Kampinos
52°16′12″N 20°27′35″E/52,270000 20,459722
| wieś | |
 Pomnik przyrody – dąb Stefan | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
22 |
| Kod pocztowy |
05-085[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WZ |
| SIMC |
0003197[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu warszawskiego zachodniego  | |
Położenie na mapie gminy Kampinos  | |
| 52°16′12″N 20°27′35″E/52,270000 20,459722[1]
| |
| Strona internetowa | |
Kampinos – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie mazowieckim, w powiecie warszawskim zachodnim[5][6]. Miejscowość jest siedzibą władz gminy Kampinos.
Najbliższe miasta: Błonie (15 km), Sochaczew (18 km), Brwinów (26 km), Ożarów Mazowiecki (27 km), Grodzisk Mazowiecki (27 km), Wyszogród (28 km), Milanówek (29 km), Żyrardów (29 km).
Kampinos uzyskał lokację miejską w 1414 roku, zdegradowany przed 1579 rokiem[7]. Wieś królewska w dzierżawie Kampinos w ziemi sochaczewskiej województwa rawskiego w 1792 roku[8]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa warszawskiego.
Miejscowość jest siedzibą parafii Wniebowzięcia NMP. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii warszawskiej, archidiecezji warszawskiej, dekanatu błońskiego.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość znajduje się przy drodze wojewódzkiej nr 580 z Warszawy przez Leszno do Żelazowej Woli i Sochaczewa, 42 km od Warszawy, w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o miejscowości Białe Miasto pochodzi z 1377 r. – nazwa pochodzi od białych piasków wydm lub błot (staropol. Bieliny). W 1414 r. miejscowość, jako własność książąt mazowieckich, otrzymała prawa miejskie. W 1451 r. książę Władysław I płocki nadał swojej małżonce Annie, córce księcia oleśnickiego Konrada V Kąckiego, kasztelanię sochaczewską wraz z Białym Miastem jako oprawę wdowią.
W 1476 r. Kampinos został inkorporowany przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka do Korony wraz z ziemią sochaczewską, przeciw czemu zaprotestowali książęta Janusz II i Bolesław V warszawski, co spowodowało pogorszenie się stosunków między Mazowszem a Koroną. W 1489 r. król zabezpieczył Hieronimowi i Piotrowi z Nowego Miasta sumę 4800 florenów na m.in. Kampinosie, Wiejcy, Głusku i Rybitwie; wówczas miejscowość została wymieniona po raz pierwszy pod nazwą Capinoss. Do 1511 r. Kampinos był wielokrotnie zastawem królewskim, a jego posesorami byli kolejno: wdowa po kasztelanie sandomierskim Katarzyna Jasieńska z synem Pawłem w 1497 r., dworzanin króla Jana I Olbrachta Paweł Jasieński w 1500 r., wojewoda rawski Prandota z Tarczyna, kasztelan wiślicki i starosta sochaczewski Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały w 1505 r., wojewoda płocki Ninogrzew z Kryska w 1506 r., kasztelan sochaczewski Andrzej z Radziejowic w latach 1506–1508 oraz Piotr, Bartłomiej, Paweł i Stanisław z Kryska w 1511 r. W 1511 r. miejscowość została po raz pierwszy wymieniona jako ośrodek dóbr, a od 1512 r. własność Radziejowskich. W 1540 r. został wymieniony miejscowy drewniany kościół, choć parafia została założona w 1377 r. W 1557 r. Kampinos wymieniono jeszcze jako miasto, a w 1579 r. już jako wieś.
W XVII wieku posesorką Kampinosu została m.in. królowa Ludwika Maria Gonzaga w 1649 r. W lustracji z 1661 r. wymieniony został m.in. drewniany kościół, 18 domów pańszczyźnianych, folwark, wiatrak i karczma. W 1765 r. w miejscowości istniał dworek z gankiem o 3 ścianach do połowy obmurowanych, karczma, browar i gorzelnia. W 1789 r. karczma została wymieniona już jako wymagająca remontu, trunki podawano w austerii. W latach 1773–1782 zbudowano w Kampinosie nowy kościół projektu architekta Lobe z Warszawy z miejscowego drewna sosnowego w stylu polskiego baroku na planie prostokąta, nawiązując jego wyglądem do ówczesnych kościołów murowanych.
W XVIII wieku posesorami zostali późniejszy kanclerz wielki koronny Jan Szembek w 1703 r., podkomorzy litewski Michał Jerzy Mniszech wraz z żoną Birthildą z Szembeków w 1735 r., generał artylerii konnej i pierwszy minister króla Augusta II Mocnego hrabia Henryk von Brühl w 1764 r., hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki w 1766 r. oraz starosta czerwiński i królewski szambelan Ludwik Gutakowski do 1795 r. W czasie insurekcji kościuszkowskiej w czasie zjazdu zwołanego w Kampinosie przez generała majora ziemi sochaczewskiej Leona Bilickiego został uchwalony akces do powstania obywateli ziemi sochaczewskiej.
Po rozbiorach Polski oddzielono ekonomię kampinoską od lasów – pod zaborem pruskim utworzono Królewski Urząd Leśny, pod zaborem rosyjskim Leśnictwo Koronne. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę utworzono w Kampinosie nadleśnictwo. W 1863 r. w czasie powstania styczniowego w dworze p.p. Łaszczyńskich mieścił się sztab Zygmunta Padlewskiego, przybyłego do miejscowości z Warszawy dla organizacji oddziałów powstańczych.
W okresie okupacji hitlerowskiej w Kampinosie znajdowała się placówka graniczna żandarmerii (granica pomiędzy III Rzeszą a Generalnym Gubernatorstwem na kanale Łasica). Placówka ta zasłynęła z terroru wobec okolicznych mieszkańców – Polacy musieli nosić tu specjalne opaski, a w parku rozstrzelano wielu ludzi. W 1942 r. oddział GL pod dowództwem Stanisława „Kuby” Gacia dokonał udanego ataku na posterunek.
15 września 1968 r. wieś Kampinos została odznaczona Krzyżem Grunwaldu III klasy za patriotyczną postawę mieszkańców w czasie II wojny światowej i wcześniej.
Po 1948 r. miejscowość zyskała znaczenie jako lokalne centrum turystyczne – w latach 50. w miejscowym dworze mieścił się dom wycieczkowy PTTK, zlikwidowany na początku lat 90. XX wieku. Dwór przejęty został przez prywatnego właściciela, w miejscowości zamknięto też restaurację. Od kilku lat wieś zabiega o przywrócenie atrakcyjności dla inwestorów i turystów.
Charakterystyczne obiekty
[edytuj | edytuj kod]
Zabytki[9]
[edytuj | edytuj kod]- kościół pw. Wniebowzięcia NMP, drewniany z XVIII/XIX w., nr w rejestrze zabytków KOBiDZ: 1041/604/62 z 4.04.1962
- plebania z ogrodem, ul. Fryderyka Chopina 21, z 2. poł. XIX w., nr w rejestrze zabytków KOBiDZ: 1239 z 20.01.1984
- zespół dworski, XVIII w., nr w rejestrze zabytków KOBiDZ: A-465 z 4.04.1962:
- dwór z XVIII w.,
- park z XIX w.
Pomniki
[edytuj | edytuj kod]- pomnik przed dworem ku czci poległych i zamordowanych w latach 1939–1945 żołnierzy AK, GL i AL,
- tablica upamiętniająca mieszkańców wsi poległych w latach 1939–1945,
- pomniki przyrody: 2 dęby szypułkowe przed plebanią – Stefan i Fryderyk; imiona zostały nadane przez prymasa Polski, kardynała Józefa Glempa, 29 maja 2002 r.; pierwszy z dębów ma 398 cm obwodu[10].
- Na ścianie dworu znajdowała się tablica, na której między datami 1863 i 1933 widniało godło państwa, a poniżej treść upamiętniająca powstańców styczniowych[11].
- W miejscowym kościele przechowywane były chorągwie (według Lechosława Herza – ornaty) z 1863 wykonane z płaszczy powstańczych – najprawdopodobniej zaginęły.
Atrakcje turystyczne
[edytuj | edytuj kod]Drewniany kościół z końca XVIII w. znajduje na Lokalnym Szlaku Powiatu Warszawskiego Zachodniego, którym można podążać korzystając z przeznaczonej do tego aplikacji GPS.
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]
Południowy Szlak Krawędziowy (Kampinos – Granica – Leszno – Dąbrowa Leśna) 49,8 km
Szlak im. Zygmunta Padlewskiego (Kampinos – Granica – Nowe Polesie) 16,3 km
Ludzie związani z Kampinosem
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 49904
- ↑ Wieś Kampinos w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-03-24], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 418 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 38-39.
- ↑ Karol de Perthées, Mappa szczegulna woiewodztwa rawskiego, 1792
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo mazowieckie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Lechosław Herz: Przewodnik po Puszczy Kampinoskiej. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1990. ISBN 83-217-2258-X. (pol.).
- ↑ Zabytki – Kampinos. [dostęp 2007-04-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-06)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Lechosław Herz, Puszcza Kampinoska, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2002, ISBN 83-85557-96-2, OCLC 749565601.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kampinos, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 799.
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
