Luanda
Luanda
São Paulo da Assunção de Luanda | |
|---|---|
 | |
| Koordinate: 8°50′S 13°14′E / 8.833°S 13.233°E | |
| Država |  Angola
|
| Provincija | Provincija Luanda |
| Površina | |
| - Područje utjecaja | 2 418 km² |
| Visina | 6 |
| Stanovništvo (1999.) | |
| - Grad | 2 555 000 [1] |
| Vremenska zona | UTC+1 (UTC+1) |
| Službena stranica Portal Luanda | |
| Karta | |
  Luanda Luanda na karti Angole | |
Luanda (nekad zvana São Paulo da Assunção de Luanda) je najveći i glavni grad Angole na Atlanskom ocenu od 2 555 000 stanovnika.[1] Luanda je i administrativni centar Provincije Luada pretpostavlja se da danas u metropolitanskom gradu živi čak 5 000 000 stanovnika.
Veći dio grada se sastoji od brojnih prigradskih naselja, koja su jako jadna i siromašna.[2]
Luanda je smještena na obali Atlantskog oceana, u zaljevu kojeg od oceana odvaja uski otok Ilha do Cabo. Zaljev je odlična prirodna luka. Grad se načelno sastoji od dva dijela, starog kolonijalnog centra uz more Baixa de Luanda (Donji grad) i novog dijela Cidade Alta (Gornji grad) na nešto višem platou prema unutrašnjosti. Nedaleko od grada (40 km), prema jugu je ušće najveće angolske rijeke Cuanze.
Grad je administrativno podjeljen na 9 okruga, zvanih municípios, to su;
- Cazenga
- Ingombota
- Kilamba Kiaxi
- Maianga
- Rangel
- Samba
- Sambizanga
- Cacuaco
- Viana
Portugalski pomorski kapetan Paulo Dias de Novais prvi put je doplovio 1575. do zaljeva u kom se nalazi današnja Luanda, i tamo zatekao naselje domorodaca na otoku Ilha do Cabo[3] slijedeće godine osnovao je naselje na obali i nazvao ga 25. januara 1576. São Paulo da Assunção de Luanda, prilikom polaganja temelja za crkvu São Sebastião[3] Portugalci su 1576. sagradili utvrdu São Miguel[4] , a nakon toga još dvije; São Pedro da Barra 1618. i 1765. / 66. São Francisco do Penedo.[5] Od sve tri danas je najbolje očuvana São Miguel.[5]
Luanda je od tad bila stalno u portugalskim rukama, osim u kraćem razdoblju od 1641. - 1648. kad su je zauzeli Holanđani [3] i nazvali je Aardenburgh. Luanda je od samog osnutka pa sve do zabrane 1836., bila centar za trgovinu robovima, koji su slani u Brazil. Tom trgovinom bavili su se lokalni trgovci, kojima su glavni dobavljači bila okolna plemena i njihove poglavice [6] i evropsko - brazilski brodari. Za tog razdoblja, Portugalci su osnovali svega par naselja u neposrednoj okolici Luande, praktički samo do rijeke Cuanze a to je 40 km od centra grada. Od 1627. grad je postao administrativni centar portugalske kolonije Angole.[2] U 17. vijeku, došlo je do velike promjene u trgovini robljem, tad su glavni snabdjevači robova u Luandi postali Imbangale (glavni rivali pleme]]na Mbundu datadašnjih glavnih snabdjevača). Od druge polovice 18. vijeka godišnje se prodavalo od 5 000 do 10 000 robova.[7] U to vrijeme Angola (inače portugalska kolonija) je figurirala kao kolonija Brazila, koji je da paradoks bude još veći i sam bio portugalska kolonija, Brazilski uticaj na prilike u Luandi ostao je velik sve do stjecanja nezavisnosti Brazila 1822. Luanda je doživjela veliki ekonomski preokret u 19. vijeku, kad je trgovina robovima zabranjena 1836, zbog tog su 1844. sve angolske luke proglašene slobodnim za strane brodare. Do 1850. Luanda je izrasla u jedan od najvećih i najrazvijenijih gradova portugalskog kolonijalnog imperija izvan matične zemlje. U gradu se namnožilo puno trgovačkih društava, koja su se bavila pretežno izvozom palminog i kikirikijevog ulja, voska, kopala, drva, slonovače, pamuka, kave i kakaovca. Istovremeno lokalno izrasla buržoazija počela se baviti proizvodnjom kukuruza, duhana, sušenog mesa i brašna od manioka i također izvoziti tu robu.
Guverner Brito Capelo izgradio je 1889. akvadukt za opskrbu grada vodom, kojom je dotad oskudijevao, i tako osigurao budući rast grada. Luanda je od grada sa 61 208 stanovnika - 1940. (od kojih su 14,6% bili evropskog porijekla / Portugalci) izrasla u kozmopolitski grad od 475 328 stanovnika 1970., od kojih su 124 814 (26,3%) bili evropskog porijekla, a 50 000 mulati.
Kao i dobar dio angolskih obalnih gradova, i Luanda nije bila direktno pogođena ratom za oslobođenje zemlje od Portugala (1961.-1974.), pa je čak doživjela i ekonomski razvoj, tako da su je tih godina zvali Afrički Pariz.
Većina dotadašnjih portugalskih stanovnika napustila je Luandu i Angolu prije proglašenja nezavisnosti zemlje od Portugala 1975.[2] Ljevičarsko nastrojeni prvi predsjednik Angole Agostinho Neto i njegov pokret MPLA, se odmah suočio sa otvorenom agresijom na svoju zemlju, koja se vršila preko njegovih političkih protivnika FNLA i UNITA koji su dobijali podršku Zapada preko Konga i susjedne Namibije, tako da se u zemlji rasplamsao Angolski građanski rat koji je trajao sa različitom žestinom od 1975. - 2002.[2] Za vrijeme tog rata u grad su se počele slijevati rijeke izbjeglica, iz ruralnih krajeva u unutrašnjosti gdje su se vodile borbe. Taj val se osobito povećao nakon eskaliranja sukoba 1992.[2] Luanda je i dotad imala poteškoća sa vodom i komunalijama, a desetljeće rata i nesigurnosti, i tako velik dotok novih stanovnika pogoršao je situaciju.[2]. Čak i nakon građanskog rata, Luanda još uvijek ima česte epidemije kolere i druge bolesti, zbog nedostatka čiste pitke vode.[2]
U Luandi ima malo vrijednih kulturno-historijskih spomenika, oni stariji iz kolonijalnog perioda koje su izgradili Portugalci, su mali dimenzijama i imaju provincijalni karakter, kao što je najstarija očuvana crkva u gradu barokna Isusova crkva (Igreja de Jesus), iz 1636.[4] Vizurom grada dominira moderni mauzolej prvog predsjednika Angole Agostinha Neta. Zanimljiva je i Željezna palača (Palácio de Ferro), za koju se predpostavlja da ju je projektirao Gustave Eiffel ili netko iz kruga njegovih suradnika.[4]
Na otoku Ilha do Cabo postoje brojne pješčane plaže, barovi i restorani za turiste. Na njemu se nalazi i prva portugalska utvrda São Miguel iz 1576.[4] Danas je u njoj smješten muzej angolskih oružanih snaga (Museu Central das Forças Armadas), od ostalih muzeja vrijedi spomenuti Nacionalni prirodoslovni muzej i Nacionalni antropološki muzej. Posljednjih godina Luanda je postala poznata po svom karnevalu, koji je organiziran prema brazilskom uzoru.[8]
Luanda je industrijsko središte Angole, grad ima tvornice pića, vozila, cigareta, tekstila, plastike, cementa i veliku rafineriju na sjevernom kraju zaljeva.[2] Okolica Luande bogat je poljoprivredni - stočarski kraj, u kom se uzgaja; kava, pamuk, šećerna trska i uljarice. Pored grada otkrivena je nafta još 1955., nakon prekida građanskog rata 2002. naglo se povećala eksploatacija nafte, - tako da je Angola danas veliki proizvođač nafte.
Luanda je i važan transportni centar, osim velike luke, grad je i važan željeznički punkt, iz njega vodi pruga do Malanje udaljena 608 km, grad ima i međunarodni aerodrom (Aeroporto 4 de Fevereiro).[2]
Grad je sjedište Rimokatoličke nadbiskupije i državnog Univerziteta Agostinho Neto osnovanog 1963. i privatnog Katoličkog univerziteta Angola (osnovan 1997.), Nacionalne biblioteke Angole i Nacionalnog historijskog arhiva.[2]
Nogomet je najpopularniji klub u gradu, a najbolji klub je Atlético Petróleos Luanda, kraće zvan Petro de Luanda. U gradu ima još tri prvoligaška kluba koji igraju na gradskom stadionu (Estádio da Cidadela) koji je obnovljen 2010. i prima 60 000 - 35 000 gledaoca.[9]
Luanda ima tipičnu Tropsku klimu po Köppenovoj klasifikaciji klime, vruću i punu vlage, ali na grad pada iznenađujuće malo kiša, zahvaljujući hladnoj Benguelskoj struji, koja spriječava da se isparavanje kondenzira u kišu. Česte magle sprečavaju pad temperatura noću, čak i za sezone suša od juna do oktobra. Godišnja količina oborina u Luandi iznosi - 323 mm, ali jako varira (gotovo najviše na svijetu). Koeficijent varijacije iznosi 40 %. Prema zapisima od 1858. kreću se od 55 mm - 1958., do 851 mm -1916. Kratka kišna sezona od marta do aprila ovisi o sjevernim strujama koje donose kišne oblake na grad:. Postoje jasni indikatori, koji dokazuju povezanost Benguelske struje i količine oborina, kad je struja slabija - pada čak šesterostruko više kiše, nego u godinama kad je struja jaka.
| Klimatološki medijani za Luanda | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mjesec | jan-sij | feb-velj | mar-ožu | apr-tra | maj-svi | jun-lip | jul-srp | aug-kol | sep-ruj | okt-lis | nov-stu | dec-pro | godina |
| Srednji maksimum (°C) | 28 | 29 | 30 | 29 | 28 | 25 | 23 | 23 | 24 | 26 | 28 | 28 | 27 |
| Srednji minimum (°C) | 23 | 24 | 24 | 24 | 23 | 20 | 18 | 18 | 19 | 22 | 23 | 23 | 22 |
| Precipitacija (mm) | 25 | 36 | 76 | 117 | 13 | 0 | 0 | 0 | 3 | 5 | 28 | 20 | 323 |
| Izvor: [10] | |||||||||||||
- ↑ 1,0 1,1 „Angola: Regions & Towns” (engleski). Citypopulationde. Pristupljeno 12. 1. 2012.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 „Luanda” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 12. 01. 2012.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „A História da Cidade De Luanda” (portugalski). Cidade Luanda. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-21. Pristupljeno 14. 1. 2012.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 „Luanda” (portugalski). Cidade Luanda. Arhivirano iz originala na datum 2012-02-11. Pristupljeno 14. 1. 2012.
- ↑ 5,0 5,1 „Portuguese Colonial Remains”. Colonialvoyage.com. Arhivirano iz originala na datum 2013-02-05. Pristupljeno 18. 1. 2012.
- ↑ João C. Curto. Álcool e Escravos: O Comércio Luso-Brasileiro do Álcool em Mpinda, Luanda e Benguela durante o Tráfico Atlântico de Escravos. H-net.org. 2002. ISBN 978-972-8427-24-5.
- ↑ Njoku, Onwuka N. (1997). Mbundu. str. 38–39.
- ↑ „Carnival in Luanda - Angola”. Arhivirano iz originala na datum 2012-07-15. Pristupljeno 2012-07-15.
- ↑ „Angola” (engleski). Fussball tempel. Arhivirano iz originala na datum 2010-03-23. Pristupljeno 14. 01. 2012.
- ↑ „Average Conditions Luanda”. BBC Weather. Pristupljeno 10. 1. 2012.
- ↑ „Acordos de Cooperação:Cidades Irmãs”. Belo Horizonte, Minas Gerais. Arhivirano iz originala na datum 2007-12-23. Pristupljeno 12. 1. 2012.
- Portal da Cidade de Luanda Arhivirano 2018-06-26 na Wayback Machine-u (pt)
- Governo da Provincia de Luanda Arhivirano 2007-05-16 na Wayback Machine-u (pt)
- Luanda na portalu Encyclopædia Britannica (en)