nedbrytarar

Svært mange bakteriar og soppar er nedbrytarar. Nedbrytarane vert òg kalla saprotrofar. I motsetnad til autotrofe organismar som kan leva og formeira seg utelukkande på uorganisk materiale, er nedbrytarar heterotrofe organismar som treng organiske næringsstoff. Desse næringsstoffa får dei ved å bryta ned daude organismar eller materiale som stammar frå desse, til dømes avføring.

Tida det tek før ei plante eller eit dyr er brote heilt ned varierer veldig. Furutre inneheld til dømes store mengder harpiks, som er vanskeleg å bryta ned. Det kan difor ta fleire hundre år før eit daudt furutre er heilt borte, medan eit grantre forsvinn noko raskare. Hjå dyr forsvinn ofte kjøt og andre mjuke bestanddelar ganske raskt (gjerne i løpet av eit par veker), medan knoklar kan verta liggjande att i veldig mange år. Kor raskt det går er avhengig av temperaturen. Nedbrytinga går raskare når det er varmt enn når det er kaldt. Nedbryting skjer dermed mykje raskare i tropiske strok enn her i Noreg. Av den grunn held også matvarer seg mykje lenger i kjøleskåp enn ute i sola.

Mange nedbrytarar er spesialiserte på visse typar næring. Det er til dømes spesielle organismar som spaltar cellulose, medan andre bryt ned lignin. Daude tre vert blant anna brotne ned av ulike typar sopp i ei viss rekkefølge, der den eine produserer biprodukt som den neste kan nyttiggjera seg.

Nedbrytarar spelar ei viktig rolle ved kompostering og ved biologisk reinsing av vatn. Lukta som oppstår ved rotning, skuldast biprodukt, som til dømes hydrogensulfid og ammoniakk.

I tillegg til uorganiske næringsstoff treng nedbrytarar karbonsambindingar, som kan vera karbohydrat, fett, protein, alkohol, organiske syrer, oljeprodukt og anna. Organismane skil gjerne ut enzym som spaltar stoffa til enklare organiske sambindingar (til dømes sukker, aminosyrer) som lettare vert teke opp.

Mange nedbrytarar treng ikkje nitrogen i organiske stoff, men kan klara seg med nitrat, ammonium eller fritt nitrogen som nitrogenkjelde.

Tidlegare nytta ein ofte ordet saprofytt om nedbrytarar, men dette ordet er misvisande fordi endinga «fytt» viser til plantar. Ingen høgare plantar er eigentleg saprotrofe.

Ein del plantar, som vaniljerot og nokre orkidéar, manglar klorofyll og ein har difor trudd at desse var saprotrofe, men mest sannsynleg er dei parasittar på andre plantar via mykorrhiza-sopp.

• symbiose
• heterotrofe organismar
• autotrof