Przejdź do zawartości

Zamek w Kórniku

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zamek w Kórniku
Zabytek: nr rej. 2422/A z 12 marca 1930
Ilustracja
Zamek w Kórniku z lotu ptaka
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Miejscowość

Kórnik

Typ budynku

zamek

Ukończenie budowy

1. połowa XV wieku

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Położenie na mapie powiatu poznańskiego
Mapa konturowa powiatu poznańskiego, na dole nieco na prawo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Położenie na mapie gminy Kórnik
Mapa konturowa gminy Kórnik, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Położenie na mapie Kórnika
Mapa konturowa Kórnika, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kórniku”
Ziemia52°14′38″N 17°05′26″E/52,243889 17,090556

Zamek w Kórniku – zabytkowy[1] zamek w Kórniku, w województwie wielkopolskim.

Rezydencja historycznych rodów Górków i Działyńskich. Obecnie siedziba muzeum i Biblioteki Kórnickiej PAN. Początki zamku sięgają średniowiecza, jego obecny kształt pochodzi z połowy XIX wieku. 11 lipca 2011 roku obiekt uznany został za Pomnik historii Polski[2][3].

Od średniowiecza do Białej Damy

[edytuj | edytuj kod]
Teofila Działyńska – Biała Dama[4]

Według niektórych opracowań pierwotna budowla obronna została wzniesiona w XIV w. z inicjatywy Wyszoty, brata poznańskiego biskupa Mikołaja z Kórnika. Teza ta jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach, a pierwszy dokument dotyczący budowy zamku (kontrakt z cieślą Mikołajem) pochodzi z 1426. Ukończona prawdopodobnie ok. 1430 budowla, posadowiona na bagiennej wyspie, otoczona była fosą, dostęp do niej był możliwy przez most zwodzony oraz spuszczaną okutą kratę. Do dziś z tego okresu zachowały się stare mury i piwnice obiektu. W 1565 Stanisław Górka przebudował gotycki zamek na renesansową rezydencję przez zabudowanie wewnętrznego dziedzińca przez połączenie wszystkich budynków i pokrycie ich dachem łamanym. Część reprezentacyjna i brama wjazdowa zlokalizowana na stronie północnej posiadała po obu stronach baszty. Pozostawiono most zwodzony. Od 1592 Zamek w Kórniku był reprezentacyjną siedzibą rodu Górków, jednego z najpotężniejszych rodów magnackich Wielkopolski doby renesansu i reformacji. W 1574 gościł tu Henryk Walezy, przejeżdżający przez Kórnik w drodze na koronację do Krakowa[5].

Po bezpotomnej śmierci Stanisława Górki w 1592 zamek przeszedł w posiadanie Czarnkowskich, a w 1610 został sprzedany przez Andrzeja Czarnkowskiego Zygmuntowi Grudzińskiemu. Od 1676 zamek był własnością rodu Działyńskich.

Pierwszą wybitną przedstawicielką rodu Działyńskich była Teofila z Działyńskich Szołdrska-Potulicka (1714-1790). Po śmierci pierwszego męża Stefana Macieja Szołdrskiego i rozwodzie z drugim Aleksandrem Potulickim Teofila od połowy XVIII w. poświęciła swoje życie sprawie rozwoju kulturalnego i gospodarczego Kórnika i przebudowie rezydencji na barokowy pałac. Obok zamku urządziła ogród w stylu francuskim (obecnie, po przebudowie w XIX w., arboretum), utworzyła szkółki drzew i zwierzyniec z egzotycznymi roślinami i zwierzętami, dbała o rozwój miasta, sprowadzając doń niemieckich rzemieślników-kolonistów[5].

Namalowany przez A. Pesne portret Teofili w białej sukni, do dzisiaj zachowany w zamku, dał początek legendzie o Białej Damie – jednym z najsłynniejszych duchów w polskich zamkach.

Przebudowa zamku przez Tytusa Działyńskiego

[edytuj | edytuj kod]

Po śmierci Teofili Potulickiej Zamek w Kórniku przez krótki czas był w rękach Szołdrskich, na mocy wyroku sądowego w 1801 został jednak zwrócony Działyńskim. Rezydencję objął najpierw Ksawery Szymon Działyński, a od 1826 jego syn Tytus Działyński herbu Ogończyk.

Z powodu zaangażowania w powstanie listopadowe Tytus został ukarany przez władze pruskie konfiskatą majątku. Do Kórnika mógł wrócić z Galicji dopiero w 1839, po wygranym procesie o zwrot dóbr[5].

Tytus Działyński planował całkowitą przebudowę zamku jeszcze przed powstaniem listopadowym. Zamawiał związane z tym projekty u Antonia Corazziego, Henryka Marconiego i Karla-Friedricha Schinkla. Po powrocie do Kórnika przebudował zamek w stylu neogotyku angielskiego, zachowanym do dzisiaj. Podczas przebudowy najwięcej zaczerpnął z projektu Schinkla, twórczo go jednak modyfikując we współpracy z architektem Marianem Cybulskim[3][5].

W zamiarze Tytusa Działyńskiego, jednego z czołowych działaczy nurtu pracy organicznej w Wielkopolsce, zamek miał być nie tylko prywatną rezydencją, lecz służyć narodowi jako biblioteka i muzeum. Tytus zapoczątkował gromadzenie starodruków i rękopisów (m.in. Chopina, Mickiewicza, Bonapartego), które do dzisiaj są przechowywane w Bibliotece Kórnickiej. Ogród w stylu francuskim Teofili Potulickiej przekształcił w park w stylu romantycznym – obecne arboretum.

Kórnik po śmierci Tytusa Działyńskiego

[edytuj | edytuj kod]

Po nagłej śmierci Tytusa Kórnik znalazł się w rękach jego syna Jana. Jan kontynuował prace w zamku, bardziej interesował się jednak rozbudową rezydencji swojej żony Izabeli z Czartoryskich w Gołuchowie. Po bezpotomnej śmierci Jana w 1880 zamek odziedziczył jego siostrzeniec, Władysław Zamoyski. Ten, jako obywatel francuski, w 1885 został zmuszony do opuszczenia Kórnika (rugi pruskie) i zamieszkał w Galicji (w Kuźnicach w Zakopanem), gdzie zasłużył się m.in. w walce o polskość Morskiego Oka. Do Kórnika powrócił dopiero w 1920. W 1924, tuż przed śmiercią, bezdzietny Zamoyski przekazał całe swoje dobra, w tym zamek wraz z imponującą kolekcją dzieł sztuki, zbiorami bibliofilskimi i ogrodem dendrologicznym (Arboretum Kórnickie) narodowi polskiemu. Darowizną zarządzała fundacja „Zakłady Kórnickie”. W czasie II wojny światowej zbiory w znacznej części zostały rozgrabione. Fundacja „Zakłady Kórnickie”, jak i inne w PRL, została zlikwidowana w 1953, w 2001 została reaktywowana na mocy ustawy[5].

Architektura zamku

[edytuj | edytuj kod]

Obecny kształt zamku nawiązuje do neogotyku angielskiego, jednego z historyzujących stylów popularnych w XIX w.

Główne wejście do zamku znajduje się od strony północnej. Charakterystyczną cechą jest zwieńczenie głównego okna nad wejściem łukiem Tudora z herbem Ogończyk[6]. Portal wejściowy flankowany po bokach oknami ozdobionymi herbami Ogończyk Tytusa Działyńskiego (L) i Jelita jego Celestyny z Zamoyskich (P)[6].

Jeszcze do okresu międzywojennego do zamku wchodziło się przez tak zwany „babiniec”, przedsionek w kształcie barbakanu, wyburzony w latach 1925–1939.

Strona zachodnia to rozbudowany architektonicznie taras z widokiem na jezioro Kórnickie i „Zwierzyniec”.

Strona południowa jest zdominowana przez łuk indyjski, wzorowany prawdopodobnie na Pawilonie Królewskim w Brighton, a pośrednio na muzułmańskiej architekturze Indii (łuk w Kórniku nosi wyraźne podobieństwo do łuków Tadź Mahal).

Od strony wschodniej nad zamkiem wznosi się neogotycka wieża, swoją elewacją z czerwonej cegły kontrastująca z resztą zamku, wybudowana dopiero podczas przebudowy zamku przez Tytusa Działyńskiego.

Przy wjeździe do zamku stoją zabytkowe oficyny oraz wozownia.

Wnętrza

[edytuj | edytuj kod]

Obecnie w zamku mieści się muzeum z wieloma unikatowymi eksponatami, m.in. meble różnych stylów i epok, obrazy mistrzów polskich i europejskich, rzeźby, kolekcje numizmatyczne, militaria polskie i wschodnie, wyroby rzemiosła artystycznego z porcelany i srebra. Najokazalszym wnętrzem rezydencji jest Sala Mauretańska, nawiązująca do Dziedzińca Lwów w Alhambrze, początkowo przeznaczona na bibliotekę, później na salę muzealną, do dzisiaj eksponująca pamiątki narodowe. W pokoju pod wieżą eksponowane są też zbiory etnograficzne i przyrodnicze przywiezione przez Władysława Zamoyskiego z Australii i Oceanii[3].

Zamek jest też siedzibą Biblioteki Kórnickiej PAN, jednej z największych bibliotek w Polsce.

Legenda Białej Damy

[edytuj | edytuj kod]

Białą Damą ukazującą się w komnatach kórnickiego zamku jest Teofila Działyńska. W XIX w. wśród okolicznej ludności zaczęto opowiadać, że krótko przed północą Teofila wychodzi z ram portretu wiszącego w Sali Jadalnej i przechodzi do parku, w którym czeka na nią jeździec na czarnym koniu. Wspólnie przemierzają parkowe aleje i znikają z pierwszym promieniem słońca[5].

Numizmatyka

[edytuj | edytuj kod]

W 1998 roku wydano dwie monety okolicznościowe z wizerunkiem zamku. Monety te miały nominały 2 zł i 20 zł (monetę o nominale 2 zł wyemitowano w nakładzie 400 000 sztuk, zaś monetę o nominale 20 zł wyemitowano w nakładzie 20 000 sztuk). Monety te wchodzą w skład serii monet Zamki i Pałace w Polsce[7].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  2. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 czerwca 2011 r. w sprawie uznania za pomnik historii „Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialny... [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
  3. a b c Zamek w Kórniku [online], www.isztuka.edu.pl [dostęp 2023-07-29] (pol.).
  4. Teofila Działyńska -obraz Antoine Pesne w muzeum zamkowym (1754)
  5. a b c d e f Izabela i Tomasz Kaczyńscy - Zamki w Polsce północnej i środkowej - przewodnik. Sport i Turystyka, Warszawa, 1999, s. 243-249, język polski, ISBN 83-7200-448-X
  6. a b Zamek. Muzeum Państwowej Akademii Nauk. [dostęp 2024-01-22].
  7. Narodowy Bank Polski - Internetowy Serwis Informacyjny [online], www.nbp.pl [dostęp 2021-04-30] (pol.).
  8. Zamek przed przebudową przez Tytusa Działyńskiego

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]