hydrokarbon

Alkan er fellesnamnet for alle dei metta hydrokarbona. I eit alkan er det berre enkelbindingar mellom karbonatoma i molekylet. Molekylet er eit metta hydrokarbon når alle dei plassane som ikkje er opptekne av karbonatom, er fylte med hydrogenatom.

Eksempel på alkan:

• metan, CH₄
• etan, C₂H₆
• propan, C₃H₈

Alkan-gruppa har kjemiske namn som sluttar på ‑an. Den første delen av namnet fortel kor mange karbonatom som er kopla saman i molekylet. Metan har berre eitt karbonatom og er det enklaste alkanet. I lufta finn vi metan i ørsmå mengder. Dette metanet stammar frå sumpområde, vulkanar og tarmgass frå drøvtyggjarar. Metan er ein kraftig drivhusgass som er med og påverkar drivhuseffekten på Jorda.

Alkana har låge kokepunkt og lèt seg ikkje løyse i vatn. Alkan blir brukt som stoff for å beskytte gjenstandar mot fukt og vatn, og i leppepomade og enkelte skokremar. Kokepunktet for metan er til dømes –162 °C, og ved romtemperatur er det ein gass.

Alken er eit umetta hydrokarbon som har éi eller fleire dobbelbindingar mellom karbonatoma. I eit alken er det éin eller fleire dobbelbindingar mellom karbonatoma i molekylet. Alken inneheld relativt mindre hydrogen enn alkan og blir derfor gjerne kalla umetta hydrokarbon. Alken reagerer lettare med andre kjemiske stoff enn alkanane.

Døme på alken:

• eten, C₂H₄
• butadien, C₄H₆
• isopren, C₅H₈

Alle alken har namn som sluttar på ‑en. Dobbelbindinga gjer at alkena reagerer lettare med andre stoff enn det alkana gjer. Dobbelbindinga kan lett opne seg og binde to andre atom til karbonskjelettet. Det enklaste alkenet er eten, også kalla etylen.

Eten er eit utgangspunkt for å lage mange andre kjemiske sambindingar, til dømes polyetylen (plast). I naturen er eten eit plantehormon som stimulerer bladfelling og modning av frukt. Epler og pærer skil ut mykje eten når dei modnar. Dersom epler og pærer ligg saman med bananar eller anna frukt, kan frukta bli påverka av eten og raskt bli overmoden.

Alkyn er umetta hydrokarbon med éi eller fleire trippelbindingar mellom karbonatoma i hydrokarbon-molekylet. Trippelbindinga kan lett bli broten, og alkynet reagerer raskt med andre stoff. Alkyn inneheld relativt mindre hydrogen enn alken.

Døme på alkyn:

• acetylen, C₂H₂
• benzyn, C₆H₄

Alkyna har namn som sluttar på ‑yn. Det enklaste alkynet er gassen acetylen, som har to karbonatom og to hydrogenatom. Acetylen blanda med oksygengass brenn med ein svært varm flamme (3300 °C) og eignar seg godt som sveisegass. Alkynatomet etyn inneheld færre hydrogenatom enn tilsvarande alkanmolekyl (metan) og alkenmolekyl (eten).

Sykliske hydrokarbon er alkan med eit ringforma molekylskjelett, sjå sykliske sambindingar og sykloheksan.

Døme på sykliske alkan:

• sykloheksan, C₆H₁₂
• norbornan, C₇H₁₂

Ein undertype sykliske hydrokarbon er aromatiske hydrokarbon, også kalla benzenderivat då dei kjemiske eigenskapane deira og elektronstrukturar har store likskapstrekk med benzen.

Døme på aromatiske hydrokarbon:

• benzen, C₆H₆
• naftalen, C₁₀H₈
• styren, C₈H₈