Puklerzowiec skryty

Puklerzowiec skryty
	Calyptophractus retusus
	(Burmeister, 1863)
	; Okaz z Senckenberg Museum für Naturkunde w Görlitz
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	pancernikowce
Rodzina	Chlamyphoridae
Podrodzina	Chlamyphorinae
Rodzaj	Calyptophractus; Fitzinger, 1871
Gatunek	puklerzowiec skryty
Synonimy
	Rodzaju: Burmeisteria J.E. Gray, 1865; Gatunku: Chlamyphorus retusus Burmeister, 1863; Burmeisteria retusa clorindae Yepes, 1939;
	Rodzaju: Burmeisteria J.E. Gray, 1865; Gatunku: Chlamyphorus retusus Burmeister, 1863; Burmeisteria retusa clorindae Yepes, 1939;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; brak danych
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies

Puklerzowiec skryty^[6] (Calyptophractus retusus) – gatunek ssaka z podrodziny Chlamyphorinae w obrębie rodziny Chlamyphorinae. Występuje w centralnej części Ameryki Południowej. Ze względu na brak dostatecznych danych, by ocenić stopień zagrożenia gatunku, IUCN nadało mu status DD (Data Deficient).

Taksonomia

Gatunek opisał po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1863 roku niemiecki przyrodnik Hermann Burmeister nadając mu nazwę Chlamyphorus retusus^[3]. Cztery lata wcześniej otrzymał od rdzennego mieszkańca zmumifikowane szczątki przedstawiciela tego gatunku, którego ów mieszkaniec nie umiał rozpoznać^[7]. Była to skóra włącznie z czaszką (sygnatura MACN 4.110), obecnie we zbiorach Museo Argentino de Ciencias Naturales^[8]. Burmeister za miejsce pozyskana holotypu podał „Santa Cruz de la Sierra”, w Boliwii^[3]^[9]. Leopold Fitzinger umieścił go w monotypowym rodzaju Calyptophractus (puklerzowiec^[6]) jako C. retusus^[1]. Pojawiła się także propozycja utworzenia monotypowego rodzaju Burmeisteria (Gray, 1865), jednak nazwa okazała się być zarezerwowana dla dewońskiego trylobita^[10].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World C. retusus za gatunek monotypowy^[11].

Etymologia

Burmeisteria: Carl Hermann Conrad Burmeister (1807–1892), niemiecko-argentyński przyrodnik^[12].
Calyptophractus: gr. καλυπτος kaluptos „pokryty”, od καλυπτω kaluptō „ukryć”; ρακτος phraktos „chroniony”, od φρασσω phrassō „wzmocnić, obwarować”^[13].
retusus: łac. retusus „tępy”, od retundere „stępić”^[14].

Nazewnictwo zwyczajowe

Guarani nazywali ten gatunek Tatu jeikuarajoya – „pancernik o krótkim tyłku”. Do charakterystycznego wyglądu tylnej połowy ciała nawiązuje także potoczna hiszpańska nazwa, culo tapado, tłumaczone na język angielski jako „butt plug” – butt w tym znaczeniu tłumaczone jest jako zadek, plug może oznaczać gniazdko elektryczne, korek lub zatyczkę^[10].

Zasięg występowania

Puklerzowiec skryty występuje w regionie Gran Chaco w środkowej i południowo-wschodniej Boliwii, zachodnim Paragwaju i północnej Argentynie (od wschodniej Salty i Formosy na południe do Santiago del Estero)^[11]. W ostatnim z wymienionych państw jest niewiele dogodnych dla gatunku gleb, powszechnie występują gleby gliniaste^[10]. Przebywa w norach wykopanych w suchej, ciepłej ziemi^[7]. Typ środowiska występujący na powierzchni zdaje się nie wpływać na zasięg tego pancernika; pojawia się nawet w pobliżu siedlisk ludzkich^[10]^[15].

Morfologia

Puklerzowiec skryty przypomina sylwetką kreta. Oczy i uszy (te drugie długości blisko 5–6 mm) zredukowane^[10]. Długość ciała (bez ogona) 120–170 mm, długość ogona 30–40 mm, długość ucha 5–6 mm, długość tylnej stopy około 39 mm; masa ciała 90–130 g^[16]^[17]. Charakterystyczną cechą puklerzowca skrytego jest pancerz przytwierdzony do kręgosłupa oraz kości miednicznej, wyróżniający go spośród innych pancerników. W części grzbietowej składa się z 23^[10]–24 płytek, między którymi znajdują się partie miękkiej tkanki. Na końcu gwałtownie się kończy, sprawiając wrażenie uciętego. Na wierzchu ciała rzadkie, białe włosy, na spodzie ciała już gęściej; także boki głowy porasta sierść^[10]. Na trzech palcach kończyn przednich można dostrzec długie, zakrzywione pazury, na czwartym mniejszy. W tylnych kończynach stopa posiada 5 palców, pazury zredukowane w porównaniu do tych kończyny przedniej. Zęby małe, w kształcie podobne do kołków^[7].

Ekologia

Przedstawiciele tego gatunku potrafią gwałtownie zakopać się pod ziemię. Prowadzą nocny tryb życia, większość czasu spędzając pod ziemią. W razie zagrożenia mogą zasłonić wejście do nory swoim pancerzem. Odzywają się płaczliwymi dźwiękami. W skład pożywienia wchodzą owady i ich larwy, bezkręgowce, ślimaki, korzenie; pewien osobnik w niewoli przeżył, jedząc tylko gotowany ryż i grapefruty^[7]. Obserwowano dzikiego pancernika jedzącego nasiona palmy Acrocomia totai. Jeden raz stwierdzono obecność kleszcza Amblyomma pseudoconcolor na ciele puklerzowca skrytego^[10].

Wszelkie aspekty rozmnażania są słabo zbadane ze względu na rzadkość i tryb życia gatunku; nie stwierdzono rozrodu w niewoli. Występuje poliembrionia regularna; z jednej zapłodnionej komórki rozwijają się zwykle cztery młode. Młode w kilka godzin po urodzeniu są w stanie samodzielnie się poruszać (u pozostałych pancerników ten okres trwa do kilku tygodni). Długość życia wynosi 12–15 lat^[7].

Status zagrożenia

Obecnie (2014) przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako posiadający niedostateczne dane (DD, Data Deficient), by ocenić stopień jego zagrożenia. Wcześniej, w latach 2008 i 2006 otrzymał status gatunku bliskiego zagrożenia (NT, Near Threatened), w 1996 narażonego (VU, Vulnerable), a w latach 1982–1994 innsuficienly known (odpowiednik DD). Gatunek jest ograniczony do luźnych, piaszczystych gleb, rzadkich w Chaco; zasięg występowania poszatkowany^[5]. Występuje w Parku Narodowym Médanos del Chaco.

Według doniesienia z 2008, na terenie paragwajskiego Chaco ludzie nie polują na pancerniki; najczęściej puklerzowiec skryty widywany jest podczas orki. Mimo tego w wielu miejscach na terenie swojego zasięgu pojawienie się osobnika tego gatunku jest uznawane (stan w 2001) za zły znak i zapowiedź śmierci członka rodziny; aby odwrócić „klątwę”, zwierzę należy zabić^[10]. Fakt ten nie pozostaje bez wpływu na wielkość jego populacji.

Uwagi

↑ Młodszy homonim Burmeisteria Salter, 1865 (Trilobita).

Przypisy

↑ ^a ^b L.J.F.J. Fitzinger. Die natürliche Familie der Gürtelthiere (Dasypodes). II. Abtheilung. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 64, s. 388, 1871. (niem.).
↑ J.E. Gray. Revision of the genera and species of entomophagous edentata, founded on the examination of the specimens in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 381, 1865. (ang.).
↑ ^a ^b ^c C.H.C. Burmeister. Ein neuer Chlamyphorus. „Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Halle”. 7, s. 167, 1863. (niem.).
↑ J. Yepes. Una Nueva Subespecie de "Pichi Ciego" Mayor (Chlamyphorinae) y su Probable Distribución Geográfica. „Physis”. 16, s. 38, 1939. (hiszp.).
↑ ^a ^b E. Cuellar, D.A. Meritt, F. Delsuc, M. Superina & A.M. Abba 2014, Calyptophractus retusus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-06] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e E. Gonsiorowski: Calyptophractus retusus. Greater fairy armadillo. Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2014-08-21].
↑ O.B. Vaccaro & M.J. Piantanida. Type Specimens Of Recent Mammals Housed In National Collections Of Argentina. „Iheringia”. 85, s. 68, 1998. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Calyptophractus retusus (Burmeister, 1863). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-26]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ P. Smith. Chaco fairy armadillo. „Mammals of Paraguay”. 20, 2008.
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 122. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 148.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 155.
↑ retusus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-26] (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Calyptophractus retusus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-06].
↑ M. Superina & A. Abba: Family Chlamyphoridae (Chlamyphorid Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 68–69. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 80. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[2] Młodszy homonim Burmeisteria Salter, 1865 (Trilobita).

[Fitzinger-1] L.J.F.J. Fitzinger. Die natürliche Familie der Gürtelthiere (Dasypodes). II. Abtheilung. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 64, s. 388, 1871. (niem.).

[Gray-3] J.E. Gray. Revision of the genera and species of entomophagous edentata, founded on the examination of the specimens in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 381, 1865. (ang.).

[Burmeister-4] C.H.C. Burmeister. Ein neuer Chlamyphorus. „Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft zu Halle”. 7, s. 167, 1863. (niem.).

[Yepes-5] J. Yepes. Una Nueva Subespecie de "Pichi Ciego" Mayor (Chlamyphorinae) y su Probable Distribución Geográfica. „Physis”. 16, s. 38, 1939. (hiszp.).

[iucn-6] E. Cuellar, D.A. Meritt, F. Delsuc, M. Superina & A.M. Abba 2014, Calyptophractus retusus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-1 [dostęp 2021-07-06] (ang.).

[Cichocki&inni-7] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[adw-8] E. Gonsiorowski: Calyptophractus retusus. Greater fairy armadillo. Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2014-08-21].

[vac&pia-9] O.B. Vaccaro & M.J. Piantanida. Type Specimens Of Recent Mammals Housed In National Collections Of Argentina. „Iheringia”. 85, s. 68, 1998. (ang.).

[mdd-10] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Calyptophractus retusus (Burmeister, 1863). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-26]. (ang.).

[pdf-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ P. Smith. Chaco fairy armadillo. „Mammals of Paraguay”. 20, 2008.

[Burgin&inni-12] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 122. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791895_148]-13] Palmer 1904 ↓, s. 148.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791902_155]-14] Palmer 1904 ↓, s. 155.

[Jobling-15] retusus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-26] (ang.).

[Wilson&Reeder-16] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Calyptophractus retusus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-06].

[Superina&Abba-17] M. Superina & A. Abba: Family Chlamyphoridae (Chlamyphorid Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 68–69. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).

[amw-18] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 80. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]