Wikipedysta:Miedzwiedz/brudnopis

Rudawiec (szczyt)

Rudawiec

Rudawiec (w głębi z prawej), Biała Kopa (od lewej), Orlik (na pierwszym planie). Widok z Drogi Marianny
Państwo	Polska Czechy
Pasmo	Góry Bialskie Sudety Wschodnie
Wysokość	1106 lub 1112 m n.p.m.
Położenie na mapie Sudetów Rudawiec
50°14′38,616″N 16°58′33,190″E

Rudawiec (czes. Cervenka lub Polská hora, niem. Rote Sümpfe, inne nazwy: Bieleń, Ruda Paprotnia, Rude Bagna) — szczyt w Górach Bialskich, na granicy Polski (powiat kłodzki) i Czech; wys. wg różnych źródeł 1106 lub 1112 m n. p. m. - jeden z najwyższych, a według jednego z podziałów najwyższy w tym paśmie; należy do Korony Gór Polskich (jako że przez Postawną - która również może być traktowana jako najwyższa kulminacja polskiej części Gór Bialskich - nie prowadzi znakowany szlak turystyczny).

Rudawiec położony jest w grzbiecie granicznym w południowej części gór; jest kulminacją rozległego, silnie urzeźbionego masywu, stanowiąc zwornik trzech grzbietów: pasma Rudych Krzyży (1053 m n.p.m.) od południowego zachodu, grzbietu Iwinki (1076 m n.p.m.) od południowego wschodu oraz krótkiego grzbietu Białej Kopy (1033 m n.p.m.) od północy. Masyw Rudawca wydzielają: dolina potoku Bielawka od zachodu i północy, dolina Czarnego Potoku od północnego – wschodu i od południa głęboka dolina Kunčického Potoka, położona po czeskiej stronie Gór Bialskich.

Położony na europejskim dziale wodnym masyw zbudowany jest w całości z łupków metamorficznych i gnejsów gierałtowskich i porośnięty w większości przez lasy regla dolnego, a w partiach szczytowych rzadkim lasem regla górnego. Północne i wschodnie zbocza góry porasta Puszcza Jaworowa, której najbardziej cenne fragmenty objęte są ochroną jako Rezerwat przyrody Puszcza Śnieżnej Białki.

Turystyka

Na szczycie Rudawca

Przez Rudawiec prowadzi szlak turystyczny

• zielony szlak z Bielic przez Przełęcz Płoszczynę na Śnieżnik, w większości prowadzący granicą polsko – czeską.

Północnym zboczem Rudawca prowadzi droga do Przełęczy Suchej, będąca przedłużeniem Duktu Nad Spławami, trawersującego wschodnie zbocze góry.

Bibliografia

Słownik Geografii Turystycznej Sudetów. Tom 16. Masyw Śnieżnika. Góry Bialskie. Zespół autorski pod redakcją Marka Staffy

Zobacz też

• Rzeki Polski

Kategoria:Góry Bialskie

Góry Złote

Panorama Javorníka - w tle Góry Złote

Góry Złote

Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion	Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja	Masyw Czeski
Podprowincja	Sudety z Przedgórzem Sudeckim
Makroregion	Sudety Wschodnie
Mezoregion	Góry Złote

Góry Złote (czes. Rychlebské hory, dawniej cz. Rychleby lub Rychlebské pohoří, niem. Reichensteiner Gebirge) 332.61 – pasmo górskie w Sudetach Wschodnich, w południowo-zachodniej Polsce (województwo dolnośląskie) oraz na północnym wschodzie Republiki Czeskiej, o trudnym do jednoznacznego wskazania najwyższym szczycie.

Położenie

W potocznym znaczeniu ciągną się od Przełęczy Kłodzkiej na północnym zachodzie, aż do Przełęczy Ramzowskiej (czes. Ramzovské sedlo) na południowym wschodzie i przełęczy pomiędzy Pasieczną a Smrekiem na południu. Przełęcz Różaniec (583 m n.p.m.) dzieli ten obszar górski na dwie części: północno-zachodnią niższą i południowo-wschodnią wyższą.

Według Regionalizacji fizycznogeograficznej Polski J. Kondrackiego w skład Gór Złotych wchodzą również Góry Bialskie. Podobnie uważają czescy geografowie, którzy dla których "Rychlebské hory" rozciągają się od Przełęczy Płoszczyna do Przełęczy Ramzowskiej. W takim ujęciu tworzą one trójkąt o narożach: Przełęcz Kłodzka - Przełęcz Ramzowska - Przełęcz Płoszczyna.

Rozgraniczanie Gór Złotych i Bialskich

Kwestia ewentualnej przynależności Gór Bialskich do Gór Złotych oraz wyznaczenia dokładnego przebiegu granicy między tymi obszarami górskimi jest od dawna kwestią sporną; problem ten, w połączeniu z różnicami w danych dotyczących dokładnej wysokości kilku najwyższych szczytów (które mają bardzo podobną wysokość), powoduje iż różne źródła różnie określają najwyższe szczyty obu pasm (a także ich polskich części).

Najwyższym szczytem całego rozpatrywanego obszaru jest czeski Smrek (Smrk) o wysokości 1125 m n.p.m.; prawie taką samą wysokość posiada dwuwierzchołkowy szczyt Postawna/Travná hora, co do którego jest sporne, który z dwóch wierzchołków jest wyższy. Mało wybitny graniczny szczyt położony tuż obok Smrka, który bywa uważany za jego drugorzędny wierzchołek - Brusek - posiada wysokość zbliżoną, a według niektórych danych - większą od Postawnej/Travnej hory. W związku z tym najwyższym szczytem w polskiej części omawianego obszaru jest Postawna lub Brusek, lecz nie jest jednoznaczne, czy najwyższy punkt (nie szczyt) polskiej części tego obszaru nie leży nieco na południe od Postawnej, na granicy polsko-czeskiej, tuż pod szczytem Travnej hory.

Co do linii podziału spotyka się bądź spotykało następujące koncepcje:

• linia podziału przebiegająca przez przełęcz Działowe Siodło (1008 m n. p. m.) ze Smrkiem i Postawną/Travną horą w Górach Złotych - wtedy najwyższym szczytem G. Bialskich i zarazem ich polskiej części jest graniczny Rudawiec;
• linia podziału przebiegająca przez przełęcz Bialskie Siodło (1083 m n. p. m.) ze Smrkiem w Górach Złotych, a Postawną/Travną horą w Bialskich - wtedy najwyższym szczytem G. Bialskich jest Postawna/Travná hora, a polskiej części Gór Złotych (właściwych) - Brusek;
• linia podziału przebiegająca przez przełęcz U Trzech Granic ze Smrkiem i Postawną/Travną horą w Górach Bialskich - wtedy najwyższym szczytem G. Złotych (właściwych) i zarazem ich polskiej części jest inny Smrek zwany Trójkrajnym, szczyt graniczny;
• linia podziału przebiegająca przez którąś z przełęczy na północ od Smreka Trójkrajnego, np. przełęcz na południe od Pasiecznej, ze Smrkiem i Postawną/Travną horą w Górach Bialskich - wtedy najwyższym szczytem G. Złotych (właściwych) i zarazem ich polskiej części jest graniczny Kowadło (989 m n. p. m.).

Najwyższy szczyt

W zależności od tego, gdzie wytyczyć granicę między Górami Złotymi a Bialskimi, najwyższym szczytem może być:

• Kowadło (989 m n.p.m.), ten szczyt został zaliczony do Korony Gór Polskich;
• Smrek zwany również Smrekiem Trójkrajnym (1109 m n.p.m.);
• Smrek (Smrk, 1125 m n.p.m.); jest to najwyższy szczyt na całym obszarze, który bywa zaliczany do Gór Złotych.

Kowadło i Smrek Trójkrajny leżą na granicy polsko-czeskiej. Smrk leży na obszarze Republiki Czeskiej, a za najwyższy szczyt polskiej części Gór Złotych mogą być też uważane Brusek i Postawna. Nie jest jednoznaczne, czy najwyższy punkt (nie szczyt) polskiej części tego obszaru nie leży nieco na południe od Postawnej, na granicy polsko-czeskiej, tuż pod szczytem Travnej hory.

Por. Rozgraniczanie Gór Złotych i Bialskich.

Rzeźba terenu

Góry Złote są jednym z dłuższych pasm sudeckich. Mają około 55 km długości z czego 35 km na terenie Polski. Wartości te mogą podlegać kontrowersjom ze względu na wspomnianą niejednoznaczność co do granicy z Górami Bialskimi. Właściwe Góry Złote, położone na północnym wschodzie, tworzą stosunkowo wąski grzbiet o krętym przebiegu. Góry Bialskie, na południowym zachodzie, tworzą rozległy masyw o kształcie rozrogu.

Budowa geologiczna

Pod względem geologicznym Góry Złote należą do Sudetów Zachodnich (struktury zachodniosudeckiej). Obejmują północno-wschodnią część metamorfiku Lądka i Śnieżnika. Zbudowane są ze skał metamorficznych - w większości z gnejsów i łupków łyszczykowych z wkładkami łupków łyszczykowych z granatami, paragnejsów, amfibolitów, łupków kwarcowych, łupków grafitowych, marmurów kalcytowych i dolomitowych, skał wapienno-krzemianowych, erlanów, fyllitów. W gnejsach występują amfibolity, eklogity, granulity, a w okolicach Bielic również gnejsy amfibolowe i tonality. W północno wschodniej części, w tzw. strefie Złoty Stok-Skrzynka występują różne odmiany skał zmylonityzowanych: mylonitów, blastomylonitów, gnejsów mylonitycznych i in. Najmłodszymi skałami krystalicznymi są wulkanity - trzeciorzędowe, a lokalnie być może i czwartorzędowe bazalty. W wyniku erozji, wietrzenia, transportu i depozycji na skałach krystalicznych utworzyły się w plejstocenie i holocenie pokrywy glin, a w dolinach rzecznych żwiry, piaski, lokalnie mady rzeczne.

Górnictwo

Od XIII do XX wieku eksploatowano tu różne kruszce, m.in. złoto oraz arsen w Złotym Stoku. Później rozwinęło się górnictwo skalne. Po stronie polskiej znajdują się wyrobiska nieczynnych kamieniołomów marmurów w okolicach Złotego Stoku, granodiorytu w rejonie Chwalisławia i Mąkolna, bazaltów koło Lądka i Lutyni oraz łupków metamorficznych w Złotym Stoku. Czynny jest jeden kamieniołom bazaltów w Lutyni. Po stronie czeskiej czynne są kamieniołomy marmuru w pobliżu jaskini Na Pomezí oraz kilka nieczynnych.

Miejscowości

Po stronie polskiej

Miasta Złoty Stok, Lądek Zdrój, Stronie Śląskie oraz wsie: Bielice, Bolesławów (Góry Bialskie), Chwalisław, Goszów, Jaszkowa Górna, Laski, Mąkolno, Nowa Morawa (Góry Bialskie), Nowy Gierałtów, Ołdrzychowice Kłodzkie, Orłowiec, Radochów, Skrzynka, Stara Morawa (Góry Bialskie), Stary Gierałtów, Stojków, Trzebieszowice.

Po stronie czeskiej

Bílá Voda, Branná, Chrastice, Hanušovice, Javornik, Staré Město pod Sněžníkem, Lipová-lázně, Ostružná, Petříkov, Ramzová, Staré Město, Stříbrnice, Vápenná, Žulová

Atrakcje turystyczne

Ciekawe miejsca położone na terenie Gór Złotych to między innymi udostępniona do zwiedzania dawna podziemna kopalnia arsenu w Złotym Stoku, Jaskinia Radochowska, kalwaria na Cierniaku, uzdrowisko w Lądku Zdroju, arboretum w Lądku, ruiny zamku Karpień, skały Trojan i in. oraz Przełęcz Lądecka, gdzie znajduje się przejście do Czech. Tereny Gór Złotych są słabo zaludnione i bardzo atrakcyjne dla turystyki pieszej oraz narciarskiej.

Po stronie czeskiej znajduje się miasto Javornik z zamkiem Jánský vrch i barokowym kościołem Trójcy Świętej, ruiny zamku Rychleby, uzdrowisko Lipová-lázně, znane zimowiska Ramzová, Ostružná i Petříkov, schronisko turystyczne "chata Paprsek", jaskinia Na Pomezí, Nýznerovské vodopády, Šafářova skála.

Linki zewnętrzne

• Serwis Dariusa o "Górach Złotych"
• Przewodnik onet.pl
• Sudecki Informator Turystyczny

! Kategoria:Góry Czech

cs:Rychlebské hory de:Reichensteiner Gebirge en:Golden Mountains (Sudetes) eo:Riĥleba montaro nn:Góry Złote

San

San

Rzeka San, widok z zamczyska Sobień k. Załuża
Kontynent	Europa
Państwo	Ukraina Polska
Rzeka
Długość	443,4 km
Powierzchnia zlewni	16 861 km²
Średni przepływ	124 m³/s przy ujściu
Źródło
Miejsce	Przełęcz Użocka, pd.-wsch. zbocza Piniaszkowego
Wysokość	ok. 950 m n.p.m.
Ujście
Recypient	Wisła
Miejsce	w okolicach Sandomierza
{{Infobox mapa lokalizacyjna}} Nieoczekiwana grafika: "mapa".

{{Rzeka infobox}} Nieznane pola: "nierozpoznany:nierozpoznane:dopływy".

Rzeka San. Widok z zapory Solina.

San w Przemyślu, widok w górę rzeki

Rzeka San wJarosławiu

Ujście Sanu do Wisły – po lewej Wisła, po prawej San. Okolice Wrzaw.

Ujście Sanu do Wisły – po lewej Wisła, po prawej San. Okolice Wrzaw.

Ujście Sanu do Wisły – ostatnie 100 metrów rzeki SAN. Okolice Wrzaw.

San (ukr. Сян - Sian) – rzeka w południowo-wschodniej Polsce (województwo podkarpackie) ze źródłem na terenie Ukrainy, na ok. 55 km górnego biegu wyznacza granicę polsko-ukraińską; prawobrzeżny dopływ Wisły; długość – 443,4 km, powierzchnia zlewni – 16 861 km² (14 390 km² w Polsce, 2 471 km² na Ukrainie).

Jest szóstą co do wielkości rzeką w Polsce i drugim po Narwi największym dopływem Wisły.

Geografia

Źródło Sanu znajduje się na terenie Ukrainy, na wysokości około 950 m n.p.m., na południowo-wschodnich zboczach Piniaszkowego w Bieszczadach Zachodnich, w pobliżu miejscowości Sianki. Na granicy Polski i Ukrainy, przy słupku granicznym 224, znajduje się źródło jego pierwszego lewego dopływu, przy którym władze ukraińskie ustawiły obelisk błędnie informujący, iż jest to witik riki Sian (źródło rzeki San). Rzeczywiste źródło Sanu znajduje się wyżej, około 200 m na południowy-zachód od obelisku w centrum śródleśnej polany ok. 30 m od granicy z Polską.

San w górnym biegu płynie na północny zachód; od miejsca położonego kilkaset metrów od źródeł, aż do wielkiego zakola wokół Łysani koło Smolnika nad Sanem tworzy granicę między Polską a Ukrainą; przepływa przez Bieszczady, gdzie tworzy malowniczy przełom pomiędzy Otrytem a Tołstą . Na odcinku bieszczadzkim na Sanie utworzono dwa sztuczne zbiorniki wodne: Jezioro Solińskie i Jezioro Myczkowskie. Następnie w okolicach Sanoka San skręca na północ i przepływa przez Pogórze Środkowobeskidzkie, oddzielając od siebie Pogórze Przemyskie i Pogórze Dynowskie. W okolicach Dynowa skręca na wschód i, meandrując, dociera do Przemyśla. Na odcinku od źródła do Przemyśla San jest rzeką górską. Na wschód od Przemyśla, na terenie tzw. Bramy Przemyskiej, zatacza łuk na północ i ponownie, tym razem już ostatecznie, przyjmuje kierunek północno-zachodni. Na tym odcinku rzeka płynie Doliną Dolnego Sanu, stanowiącą część Kotliny Sandomierskiej. San zbiera liczne niewielkie dopływy z Pogórza Dynowskiego i Płaskowyżu Kolbuszowskiego na zachodzie oraz z Płaskowyżu Tarnogrodzkiego i Równiny Biłgorajskiej na wschodzie. Dolina Sanu jest na tym odcinku szeroka (do 10 km), pełna starorzeczy, wypełniona przez łąki i lasy łęgowe. San uchodzi do Wisły na północ od Sandomierza.

Dolina Sanu na odcinku od Przemyśla do Sandomierza stanowi korytarz komunikacyjny, którym biegną droga krajowa 862 i linia kolejowa Przemyśl–Rozwadów. W dolinie dolnego Sanu leżą Jarosław, Radymno, Przeworsk, Sieniawa, Leżajsk, Krzeszów, Ulanów (stolica flisaków), Rudnik nad Sanem, Nisko i Stalowa Wola. W dolinie górnego Sanu leżą Lesko, Zagórz, Sanok, Dynów i Przemyśl. Jak większość naszych dolin rzecznych, również i San zagrożony jest planami hydrotechnicznymi na całej długości swojej doliny i koryta.

Ta część doliny charakteryzuje się dużym udziałem łąk kośnych, lasów łęgowych, olsów bagiennych, a także starorzeczy, szuwarów i turzycowisk. Charakterystyczne gatunki zwierząt kręgowców to różanka, boleń, kumak nizinny, różne gatunki żab zielonych ( np. jeziorkowa), derkacz, tracz nurogęś, piszczak, gąsiorek, srokosz, czajka, rycyk, wydra, łoś, chomik.

Historia

Początki osadnictwa celtyckiego na terenie dorzecza Sanu sięgają IV wieku p.n.e. Celtowie osiedlili się w południowej części dorzecza, nad górnym i środkowym Sanem, w okolicach dzisiejszego Sanoka. Na terenie tym do chwili obecnej zlokalizowano 26 stanowiska archeologiczne z materiałami, które należy przypisać kulturze celtyckiej. Do najlepiej przebadanych należą osady w miejscowościach Pakoszówka, Sanok-Biała Góra oraz Trepcza. Na stanowisku w m. Trepcza jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku znaleziono m.in. złotego statera celtyckiego. Prawdopodobnie wczesnośredniowieczna nazwa tych ziem określonej jako Galicja wzięła swój początek od jakiegoś plemienia celtyckiego.

Przed okresem wędrówek ludów tereny znajdujące się w dorzeczu Sanu należały do związku plemiennego Lugiów. W pierwszych dziesięcioleciach IX wieku obszar ten był siedzibą Lędzian, którzy następnie dostali się pod panowanie koczowniczych Madziarów.

Nazwa rzeki ma etymologię prawdopodobnie pra-indoeuropejską, w znaczeniu "wartki, bystry strumień" (taki San właśnie jest na odcinku aż do Przemyśla). W języku Gallów san znaczyło "rzeka". Nazwy rzek Shannon (irl. Siannan), Saona, Seine i San mają wspólny źródłosłów. W źródłach nazwę rzeki podawano jako Sanъ, reku Sanъ, k Sanovi, nad Sanomъ (1152), Sanu (1287), San 1339, Szan 1406, Sanok 1438, Saan 1439, Sayn 1445, San 1467, Szan 1517, Schan 1526. .

W latach 70. XX wieku opracowano projekt budowy kaskady górnego Sanu, w skład której miały wchodzić (oprócz dwóch istniejących zbiorników): zapora i zbiornik wodny w Niewistce, zbiornik wyrównawczy w Dynowie oraz stopnie wodne w Wybrzeżu, Kupnej i Tarnawcach. Projekt ten został jednak zarzucony.

Ważniejsze dopływy Sanu

• w górnym biegu (do Przemyśla):
  • Niedźwiedzi, – niewielki, ale ważny z punktu widzenia turystyki
  • Negrylów – jw.
  • Wołosaty,
  • Solinka,
  • Hoczewka,
  • Osława,
  • Sanoczek,
  • Tyrawski Potok,
  • Baryczka,
  • Stupnica,
• w dolnym biegu (od Przemyśla):
  • Wiar
  • Wisznia
  • Rada
  • Łęg Rokietnicki
  • Szkło
  • Lubaczówka
  • Lubienia
  • Wisłok
  • Trzebośnica
  • Tanew
  • Bukowa

Miasta położone nad Sanem

• Lesko
• Sanok
• Dynów
• Przemyśl
• Radymno
• Jarosław
• Sieniawa
• Łukawica
• Ulanów
• Nisko
• Stalowa Wola

Powódź

Z 24 na 25 lipca 2008 wzdłuż głównej zlewni Sanu w jego górnym i środkowym biegu miała miejsce powódź. W tych dniach woda w 12 powiatach województwa podkarpackiego przekroczyła stany alarmowe, w kolejnych 9 powiatach ogłoszone zostały pogotowia przeciwpowodziowe. Z czwartku na piątek w południowo-wschodniej części województwa po kilku dniach deszczu spadło jednego dnia ponad 80 lit. wody na m². Z brzegów wystąpiły m.in. wody Sanu, Pielnicy, Sanoczka, Wisłoka i Stobnicy. Stobnica, której normalny stan utrzymuje się na poziomie 30 cm w ciągu kilku godzin osiągnął w Brzozowie poziom 3 metrów. Zalane zostały między innymi miejscowości Nadolany, Hłomcza, Mrzygłód, Haczów, Ulucz, Rakowa, Tyrawa Wołoska i Tokarnia, w której górski dopływ Sanoczka zniszczył most, odcinając wieś od jedynej drogi. W pierwszym dniu powodzi zniszczonych zostało na całym Podkarpaciu pięć mostów, 70 km dróg, 100 ha upraw oraz zalanych zostało 70 gospodarstw , .

Fauna

• 
  Bocian czarny nad Sanem w Sanoku
• 
  Kaczki krzyżówki nad Sanem, Sanok, 2008

Linki zewnętrzne

• Źródło Sanu – gdzie jest naprawdę?
• słowacki atak na linię Mołotowa nad rzeką San k/Sanoka, zdjęcia umocnień
• San, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 260 .

Źródła

• Adam Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny Ziemi Sanockiej w średniowieczu, Kraków 2002, ISBN 83-88385-14-3
• Zbigniew Sikora Źródło Sanu – gdzie jest naprawdę?, w: Płaj. Almanach karpacki, nr 32 (wiosna 2006), ISSN 1230-5898
• Bieszczady mapa turystyczno-nazewnicza, w: Wydawnictwo Ruthenus , Krosno 2008
• Wojciech Blecharczyk. Walory przyrodnicze dorzecza Sanu. Rzeszów-Sanok. 2005 . ISBN 83-905142-8-1

Kategoria:Rzeki dorzecza Sanu Kategoria:Rzeki Polski Kategoria:Rzeki Ukrainy Kategoria:Wody Bieszczadów Zachodnich Kategoria:Wody Pogórza Przemyskiego

cs:San de:San (Fluss) en:San River fr:San (rivière) he:סן (פולין) la:San (fluvius) lv:Sana (upe) hu:San nl:San (rivier) ja:サン川 nn:San i Polen pt:Rio San ru:Сан (река) sr:Сан (река) sv:San (flod) uk:Сян