Leyla Zana
 Leyla Zana w 2013. | |
| Data i miejsce urodzenia |
3 maja 1961 |
|---|---|
| Deputowana do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji | |
| Okres |
od 12 czerwca 2011 |
| Przynależność polityczna | |
| Deputowana do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji | |
| Okres |
od 20 października 1991 |
| Przynależność polityczna | |
Leyla Zana (ur. 3 maja 1961 w Silvan) – kurdyjska polityk, która została uwięziona za mówienie w języku kurdyjskim w tureckim parlamencie po wygłoszeniu przysięgi, za co została oskarżona o występowanie przeciwko jedności Turcji.
W 1995 otrzymała Nagrodę Sacharowa nadawaną przez Parlament Europejski[1], jednak nie mogła jej odebrać do czasu jej wyjścia z więzienia w 2004. W 1995 została uhonorowana również nagrodę Brunona Kreiskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Leyla Zana urodziła się 3 maja 1961 w Silvan w Turcji, niedaleko Diyarbakır, położonego w tureckiej części Kurdystanu. W wieku 14 lat poślubiła Mehdiego Zanę, który sprawował w Diyarbakır urząd burmistrza do czasu przewrotu wojskowego w 1980, po którym stał się więźniem politycznym.
W 1991 Leyla Zana została pierwszą Kurdyjką, która uzyskała mandat do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji (tureckiego parlamentu). Wywołała skandal posługując się w parlamencie językiem kurdyjskim, którego publiczne używanie było w Turcji przestępstwem (na posługiwanie się nim zezwolono dopiero w grudniu 1990 / kwietniu 1991 roku[2]). Kończąc swoją przemowę zaznaczyła:
Przysięgam na mój honor i godność przed wielkim narodem tureckim strzec integralności i niepodległości kraju, niepodzielnej jedności narodu i ojczyzny oraz niekwestionowanej i bezwarunkowej suwerenności narodu. Przyrzekam dochować wierności konstytucji. Składam tę przysięgę za braterstwo pomiędzy Turkami a Kurdami[3].
Tylko ostatnie zdanie – Składam tę przysięgę za braterstwo pomiędzy Turkami a Kurdami – wypowiedziała w języku kurdyjskim.
Początkowo przed konsekwencjami prawnymi chronił ją immunitet. Wstąpiła do Partii Demokratycznej, która została zdelegalizowana, zaś Leyla Zana została pozbawiona immunitetu. W grudniu 1994 z trzema innymi członkami parlamentu z ramienia Partii Demokratycznej (Hatipem Dicle, Selimem Sadakiem i Orhanem Doganem) została aresztowana i oskarżona o zdradę oraz przynależność do Partii Pracujących Kurdystanu (PKK). Oskarżenie o zdradę nie było przedstawione przed sądem, zaś Zana zaprzeczyła informacjom o przynależność do PKK. Jednak dalsze postępowanie miało opierać się na zeznaniach świadków, których zeznania miały być wymuszane pod wpływem tortur[4]. Zana i inni oskarżeni zostali skazani na 15 lat pozbawienia wolności. Zgodnie z wyrokiem, została aresztowana.
To jest spisek. (...) Nie zgadzam się z żadnym ze stawianych mi oskarżeń. Jeśli byłyby one prawdziwe, wzięła bym całkowitą odpowiedzialność za nie, nawet gdyby kosztowałoby mnie to utratę życia. Bronię demokracji, praw człowieka i braterstwa pomiędzy ludźmi. I będę to robić tak długo, jak długo będę żyć.[4]
Leyla Zana została uznana przez Amnesty International za więźnia sumienia. W 1994 została uhonorowana nagrodą pamięci Thorolfa Rafto (przyznawaną przez Fundację Rafto), zaś w 1995 Nagrodą Sacharowa (przyznawaną przez Parlament Europejski). W tym samym roku otrzymała również nagrodę Brunona Kreiskiego. W 1998 ciążący na niej wyrok został przedłużony z powodu listu, który napisała i który to został opublikowany w kurdyjskiej prasie. Miała w nim wyrażać zabronione w Turcji, pro separatystyczne poglądy. Podczas jej pobytu w więzieniu opublikowano jej książkę Zapiski z więzienia (maj 1999).
Sprawa Leyli Zany oraz przestrzegania praw człowieka przez władze tureckie stały się elementem ograniczającym tureckie aspiracje do bycia członkiem Unii Europejskiej. Członkowie UE potwierdzili swoje stanowisko w tej sprawie przyznając Leyli Zanie Nagrodę Sacharowa w 1995.
W 2001 Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekał w sprawie przeciwko Turcji, dotyczącej procesu Leyli Zany. W 2003 w ramach dostosowywania prawa do wymogów europejskich, w Turcji wprowadzono przepisy, zgodnie z którymi w przypadku uznania przez Europejski Trybunał wyroku wydanego przez sąd turecki za niezgodny z postanowieniami zawartymi w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, będzie stanowiło to podstawę do rozpoczęcia nowego procesu[5].
9 czerwca 2004 decyzją tureckiego sądu apelacyjnego unieważniono 15-letnie wyroki ciążące na Leyli Zanie, Hatipie Dicle, Selimie Sadaku oraz Orhanie Doganie, wydane przez turecki Sąd Bezpieczeństwa Stanu[5].
W styczniu 2005 Europejski Trybunał Praw Człowieka przyznał Leyli Zanie oraz jej uwięzionym towarzyszom odszkodowania w wysokości 9000 € od rządu tureckiego, jako rekompensatę za naruszenie jej prawa do wolności słowa.
Zana oraz pozostali więźniowie utworzyli w Turcji nową formację polityczną Ruch Społeczny na Rzecz Demokracji (DTH). 17 sierpnia 2005 Partia Demokratyczno-Społeczna (DTP) połączyła się z Partią Ludowo-Demokratyczną (DEHAP) i DTH.
Aktualna aktywność polityczna
[edytuj | edytuj kod]Od 2007 Zana jest aktywną działaczką na rzecz praw człowieka w Turcji, działa także w nowej partii, którą była współzałożycielką w 2005. Wiele kontrowersji wzbudziła jej propozycja reorganizacji Turcji z państwa unitarnego w federację; jednym z członów tej federacji miałby być Kurdystan[6].
W kwietniu 2008 Zana została skazana przez tureckie władze na dwa lata więzienia za rzekome „szerzenie propagandy terrorystycznej”. Oskarżenie to dotyczyło jej wypowiedzi, w której stwierdziła, że „Kurdowie mają trzech liderów, mianowicie Masuda Barzaniego, Dżalala Talabaniego oraz Abdullaha Öcalana”[7]. Masud Barzani jest prezydentem Kurdyjskiego Okręgu Autonomicznego W Iraku, Dżalal Talabani - etnicznym Kurdem, prezydentem Iraku, zaś Abdullah Öcalan liderem Partii Pracujących Kurdystanu, organizacji uznawanej za terrorystyczną.
Leya Zana w 2015 została wybrana z ramienia Ludowej Partii Demokratycznej do Wielkiego Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Leyla Zana - EP SAKHAROV PRIZE NETWORK [online], 2 listopada 2017 [dostęp 2017-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-02].
- ↑ Maria Giedz: Węzeł kurdyjski. Warszawa: Dialog, 2002, s. 16. ISBN 83-88938-23-1.
- ↑ Kurdish Political Prisoner Leyla Zana Released After a Decade in Jail. [dostęp 2008-07-12]. (ang.).
- ↑ a b Defiance Under Fire Leyla Zana: Prisoner of Conscience. [dostęp 2008-07-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (12 lutego 2006)]. (ang.).
- ↑ a b Turcja: czworo więźniów sumienia uwolnionych po 10 latach!. [dostęp 2008-07-12]. (pol.).
- ↑ Pro-Kurdish politician Zana: Time to divide Turkey into states. [dostęp 2008-07-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 lutego 2012)]. (ang.).
- ↑ Kurdish politiican Zana sentenced to prison in Turkey. [dostęp 2008-07-12]. (ang.).
- ↑ Record number of women elected to Turkish parliament | World news | The Guardian [online], 16 czerwca 2016 [dostęp 2016-06-16] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-16].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- CILDEKT Międzynarodowy komitet na rzecz uwolnienia kurdyjskich parlamentarzystów więzionych w Turcji (ang.)
- Turkey: Prolonged imprisonment of Leyla Zana and others allows injustice to continue, 2004 (ang.)
- IFEX. ifex.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-09)]. (ang.)
- Europejska nagroda dla uwolnionej kurdyjskiej aktywistki, 14 października 2004 (ang.)
- Turcja:Leyla Zana, jedyna kurdyjska parlamentarzystka (ang.)