تیرا سنگھ چن
 | |
|---|---|
| جم | 6 جنوری 1921 پنڈ بلاول، تحصیل فتح جنگ ضلع کیمبل پور برطانوی ہند (ہن پاکستان) |
| موت | ۹ جولائی ۲,۰۰۹ (عمر 88 سال) چنڈی گڑھ، بھارت |
| کم کِتہ | گیت کار، ناٹک کار کمیونسٹ کارکن |
| قومیت | بھارتی |
| نسل | پنجابی |
| صنف | کویتا، گیت، ناٹک |
| وڈے کم | کاگ سمیں دا بولیا |
| سواݨی | سری متی بسنت کور |
تیرا سنگھ چن (6 جنوری 1921 - 9 جولائی 2009) پنجابی رہتل ،سبھیاچار دے میدان وچّ کم کرن والا لکھاری،ترجمہ کار اتے کمیونسٹ کارکن سی۔ اوہ لوک لہراں وچّ ہرمنپیارے ہوئے کئی امر گیتاں دا رچائتا سی۔
جیونی
[سودھو]تیرا سنگھ دا جنم 6 جنوری 1921 نوں سواں دریا کنڈھے پنڈ بلاول، تحصیل فتح جنگ، ضلع کیمبلپور ، پاکستان وچّ ماں جیوی تے باپو سردار میلہ سنگھ دے گھر ہویا سی۔ [۱]
'تیرا’ بھاوَ ستگور دا
[سودھو]پنڈ بلاول تنّ پاسیوں سواں ندی دے کلھ-کلھ کردے شفاف(شیتل) پانی نال گھریا قدرتی خوبصورتی نال لبریز سی۔ پروار وچّ کوئی بچہ بچدا نہیں سی اس لئی ماں باپ نے ستگور دے شکرانے وجوں اوس دا ناں ‘تیرا’ بھاوَ ستگور دا کہہ کے ہی تیرا سنگھ رکھیا۔ بچپن توں ہی سندر دِکھّ دا مالک ہون کارن وی ماں اوہناں نوں ‘چن پتّ’ کہہ کے بلاؤندی سی تے ماں دا سگھڑ سیانا پتّ جھٹ ماں دی تابیا وچّ حاضر ہو جاندا سی۔ انج بچپن وچّ ہی ماں ولوں اوہناں نوں چن کہن تے اوہناں دے ناں نال ‘چن’ جڑ گیا پر ماں دا سکھ چن دے حصے زیادہ دیر نہ رہا تے اوہناں دی ماں اوہناں نوں بلاول وچّ ہی بچپن دی انبھول عمرے بلکدے چھڈّ اکال چلانا کر گئی۔
سکھیا
[سودھو]اوس دے بابا جی تے پیؤ پہلاں چوہڑکانہ نیڑے سچا سودا گردوارہ صاحب ضلع شیخوپورا وچّ رہندے سن جتھے اس نے مڈھلی سکولی تعلیم پائی۔ پھیر اوہ امرتسر آ کے پھپھڑ سردار سروپ سنگھ کول رہن لگا تے اوس نوں سگھڑ سیانی بھوآ بھاگونتی توں ماں ورگا پیار ملیا۔ اوس دا پیؤ پنڈاں وچّ بھانڈے تے کپڑے ویچن جاندا تاں بہت دناں پچھوں گھر پرتدا۔
جنگ آزادی
[سودھو]اوس دے پھپھڑ اکالی آگو کرم سنگھ گنگوال تے تیجا سنگھ چوہڑکانا دی اگوائی وچّ کم کردے انگریز سرکار خلاف جنگ آزادی لڑ رہے سی۔ انگریزی کپڑیاں دا تیاگ کرنا، کپڑے ساڑنا اتے جلھیانوالا باغ قتل عام نے تیرا سنگھ دے دل اتے بہت گہرا اثر کر گیا تے اوہ وی جنگ آزادی لڑن لئی میدان وچّ نتر پئے۔
ویاہ
[سودھو]تیرا سنگھ چن دا ویاہ پنڈ دلا، نیڑے نیلا پنڈ، ضلع جہلم، پاکستان وکھے سری متی بسنت کور نال ہویا۔ اوہناں دے تنّ دھیاں سلیکھا، نتاشہ تے ممتا اتے تنّ پتر مندیپ سنگھ، دلدار سنگھ اتے جنمیت سنگھ نیں۔
ساہت
[سودھو]تیرا سنگھ نے بچپن وچّ ویکھیا کہ پنڈ بلاول وچّ دریاۓ سوآں کنڈھے ریت دے ٹبیاں اتے-ڈھکی اتے کھیڈاں ہندیاں۔[۲] ناچ، گانے اتے ناٹ ہندے۔ سسی پنوں، ہیر رانجھا اتے ہورناں لوک داستاناں اتے ادھارت ناٹک جاں نظمیہ اوپیرے کھیڈے جاندے۔ پنوں دے رول والا کلاکار اوٹھ اتے بیٹھ کے ہی اداکاری کردا اچی ہیک لا کے گیت گاؤندا۔ کلاکار ہیر گاؤندا جو دور دور تکّ سنائی دندی۔ ایہناں لوک گیتاں، ناٹکاں، سانگاں تے ناچاں نے اوہناں دے من وچّ گھر کر لیا تے اوہ وی ساہت ولّ راغب ہوئے۔ اوہناں شاعری(کویتا) دی ایسی بانہہ پھڑی کہ ساہت کھیتر وچّ امٹّ چھاپ چھڈدے ہوئے امر کویتاواں، غزلاں، اوپیرے، ناٹک گیت تے ناٹک لکھے تے ساہتک کھیتر وچّ نگر حاضری لوائی۔
پنجابی لیکھک سبھا
[سودھو]اوہناں پروفیسر موہن سنگھ تے ہیرا سنگھ درد نال مل کے کیندری پنجابی لیکھک سبھا دی ستھاپنا کیتی۔ اوہناں نال بٹھنڈہ وکھے جگدیش فریادی،حکم چند کھلیلی، پرکاش کور تے سریندر کور (مشہور گائکہ) اتے کپور چند کھلیلی نال مل کے اپٹا [۳] تھئیٹر دا گٹھن کرکے بٹھنڈہ نوں اوپیرا تھئیٹر دے گڑھ وجوں نامور کیتا۔[۲]
کتاباں
[سودھو]- سسکیاں (1943، دیوَ دیپک منڈل نے ہمدرد سٹیم پریس راولپنڈی)
- جےَ ہند (1945)
- سمیں سمیں دیاں گلاں (1954، میت پرنٹنگ پریس، امرتسر)
- کاگ سمیں دا بولیا (1995، بلراج ساہنی یادگاری پرکاشن، امرتسر)
ناٹ رچناواں
[سودھو]- امر پنجاب
- سانجھا وہڑھا
- لکڑ دی لتّ
('لکڑ دی لتّ' اجیہے سینکاں دے دکھڑیا بارے اے جنہاں نے جنگ دے محاذ تے اپنیاں لتاں بانہاں گوا لئیاں نیں۔)[۴]
- پنجاب دی آواز
- نیل دی شہزادی
لوک پکھی ساہت
[سودھو]لوک پکھی ساہت تے رنگمنچ سماج اتے ہمیشہ گہری چھاپ چھڈدے نیں جویں ساڈے دلاں وچّ اج وی وسیا اے ‘ہے پیاری بھارت ماں اسیں تینوں سیس نواؤندے ہاں، تیرے توں صدقے جاندے ہاں…'’
‘کاگ سمیں دا بولیا امناں دی بولی، ماکھیوں ورگی مستی جس کن کن وچّ گھولی…’
تیرا سنگھ چن دی شخصیت دا اک ہور پسار ایہہ وی اے کہ اوہ کیندری پنجابی لیکھک سبھا ، پنجابی ساہت اکادمی، پنجاب سنگیت ناٹک اکادمی اتے پنجابی لوک سبھیاچارک منچ دے موڈھی تے بانی میمبر سن۔ اوہناں انیکاں ساہتک سبھاواں لئی انتھکّ محنت تے لگن نال کم کردے وڈی گنتی وچّ لکھاریاں نوں ماں بولی دی سیوا ولّ لیاندا تے سنگھرش کیتے۔
تیرا سنگھ چن 9 جولائی، 2009 نوں چنڈی گڑھ چ مو گیا۔