Uzbecy

Uzbecy
Oʻzbeklar
	; Tradycyjny strój uzbecki
Populacja	30–40 mln
Miejsce zamieszkania	Uzbekistan: 24,9 mln(2014); Afganistan: 2,6 mln; Rosja: 2 mln; Tadżykistan: 1,1 mln; Kirgistan: 816 219 (2013); Kazachstan: 470 tys.; Arabia Saudyjska: 300.000–2,7 mln.; Turkmenistan: 250 tys.; Pakistan: 70 tys.; Ukraina: 12 400; Chiny: 10 569 (2010); Australia: 4 997; Stany Zjednoczone: 4 930; Białoruś: 1593 (2009); Łotwa: 908 (2014); Mongolia: 260 (2010)
Język	uzbecki
Religia	islam sunnicki
Grupa	ludy tureckie

Uzbecy (uzb. Oʻzbeklar) – naród turecki, najliczniejszy z narodów zamieszkujących Azję Środkową^[14]. Uzbecy zamieszkują głównie Uzbekistan, a także sąsiednie państwa Afganistan, Tadżykistan, Kirgistan, Turkmenistan i Kazachstan oraz chiński region autonomiczny Sinciang.

Pochodzenie

Uzbecy wywodzą się z części turko-mongolskiej Białej Ordy rządzonej przez ród Szejbanidów, która po pewnym czasie została sturkizowana. W XIV wieku grupa ta przyjęła nazwę Uzbecy, której pochodzenie jest niejasne; być może wywodzi się ona od imienia chana Złotej Ordy Ozbega (1313–1341)^[15]. Inne teorie mówią, że nazwa pochodzi od wyrażenia oʻz bek, oznaczającego „rządzący sobą”.

Liczebność i rozmieszczenie

Historyczna populacja Uzbeków w poszczególnych republikach radzieckich na podstawie radzieckich spisów ludności:

	1926	1939	1959	1970	1979	1989
Uzbecka SRR	3 467 226 (73,0%)	4 804 096 (65,1%)	5 038 273 (62,2%)	7 733 541 (64,7%)	10 569 007 (68,7%)	14 142 475 (71,4%)
Tadżycka SRR	175 627 (21,2%)	353 478 (23,8%)	454 433 (23,0%)	665 662 (23,0%)	873 199 (22,9%)	1 197 841 (23,5%)
Kirgiska SRR	110 463 (11,1%)	151 551 (10,4%)	218 640 (10,6%)	332 638 (11,3%)	426 194 (12,1%)	550 096 (12,9%)
Turkmeńska SRR	104 971 (10,5%)	107 451 (8,6%)	125 231 (8,3%)	179 498 (8,3%)	233 730 (8,5%)	317 333 (9,0%)
Kazachska SRR	129 407 (2,1%)	120 655 (2,0%)	136 570 (1,5%)	207 514 (1,6%)	263 295 (1,8%)	332 017 (2,0%)
Rosyjska FSRR	942 (0.00%)	16 166 (0,01%)	29 512 (0,03%)	61 588 (0,05%)	72 385 (0,05%)	126 899 (0,09%)

Uzbecy w Afganistanie

Historia

Za panowania chana Abu al-Chajr-chana (1428–1468) Uzbecy przenieśli się na tereny w dolnym biegu Syr-darii i zaczęli interweniować w walki pomiędzy poszczególnymi gałęziami Timurydów, co pozwoliło im w swoich łupieżczych wyprawach docierać do Chorezmu i Transoksanii. Państwo Uzbeków rozpadło się po śmierci Abu al-Chajr-chana, jednak jego restauracji dokonał jego wnuk, Muhammad Szejbani (1500–1510), któremu udało się opanować większość Azji Środkowej. Stopniowo Uzbecy przemieszali się z innymi tureckojęzycznymi ludami tego regionu, zarówno koczowniczymi, jak i osiadłymi, które przejęły od nich ich nazwę.

Kultura

Dominującą religią jest islam. Główne zajęcia to rolnictwo, handel, rzemiosło oraz hodowla zwierząt^[14].

Przypisy

↑ Özbəkistan Dövlətinin Statistika Komitəsinin rəsmi məlumatlarına əsasən Özbəkistan əhalisnin 81,7%-ni özbəklər təşkil edir və 1 yanvar 2014-cü il tarixinə Özbəkistan əhalisnin sayı 30 492 800 nəfərdir. Bu məlumatlara nəzərə alınaraq Özbəkistanda təxminən 24 milyon 912 min 600 nəfər özbəyin yaşadığı ehtimal edilir.
↑ CIA World Factbook – Afghanistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]..
↑ Uzbek - an overview | ScienceDirect Topics [online], sciencedirect.com [dostęp 2024-05-13] (ang.).
↑ CIA World Factbook – Tajikistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-03-31)]..
↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2009-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)].
↑ Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-08)].
↑ CIA World Factbook – Turkmenistan.
↑ Afghan Refugees: Current Status and Future Prospects.
↑ State Statistics Committee of Ukraine: The distribution of the population by nationality and mother tongue. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-01)].
↑ Chinese National Minorities.
↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)].
↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-27)].
↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-25)].
↑ ^a ^b Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Warszawa 2007, s. 791.
↑ Uzbekistan, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).

Bibliografia

Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

[1] Özbəkistan Dövlətinin Statistika Komitəsinin rəsmi məlumatlarına əsasən Özbəkistan əhalisnin 81,7%-ni özbəklər təşkil edir və 1 yanvar 2014-cü il tarixinə Özbəkistan əhalisnin sayı 30 492 800 nəfərdir. Bu məlumatlara nəzərə alınaraq Özbəkistanda təxminən 24 milyon 912 min 600 nəfər özbəyin yaşadığı ehtimal edilir.

[2] CIA World Factbook – Afghanistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]..

[3] Uzbek - an overview | ScienceDirect Topics [online], sciencedirect.com [dostęp 2024-05-13] (ang.).

[4] CIA World Factbook – Tajikistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-03-31)]..

[5] Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2009-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)].

[6] Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-08)].

[7] CIA World Factbook – Turkmenistan.

[8] Afghan Refugees: Current Status and Future Prospects.

[9] State Statistics Committee of Ukraine: The distribution of the population by nationality and mother tongue. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-01)].

[10] Chinese National Minorities.

[11] Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)].

[12] Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-27)].

[13] Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-25)].

[pwn-14] Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Warszawa 2007, s. 791.

[15] Uzbekistan, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-05] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]