, OCLC 224817320, JSTOR: j.ctt2jbjn5.10 (ang.).