Vienna
| Bandiera da Vienna | Vopna da Vienna |
|---|---|
|
|
| Populaziun | |
| Abitants: | 1 840 573 (2016)[1] |
| Cun aglomeraziun: | 2 680 000 (2014) |
| Spessezza da la populaziun: | 4437 abitants per km² |
| Charta: Vienna en l’Austria | |
| |
| Geografia | |
| Surfatscha: | 414,89 km² |
| Situaziun geografica: | 48° 07' – 48° 19' N 16° 11' – 16° 34' O |
| Extensiun: | nord – sid: 22,4 km vest – ost: 30,0 km |
| Punct il pli aut: | 542 m s.m. (Hermannskogel) |
| Punct il pli bass: | 151 m s.m. (Lobau) |
| Charta: Districts da Vienna | |
| |
| |
| |
Vienna (tudestg Wien, viennais Wean) è la chapitala ed en il medem mument in dals nov pajais federativs da l’Austria. Cun varga 1,84 milliuns abitants è Vienna la citad cun la pli gronda spessezza d’abitants dal pajais. A Vienna e conturn vivan enturn 2,68 milliuns umans, quai ch’è in quart da la populaziun da l’Austria. Tenor la cifra d’abitants figurescha Vienna sco otgavel gronda citad da l’Uniun europeica (UE).
Cun il biro da l’Organisaziun da las Naziuns unidas (ONU) furma Vienna ina da las quatter sedias uffizialas da l’ONU. Ulteriuras organisaziuns internaziunalas da renum ch’han lur sedia a Vienna èn l’Organisaziun dals pajais exportaders da petroli (OPEC), l’Organisaziun per la segirezza e la collavuraziun en l’Europa (OSCE) e l’Organisaziun internaziunala per l’energia atomara (IAEO). L’IAEO e l’ONU han in agen cumplex d’edifizis, l’uschenumnà Vienna International Centre.
Durant tschientaners è Vienna stada la citad imperiala e residenziala dals Habsburgais ed è uschia sa sviluppada ad in center cultural e politic da l’Europa. Cun dus milliuns abitants era Vienna l’onn 1910 la quartgronda citad dal mund, suenter Londra, New York e Paris. Suenter la fin da l’Emprima Guerra mundiala aveva la citad dentant pers var in quart da ses abitants. Sin proposta da la Republica austriaca èn la citad veglia da Vienna (che dat anc oz perditga dal domini dals Habsburgais) ed il chastè da Schönbrunn vegnids renconuschids da l’Unesco sco iertas culturalas mundialas. Tar las ensainas da Vienna tutgan il Dom da s. Steffan, la Roda gronda en il Prater e bleras autras attracziuns.
Geografia
[modifitgar | modifitgar il code]Cun ina surfatscha da 414,89 km² è Vienna il pli pitschen pajais federativ da l’Austria. Ultra da quai è el il sulet pajais federativ che n’ha nagin cunfin cun in auter stadi. Enfin l’onn 1921 appartegneva Vienna a l’Austria Bassa, il pajais federativ che circumdescha dal tuttafatg la citad.
Situaziun geografica
[modifitgar | modifitgar il code]Il svilup da Vienna tar ina da las pli impurtantas e grondas citads da l’Europa Centrala è tranter auter d’attribuir a la situaziun geografica favuraivla. La citad giascha al nordost da las Alps en il nordvest dal batschigl da Vienna (Wiener Becken). La citad istorica è vegnida erigida unicamain en il sid dal Danubi; ozendi s’extenda la citad dentant dad omaduas varts dal flum. Vienna è sa furmà là nua che las veglias vias da martganzia sa cruschavan: dal vest a l’ost il Danubi e dal nord al sid la Ruta d’ambra. Il Danubi sa laschava surpassar en quest lieu senza pli grondas difficultads, perquai ch’il flum sa sparteva sin blers bratschs cun inslas tranteren.
Dapi la crudada da la tenda da fier l’onn 1989 creschan il traffic e las relaziuns economicas cun ils stadis vischins siuads en il nord ed en l’ost da l’Austria puspè. La vischinanza geografica tar ils anteriurs pajais en il bloc da l’ost è tuttavia accurschibla. Uschia giascha Vienna per exempel mo 60 km davent da la chapitala slovaca Bratislava. En l’Europa è ina tala vischinanza da duas chapitalas singulara (cun excepziun dal cas spezial Vatican e Roma). Dapi ils 21 da december 2007 – l’extensiun da la Cunvegna da Schengen sin pajais da l’ost sco la Tschechia, la Slovachia e l’Ungaria – pon ins surpassar per l’emprima giada dapi l’onn 1918 ils cunfins en l’ost da l’Austria senza controlla e quai dapertut nua ch’ins vul.
Cuntrada e clima
[modifitgar | modifitgar il code]Mo ina part relativamain pitschna dal territori da la citad da Vienna è surbajegiada. Var la mesadad da la surfatscha è zona verda cun curtins (28,4 % u 117,76 km²), prads che vegnan per part anc tratgs a niz da l’agricultura e guauds che cuvran 16,6 %. Vienna è era in dals quatter pajais federativs da l’Austria nua ch’i vegn fatg vin.
La citad da Vienna s’extenda da Lobau che giascha sin 151 meters fin tar il Hermannskogel sin 542 meters sur mar. En il nordvest sco era en il vest ed en il sidvest da Vienna tanscha il guaud da Vienna cun sias collinas (Leopoldsberg, Kahlenberg) fin en il territori da la citad. Il Danubi cuntanscha la citad da Vienna tras la Wiener Pforte, ina stretga enserrada dal Leopoldsberg da la vart dretga e dal Bisamberg da la vart sanestra da la riva. Or dal guaud da Vienna culan numerus flums en la citad. Il pli enconuschent è la Vienna. Las collinas en il vest cuntinueschan en il sid en furma da terrassas ch’èn sa furmadas en l’epoca glaziala (Winerberg e Laaer Berg); oz èn quellas enconuschentas sco regiun da viticultura. L’ost da la citad è territori plitost planiv. Il Marchfeld vegn nizzegià da l’agricultura. El vegn dentant surbajegia pli e pli. En il sidost chatt’ins las Donauauen, ina cuntrada per lung dal Danubi ch’è vegnida declerada sco parc naziunal.
Vienna enconuscha in clima transitoric cun influenza oceanica nà dal vest ed influenza continentala nà da l’ost. Quai ves’ins vi da las mesiraziuns fitg variablas durant l’entir onn. En tut ha Vienna mo ina pitschna quantitad da precipitaziuns e pli lungas periodas sitgas. En cumparegliaziun cun autras parts da l’Austria èn ils envierns plitost miaivels.
Divisiun administrativa da la citad
[modifitgar | modifitgar il code]La citad da Vienna è dividida en 23 districts. Anc suenter l’onn da revoluziun 1848 era la citad istorica (che furma oz la gronda part da l’emprim district) congruenta cun il territori da la citad. Sut l’imperatur Franz Joseph I è la citad vegnida schlargiada considerablamain ils onns 1850, 1890/1892 e 1904. L’onn 1850 èn las vischnancas aifer l’uschenumnà Linienwall (il rempar che dueva proteger la citad dals Tircs e da rebels da l’Ungaria) vegnidas integrads sco segund enfin 8avel district (respectivamain 9avel dapi che l’anteriur quart district è vegnì spartì en dus). Dapi l’onn 1890 appartegnan era ils districts a la riva dretga dal Danubi a la citad. En bleras parts dals districts vivan ils nums dals vitgs autonoms d’antruras vinavant.
Ils 23 quartiers da Vienna
[modifitgar | modifitgar il code]
|
|
Istorgia
[modifitgar | modifitgar il code]La cronica da la citad da Jans der Enikel che datescha dal 13avel tschientaner marchescha il cumenzament da l’istoriografia da la citad da Vienna.
Preistorgia, temp roman, temp medieval
[modifitgar | modifitgar il code]
Scuvertas archeologicas mussan ch’igl ha gia dà durant il temp paleolitic umans ch’èn viandads atras questa regiun. Pir davent dal temp neolitic è il Wiener Becken dentant stà populà permanentamain. Dals abitadis dal temp da bronz dattan bleras fossas perditga, en las qualas las restanzas da las baras brischadas vegnivan sutterradas. La cultura da Hallstatt en il temp da fier è represchentada a Vienna tras in crest-fossa bain visibel e tras restanzas d’abitadis. Or dal temp celtic è enconuschent ch’i deva in oppidum (abitadi fortifitgà sumegliant ad ina citad) sin il Leopoldsberg ed in pitschen abitadi celtic cun il num Vedunia (‹aual da guaud›).
En l’emprim tschientaner suenter Cristus han ils Romans erigì al lieu dal center da la citad da Vienna in champ da militar (castrum) ch’era collià cun la citad civila Vindobona (ozendi il terz district). Il champ aveva la funcziun da segirar il cunfin da la provinza Pannonia. Anc oz ves’ins en l’emprim district il decurs dal mir e la via dal champ. Ils Romans èn restads fin en il tschintgavel tschientaner. Il champ da las legiuns romanas sa chattava en l’ost da la part settentriunala da l’Imperi roman ed è spert daventà in’unfrenda dals embrugls da la migraziun dals pievels.
Il center viennais dal temp medieval tempriv era il Berghof, in bain economic da viticultura. L’emprima giada vegn il bain numnà en las annalas da Salzburg l’onn 881. Là vegn menziuna ch’igl haja gì lieu apud Weniam ina battaglia cunter ils Magiars. I n’è dentant betg cler sch’i sa tractava da la citad u dal flum. Cun la victoria da retg Otto I cunter ils Magiars l’onn 955 en la Battaglia sin il Lechfeld ha cumenzà l’avanzament da Vienna e da l’Austria en la politica europeica.
Sut ils Babenbergs è vegnì stgaffì l’onn 976 il marchesat Ostarrichi sin il territori al cunfin tar l’Ungaria. Tar quel tutgava era Vienna. Gia en il 11avel tschientaner era Vienna in impurtant lieu da martganzia. Il 1155 ha Heinrich II designà Vienna sco sia citad principala. Mo in onn pli tard ha Vienna obtegnì cun il previlegium minus il stadi da ducadi cun sedia dal duca.
L’onn 1192 – en il decurs da la Terza Cruschada – ha il marches Leopold V il Virtuus arrestà retg Richard Löwenherz ad Erdberg sper Vienna (oz il terz district). Quai ha purtà in enorm daner da liberaziun. Cun questa summa è vegnì drizzà en in lavuratori per batter munaida sco era finanzià l’emprim engrondiment da la citad. Il 1221 ha Vienna survegnì sco segunda citad en il ducadi austriac il dretg da citad e da martgà. Quai vul dir che la citad aveva il dretg da pretender dals commerziants che gievan tras la citad da stuair distgargiar lur rauba e da dar la pussaivladad als abitants da cumprar quella. Quai pussibilitava als Viennais il commerzi intermediar, uschia che Vienna aveva relaziuns da commerzi oravant tut per lung dal Danubi e cun Venezia. Vienna valeva gia da quel temp sco ina da las pli impurtantas citads lunsch enturn.
Ils Habsburgais
[modifitgar | modifitgar il code]
Cun la victoria da Rudolf I l’onn 1278 cunter Ottokar II da la Boemia han ils Habsburgais surpiglià la pussanza en l’Austria. Ma pauc pli tard, sut ils Luxemburgais, è Prag daventà la residenza imperiala. Vienna giascheva uss en la sumbriva da quella. Ils Habsburgais sa spruvavan da bajegiar ora vinavant la citad e da tegnair pass cun Prag.
Gronds merits ha acquistà duca Rudolf IV perquai ch’el ha auzà il bainstar da la citad cun sia sabia politica economica. Duas decisiuns han era dà ad el il surnum ‹il Fundatur›: la fundaziun da l’universitad da Vienna l’onn 1365 (tenor l’exempel da Prag) e la construcziun dal bajetg gotic da Son Steffan. Il temp sequent è stà sut l’ensaina da charplinas d’ierta tranter ils Habsburgais. Quellas n’han betg mo procurà per blers embrugls, mabain era chaschunà il ruin economic.
Suenter l’elecziun da duca Albrecht V sco retg roman-tudestg è Vienna puspè daventà l’onn 1438 la residenza dal Sontg Imperi roman. Cun il num Albrecht èn dentant era colliads la stgatschada ed ils mazzaments dals gidieus viennais dals onns 1421/22. L’onn 1469 è la citad vegnida tschernida sco sedia da l’uvestgieu e cunquai è il Dom da s. Steffan daventà ina catedrala. En l’èra dal flaivel regent Friedrich III è Vienna adina stà sin la vart da ses adversari, perquai che Friedrich na pudeva betg garantir la pasch en ses pajais. Il motiv eran ils mercenaris che viagiavan devastond per la terra enturn.
Suenter che l’Ungaria e la Boemia èn vegnidas integradas en il domini dals Habsburgais, è Vienna daventà il 1556 definitivamain la sedia da l’imperatur. Quai è era sta il temp nua che la citad da Vienna è vegnida recatolisada. La citad era bain daventada protestanta ils decennis precedents; l’onn 1551 han ins dentant clamà ils gesuits en la citad ch’han spert gì bler’influenza a la curt. A la testa da la cuntrarefurmaziun steva Melchior Khlesl, l’uvestg da Vienna da quel temp.
La bloccada da la citad entras ils Tircs
[modifitgar | modifitgar il code]
L’onn 1529 è Vienna stà bloccà per l’emprima giada dals Tircs, dentant senza success. Ils cunfins tranter la part habsburgaisa e la part osmana da l’Ungaria passavan onns a la lunga mo var 150 kilometers a l’ost da la citad. Quai ha restrenschì il svilup da la citad. Almain ha Vienna obtegnì en quel temp ina fortificaziun moderna.
Fin en il 17avel tschientaner è la construcziun da questa fortificaziun stada l’activitad da construcziun principala en la citad. E l’onn 1683 è la fortificaziun davaira sa cumprovada. Ella ha protegì la citad durant mais enfin che l’armada tirca è sa retratga, perquai che l’armada da securs dal retg polac Jan Sobieski è arrivada. Suenter questa sconfitta han ins cumenzà a stgatschar il Reginavel osman or da l’Europa Centrala.
Il baroc ed il classicissem en cumplaina fluriziun
[modifitgar | modifitgar il code]
Ina giada che la smanatscha tirca è stada bandischada, han ins bajegià bler e la citad e prosperada. En il temp da la reconstrucziun è la citad da Vienna vegnida barochisada (Vienna gloriosa). Numerus palazis da persunas noblas èn vegnids bajegiads, oravant tut dals achitects Johann Bernhard Fischer von Erlach e Johann Lukas von Hildebrandt. Er ordaifer ils mirs da la citad èsi vegnì bajegià bler. Dapi l’onn 1704 enconuscheva schizunt l’aglomeraziun in sistem da fortezza, il Linienwall. Quest mir da fortezza passava pli u main là nua che la Gürtelstrasse sa chatta oz.
Suenter che blera glieud è morta pervi da la pesta durant ils onns 1679 e 1713, è la populaziun puspè creschida cuntinuadamain en il decurs dal 18avel tschientaner. Durant quel temp èn era vegnidas fundadas las emprimas manufacturas, e quai en la Leopoldstadt. Era l’igiena è vegnida meglierada cun eriger chanalisaziuns e cun installar il nettegiament da las vias.
Cun la fluriziun da la citad è Vienna bainspert daventà in impurtant center cultural en l’Europa ch’ha gì ses punct culminant cun la musica classica viennaisa (Haydn, Mozart, Beethoven, Schubert).
La citad imperiala tranter il conservatissem e l’avantgarda
[modifitgar | modifitgar il code]
Durant las Guerras da coaliziun han las truppas da Napoleun Bonaparte conquistà duas giadas la citad da Vienna (1805 e 1809). Il 1804 è Vienna daventà la chapitala d’in nov stadi – da l’Imperi austriac. Il 1806 è vegnì annunzià la fin dal Sontg Imperi roman da naziun tudestga. Suenter la victoria cunter Napoleun ha gì lieu il Congress da Vienna (1814/15) ch’ha ordinà da nov las relaziuns politicas en l’Europa.
L’epoca dal Vormärz è caracterisada tras la politica da repressiun rigurusa e tras la cultura da Biedermeier. En quest’epoca ha era cumenzà l’industrialisaziun. Il 1837 è vegnida averta l’emprima viafier (Nordbahn).
La Revoluziun franzosa dal favrer 1848 ha er gì effect sin Vienna: ils 13 da mars è prorutta la Revoluziun da mars. Entras quella ha il chancelier dal stadi Metternich bainprest stuì sa retrair. Ils 6 d’october ha lura cumenzà la Revoluziun d’october. A la fin ha il militar imperial victorisà cunter ils democrats. Il democrat Robert Blum ch’era vegnì da Francfurt per gidar la populaziun è vegnì executà en la Brigittenau.
L’onn 1850 è la citad vegnida engrondida cun incorporar l’aglomeraziun aifer il Linienwall e la Leopoldstadt sin la Donauinsel en la citad da Vienna. Il 1858 è il mir da fortezza da la citad vegnì destruì. Empè dal mir è vegnida bajegiada la Ringstrasse cun edifizis monumentals da mintga vart. Il stil da bajegiar a la Ringstrasse ha influenzà fermamain il maletg da la citad da Vienna. Quest temp ha gì ses punct culminant en l’Exposiziun mundiala dal 1873. Cun il crash da la bursa ch’ha gì lieu gist durant l’exposiziun è era il Temp da fundaziun ì a fin.
Suenter las grondas inundaziuns da l’onn 1830 hai adina puspè dà plans per ina regulaziun dal Danubi. Quels èn vegnids realisads tranter il 1868 ed il 1875. Il Danubi è vegnì manà en in flum principal sper la citad ora. Be in pitschen curs d’aua è anc vegnì laschà passar en furma da chanal tras la citad; quel porta il num Donaukanal.
Il pli enconuschent president da la citad durant il temp imperial è stà Karl Lueger. Il cristiansocial carismatic è stà en uffizi davent da l’onn 1897 fin il 1910. El è daventà enconuschent per refurmas communalas, ma er per in antisemitissem rabiat. Da quel temp è la populaziun da Vienna creschida spert, quai pervi dal grond dumber d’immigrants.
La Wiener Moderne marchescha da quel temp gist er l’ultim punct culminant cultural da la citad. Quai betg sco davos pervi da l’associaziun d’artists Wiener Secession ch’ha fatg da Vienna in center dal jugendstil. En la musica è naschì da quel temp il moviment da la Segunda scola viennaisa. En quest’atmosfera da resvegl cultural ha plinavant stabilì Sigmund Freud la psicanalisa.
Emprima Guerra mundiala ed Emprima Republica
[modifitgar | modifitgar il code]
Durant l’Emprima Guerra mundiala na hai bain dà naginas acziuns guerrilas en il conturn da Vienna. Tuttina è la situaziun da provediment daventada difficila vers la fin da la guerra. La fin da l’Emprima Guerra mundiala ha er muntà la fin da l’Austria-Ungaria. Ils 30 d’october 1918 è naschida la Republica Austria; ils 11 da november dal medem onn ha l’imperatur Karl I abditgà e bandunà il chastè da Schönbrunn e Vienna.
Durant l’instabilitad economica e politica da l’Emprima Republica ha Vienna furma la tribuna politica per las cuntraversas tranter la regenza conservativa ed ils socialdemocrats che dominavan la citad. Ils 15 da fanadur 1927 ha brischà il palaz da giustia; tar las collisiuns tranter demonstrants e polizia èn 94 persunas vegnidas per la vita. Questa fasa da radicalisaziun ha culminà l’onn 1934 en la Sullevaziun socialdemocratica dal favrer. Quella è vegnida supprimida cun forzas militaras ed ha manà a la dictatura austrofaschista che dueva dominar la citad e l’entir pajais fin l’annexiun da l’Austria al Reich tudestg.
Naziunalsocialissem e Segunda Guerra mundiala
[modifitgar | modifitgar il code]
Ils 12 da mars 1938 ha Adolf Hitler laschà occupar l’Austria tras truppas tudestgas. Cun sustegn or da las atgnas retschas è vegnida remplazzada la dictatura austrofaschistica tras il domini naziunalsocialistic. La regenza da la citad han ins reorganisà ed incorporaziuns han manà al Gross-Wien ch’era trais giadas uschè grond sco la surfatscha da la citad odierna.
Suenter l’occupaziun tudestga han cumenzà las persecuziuns e deportaziuns da Gidieus. Dals radund 200 000 Gidieus sesents a Vienna èn radund 120 000 vegnids sfurzadas d’emigrar – tranter els Sigmund Freud – e 60 000 èn vegnids per la vita en champs da concentraziun.
Ils 17 da mars 1944 han ils Alliads cumenzà a bumbardar Vienna. En tut è radund in tschintgavel da la citad vegnì destruì. Il Dom da s. Steffan n’era betg vegnì tutgà da bumbas, ha dentant tuttina piglià fieu tar ina spogliaziun. L’avrigl 1945 ha gì lieu la Battaglia da liberaziun da Vienna ch’ha chaschunà la mort a radund 37 000 schuldads e millis civilists. La battaglia è ida a fin cun la sconfitta da las truppas naziunalsocialisticas; nà da l’Ungaria è l’Armada cotschna da l’Uniun Sovietica entrada en la citad.
Segunda mesadad dal 20avel tschientaner
[modifitgar | modifitgar il code]
Suenter la fin dals cumbats a Vienna ha l’armada sovietica installà ina nova regenza. Era las partidas politicas èn sa furmadas da nov. Pir l’atun 1945 han ils Soviets laschà entrar en la citad contingents militarics dals ulteriurs trais Alliads (Stadis Unids, Gronda Britannia e Frantscha). Enfin l’onn 1955 è la citad da Vienna restada divida en quatter secturs e dirigida dals Alliads. In’invista en las relaziuns da viver da quel temp dat l’enconuschent film ‹Der dritte Mann› cun Orson Welles ch’è vegnì filmà a Vienna l’onn 1948.
Sco dapertut en l’Europa dal Vest ha la fin da la guerra er manà a Vienna a prosperitad economica. Quai betg il davos grazia al Plan da Marshall. Dentant betg mo economicamain, mabain er sin champ politic han ils onns suenter la guerra stgaffì novas realitads. Ils 15 da matg 1955 ha l’Austria obtegnì l’independenza cumplaina. Ils 26 d’october – il di suenter che las davosas truppas d’occupaziun avevan bandunà il pajais – vala dapi lura sco festa naziunala da l’Austria.
L’istorgia da Vienna durant la Guerra fraida è marcada da sia vischinanza geografica tar il bloc da l’ost. L’atun 1956 ha Vienna dà albiert a blers fugitivs ungarais ch’eran fugids suenter la sullevaziun betg reussida. L’onn 1968 ha la citad plinavant recepì bleras persunas da la Tschechia e Slovachia suenter la fin sanguinusa da la Primavaira da Prag.
Dapi l’onn 1957 ha l’Organisaziun internaziunala per l’energia atomara (IAEO) sia sedia a Vienna. L’onn 1965 è la citad ultra da quai daventada sedia da l’Organisaziun dals pajais exportaders da petroli (OPEC). Gia l’onn 1961 ha gì lieu a Vienna in inscunter tranter il president dals Stadis Unids John F. Kennedy ed il manader sovietic Nikita Sergejewitsch Chruschtschow.
L’onn 1980 è lura vegnida averta l’UNO-City, la terza sedia da las Naziuns unidas suenter New York e Genevra. Tut quai ha gidà a posiziunar Vienna sco citad da congress e da relaziuns internaziunalas.
Temp preschent
[modifitgar | modifitgar il code]Oz vala Vienna sco ina da las citads cun la meglra qualitad da viver lunsch enturn. Tar ina valitaziun internaziunala l’onn 2010 è Vienna schizunt sa tschentada sin l’emprima plazza, avant Turitg, Genevra e Vancouver/Auckland. A questa qualitad da viver contribueschan l’auta cumpart da zonas verdas sin il territori da la citad (radund 50 %) e la bilantscha ecologica ch’è relativamain buna en cumparegliaziun cun autras citads. Vitiers vegnan la segirtad sociala e da polizia, il sistem da sanadad exemplaric, l’auta qualitad dal sistem da furmaziun, la rait da meds publics sco er las vastas purschidas culturalas e da temp liber.
Cultura ed attracziuns turisticas
[modifitgar | modifitgar il code]Musica classica e moderna
[modifitgar | modifitgar il code]
Da muntada internaziunala è a Vienna cunzunt la musica classica. Durant ils tschientaners ha questa citad dà dimora a numerus cumponists da renum mundial. Durant la classica viennaisa (ca. 1780–1827) èn quai stads Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart e Ludwig van Beethoven.
En l’ulteriur decurs dal 19avel tschientaner èn vegnids vitiers Franz Schubert, Franz Liszt, Johannes Brahms, Johann Strauss (bab), Johann Strauss (figl, il ‹retg dal valzer›), Franz Lehar, Joseph Lanner, Anton Bruckner e Gustav Mahler. Cun l’uschenumnada Segunda scola viennaisa a l’entschatta dal 20avel tschientaner èn plinavant colliads ils nums dad Arnold Schönberg, Anton Webern ed Alban Berg.
Questa tradiziun musicala vegn tgirada er ozendi. Cun ils Wiener Philharmoniker residescha a Vienna in dals megliers ensembles da l’Europa. Ed er ils Wiener Sängerknaben han cuntanschì in renum mundial. Dus terms fixs en l’onn cultural a Vienna furman il Concert da Bumaun dals Wiener Philharmoniker, che vegn mintgamai emess live a la televisiun, ed il Bal d’opera ch’ha lieu durant il temp da tschaiver e che tgira la tradiziun dal valzer.
Il pli enconuschent artist viennais da la musica da pop è bain Falco. Cun hits sco ‹Der Kommissar›, ‹Jeanny› e ‹Rock Me Amadeus› tutga el tar ils artist da l’intschess tudestg cun il pli grond success. Cun ‹Rock Me Amadeus› ha el schizunt cuntanschì l’onn 1986 l’emprima plazza dals Billboard Hot 100 americans, e quai sco unic artist da lingua tudestga insumma.
Litteratura e teater
[modifitgar | modifitgar il code]
Ensemen cun Berlin vala Vienna sco ina da las citads da teater las pli impurtantas da lingua tudestga. Il Burgtheater furma il punct central da la vita da teater a Vienna. Ils pli enconuschents teatrists viennais dal 19avel tschientaner eran Franz Grillparzer, Ferdinand Raimund e Johann Nestroy. En il 20avel tschientaner èn quai stads Arthur Schnitzler, Karl Kraus, Robert Musil e Thomas Bernhard. Dapi l’onn 2000 vegn surdà qua il Premi da teater Nestroy che furma il pli impurtant premi da quest gener en l’entir territori da lingua tudestga.
Chastels e museums
[modifitgar | modifitgar il code]
Il pli grond cumplex museal a Vienna furma la Hofburg imperiala cun sias annexas. Qua pon ins tranter auter visitar la chombra dal stgazi cun las curunas imperialas, las localitads da l’imperatur Franz Joseph ed il museum da Sisi che regorda a sia dunna, l’enconuschenta imperatura Elisabeth. Plinavant cumpiglia il cumplex differents museums d’art (tranter auter l’Albertina) e da la natira (cun la Venus da Willendorf – la pli veglia figura d’ina dieua da la fritgaivladad, creada enturn 25 000 a.C.). Davos la Hofburg pon ins admirar l’art da chavaltgar en l’enconuschenta Scola da chavaltgar curtaisa spagnola.
Gist sper la Hofburg sa chatta il MuseumsQuartier che vala sco in dals diesch areals d’art ils pli gronds dal mund. Quest areal è vegnì avert l’onn 2001 e dat suttetg a numerus museums d’art e d’architectura moderna e contemporana. Art dal temp medieval al temp modern preschenta a Vienna er il chastè Belvedere, tranter auter ‹Der Kuss› da Gustav Klimt.
Medemamain accessibel sco museum è il chastè Schönbrunn che furmava pli baud la residenza da stad da l’imperatur. Igl è quai l’attracziun turistica la pli frequentada a Vienna. Dapi l’onn 1996 appartegnan il chastè ed il parc als bains culturals mundials da l’Unesco. En il parc sa chatta er il Tiergarten, il pli vegl zoo dal mund ch’è anc avert.
In’ulteriura attracziun turistica furma il Hundertwasserhaus da l’artist Friedensreich Hundertwasser. Quest bajetg ludic ha l’artist concepì explicitamain sco cuntrapaisa a l’architectura moderna plitost fraida. Er l’ardera Spittelau è concepida da Hundertwasser.
Il pli grond parc a Vienna è il Prater, situà en il district Leopoldstadt. El cumpiglia 600 hectaras ed ha uschia duas giadas la grondezza dal Central Park a New York e trais giadas la grondezza dal Tiergarten a Berlin. Il Prater furmava oriundamain il revier da chatscha da l’imperatur ed è vegnì transfurmà l’onn 1766 en in parc. L’onn 1873 ha gì lieu sin l’areal da fiera l’Exposiziun mundiala. Medemamain sa chatta qua il parc da divertiment Wurstelprater cun la roda gronda e l’Ernst-Happel-Stadion, la pli grond’arena da ballape da l’Austria.
La Donauinsel cun ina lunghezza da 21,1 kilometers ed ina ladezza da 200 meters furma in’ulteriura zona da recreaziun. Qua ha lieu ina giada l’onn il Donauinselfest che porscha concerts gratuits cun artists austriacs ed internaziunals. Cun 3 milliuns visitaders entaifer trais dis sa tracti dal pli grond festival al liber da l’entira Europa.
- ↑ Statistica dal dumber d’abitants, Statistik Austria
| |||||||
| |||||