Tocja alpejska

Tocja alpejska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	tocja
Gatunek	tocja alpejska
	Nazwa systematyczna
	Tozzia carpathica Woloszack; Spraw. Komis. Fizjogr. xxvii. (1892) 216, ex Oest. Bot. Zeitschr. xlii.(1892) 388, nomen, et xliii. (1893) 108; Spraw. Komis. Fizjogr. xxvii. (1892) 216, ex Oest. Bot. Zeitschr. xlii.(1892) 388, nomen, et xliii. (1893) 108
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tocja alpejska^[5], tocja karpacka^[6] (Tozzia carpathica Woloszack) – gatunek rośliny należący do monotypowego rodzaju tocja^[3].

Taksonomia

W obrębie gatunku wyróżnia się dwa podgatunki^[7]:

Tozzia alpina subsp. alpina
Tozzia alpina subsp. carpathica (Woł.) Pawł. – tocja alpejska karpacka^[5]

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek występuje w górach Europy^[6]. W Alpach, południowej Jurze, Masywie Centralnym, środkowych Pirenejach, Apeninach rośnie podgatunek typowy. W Karpatach i górach Półwyspu Bałkańskiego obecny jest podgatunek karpacki^[7]^[6].

W Polsce jest rośliną rzadką. Występuje na pojedynczych tylko stanowiskach w Beskidzie Śląskim, Żywieckim i w Bieszczadach. Nie występuje w Tatrach. W Beskidzie Śląskim i Żywieckim podano stanowiska: źródliska na północnym zboczu Baraniej Góry, w korycie potoku w rezerwacie przyrody Barania Góra, obok rezerwatu przyrody Śrubita, na Morgach w paśmie Wielkiej Raczy, w źródliskach potoku Sopotnia Wielka w masywie Pilska, w rezerwacie przyrody Pod Rysianką, nad potokiem na północnym stoku Policy, w masywie Babiej Góry na Polanie Wójcikowej i Borsuczych Skałach (na obydwu tych stanowiskach gatunek wyginął), na południowym stoku Babiej Góry wzdłuż potoku Krzywa Rzeka, w Zawoi nad potokiem powyżej Czatoży oraz na Dejakowych Szczawinach i Karczmarczykowych Szczawinach. W Bieszczadach Zachodnich podano 16 stanowisk: Połonina Wetlińska (3 stanowiska), Połonina Caryńska (źródliska Cybulawskiego Potoku), Rabia Skała, Moczarne (2 stanowiska), Wielka Rawka, Czoło, nad potokami Beskidnik, Tarnica, Sucha Rzeka i Terebowiec, pod Krzemieniem, górny San i Sianki^[6].

Morfologia

Łodyga: Wyprostowana, soczysta, rozgałęziona, czterokanciasta i na kantach owłosiona kędzierzawymi włoskami. Ma wysokość przeważnie 10–40 (50) cm^[8]. Kłącze okryte grubymi i mięsistymi łuskami, swoim wyglądem przypominające cebulę^[6].

Liście: Ulistnienie nakrzyżległe. Liście eliptycznojajowate, połyskujące, nagie, siedzące, o zaokrąglonej nasadzie i tępym lub krótko zaostrzonym szczytem^[8]. Dolne są całobrzegie, wyższe grubo piłkowane. Przysadki podobne do liści^[9].

Kwiaty: Żółte, drobne, grzbieciste. Wyrastają pojedynczo w kątach liści. Składają się z rurkowatego 4–5 zębnego kielicha, 4 dwusilnych pręcików wystających z rurki korony, słupka i dwuwargowej korony. Górna warga korony jest 2-łatkowa, prawie płaska i nakrapiana czerwono, dolna 3-łatkowa. Pylniki zakończone ostrym dzióbkiem^[6].
Owoc: Otoczona kielichem jednokomorowa, kulista torebka o długości 1,5–2 mm. Zawiera tylko 1–2 brązowawe, eliptycznojajowate nasiona^[8].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Młoda roślina jest w pierwszych etapach swojego cyklu życiowego pasożytem roślin, później staje się półpasożytem. Od innych roślin za pomocą ssawek pobiera wodę i sole mineralne. Roślina miododajna, kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest przez drobne muchówki z rodziny bzygowatych. Nasiona kiełkują od razu, bez okresu spoczynkowego. Siedlisko: źródliska, wilgotne lasy, zwykle w zacienionych miejscach. Występuje najczęściej w reglu górnym, rzadko w piętrze kosówki. Populacje liczą od kilkudziesięciu do ponad 100 osobników. Liczba chromosomów 2n = 20^[6].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta jest w Polsce od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową. Występuje głównie na obszarach chronionych; w Babiogórskim i Bieszczadzkim Parku Narodowym, Żywieckim Parku Krajobrazowym i rezerwacie przyrody pod Rysianką. Za wystarczającą formę jej ochrony uznawana jest ochrona bierna. Zagrożone mogą być tylko lokalne stanowiska tej rośliny w nadpotokowych olszynkach poza obszarami chronionymi. Gatunek nie został uwzględniony w Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006), znalazł się natomiast w wydaniu z 2016 roku, gdzie otrzymał kategorię NT (bliski zagrożenia)^[10]. Znajduje się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-03-01].
↑ The International Plant Name Index. [dostęp 2017-03-08].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 193, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Tozzia alpina L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-14] .
↑ ^a ^b ^c Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-01].

[4] The International Plant Name Index. [dostęp 2017-03-08].

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 193, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[K-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[powo-7] Tozzia alpina L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-04-14] .

[C-8] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[szafer-9] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[11] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]