William James

William James

Data i miejsce urodzenia	11 stycznia 1842 Nowy Jork
Data i miejsce śmierci	26 sierpnia 1910 Chocorua
Zawód, zajęcie	filozof, psycholog, psychofizjolog, psycholog religii, prekursor psychologii humanistycznej i fenomenologii
Narodowość	amerykańska

William James (ur. 11 stycznia 1842 w Nowym Jorku, zm. 26 sierpnia 1910 w Chocorua w stanie New Hampshire) – amerykański filozof, psycholog, psychofizjolog, psycholog religii, prekursor psychologii humanistycznej i fenomenologii. Był bratem pisarza Henry'ego Jamesa.

Życiorys

Studiował filozofię w Stanach Zjednoczonych oraz Niemczech. Po ukończeniu studiów pracował na Uniwersytecie Harvarda, na którym, w 1885, został profesorem filozofii, a w 1899 profesorem psychologii.

Poglądy

W filozofii współtwórca pragmatyzmu – metody filozoficznej oceniającej twierdzenia metafizyczne według praktycznych konsekwencji. Przeciwstawiał się poszukiwaniu prawdy absolutnej na rzecz koncepcji „względności prawdy”, czyli jej uzależnienia od użyteczności w zaspokajaniu ludzkich potrzeb. Jego zdaniem także poglądy religijne i wiara powinny być oceniane w ten sposób. Tylko wiara może powodować, że przyjmujemy religię (the will to believe): mamy do tego prawo, gdyż i tak jesteśmy na nią zdani – w praktyce postępujemy tak, jakbyśmy wierzyli, że Bóg istnieje albo że nie istnieje. Wiele uwagi James poświęcił analizie doświadczenia. Jego zdaniem „czyste” jest neutralne wobec przedmiotu i podmiotu – przeciwstawienie to ma względny charakter. W metafizyce James uważał, że składniki rzeczywistości są współzależne od sąsiadujących składników (ten pogląd nazwał synechizmem), ale niezależne od całości (ten pogląd określał jako tychizm). Z tego wynikało, że mogą powstawać rzeczy nowe, a w świecie istnieje wolność.

James wniósł liczący się wkład do psychologii, był zwolennikiem funkcjonalizmu i prekursorem zarówno behawioryzmu, jak i psychologii humanistycznej, autorem dogłębnych analiz i samoobserwacji „strumienia świadomości” oraz słynnego pytania „Czy świadomość istnieje?” (1905). Wniósł do psychologii wiele interesujących idei: podał charakterystykę świadomości za pomocą pięciu cech i jest twórcą tzw. fizjologicznej teorii uczuć (teoria Jamesa-Langego). Był także założycielem (w 1875 roku) pierwszego psychologicznego laboratorium eksperymentalnego (przed Wundtem).

Jako pierwszy wprowadził pojęcie jaźni jako zdolności do postrzegania samych siebie jako obiektów.

Trzy rodzaje jaźni

• Jaźń materialna – obiekty fizyczne postrzegane przez ludzi jako część ich istnienia: „Ja” materialne u Jamesa przejawia się, gdy łączymy proces naszego samookreślania z otaczającymi nas bytami materialnymi i/lub cielesnymi. Noszone przez nas ubrania, są dla większości ludzi czymś więcej niż izolacją termiczną – budują także tożsamość. Podobnie mieszkanie, dom, współcześnie samochód – tam gdzie możemy coś wybrać – wybór tej czy innej opcji wpływa na naszą samoocenę i samookreślenie.
• Jaźń społeczna – odczucia w stosunku do samego siebie na podstawie kontaktów z innymi: „Ja” społeczne wykształca się w aktach komunikacji i wiąże się z naszymi ocenami artykułowanymi przez bliźnich, lecz tylko tymi ocenami i opiniami, które znamy. James wychodzi tu z założenia, że każda opinia na nasz temat wywiera jakiś na nas wpływ (chociażby minimalny i pozornie niezauważalny) i kształtuje nasze relacje z osobą opiniującą i oceniającą. Społeczna natura zmusza nas do takiego kształtowania naszej samoświadomości by korespondowała ona z oczekiwaniami społecznymi.
• Jaźń duchowa – ogólna organizacja poznawcza: „Ja” duchowym James nazywa zdolność do pojmowania siebie jako podmiot myślący i poznający a także zbiór psychicznych władz umożliwiających myślenie i poznawanie. Ja „duchowe” przejawia się w samym fakcie „myślenia o sobie jako o myślicielu”.

Teoria uczuć (emocji)

Współczesny specjalista w dziedzinie badań emocji i uczuć, António Damásio (profesor neurologii, neurobiologii i psychologii, zdecydowany przeciwnik dualizmu) uważa, że hipoteza Williama Jamesa, sformułowana ponad 100 temu, jest zaskakująco zgodna z dzisiejszym stanem wiedzy. Jako dobitny przykład cytuje zdania Jamesa, „dalece wyprzedzające zarówno jego, jak i nasze czasy”:

Nie mogę wręcz sobie wyobrazić, cóż pozostałoby z uczucia strachu, gdyby nie owo przyspieszone bicie serca, spłycony oddech, drżenie warg, uczucie nóg jak z waty, gęsiej skórki i skurczu jelit. Czy można nacieszyć się w pełni własną wściekłością, wyzbywszy się uczucia wrzenia w piersiach, krwi uderzającej do głowy, falowania nozdrzy, zgrzytania zębami, przemożnej chęci gwałtownego działania? Czy można jej prawdziwie doznawać ze spokojnymi mięśniami nóg, równym oddechem i kamienną twarzą?

W. James, 'The Principles of Psychology', Vol. 2, NY 1890 (cyt. według A. Damásio)

Cytat ułatwia analizowanie schematów Jamesa:

postrzeżenie pewnych faktów (percepcja myślowa) → ekspresja cielesna → emocja (efekt myślowy)

np. utrata fortuny → płacz→ żal, zobaczenie niedźwiedzia → ucieczka → strach, a właściwie pojawienie się niedźwiedzia → zobaczenie go → ucieczka→ strach, i wtedy zmienia się wzór:

pojawienie się faktu → jego odbiór → ekspresja cielesna → emocja

Damásio zwraca uwagę, że James pomija znaczenie myśli, np. takich, „…które toczyły się w umyśle Otella, nim rozbudziły się w nim gniew i zazdrość”.

Główne prace

• 1890: Principles of Psychology
• 1907: Pragmatyzm (wyd. pol. 1911, 1957)

Zobacz też

• Dylemat determinizmu

Bibliografia

• The Principles of Psychology, 2 vols. (1890) Dover Publications 1950, vol. 1: ISBN 0-486-20381-6, vol. 2: ISBN 0-486-20382-4
• Psychology (Briefer Course) (1892) University of Notre Dame Press 1985: ISBN 0-268-01557-0, Dover Publications 2001: ISBN 0-486-41604-6
• The Will to Believe, and Other Essays in Popular Philosophy (1897)
• Human Immortality: Two Supposed Objections to the Doctrine (the Ingersoll Lecture, 1897)
  • The Will to Believe, Human Immortality (1956) Dover Publications, ISBN 0-486-20291-7
• Talks to Teachers on Psychology: and to Students on Some of Life's Ideals (1899), Dover Publications 2001: ISBN 0-486-41964-9, IndyPublish.com 2005: ISBN 1-4219-5806-6
• The Varieties of Religious Experience: A Study in Human Nature (1902), ISBN 0-14-039034-0 (Doświadczenia Religijne, Książka i Wiedza, 1958).
• Pragmatism: A New Name for Some Old Ways of Thinking (1907), Hackett Publishing 1981: ISBN 0-915145-05-7, Dover 1995: ISBN 0-486-28270-8
• A Pluralistic Universe (1909), Hibbert Lectures, University of Nebraska Press 1996: ISBN 0-8032-7591-9
• The Meaning of Truth: A Sequel to "Pragmatism" (1909) Prometheus Books, 1997: ISBN 1-57392-138-6
• Some Problems of Philosophy: A Beginning of an Introduction to Philosophy (1911), University of Nebraska Press 1996: ISBN 0-8032-7587-0
• Memories and Studies (1911) Reprint Services Corp: 1992: ISBN 0-7812-3481-6
• Essays in Radical Empiricism (1912) Dover Publications 2003, ISBN 0-486-43094-4
  • critical edition, Frederick Burkhardt and Fredson Bowers, editors. Harvard University Press 1976: ISBN 0-674-26717-6
• Letters of William James, 2 vols. (1920)
• Collected Essays and Reviews (1920)
• Ralph Barton Perry, The Thought and Character of William James, 2 vols. (1935) Vanderbilt University Press 1996 reprint: ISBN 0-8265-1279-8
• William James on Psychical Research (1960)
• The Correspondence of William James, 12 vols. (1992–2004) University of Virginia Press, ISBN 0-8139-2318-2
• The Dilemma of Determinism. csunx4.bsc.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-20)].

Linki zewnętrzne

• Prace Williama Jamesa w bibliotece Polona
• RussellR. Goodman RussellR., William James, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 20 października 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-31]  (ang.).
• James, William (1842–1910) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-09].