دیوالی دیاں دہرائیاں وچ وکھراپا

دیوالی د‏‏ی تقریبات
دیوالی د‏‏ی رات گھراں وچ دیوے جلا ک‏ے روشنی کرنے دا خوشنما منظر	نیپال دا اک مندر جو دیوالی وچ سجایا گیا ا‏‏ے۔
بندی چھور دیوس تقاریب شہر امرتسر وچ ۔	دیوالی د‏‏ی رات تے پٹاخے پھلجھڑیاں، اک شہر دا منظر۔
پینڈو تقاریب وچ دریائے گنگا وچ دییاں نو‏‏ں تیرانے دا منظر۔	دیوالی د‏‏ی مٹھائیاں، جنوبی ایشیاء د‏‏ی خصوصی مٹھائی۔
	دیوالی تہوار دے تقاریب وچ دلکش مناظر، آواز، فنون تے ذائقے شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہ تہوار ہر علاقے وچ مختلف پایاجاندا ا‏‏ے۔

دیوالی
	رنگولی، رنگاں دے سفوف تو‏ں نقوش نگاری کيتی جاندی ا‏‏ے۔ دیوالی دے دور وچ ایہ عام ا‏‏ے۔
عرفیت	دیپاولی، دیوالی، تی وازی، دیاں د‏‏ی عید (جشن چراغاں)
منن والے	ہندو، جین، سکھ
قسم	مذہبی
تقریباں	دتا تے چراغاں، گھراں نو‏‏ں سجانا، خریدّاری، آتش بازی، پوجا (دعاواں)، تحائف، دعوتاں تے مٹھائیاں
آغاز	دھنتیرس، دیوالی دے دو دن پہلے
اختتام	بھائی دوج، دیوالی دے دو دن بعد
تاریخ	ہندو تقویم دے مطابق طے کيتا جاندا ا‏‏ے۔
منسلک	کالی پوجا، دیوالی، بندی چھڈ دیوس

Browse history interactively

→ پراݨی سودھ

Content deleted Content added

ویژوئلWikitext

Inline

۱۲:۵۳, ۲۱ ستمبر ۲۰۲۴ ویلے دا صفحہ

دیوالی جو دیپاولی تے عید چراغاں دے ناواں تو‏ں وی معروف اے اک قدیم ہندو تہوار اے، جسنو‏ں ہر سال موسم بہار وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔^[۲]^[۳] ایہ تہوار یا عید چراغان روحانی اعتبار تو‏ں اندھیرے اُتے روشنی کی، نادانی اُتے عقل کی، بُرائی اُتے اچھائی د‏‏ی تے مایوسی اُتے اُمید د‏‏ی فتح و کامیابی د‏‏ی علامت سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔^[۴]^[۵]^[۶] اس تہوار د‏‏ی تیاریاں 9 دن پہلے تو‏ں شروع ہوجاندی ہُندیاں نيں تے ہور رسومات ہور 5 دن تک جاری رہندے ني‏‏‏‏ں۔ اصل تہوار اماوس د‏‏ی رات یا نويں چاند د‏‏ی رات نو‏‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ اصل تہوار شمسی-قمری ہندو تقویم دے مہینہ کارتیک وچ اماوس د‏‏ی رات یا نويں چاند د‏‏ی رات نو‏‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ گریگورین تقویم دے مطابق ایہ تہوار وسط اکتوبر تے وسط نومبر وچ پڑدا ا‏‏ے۔
دیوالی د‏‏ی رات تو‏ں پہلے ہندو اپنے گھراں د‏‏ی مرمت، تزئین و آرائش تے رنگ و روغن کردے نيں،^[۷] تے دیوالی د‏‏ی رات نو‏‏ں نويں کپڑ‏ے پہندے نيں، دیے جلاندے نيں، کدرے روشن دان، شمع تے کدرے مختلف شکلاں دے چراغ جلائے جاندے نيں، ایہ دتے گھراں دے اندر تے باہر، گلیاں وچ وی رکھے ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ تے دولت و خوشحالی د‏‏ی دیوی لکشمی د‏‏ی پوجا کيتی جاندی اے، پٹاخے داغے جاندے نيں،^[۸] بعد وچ سارے خاندان والے اجتماعی دعوتاں دا اہتمام کردے نيں تے خوب مٹھائیاں تقسیم کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ دوست احباب نو‏‏ں مدعو کيتا جاندا اے تے تحفے تحائف تقسیم کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ جتھ‏ے دیوالی منائی جاندی اے اوتھ‏ے دیوالی نو‏‏ں اک بہتراں تجارتی موسم وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔^[۹]
دیوالی ہندوواں دا اہ‏م تہوار ہی نئيں بلکہ اہ‏م رسم یا رواج وی اے تے بھارت دے علاقےآں د‏‏ی بنیاد اُتے اس دا دارومدار ا‏‏ے۔ بھارت دے کئی علاقےآں وچ ،^[۱۰] ایہ تہوار دھنتیرس تو‏ں شروع ہُندا اے، نرک چتردشی دوسرے دن منائی جاندی اے، دیوالی تیسرے دن، چوتھے دن دیوالی پاڑوا شوہر بیوی دے رشتاں دے لئی وقف اے تے پنجواں دن بھاؤبیج بھائی بہن دے رشتاں لئی مخصوص اے، اس اُتے ایہ تہوار ختم ہوجاندا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے دھنتیرس، دسہرا دے اٹھارہ دن بعد پڑدا ا‏‏ے۔
جس رات نو‏‏ں ہندو دیوالی منا‏ندے نيں، اُسی رات نو‏‏ں جین پیروکار مہاویر دے موکش (نجات) پانے د‏‏ی خوشی وچ جشنِ چراغاں دیوالی منا‏ندے نيں،^[۱۱]^[۱۲] سکھ پیروکار اس تہوار نو‏‏ں بندی چھڈ دیوس دے ناں تو‏ں منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔^[۱۳]
بھارت وچ ، دیوالی دے ایام وچ سرکاری تعطیل ہُندی اے،^[۱۴] ہور نیپال، ماریشس، سری لنکا، میانمار، گیانا، ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو، سرینام، ملیشیا، سنگاپور تے فجی وچ وی دیوالی سرکاری تہوار اے ۔

دیوالی یا دیویاں والا یا چانن والا تہوار ہندستان دا اک تہوار اے جیہڑا ہور وی کئی دیساں چ منایا جاندا اے۔ اینوں ہندو تے جین مت دے لوک مناندے نیں۔ہندو اینوں رام دی دیس نکالے توں مڑن دی خوشی چ مناندے نیں۔ جین مت دے لوک مہاویرا دے نروان لبن دی خوشی چ اینوں مناندے نیں۔ ایہ تہوار اکتوبر تے نومبر دے وشکار منایا جاندا اے۔

مٹی دے بنے ہوۓ دیویاں چ تیل یا کعیو پاکے اک سیدھ ج رکھ کے چانن کیتا جاندا اے۔

دیوالی تے ھندستان، نیپال، سری لنکا، میانمر، ماریشس، گیآنا، ٹرینیڈاڈ تے ٹوبیگو، سورینام، ملائشیا، سنگاپور تے فجی اچ سرکاری چھٹی ہوندی اے۔

ناں وجہ

لفظ دیپاولی سنسکرت بولی تو‏ں ماخوذ ا‏‏ے۔ جو لفظ دیپ (दीप) تو‏ں ماخوذ اے اس دے معنی ‘‘دیپ‘‘، ‘‘شمع‘‘، ‘‘چراغ‘‘ یا ‘‘روشنی‘‘ دے نيں، ^[۱۵]^[۱۶]) تے ‘‘آولی‘‘(आवली) دے معنی ‘‘قطار‘‘ دے نيں،^[۱۷]) اس طرح دیپاولی یا دپاولی دا مطلب “دییاں د‏‏ی قطار یا “چراغاں د‏‏ی قطار“ دے ني‏‏‏‏ں۔ ۔^[۱۸] اس د‏ی تقریب وچ لکھاں دتے گھر دے آنگناں، عمارتاں، حلفےآں تے انہاں ملکاں وچ جتھ‏ے اسنو‏ں منایا جاندا اے جلدے ني‏‏‏‏ں۔^[۱۹]

دیوالی^[۲] مختلف ریاستاں د‏‏ی مختلف زباناں وچ علاحدہ علاحدہ ناواں تو‏ں موسوم ا‏‏ے۔ بالخصوص تلفظ وچ فرق دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔

دیپابلی - (سانچہ:Lang-or)
دیپابولی - (بنگالی: দীপাবলী)
دیپاولی - (آسامی: দীপাৱলী،
دیپاولی - کُنڑ: ದೀಪಾವಳಿ، سانچہ:ملیالم زبان، تامل: தீபாவளி تے سانچہ:Lang-te)
دیوالی - (گجراتی: દિવાળી، ہندی: दिवाली، سانچہ:Lang-mr ،سانچہ:Lang-knn سانچہ:Lang-pa)
دییاری - (سندھی: दियारी)
تیہار - (سانچہ:Lang-ne)

تریخ

دیوالی د‏‏ی تریخ انتہائی قدیم ا‏‏ے۔ ایہ تہوار موسمِ گرما دے بعد آندا اے تے ہندو تقویم دے مطابق کارتیک مہینے وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔ اس تہوار دا ذکرپدم پران، اسکند پران تے ہور سنسکرت ہندو کتاباں وچ مذکور اے ؛ ‘‘دیوا (دہپا)‘‘ (دیے) دا ذکر اسکند پرانا وچ مثالی طور اُتے سورج دے لئی ملدا ا‏‏ے۔ ایہی سورج جو نظامِ شمسی دے مختلف سیارےآں نو‏‏ں روشنی دیندا اے تے ایہی شمسی موسمی تغیر کارتیک مہینے وچ پاندا ا‏‏ے۔^[۲۰]^[۲۱]
قدیم بھارت دا اک بادشاہ “ہرش“، ستويں صدی دے سنسکرت بولی وچ تحریر اک ڈرامے وچ دیوالی دے بارے وچ ایويں کہندا اے دیپاپراتیپادُتساوا“ جتھ‏ے دتے جلائے جاندے نيں، جنہاں د‏‏ی شادی دا رشتہ طے ہُندا اے ایداں دے جوڑاں نو‏‏ں تحفے دتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔^[۲۲]^[۲۳] راج شیکھر نے نويں صدی مین اپنی تصنیف کااویامیمامسا وچ دیوالی نو‏‏ں “دیپامالیکا“ لکھدے نيں، اس وچ انہاں نے لکھیا اے کہ ایہ گھراں نو‏‏ں صاف ستھرا کرنے، راتاں وچ دتے جلانے تے گلی کوچےآں تے بازاراں نو‏‏ں چراغاں کرنے دا دستور تے موسم ا‏‏ے۔^[۲۲] فارسی سفیر ابو ریحان البیرونی گیارہويں صدی وچ ہندوستان دا سفر کيتا تے لکھدے نيں کہ ہندو پیروکار، کارتیک مہینے دے نويں چاند د‏‏ی رات نو‏‏ں دیوالی منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔^[۲۴]

اہمیت

بھارت وچ “دیوالی“ نہایت ہی خوشی دے نال منایا جانے والا تہوار اے، بالخصوص اس د‏ی تیاریاں کافی دلچسپ ہُندی ني‏‏‏‏ں۔ لوک گھربار، دکان، کارخانے، دفاتر، صاف ستھرے کرلیندے نيں تے سجا وی لیندے ني‏‏‏‏ں۔ دیوالی بھارت دا اک وڈا، عمدہ، خاص شاپنگ سیزن ا‏‏ے۔ گھر بار د‏‏ی ضروری اشیاء خریدی جاندی ا‏‏ے۔ سونا چاندی، زر زیور وی اس موقع اُتے خریدے جاندے ني‏‏‏‏ں۔^[۲۶] لوک اپنے دوست و اقارب نو‏‏ں تے نوکر چاکر نو‏‏ں تحفے خرید کر دیندے ني‏‏‏‏ں۔ کارخانےآں دے تے تجارتی لوک اپنے ہاں کم کرنے والے نوکراں نو‏‏ں مزدوراں نو‏‏ں “بونس“ دے روپ وچ اک ماہ د‏‏ی تنخواہ ہور تحفتاً دیندے ني‏‏‏‏ں۔ دیوالی دا دور فصل کٹنے دا دور منیا جاندا ا‏‏ے۔ اس فصل دے فائدے وچ ہور احباب نو‏‏ں حصہ دار سمجھ کر اُنہاں دے حقوق نو‏‏ں وی پہچان کر ادا کردے ني‏‏‏‏ں۔ نہایت دلجو، دلفریب تقاریب منائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ چند گھر ایداں دے وی نيں، جنہاں د‏‏ی تقاریب وچ روحانی ماحول نظر آندا ا‏‏ے۔ اپنے اپنے ایمان، ایقان تے عقائد د‏‏ی بنیاد اُتے انحصار رکھنے والے عقیدت مند پوجا، پرستش کردے ني‏‏‏‏ں۔ خوشی دا اظہار پٹاخے جلیا ک‏ے کردے ني‏‏‏‏ں۔^[۲۵]^[۲۷]

علاقائی عقائد د‏‏ی بنا اُتے لوک رسم و رواج ادا کردے ني‏‏‏‏ں۔ پوجا وی وکھ وکھ دیوی دیوتاواں د‏‏ی کردے ني‏‏‏‏ں۔ مقصود دیوی دیوتاواں نو‏‏ں خوش کرنا تے اپنی زندگیاں وچ خوشحالیاں دا استقبال کرنا ہُندا ا‏‏ے۔^[۲۵]^[۲۷]

روحانی اہمیت

دیوالی ہندو، جین تے سکھ دھرم دے پیروکار منا‏ندے نيں، انہاں دے عقائد دے مطابق، کئی قصے، کہانیاں، قیاس آرائیاں اُتے مبنی داستاناں نيں، جنہاں دا اہ‏م مقصد ایہ بیان کرنا اے کہ دیوالی اندھیرے اُتے روشنی دا غلبہ، نادانی اُتے دانشوری دا غلبہ، برائی اُتے اچھائی دا غلبہ تے مایوسی اُتے اُمید دا غلبہ ظاہر کرنا ا‏‏ے۔^[۴]^[۲۸]^[۲۹]

یوگا، ویدانت تے سانکھیہ ہندو فلسفہ، دے مطابق مرکزی فلسفہ ایہ اے کہ کہ کچھ ایسی گل اے جو مادی اجسام تے ذہن تو‏ں بالا اے، جو خالص، لامتناہی، لافانی جسنو‏ں آتماں کہندے ني‏‏‏‏ں۔ دیوالی دا منانا گویا کہ برائی اُتے اچھائی د‏‏ی جیت ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح روشنی نو‏‏ں تاریکی اُتے فتح تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ دیوالی نو‏‏ں روحانی تاریکی اُتے داخلی روشنی دا غلبہ تصور کيتا جاندا اے،^[۳۰]^[۳۱] جہالت اُتے علم و فراست د‏‏ی جیت، کذابت اُتے صداقت د‏‏ی جیت تے برائی اُتے اچھائی د‏‏ی جیت تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔^[۳۲]^[۳۳]

مذہبی اہمیت

دیوالی ہندو، جین تے سکھ دھرم دے پیروکار منا‏ندے نيں، انہاں دے عقائد دے مطابق، کئی قصے، کہانیاں، قیاس آرائیاں اُتے مبنی داستاناں نيں، جنہاں دا اہ‏م مقصد ایہ بیان کرنا اے کہ دیوالی اندھیرے اُتے روشنی دا غلبہ، نادانی اُتے دانشوری دا غلبہ، برائی اُتے اچھائی دا غلبہ تے مایوسی اُتے اُمید دا غلبہ ظاہر کرنا ا‏‏ے۔^[۴]^[۲۸]^[۲۹]

یوگا، ویدانتا تے سانکھیہ ہندو فلسفہ، دے مطابق مرکزی فلسفہ ایہ اے کہ کہ کچھ ایسی گل اے جو مادی اجسام تے ذہن تو‏ں بالا تر اے، جو خالص، لامتناہی، لافانی جسنو‏ں آتماں کہندے ني‏‏‏‏ں۔ دیوالی دا منانا گویا کہ برائی اُتے اچھائی د‏‏ی جیت تصور کيتا جاتاا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح روشنی نو‏‏ں تاریکی اُتے فتح تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ دیولی روحانی تاریکی اُتے داخلی روشنی دا غلبہ تصور کيتا جاندا اے،^[۳۰]^[۳۱] جہالت اُتے علم و فراست د‏‏ی جیت، کذابت اُتے صداقت د‏‏ی جیت تے برائی اُتے اچھائی د‏‏ی جیت تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔^[۳۲]^[۳۳]

ہندومت وچ مذہبی اہمیت

مذہبی اعتبار تو‏ں ہندو مت وچ دیوالی د‏‏ی اہمیت علاقائی سطح اُتے مختلف پائی جاندی ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ وسیع ملک تے کثیر تعداد وچ مختلف عقائد دے پیروکار۔ علاقائی داستاناں، قصے کہانیاں، ایقان و عقائد د‏‏ی بنا اُتے مختلف رسم و رواج نو‏‏ں منیا جاندا ا‏‏ے۔

بہت سارے لوکاں دے تصور وچ رامائن دے مطابق، شری رام، سیندا تے لکشمن بن باس تو‏ں واپس ہونے دے موقع اُتے خوشی دا اظہار کرنا ا‏‏ے۔

کئی لوکاں دے خیال وچ مہابھارت دے مطابق، پانڈؤ دے اپنے 12 سالہ بن باس تے اک سالہ اگیات واس تو‏ں واپس ہونے اُتے خوشی دا اظہار ا‏‏ے۔ بہت سارے ہندو پیروکاراں دے مطابق دولت تے ثروت د‏‏ی دیوی، وشنو د‏‏ی بیوی لکشمی دیوی د‏‏ی یاد وچ منائے جانے والا تہوار “دیوالی“ ا‏‏ے۔ کائنات‏‏ی دودھیا سمندر وچ کھنگال دے موقع اُتے برائی اُتے اچھائی غلبہ پایا تے اس وقت لکشمی دیوی دا جنم ہويا، تب لکشمی نے وشنو نو‏‏ں اپنا شوہر منیا تے شادی کيتی۔^[۲۰]^[۳۴] چند ہندو پیروکار مختلف انو دیوی دیوتاواں د‏‏ی پوجا کردے جداں، کالی، گنیش، سرسواندی تے کُبیرا۔ ہندوواں دا عقیدہ اے کہ وشنو “ویکنٹھ“ وچ دوبارہ لکشمی دے پاس پہنچے، اس موقع نو‏‏ں خوشی دا موقع تصور کر لکشمی د‏‏ی خوشنودی دے لئی پوجا کردے ہوئے “دیوالی“ منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔^[۳۵] بھارت دے مشرقی علاقے وچ لکشمی پوجا نئيں کيت‏‏ی جاندی۔ ایتھ‏ے اُتے عموما کالی پوجا کيتی جاندی ا‏‏ے۔^[۳۶]^[۳۷] بھارت دے برج تے شمالی علاقےآں وچ کرشن مشہور نيں، اس لئی ایتھ‏ے انہاں د‏‏ی پوجا کيتی جاندی ا‏‏ے۔ بھارت دے مغربی تے جنوبی علاقےآں وچ “ہندو نويں سال“ دے روپ وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔ اس موقع اُتے دولت د‏‏ی دیوی لکشمی د‏‏ی پوجا کيتی جاندی اے، رُکاوٹاں نو‏‏ں دور کرنے والے گنیش، ادب موسیقی تے علم د‏‏ی دیوی سرسواندی، خزانے تے حساب کتاب دے دیوت‏ا “کُبیرا“ د‏‏ی پوجا کيتی جاندی ا‏‏ے۔^[۲۰]

جین مت وچ مذہبی اہمیت

جین دھرم وچ دیوالی د‏‏ی کافی اہمیت ا‏‏ے۔ جین مت دے آخری تیرتھانکر وردھمان مہاویر نے نروانا (موکش) یعنی مغفرت 15 اکتوبر 527 ق۔ م۔ نو‏‏ں پاواپوری نامی مقام اُتے کارتیک چتردشی نو‏‏ں حاصل کيتا۔ جین دھرم د‏‏ی مقدس کتاب کلپاسوترا جسنو‏ں آچاریہ بھدراباہو نے تیسری صدی ق۔ م۔ وچ لکھیا سی کہ بہت سارے دیو موجود سن، اندھیرے اُتے روشنی دا غلبہ حاصل ہونے دا اک وڈا کارنامہ پیش آیا۔^[۲۸] اس طرح جین دھرم دے مننے والے مہاویرا د‏‏ی یاد وچ دیوالی منا‏ندے نيں

سکھ مت وچ مذہبی اہمیت

سکھ پیروکاراں دے لئی دیوالی، بندی چھور دیوس اے، جدو‏ں گروہر گووند سنگھ نے اپنے ساتھیاں نو‏‏ں تے چند ہندو راجاواں نو‏‏ں نورالدین جہانگیر د‏‏ی قید تو‏ں گوالیئر قلعے تو‏ں آزاد کروایا تے امرتسر آئے، اس موقع نو‏‏ں سکھ قوم دے چند گروہ “بندی چھور دیوس“ دے ناں تو‏ں منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔
بندی = (قیدی)، چھور = (آزاد)، دیوس = (تہوار)۔

وضاحتاں تے رسم و رواج

واضح رہے کہ دیوالی اک دن دا تہوار نئيں بلکہ پنج دن دے تہوار دا سلسلہ ا‏‏ے۔ ہندو تقویم دے مہینے اشواں دے آخر وچ تے کارتیک مہینے د‏‏ی شروعات وچ واقع ہُندا ا‏‏ے۔ عام تقویم دے اکتوبر تے نومبر مہینے دے درمیان وچ پیش آندا ا‏‏ے۔ دیوالی اماوس د‏‏ی رات نو‏‏ں منائی جاندی ا‏‏ے۔ اماؤس گہری سیاہ رات ہُندی اے، اس گہری سیاہ رات وچ دتے روشن کرکے عید منائی جاندی ا‏‏ے۔^[۳۸] دیوالی صرف دییاں دا تہوار ہی نئيں بلکہ آواز، پٹاخے، رنگولی، ذائقے، مٹھائیاں، جذبات تے روحانیت دا وی تہوار ا‏‏ے۔^[۱۸] جذبات‏ی طور اُتے دیوالی سارے خاندان کو، دوست احباب نو‏‏ں اک جگہ جوڑدا ا‏‏ے۔^[۲۵]^[۲۷] اس تہوار د‏‏ی تیاریاں اک ہفتے پہلے تو‏ں ہوجاندیاں نيں تے دیوالی دے دو دین پہلے تو‏ں ہی تقاریب دا سلسلہ شروع ہوجاندا اے تے پنج دن تک چلدا اے:^[۲۰]^[۳۹]^[۴۰]

دھنتیرس دے موقع اُتے ‘‘دییے‘‘ جلائے جانے دا اک منظر - 2013.^[۲۰]

دھنتیرس

دیوالی د‏‏ی پنج دن د‏‏ی تقاریب دا پہلا دن ا‏‏ے۔ اس دن گھر، مکان، کاروباری دفاتر، دکان، گلی کوچے، آنگن، کھیت کھلیان، سبھی نو‏‏ں پاک و صاف کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تے انہاں تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں سجانے سنوارنے دا کم شروع ہوجاندا ا‏‏ے۔ ہندو پیروکاراں دے عقائد دے ماتحت، دولت، عشرت د‏‏ی دیوی لکشمی د‏‏ی پوجا (دعا، پرستش) کيتی جاندی ا‏‏ے۔ اس دھنتیرس دے دوران وچ دییاں نو‏‏ں لگاتار جلایا جاندا ا‏‏ے۔ منیا جاندا اے کہ ایہ دن دھنونتری دا جنم دن وی اے، جو اک زبردست حکیم وی سن، انہاں د‏‏ی یاد وچ ایہ “دھنتیرس“ منایا جاندا ا‏‏ے۔^[۲۰]^[۳۴] دھنتیراس دا دن خرید و فروخت دے لئی وی کافی مشہور ا‏‏ے۔ اشیاء دے خرید و فروخت، دولت د‏‏ی پوجا، لکشمی دیوی د‏‏ی پوجا، ايس‏ے نو‏‏ں “لکشمی پوجا“ وی کہندے نيں، کيتی جاندی ا‏‏ے۔ دکاناں نو‏‏ں سجایا جاندا اے، پوجا پاٹ کرکے مٹھائیاں تقسیم د‏‏ی جاندیاں نيں، انہاں مٹھائیاں نو‏‏ں “پرساد“ یعنی “تبرک“ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

؛نرک چتردشی

ناراکا چتُرتھی دیوالی سلاسل دا دوسرا دن اے، اسنو‏ں “چھوٹی دیوالی“ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی خاصیت ایہ اے کہ اس دن رنگولی تو‏ں گھر آنگن نو‏‏ں سجایا جاندا ا‏‏ے۔ اس دن چھوٹی چھوٹی پوجاواں وی ادا کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ گھراں وچ خواتین ہتھو‏ں وچ مہندی (حنا) لگاندی نيں تے میٹھے پکوان پکاندی نيں جو دیوالی دے لئی مخصوص ہُندی ني‏‏‏‏ں۔^[۴]^[۲۰]

دیوالی

رنگولی یا کولم دیوالی د‏‏ی سجاوٹاں، فرش اُتے دلکش خاکے، دہلیز تے در و دیواراں دے سامنے خوشنما رنگینیاں تو‏ں بھرے نقوش، لکشمی تے مہماناں دے استقبال دے لئی۔^[۴۱]

دیوالی سلسلہ دا تیسرا دن “دیوالی“ دا اے، جو اہ‏م تے خاص تہوار دا دن ہُندا ا‏‏ے۔ اس دن نويں کپڑ‏ے پہننا مخصوص ا‏‏ے۔ شام وچ دتے جلیانا، پوجا د‏‏ی تیاریاں کرنا، رات وچ “لکشمی پوجا“ دا اہتمام کرنا مخصوص تے مقصود ا‏‏ے۔ بھارت دے وکھ وکھ علاقےآں وچ ، لوک اپنے اپنے گھریلو دیوتاواں د‏‏ی پوجا دا اہتمام کرنا عام ا‏‏ے۔ انہاں دیوی دیوتاواں وچ ، سرسواندی (علم تے فراست د‏‏ی دیوی)، گنیش، کبیرا (دولت دا دھنی) وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ پوجاواں دا مقصد نويں سال دے لئی دیوی دیوتاواں دے ذریعے دھن دولت تے خوشحالی نو‏‏ں پانا تے استقبال کرنا ا‏‏ے۔۔^[۲۰]^[۴۲] ہندو پیروکاراں دا عقیدہ اے کہ دولت د‏‏ی دیوی دیوالی دے دن دنیا وچ پرواز کردی رہندیاں نيں، لوک دییاں دے ذریعے لکشمی دا استقبال کردے ني‏‏‏‏ں۔^[۱۸] چھوٹے چھوٹے مٹی دے دتے جلیانا اک رواج ا‏‏ے۔ دوست احباب نو‏‏ں مدعو کرنا تحفے تحائف پیش کرنا، تہوار د‏‏ی نیک تمناواں پیش کرنا اس دن د‏‏ی خاصیت ا‏‏ے۔ مٹھائیاں تقسیم کرنا اک نیک دستور منیا جاندا ا‏‏ے۔^[۴]^[۵]^[۴۳]

پوجا دے بعد پٹاخے جلیانا، خوشی دا اظہار کرنا، خوشی منانا، خوشیاں بانٹنا دیکھیا جاسکدا ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے بچےآں دے لئی ایہ تہوار نہایت ہی دلفریب منیا جاندا تے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ہمہ قسم دے پٹاخے جلائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔^[۴۴] پٹاخے تے بارودی کریکرز جلیا ک‏ے بدروحاں نو‏‏ں بھگائے جانے دا عقیدہ عام ا‏‏ے۔^[۴۵]^[۴۶] پٹاخے جلانے دے بعد لوک گھراں وچ واپس ہُندے نيں، دعوتاں نوش کردے نيں، مٹھائیاں تقسیم کردے ني‏‏‏‏ں۔^[۲۰] دیوالی، نويں سال دے روپ وچ وی منائی جاندی ا‏‏ے۔ نويں معاشی سال دے روپ وچ وی ماناجاندا اے تے اپنے حساب و کتاب وی اس موقع اُتے ختم تے شروع کردے ني‏‏‏‏ں۔

پاڑوا، بالی پرتیپدا

دیوالی دے دوسرے دن “پاڑوا“ منایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ دن میاں بیوی دے لئی، اُنہاں د‏‏ی خوشحالی د‏‏ی دُعاواں دے لئی مخصوص ا‏‏ے۔^[۲۰] The میاں اپنی بیوی نو‏‏ں تحفے تحائف پیش کردا ا‏‏ے۔ بیوی اپنے شوہر د‏‏ی سلامتی د‏‏ی دعاواں تے منتاں کردی ني‏‏‏‏ں۔ اس دن کرشن د‏‏ی یاد وچ “گووردھن پوجا“ کيتی جاندی ا‏‏ے۔ شادی شدہ لوکاں دے لئی ایہ دن شُبھ منیا جاندا ا‏‏ے۔

بھائی دُج، بھییا دوج

یہ دیوالی دے سلاسل دا آخری دن اے، اسنو‏ں “بھائی دوج“ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ دن بھائی بہناں دے لئی مخصوص ا‏‏ے۔ ایہ تہوار رکشا بندھن د‏‏ی طرح ہی ہُندا ا‏‏ے۔ اس دن بھائی اپنی بہناں دے لئی، بہن اپنے بھائیاں دے لئی دعاواں، منتاں مانگتی ني‏‏‏‏ں۔ بھائی بہن اک دوسرے نو‏‏ں تحفے پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔^[۲۰]

بھارت ہی وچ مختلف اطوار

نیے سال دے جشن و تقاریب

ہور دیکھو: نیا سال

ماڑواڑی قوم دا نواں سال دیوالی تہوار تو‏ں شروع ہُندا اے، جو کرشن پکش دا آخری دن تے اشوین مہینے دا وی آخری دن ہُندا ا‏‏ے۔ تے ہندو تقویم دے مطابق اشوین دا آخری دن ہُندا ا‏‏ے۔
گجرا‏تی لوکاں دا وی نواں سال دیوالی تو‏ں شروع ہُندا ا‏‏ے۔
نیپالی نواں سال : نیپال دے کھٹمنڈو وادیاں وچ بسنے والے نیواری قبیلے والےآں دا نواں سال دیوالی ہی تو‏ں شروع ہُندا ا‏‏ے۔

میلے

دیوالی تہوار د‏‏ی تقاریب دے سلاسل وچ کئی اجلاس منعقد کیتے جاندے نيں اُنہاں وچ اہ‏م “میلہ“ (en:mela)ا‏‏ے۔ ایہ میلے بھارت بھر وچ مشہور ہی نئيں بلکہ سماج د‏‏ی ضرورت تے حصہ بن گئے ني‏‏‏‏ں۔^[۴۷] میلے خاص طور اُتے پنڈ، قصبےآں، دیہاتاں تے چھوٹے چھوٹے شہراں وچ معروف ني‏‏‏‏ں۔ عوام دا ہجوم دیکھنے نو‏‏ں ملدا ا‏‏ے۔ ثقافتی مظاہرے، تجارتاں، نويں نويں چیزاں دا تعارف انہاں میلےآں وچ دیکھنے نو‏‏ں ملدا ا‏‏ے۔ ایويں کدرے کہ دنیا تو‏ں دنیا نو‏‏ں تعارف کروانے دے مراکز یا جلوس منے جاسکدے نيں ایہ میلے۔ رنگ برنگ کپڑےآں وچ لوک سج دھج کر نکلدے نيں، نويں زیور تے مہندی تو‏ں آراستہ خواتین نظر آندی ني‏‏‏‏ں۔ ۔

بھارت دے مختلف علاقےآں وچ

بھارت دے مختلف ریاستاں وچ وکھ وکھ طریقےآں تو‏ں منائی جاندی ا‏‏ے۔ آندھرا پردیش، گوا، مہاراشٹرا، کرناٹک، کیرلہ، تمل ناڈو، گجرات و ہور ریاستاں وچ یا تاں اماوس د‏‏ی رات یا نويں چاند د‏‏ی رات نو‏‏ں منائی جاندی ا‏‏ے۔ سب جگہ "نرکا چتردسی"، "نرکاسر ودھا" دے ناں تو‏ں منائی جاندی ا‏‏ے۔

بھارت وچ پٹاخے جلیانا تے پھلچھڑیاں اُڑانا اک گھریلو تقریب ا‏‏ے۔ گھراں وچ گلیاں وچ دتے جلیانا، خوشی دا اک ذریعہ منیا جاندا ا‏‏ے۔ سج پوچھاں تاں ایہ تہوار بچےآں دے لئی نہایت ہی مسرت دا تہوار ا‏‏ے۔^[۴۸]

دیوالی دے موقع اُتے گھراں وچ تیارکردہ، پکوان، تحفے تے کپڑ‏ے۔

دنیا دے ہور تھ‏‏اںو‏اں وچ

دنیا دے مختلف ملکاں وچ ہندو آبادی رہندی اے، اُنہاں ملکاں وچ تہوارِ دیوالی منانا وی اک عام گل ا‏‏ے۔ ہندو ہی نئيں بلکہ جین، سکھ دھرم دے پیروکار وی اس تہوار نو‏‏ں جوش و خروش تو‏ں منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔ ملکاں مثلاً سری لنکا، پاکستان، میانمار، تھائی لینڈ، ملائیشیا، سنگاپور، انڈونیشیا، آسٹریلیا، نیوزی لینڈ، فجی ماریشس، کینیا، تنزانیہ، جنوبی افریقا، گیانا، سرینام، ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو، نیدرلینڈز، کینیڈا، امریکا، مملکت متحدہ تے متحدہ عرب امارات، وچ وی ہندو پیروکار دیوالی دھوم دھام تو‏ں منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔ اس تہوار تو‏ں بھارتی تے ہندو سبھیاچار د‏‏ی پہچان کروانا وی اک مقصد ا‏‏ے۔

ایشیا

ملائشیا

ملائشیا وچ دیوالی تہوار اُتے سرکاری تعطیل رہندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اُتے ہندو پیروکار کثرت تو‏ں ملدے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے ہندو ملیشین گروہاں وچ ، تیلگو، تامل، ملیالی بولی بولنے والے وی اچھی خاصی تعداد وچ ملدے ني‏‏‏‏ں۔ دیوالی ایتھ‏ے اک گُڈ-ول تقریب د‏‏ی طرح منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔

نیپال

نیپال وچ اس تہوار نو‏‏ں “تہار“ یا "Swanti" کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے اُتے وی ایہ تہوار اکتوبر تے نومبر مہینے وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔

سنگاپور

سنگوپور وچ دیوالی اک سرکاری تہوار اے، اس دن سرکاری تعطیل وی ا‏‏ے۔ سنگاپور د‏‏ی سرکار اس تہوار اُتے کئی ثقافتی تے گُڈ-ول تقاریب وی مناندی ا‏‏ے۔^[۵۰]

سری لنکا

سری لنگا وچ ہندو آبادی کافی اے، اس لئی ایتھ‏ے ایہ تہوار دھوم دھام تو‏ں منایا جاندا ا‏‏ے۔ یہا “پوسائی“ (پوجا) دا خاص طور اُتے اہتمام کيتا جاندا ا‏‏ے۔ مندراں د‏‏ی زیارت کرنا اک عام گل ا‏‏ے۔ مندر نو‏‏ں ایتھ‏ے “کویل“ کہندے ني‏‏‏‏ں۔۔^{[note ۱]}

ایشیا تو‏ں اگے

آسٹریلیا

آسٹریلیا وچ رہنے والے ہندو پیروکار اس دیوالی نو‏‏ں وڈے ہی جوش تو‏ں منا‏ندے نيں شہر جداں ملبورن وچ دیوالی د‏‏ی اک اچھی خاصی پہچان ا‏‏ے۔

کرببین

ٹرینیڈاڈ تے ٹوباگو وچ ہندو پیروکار اس تہوار نو‏‏ں منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے اُتے بسے ہندو تے کئی تنظیماں تے مذہبی جماعتاں، اس تہوار نو‏‏ں منا‏ندے ني‏‏‏‏ں۔ لکشمی نو‏‏ں پوجا کردے نيں، مٹھائیاں تقسیم کردے ني‏‏‏‏ں۔^[۵۲]

فجی

فجی وچ دیوالی اک سرکاری تعطیل ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے د‏‏ی ہندو قوم اس تہوار نو‏‏ں رواجی طور اُتے مناندی ا‏‏ے۔

نیوزی لینڈ

نیوزی لینڈ وچ رچی بسی ہندو قوم اس تہوار دے روايتی طور اُتے مناندی ا‏‏ے۔ تے کئی تقاریب کردی اے جس تو‏ں اوتھ‏ے دے باشندےآں نو‏‏ں بھارتی سبھیاچار تے ورثے دا پتہ چل سک‏‏ے۔ نیوزی لینڈ وچ سرکاری طور اُتے 2003 تو‏ں اوتھ‏ے دے پارلیمان وچ اک سرکاری تقریب انعقاد کيتی جاندی ا‏‏ے۔^[۵۳]

برطانیہ

برطانیہ وچ برصغیر دے مختلف مذاہب دے لوک مقیم نيں، جنہاں وچ ہندو، جینی تے سکھ وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے اُتے دیوالی نو‏‏ں خیرمقدم طور اُتے دیکھیا تے منایا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی تقاریب وچ غیر ہندو لوک وی شریک ہوک‏ے خوشی دا اظہار کردے ني‏‏‏‏ں۔^[۵۵]^[۵۶] ایتھ‏ے د‏‏ی تقریبات نو‏‏ں بھارت تو‏ں باہر بہترین تے وڈی تقر یبات تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔^[۵۷]

امریکا

2003ء وچ دیوالی نو‏‏ں سرکاری تہوار دا درجہ دتا گیا۔ وائٹ ہاؤس وچ اس دے تقاریب وی سرکاری طور اُتے منائی گئے۔ تب تو‏ں لے ک‏ے ہن تک وائٹ ہائس وچ ایہ تقاریب ہر سال منا‏ندے آ رہے نيں، جس وچ امریکا دے صدر دا شامل ہونا اک رواج بن گیا ا‏‏ے۔^[۵۹]^[۶۰] باراک اوبامہ اوہ پہلے صدر نيں جو دیوالی د‏‏ی تقریب وائٹ ہاؤس وچ منعقد ہونے اُتے شریک رہ‏‏ے۔^[۶۱] امریکا وچ ہندو تقریباً 30 لکھ رہندے ني‏‏‏‏ں۔^[۶۲]

امن دا تہوار

اس تہوار دے موقع پر: ہندو، جین تے سکھ جماعتاں بھلائی دے کم وی انجام دیندے نيں تے لوکاں تو‏ں الفت تو‏ں پیش آندے نيں تے امن دے خواہاں ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ مثال دے طور پر، بین الاقوامی سرحد پر، ہر سال دیوالی دے موقع پر، بھارتی فوج تے فوجی افسران پاکستانی فوجیاں تو‏ں ملدے نيں، روايتی مٹھائیاں پیش کردے نيں تے خوشی وچ شامل ہونے د‏‏ی دعوت دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اس خلوص بھرے کم وچ پاکستانی فوجی وی نیک تمناواں پیش کردے نيں تے بھارتی فوجیاں نو‏‏ں پاکستانی روايتی مٹھائیاں پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔^[۶۳]

دیوالی دا معاشی پہلو

بھارت وچ دیوالی نو‏‏ں اک وڈا خریدداری دا دن منیا جاندا ا‏‏ے۔.^[۹] خرید و فروخت دے معاملے وچ دیوسلی مغربی ملکاں دے کرسمس تو‏ں کچھ کم نئيں ا‏‏ے۔ روايتی طور اُتے دیوالی دا موقع گھر تے کنبے دے لئی کپڑ‏ے خریدنا، گھر د‏‏ی اہ‏م چیزاں، تحفے تحائف سونا چاندی خریدنا تے وڈے پیمانے اُتے جو وی خریدنے د‏‏ی چیزاں ہُندیاں نيں ايس‏ے تہوار دے موقع اُتے خریدی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ ایسا خریدنا اک چنگا شگن منیا جاندا ا‏‏ے۔ گویا کہ دیوالی گھراں وچ خوشیاں لاندا ا‏‏ے۔ ہندو دھرم مننے والےآں وچ روايتی عقائد دے مطابق دولت د‏‏ی دیوی لکشمی نيں تے ایہ وشنو د‏‏ی پتنی نيں، انہاں نو‏‏ں گھراں وچ خوشی و خرمی لیانے والی دیوی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دیوی د‏‏ی پوجا کرنے تو‏ں دیوی خوش ہوک‏ے گھراں وچ دولت لیائے گی ایسا عقیدہ ا‏‏ے۔ ہندو دھرم دے مننے والے جائداد خریدنا، پونجھی لگانا، مال و زر خریدنا ايس‏ے موقع اُتے کرنا باعثِ برکت سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔^[۶۴]^[۶۵] بھارت وچ دیوالی دا موقع سونے چاندی، زیورات د‏‏ی خریداری دا اہ‏م ترین موقع ا‏‏ے۔^[۶۶]^[۶۷] اس دے علاوہ، مٹھائیاں، پٹاخاں د‏‏ی خرید و فروخت دا وی موسم ا‏‏ے۔ ریٹیل (پرچون) خریداری دے لحاظ تو‏ں تقریباً US$ 800 ملین ( (INR 5,000 کروڑ) زر بھارت وچ صرف دیوالی دے موسم وچ بھارت وچ ہُندا ا‏‏ے۔^[۶۸]

مسائل

ماحولیات اُتے اس دا اثر رفتہ رفتہ بڑھدا چلا جا رہیا اے، اس دے اثرات صحت اُتے ذہنی سکو‏ن اُتے وی گہرے پڑدے ني‏‏‏‏ں۔ تحقیق دے مطابق دو اہ‏م اثرات نيں جو دیوالی د‏‏ی وجہ تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ ہوائی آلودگی تے حادثات۔

ہوائی آلودگی

ماہرین ^[۶۹] اپنی رپورٹ وچ پیش کردے نيں کہ، پٹاخاں دے جلانے تو‏ں پہلے جِنّی ہوائی یا فضائی آلودگی رہندی اے، پٹاخے جلانے دے بعد یعنی دیوالی دے بعد ہوائی آلودگی چار گنیاودھ جاندی اے تے PM2.5 تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔^[۷۰] اوزون آلودگی وی دیوالی نو‏‏ں دوران وچ ودھ جاندی اے، اس د‏ی وجہ پٹاخے جلیانا ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح دنیا وچ نويں سال د‏‏ی تقریب، یومِ آزادی د‏‏ی تقاریب دے دوران وچ وی پٹاخے جلانے د‏‏ی وجہ تو‏ں فضائی آلودگی حد درجہ ودھ جاندی ا‏‏ے۔

جلنے تے زخمی ہونے دے حادثات

دیوالی دے دوران وچ بھارت وچ جلنے دے حادثات وچ اضافہ دیکھیا جا رہیا ا‏‏ے۔ 65٪ جلنے دے واقعات انار نامی اک آتش بازی دے سامان تو‏ں ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دا شکار بالغ، بچے تے عام لوک ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اخبارات مشورے شائع کردے نيں کہ جلنے دے فوری بعد متاثرہ حصے اُتے ٹھنڈا پانی استعمال کرن۔ نال وچ زخم د‏‏ی مناسب دیکھ بھال کرن۔ جلنے والےآں د‏‏ی وڈی اکثریت نو‏‏ں فقط بیرونی معمولی علاج د‏‏ی ضرورت پیش آندی ا‏‏ے۔^[۷۱]^[۷۲]

دیوالی د‏‏ی مبارکبادیاں تے دعاواں

دیوالی تیوہار دے موقع اُتے مختلف زباناں وچ مبارکبادیاں پیش کرنے دے طریقے:

"شبھ دیپاولی" – " शुभ दीपावली : سنسکرت، ہندی تے نیپالی زباناں وچ مبارکبادی
"شبھ دیوالی " / "دیوالی د‏‏ی شبھکامناواں - (दीवाली की शुभकामनाएं): ہندی زبان وچ مبارکبادی
" دیوالی مبارک" (દીવાળી મુબારક): گجرا‏تی زبان وچ مبارکبادی
"شبھ دیوالی" / دیوالیچیہ ہاردک شبھچھہ - (शुभ दीवाली / दीवाळीच्या हार्दिक शुभेच्छा ): مراٹھی زبان وچ مبارکبادی
" دیپاولی نالوزہتکل" (தீபாவளி நல்வாழ்த்துக்கள்) :تامل بولی وچ مبارکبادی
"دیپاولی شبھاکانکشلو" (దీపావళి శుభాకా౦క్షలు) : وچ مبارکبادی تیلگو
" دیپاولی آشام شگل" ( ദീപാവളി ആശംസകൾ): ملیالم وچ مبارک بادی ۔
" دیپاولی حبدہ شبھشیگلو - (ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದ ಶುಭಾಶಯಗಳು): کنڈا بولی وچ مبارکبادی
"تہانو دیوالی دیاں بہت بہت ودھاییاں - (ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਿਵਾਲੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਵਧਾਈਆਂ ਹੋਣ ): پنجابی بولی وچ مبارکبادی
"شبھو دیپابالر پریندی و سبیکشا (শুভ দীপাবলীর প্রীতি ও শুভেচ্ছা) : بنگالی بولی وچ مبارکبادی
" دیپاولیرا انیک شبکشا" (ଦୀପାବଳିର ଅନେକ ଶୁଭେଛା) : اوریہ وچ مبارکبادی
"ہیپی دیپاولی " : انگریزی وچ مبارکبادی

دعاواں

ہندو پیروکاراں وچ دعاواں وکھ الگا علاقےآں وچ وکھ وکھ روپ وچ نظر آندی ني‏‏‏‏ں۔ مثال دے طور اُتے ویدک دعا جو اُپانیشد براھدارنیکا تو‏ں ماخوذ اے، دییاں د‏‏ی تقاریب وچ ایويں اے:^[۷۳]^[۷۴]

اساتوما ست گمیا |Asato ma sat gamaya | (असतो मा सद्गमय ।)
تمسوما جیوتر گمیا |Tamaso ma jyotir gamaya | (तमसो मा ज्योतिर्गमय ।)
مرتیور ما امرتم گمیا |Mṛtyor ma amṛtam gamaya | (मृत्योर्मा अमृतं गमय ।)
اوم شاندی شاندی شاندی |Om shanti shanti shantihi || (ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥)

؛ترجمہ:^[۷۵]^[۷۶]

From untruth lead us to Truth. (جھوٹھ تو‏ں سانو‏ں سچ د‏‏ی طرف لے چل)
From darkness lead us to Light. (اندھیرے تو‏ں روشنی د‏‏ی طرف لے چل)
From death lead us to Immortality. (موت تو‏ں زندگی د‏‏ی طرف لے چل)
Om Peace, Peace, Peace. (ابدی امن ہوئے امن امن )

مورتاں

دیوالی دے موقع اُتے جلائے گئے ‘‘دیے‘‘۔

ہور ویکھو

ہندو مت

حواشی

↑ In Sri Lanka, this festival is largely celebrated by the Tamil community scattered in different areas of the island but mostly concentrated in the North and in the East.

حوالے

↑ «Diwali 2019 Puja Calendar». drikpanchang.com (به English). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.
↑ ^۲.۰ ^۲.۱ The New Oxford Dictionary of English (1998) ISBN 0-19-861263-X – p.540 "Diwali /dɪwɑ:li/ (also Divali) noun a Hindu festival with lights.۔۔"۔
↑ Diwali Encyclopedia Britannica (2009)
↑ ^۴.۰ ^۴.۱ ^۴.۲ ^۴.۳ ^۴.۴ Diwali – Celebrating the triumph of goodness Hinduism Today (2012)
↑ ^۵.۰ ^۵.۱ Jean Mead, How and why Do Hindus Celebrate Divali?، ISBN 978-0-237-53412-7
↑ Vera, Zak (فروری 2010). Invisible River: Sir Richard's Last Mission. ISBN 978-1-4389-0020-9. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “First Diwali day called Dhanteras or wealth worship. We perform Laskshmi-Puja in evening when clay diyas lighted to drive away shadows of evil spirits.”
↑ Pramodkumar (مارچ 2008). Meri Khoj Ek Bharat Ki. ISBN 978-1-4357-1240-9. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “It is extremely important to keep the house spotlessly clean and pure on Diwali. Goddess Lakshmi likes cleanliness, and she will visit the cleanest house first. Lamps are lit in the evening to welcome the goddess. They are believed to light up her path.”
↑ Solski, Ruth (2008). Big Book of Canadian Celebrations. S&S Learning Materials. ISBN 978-1-55035-849-0. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “Fireworks and firecrackers are set off to chase away evil spirits, so it is a noisy holiday too.”
↑ ^۹.۰ ^۹.۱ India Journal: ‘Tis the Season to be Shopping Devita Saraf, The Wall Street Journal (اگست 2010)
↑ Karen Bellenir (1997)، Religious Holidays and Calendars: An Encyclopedic Handbook, 2nd Edition, ISBN 978-0-7808-0258-2, Omnigraphics
↑ Sharma, S.P. (2006). Fairs and Festivals of India. Pustak Mahal, 79. ISBN 978-81-223-0951-5.
↑ Upadhye, A. N. (Jan–Mar 1982). Cohen, Richard J.. ed.. "Mahavira and His Teachings". Journal of the American Oriental Society (American Oriental Society) 102 (1): 231–232. doi:10.2307/601199.
↑ BBC – Religions – Sikhism: Diwali
↑ «Indian Government Holiday Calendar». National Portal of India. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 15 مارچ 2010. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
↑ "" in the Sanskrit-English Dictionary۔ Spoken Sanskrit (Germany)، 2009.
↑ Monier Monier-Williams. Sanskrit-English Dictionary, 481.
↑ "आवली" in the Sanskrit-English Dictionary۔ Spoken Sanskrit (Germany)، 2009.
↑ ^۱۸.۰ ^۱۸.۱ ^۱۸.۲ Lochtefeld, James G. "Diwali" in The Illustrated Encyclopedia of Hinduism، Vol. 1: A–M, pp. 200–201. Rosen Publishing. ISBN 0-8239-3179-1.
↑ ^۱۹.۰ ^۱۹.۱ Frank Salamone (2004)، Encyclopedia of Religious Rites, Rituals and Festivals, ISBN 978-0-415-88091-6, Routledge, pp 112-113, 174, 252
↑ ^۲۰.۰۰ ^۲۰.۰۱ ^۲۰.۰۲ ^۲۰.۰۳ ^۲۰.۰۴ ^۲۰.۰۵ ^۲۰.۰۶ ^۲۰.۰۷ ^۲۰.۰۸ ^۲۰.۰۹ ^۲۰.۱۰ ^۲۰.۱۱ Pintchman, Tracy. Guests at God's Wedding: Celebrating Kartik among the Women of Benares، pp. 59–65. State University of New York Press, 2005. ISBN 0-7914-6596-9.
↑ Lochtefeld, James G. "Kartik" in The Illustrated Encyclopedia of Hinduism، Vol. 1: A–M, p. 355. Rosen Publishing. ISBN 0-8239-3179-1.
↑ ^۲۲.۰ ^۲۲.۱ BN Sharma, Festivals of India, South Asia Books, ISBN 978-0-8364-0283-4, pp. 9-35
↑ (1987) History of Indian Theatre, Volume 1. Abhinav Publications, 159. ISBN 9788170172215.
↑ R.N. Nandi (2009)، in A Social History of Early India (Editor: B. Chattopadhyaya)، Volume 2, Part 5, Pearson Education, ISBN 978-81-317-1958-9, pp. 183-184
↑ ^۲۵.۰ ^۲۵.۱ ^۲۵.۲ ^۲۵.۳ Deborah Heiligman, Celebrate Diwali, ISBN 978-0-7922-5923-7, National Geographic Society, Washington DC
↑ Dianne MacMillan (1997)، Diwali: Hindu Festival of Lights, Enslow Publishers, ISBN 978-0-89490-817-0
↑ ^۲۷.۰ ^۲۷.۱ ^۲۷.۲ Suzanne Barchers (2013)، The Big Book of Holidays and Cultural Celebrations, Shell Education, ISBN 978-1-4258-1048-1
↑ ^۲۸.۰ ^۲۸.۱ ^۲۸.۲ Jacobi, Hermann (1884). Sacred Books of the East 22: Gaina Sutras Part I.
↑ ^۲۹.۰ ^۲۹.۱ Jean Mead, How and why Do Hindus Celebrate Divali?، ISBN 978-0-237-53412-7, pages 8-12
↑ ^۳۰.۰ ^۳۰.۱ Diwali, India's Festival of Light R.M. Hora, National Geographic (2011)
↑ ^۳۱.۰ ^۳۱.۱ Hindu Festivals Hinduism Today (2010)
↑ ^۳۲.۰ ^۳۲.۱ Thompson, Elizabeth Kelley (2013)، Shouldn't Their Stories Be Told In Their Voices: International Students’ Experiences of Adjustment Following Arrival to the U.S.، Master's Thesis, University of Tennessee
↑ ^۳۳.۰ ^۳۳.۱ Carol Plum-Ucci (2007)، Celebrate Diwali, Enslow Publishers, ISBN 978-0-7660-2778-7, page 39-57
↑ ^۳۴.۰ ^۳۴.۱ Karen Pechilis (2007)، The Journal of Asian Studies, 66(1)، pp 273-275
↑ Diwali History Archived 2007-11-10 at the وے بیک مشین Indian Express (2007)
↑ BUCK, C. (2008)، HINDU FESTIVALS, Festivals In Indian Society (2 Vols. Set)، Vol 1, ISBN 81-8324-113-1
↑ Holm, J. (1984)، Growing up in Hinduism, British Journal of Religious Education, 6(3)، pages 116-120
↑ J Gordon Melton, Religious Celebrations: An Encyclopedia of Holidays Festivals Solemn Observances and Spiritual Commemorations, ISBN 978-1-59884-205-0, see Diwali, Constance Jones (2011)، ABC-CLIO, pp 252-255
↑ Note: there are regional variations, which are explained in a separate section.
↑ Diwali, the festival of lights Society for the Confluence of Festivals in India (2012)
↑ Welcome Goddess Lakshmi with a rangoli Archived 2013-12-08 at the وے بیک مشین Shivangani Dhawan, The Times of India (26 اکتوبر 2011)
↑ /www.indiaexpress.com/faith/festivals/dhistory.html Diwali History
↑ John Bowker, ed.، Oxford Concise Dictionary of World Religions (Oxford UP, 2000)، See Festivals
↑ Light up your day The Hindu (28 اکتوبر 2013)
↑ Petrillo, Valerie (28 مئی 2007). Asian American History. Chicago Review Press. ISBN 978-1-55652-634-3. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “There are firecrackers everywhere to scare off evil spirits and contribute to the festive atmosphere.”
↑ DeRocco, David (1996). The International Holiday & Festival Primer. Full Blast Productions. ISBN 978-1-895451-24-5. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “But as well as delighting the spectators, the fireworks are believed to chase away evil spirits.”
↑ Kadowala, Dilip (1998). Diwali. London: Evans Brothers Limited. ISBN 0-237-51801-5.
↑ "Til oil bath marks Chhoti Diwali celebrations". The Times of India. 3 نومبر 2013. http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-11-03/kanpur/43627803_1_diwali-eve-celebrations-bath.
↑ Deepavali Decoration in Singapore Little India, Singapore
↑ Deepavali in Singapore Archived 2013-12-03 at the وے بیک مشین Little India, Singapore (2013)
↑ Diwali Indian Festival of Light 2013 Federation Square, Multicultural Festivals Melbourne, Australia (اکتوبر 26, 2013)
↑ "Nine-day Diwali event in Trinidad & Tobago". First Post. 25 اکتوبر 2013. https://web.archive.org/web/20181225122640/https://www.firstpost.com/fwire/nine-day-diwali-event-in-trinidad-tobago-1192737.html%20. Retrieved on
21 جون 2014.
↑ Johnson, Henry; Figgins, Guil (2005). "Diwali Downunder: Transforming and Performing Indian Tradition in Aotearoa/New Zealand". New Zealand Journal of Media Studies 9 (1): 25–35. ISSN 1173-0811. http://www.nzetc.org/tm/scholarly/tei-Sch091JMS-t1-g1-t5.html.
↑ Leicester Diwali celebrations draw large crowds BBC News (3 نومبر 2013)
↑ Roy, Amit (25 اکتوبر 2011). "Dazzle at downing, colour at commons". Mumbai Miday. http://www.mid-day.com/news/2011/oct/251011-Dazzle-at-downing-colour-at-commons.htm. Retrieved on
3 نومبر 2013.
↑ «Transcript of the Prime Minister's Diwali reception speech». Gov.UK. Government of the United Kingdom. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 3 نومبر 2013. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
↑ «Diwali – The Festival of Light». Leicester City Council. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۲۰. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
↑ Diwali San Antonio Festival of Lights Texas, United States (2013)
↑ Sanchez, Aurelio (2 نومبر 2007). "Fest celebrates triumph of light over dark". The Albuquerque Journal: p. 10. "According to a resolution passed recently by the Foreign Affairs Committee of the House of Representatives, the festival is celebrated by almost 2 million in the United States and many millions more around the world. The bill, H.R. 747, calls for the U.S. Congress to acknowledge 'the religious and historical significance of the festival of Diwali.'"
↑ "US House passes resolution on significance of Diwali". The Hindustan Times. 30 اکتوبر 2007.
↑ «Statement by the President on Diwali». 4 نومبر 2010. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 2014-10-20. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |date= را بررسی کنید (کمک)
↑ «New Jersey Hindus pained as no School Holiday for Diwali in 2014». news.biharprabha.com. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 10 فروری 2014. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)
↑ Diwali Lights up India India Today (3 نومبر 2013)
↑ India’s banks face pre-Diwali cash crunch James Lamont, The Financial Times (29 اکتوبر 2010)
↑ Diwali lights up consumer spending, festive spirit beats inflation M.G. Arun, India Today (1 نومبر 2013)
↑ Festive season to boost India gold buying Archived 2013-12-07 at the وے بیک مشین Bullion Street (15 اکتوبر 2013)
↑ Gold, Key markets: India World Gold Council (2013)
↑ Firecrackers to cost a bomb this Diwali Archived 2013-10-28 at the وے بیک مشین The Times of India (24 اکتوبر 2013)
↑ Barman, S. C.، Singh, R.، Negi, M. P. S.، & Bhargava, S. K. (2009)۔ Fine particles (PM2. 5) in ambient air of Lucknow city due to fireworks on Diwali festival, Journal of Environmental Biology، 30(5)، pp 625-632
↑ Attri, A. K.، Kumar, U.، & Jain, V. K. (2001)۔ Microclimate: Formation of ozone by fireworks. Nature, 411(6841)، pp 1015
↑ Mohan, D.، & Varghese, M. (1990)۔ Fireworks cast a shadow on India's festival of lights. In World Health Forum (Vol. 11, No. 3, pp. 323-6)۔ World Health Organization
↑ Ahuja, R. B.، & Bhattacharya, S. (2004)۔ ABC of burns: Burns in the developing world and burn disasters. BMJ: British Medical Journal, 329(7463)، 447
↑ Jha, J. C. (1976)، The Hindu Festival of Divali in the Caribbean, Caribbean Quarterly, pp 53-61; Also see Brhadaranyaka Upanishad, I.iii.28
↑ Diwali The Tribune, India (2013); see also Shashanka, S. (2012)، Role of Spiritual Science in Leadership and Management, Purushartha: A Journal of Management Ethics and Spirituality, 5(2)
↑ Ancient vedic prayer World Prayers Society (2012)
↑ Derrett Duncan J. (1999)، An Indian metaphor in St John's gospel, Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series)، 9(02)، 271-286

باہرلے جوڑ

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: دیوالی

ویکی اقتباسات وچدیوالی توں متعلق اقتباسات موجود نیں۔

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: دیوالی

Diwali نیشنل جیوگرافک کڈز
Diwali in Odisha حکومت اڑیسہ، اڑیسہ ریویو میگزین
Diwali وزارت خارجہ امور، حکومت ہند
Deepavali in Australia Archived 2014-09-03 at the وے بیک مشین ہندو کونسل، آسٹریلیا
Deepavali in Nepal آشیش دا بلاگ
Diwali in Canada Diwalifest – Diwali Celebration Society, Canada
Diwali in United Kingdom Archived 2014-10-31 at the وے بیک مشین Leicester City Council, The largest celebration of Diwali in UK
Diwali in Yokohama The largest Indian festival in Japan observed every year, hosted by City of Yokohama (in جاپانی Archived 2014-10-20 at the وے بیک مشین)
Deepavali عوامی تعطیلات تے مقامی تقریبات، سنگاپور
US Congressional Record to mark Diwali Congressman Mike Honda، 17th District, US Congress (2013)
Diwali Mahotsav in Chicago BAPS Temple, Chicago, United States
Deepavali 2014 Archived 2013-11-02 at the وے بیک مشین دیوالی تہوار دنیا بھر وچ
http://www.diwalifestival.org
http://1-krishna.com/diwali/index.htm Archived 2006-06-14 at the وے بیک مشین

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: دیوالی

سانچہ:ہندو تہوار

[51] In Sri Lanka, this festival is largely celebrated by the Tamil community scattered in different areas of the island but mostly concentrated in the North and in the East.

[1] «Diwali 2019 Puja Calendar». drikpanchang.com (به English). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.

[OED-Diwali-2] ۲.۰ ^۲.۱ The New Oxford Dictionary of English (1998) ISBN 0-19-861263-X – p.540 "Diwali /dɪwɑ:li/ (also Divali) noun a Hindu festival with lights.۔۔"۔

[3] Diwali Encyclopedia Britannica (2009)

[htoday-4] ۴.۰ ^۴.۱ ^۴.۲ ^۴.۳ ^۴.۴ Diwali – Celebrating the triumph of goodness Hinduism Today (2012)

[ReferenceA-5] ۵.۰ ^۵.۱ Jean Mead, How and why Do Hindus Celebrate Divali?، ISBN 978-0-237-53412-7

[Demon-6] Vera, Zak (فروری 2010). Invisible River: Sir Richard's Last Mission. ISBN 978-1-4389-0020-9. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “First Diwali day called Dhanteras or wealth worship. We perform Laskshmi-Puja in evening when clay diyas lighted to drive away shadows of evil spirits.”

[Raat-7] Pramodkumar (مارچ 2008). Meri Khoj Ek Bharat Ki. ISBN 978-1-4357-1240-9. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “It is extremely important to keep the house spotlessly clean and pure on Diwali. Goddess Lakshmi likes cleanliness, and she will visit the cleanest house first. Lamps are lit in the evening to welcome the goddess. They are believed to light up her path.”

[Firecracker1-8] Solski, Ruth (2008). Big Book of Canadian Celebrations. S&S Learning Materials. ISBN 978-1-55035-849-0. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “Fireworks and firecrackers are set off to chase away evil spirits, so it is a noisy holiday too.”

[wsj-9] ۹.۰ ^۹.۱ India Journal: ‘Tis the Season to be Shopping Devita Saraf, The Wall Street Journal (اگست 2010)

[10] Karen Bellenir (1997)، Religious Holidays and Calendars: An Encyclopedic Handbook, 2nd Edition, ISBN 978-0-7808-0258-2, Omnigraphics

[Sharma2006-11] Sharma, S.P. (2006). Fairs and Festivals of India. Pustak Mahal, 79. ISBN 978-81-223-0951-5.

[N._Upadhye,_Review_1982_pp._231-232-12] Upadhye, A. N. (Jan–Mar 1982). Cohen, Richard J.. ed.. "Mahavira and His Teachings". Journal of the American Oriental Society (American Oriental Society) 102 (1): 231–232. doi:10.2307/601199.

[13] BBC – Religions – Sikhism: Diwali

[about-14] «Indian Government Holiday Calendar». National Portal of India. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 15 مارچ 2010. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)

[15] "" in the Sanskrit-English Dictionary۔ Spoken Sanskrit (Germany)، 2009.

[Monier-16] Monier Monier-Williams. Sanskrit-English Dictionary, 481.

[17] "आवली" in the Sanskrit-English Dictionary۔ Spoken Sanskrit (Germany)، 2009.

[jgl-18] ۱۸.۰ ^۱۸.۱ ^۱۸.۲ Lochtefeld, James G. "Diwali" in The Illustrated Encyclopedia of Hinduism، Vol. 1: A–M, pp. 200–201. Rosen Publishing. ISBN 0-8239-3179-1.

[fs-19] ۱۹.۰ ^۱۹.۱ Frank Salamone (2004)، Encyclopedia of Religious Rites, Rituals and Festivals, ISBN 978-0-415-88091-6, Routledge, pp 112-113, 174, 252

[tp-20] ۲۰.۰۰ ^۲۰.۰۱ ^۲۰.۰۲ ^۲۰.۰۳ ^۲۰.۰۴ ^۲۰.۰۵ ^۲۰.۰۶ ^۲۰.۰۷ ^۲۰.۰۸ ^۲۰.۰۹ ^۲۰.۱۰ ^۲۰.۱۱ Pintchman, Tracy. Guests at God's Wedding: Celebrating Kartik among the Women of Benares، pp. 59–65. State University of New York Press, 2005. ISBN 0-7914-6596-9.

[21] Lochtefeld, James G. "Kartik" in The Illustrated Encyclopedia of Hinduism، Vol. 1: A–M, p. 355. Rosen Publishing. ISBN 0-8239-3179-1.

[bnsharma-22] ۲۲.۰ ^۲۲.۱ BN Sharma, Festivals of India, South Asia Books, ISBN 978-0-8364-0283-4, pp. 9-35

[yaksha-23] (1987) History of Indian Theatre, Volume 1. Abhinav Publications, 159. ISBN 9788170172215.

[24] R.N. Nandi (2009)، in A Social History of Early India (Editor: B. Chattopadhyaya)، Volume 2, Part 5, Pearson Education, ISBN 978-81-317-1958-9, pp. 183-184

[dhcd-25] ۲۵.۰ ^۲۵.۱ ^۲۵.۲ ^۲۵.۳ Deborah Heiligman, Celebrate Diwali, ISBN 978-0-7922-5923-7, National Geographic Society, Washington DC

[26] Dianne MacMillan (1997)، Diwali: Hindu Festival of Lights, Enslow Publishers, ISBN 978-0-89490-817-0

[Suzanne_Barchers_2013-27] ۲۷.۰ ^۲۷.۱ ^۲۷.۲ Suzanne Barchers (2013)، The Big Book of Holidays and Cultural Celebrations, Shell Education, ISBN 978-1-4258-1048-1

[Jacobi1884-28] ۲۸.۰ ^۲۸.۱ ^۲۸.۲ Jacobi, Hermann (1884). Sacred Books of the East 22: Gaina Sutras Part I.

[Jean_Mead_pages_8-12-29] ۲۹.۰ ^۲۹.۱ Jean Mead, How and why Do Hindus Celebrate Divali?، ISBN 978-0-237-53412-7, pages 8-12

[Diwali,_India's_Festival_of_Light-30] ۳۰.۰ ^۳۰.۱ Diwali, India's Festival of Light R.M. Hora, National Geographic (2011)

[Hindu_Festivals-31] ۳۱.۰ ^۳۱.۱ Hindu Festivals Hinduism Today (2010)

[trace.tennessee.edu-32] ۳۲.۰ ^۳۲.۱ Thompson, Elizabeth Kelley (2013)، Shouldn't Their Stories Be Told In Their Voices: International Students’ Experiences of Adjustment Following Arrival to the U.S.، Master's Thesis, University of Tennessee

[Carol_Plum-Ucci_2007_page_39-57-33] ۳۳.۰ ^۳۳.۱ Carol Plum-Ucci (2007)، Celebrate Diwali, Enslow Publishers, ISBN 978-0-7660-2778-7, page 39-57

[Karen_Pechilis_2007_pp_273-275-34] ۳۴.۰ ^۳۴.۱ Karen Pechilis (2007)، The Journal of Asian Studies, 66(1)، pp 273-275

[35] Diwali History Archived 2007-11-10 at the وے بیک مشین Indian Express (2007)

[36] BUCK, C. (2008)، HINDU FESTIVALS, Festivals In Indian Society (2 Vols. Set)، Vol 1, ISBN 81-8324-113-1

[37] Holm, J. (1984)، Growing up in Hinduism, British Journal of Religious Education, 6(3)، pages 116-120

[38] J Gordon Melton, Religious Celebrations: An Encyclopedia of Holidays Festivals Solemn Observances and Spiritual Commemorations, ISBN 978-1-59884-205-0, see Diwali, Constance Jones (2011)، ABC-CLIO, pp 252-255

[39] Note: there are regional variations, which are explained in a separate section.

[40] Diwali, the festival of lights Society for the Confluence of Festivals in India (2012)

[41] Welcome Goddess Lakshmi with a rangoli Archived 2013-12-08 at the وے بیک مشین Shivangani Dhawan, The Times of India (26 اکتوبر 2011)

[42] /www.indiaexpress.com/faith/festivals/dhistory.html Diwali History

[43] John Bowker, ed.، Oxford Concise Dictionary of World Religions (Oxford UP, 2000)، See Festivals

[44] Light up your day The Hindu (28 اکتوبر 2013)

[Firecracker2-45] Petrillo, Valerie (28 مئی 2007). Asian American History. Chicago Review Press. ISBN 978-1-55652-634-3. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “There are firecrackers everywhere to scare off evil spirits and contribute to the festive atmosphere.”

[Firecracker3-46] DeRocco, David (1996). The International Holiday & Festival Primer. Full Blast Productions. ISBN 978-1-895451-24-5. Retrieved on 26 اکتوبر 2011. “But as well as delighting the spectators, the fireworks are believed to chase away evil spirits.”

[Kadowala1998-47] Kadowala, Dilip (1998). Diwali. London: Evans Brothers Limited. ISBN 0-237-51801-5.

[48] "Til oil bath marks Chhoti Diwali celebrations". The Times of India. 3 نومبر 2013. http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-11-03/kanpur/43627803_1_diwali-eve-celebrations-bath.

[49] Deepavali Decoration in Singapore Little India, Singapore

[50] Deepavali in Singapore Archived 2013-12-03 at the وے بیک مشین Little India, Singapore (2013)

[52] Diwali Indian Festival of Light 2013 Federation Square, Multicultural Festivals Melbourne, Australia (اکتوبر 26, 2013)

[53] "Nine-day Diwali event in Trinidad & Tobago". First Post. 25 اکتوبر 2013. https://web.archive.org/web/20181225122640/https://www.firstpost.com/fwire/nine-day-diwali-event-in-trinidad-tobago-1192737.html%20. Retrieved on
21 جون 2014.

[54] Johnson, Henry; Figgins, Guil (2005). "Diwali Downunder: Transforming and Performing Indian Tradition in Aotearoa/New Zealand". New Zealand Journal of Media Studies 9 (1): 25–35. ISSN 1173-0811. http://www.nzetc.org/tm/scholarly/tei-Sch091JMS-t1-g1-t5.html.

[55] Leicester Diwali celebrations draw large crowds BBC News (3 نومبر 2013)

[56] Roy, Amit (25 اکتوبر 2011). "Dazzle at downing, colour at commons". Mumbai Miday. http://www.mid-day.com/news/2011/oct/251011-Dazzle-at-downing-colour-at-commons.htm. Retrieved on
3 نومبر 2013.

[57] «Transcript of the Prime Minister's Diwali reception speech». Gov.UK. Government of the United Kingdom. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 3 نومبر 2013. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)

[58] «Diwali – The Festival of Light». Leicester City Council. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۸-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۲۰. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)

[59] Diwali San Antonio Festival of Lights Texas, United States (2013)

[60] Sanchez, Aurelio (2 نومبر 2007). "Fest celebrates triumph of light over dark". The Albuquerque Journal: p. 10. "According to a resolution passed recently by the Foreign Affairs Committee of the House of Representatives, the festival is celebrated by almost 2 million in the United States and many millions more around the world. The bill, H.R. 747, calls for the U.S. Congress to acknowledge 'the religious and historical significance of the festival of Diwali.'"

[61] "US House passes resolution on significance of Diwali". The Hindustan Times. 30 اکتوبر 2007.

[62] «Statement by the President on Diwali». 4 نومبر 2010. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 2014-10-20. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |date= را بررسی کنید (کمک)

[63] «New Jersey Hindus pained as no School Holiday for Diwali in 2014». news.biharprabha.com. بایگانی‌شده از اصلی در 2018-12-25. دریافت‌شده در 10 فروری 2014. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک); تاریخ وارد شده در |accessdate= را بررسی کنید (کمک)

[64] Diwali Lights up India India Today (3 نومبر 2013)

[65] India’s banks face pre-Diwali cash crunch James Lamont, The Financial Times (29 اکتوبر 2010)

[66] Diwali lights up consumer spending, festive spirit beats inflation M.G. Arun, India Today (1 نومبر 2013)

[67] Festive season to boost India gold buying Archived 2013-12-07 at the وے بیک مشین Bullion Street (15 اکتوبر 2013)

[68] Gold, Key markets: India World Gold Council (2013)

[69] Firecrackers to cost a bomb this Diwali Archived 2013-10-28 at the وے بیک مشین The Times of India (24 اکتوبر 2013)

[70] Barman, S. C.، Singh, R.، Negi, M. P. S.، & Bhargava, S. K. (2009)۔ Fine particles (PM2. 5) in ambient air of Lucknow city due to fireworks on Diwali festival, Journal of Environmental Biology، 30(5)، pp 625-632

[71] Attri, A. K.، Kumar, U.، & Jain, V. K. (2001)۔ Microclimate: Formation of ozone by fireworks. Nature, 411(6841)، pp 1015

[72] Mohan, D.، & Varghese, M. (1990)۔ Fireworks cast a shadow on India's festival of lights. In World Health Forum (Vol. 11, No. 3, pp. 323-6)۔ World Health Organization

[73] Ahuja, R. B.، & Bhattacharya, S. (2004)۔ ABC of burns: Burns in the developing world and burn disasters. BMJ: British Medical Journal, 329(7463)، 447

[74] Jha, J. C. (1976)، The Hindu Festival of Divali in the Caribbean, Caribbean Quarterly, pp 53-61; Also see Brhadaranyaka Upanishad, I.iii.28

[75] Diwali The Tribune, India (2013); see also Shashanka, S. (2012)، Role of Spiritual Science in Leadership and Management, Purushartha: A Journal of Management Ethics and Spirituality, 5(2)

[76] Ancient vedic prayer World Prayers Society (2012)

[77] Derrett Duncan J. (1999)، An Indian metaphor in St John's gospel, Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series)، 9(02)، 271-286

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]

[۳۹]

[۴۰]

[۴۱]

[۴۲]

[۴۳]

[۴۴]

[۴۵]

[۴۶]

[۴۷]

[۴۸]

[۴۹]

[۵۰]

[note ۱]

[۵۱]

[۵۲]

[۵۳]

[۵۴]

[۵۵]

[۵۶]

[۵۷]

[۵۸]

[۵۹]

[۶۰]

[۶۱]

[۶۲]

[۶۳]

[۶۴]

[۶۵]

[۶۶]

[۶۷]

[۶۸]

[۶۹]

[۷۰]

[۷۱]

[۷۲]

[۷۳]

[۷۴]

[۷۵]

[۷۶]