พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ
| พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ | |
|---|---|
| พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชั้น 3 พระองค์เจ้าชั้นเอก | |
| ประสูติ | 5 ธันวาคม พ.ศ. 2354 |
| สิ้นพระชนม์ | 21 สิงหาคม พ.ศ. 2388 (33 ปี) |
| ราชวงศ์ | จักรี |
| พระบิดา | พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว |
| พระมารดา | เจ้าจอมมารดาบาง ในรัชกาลที่ 3 |
| ศาสนา | พุทธ |
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ พระนามเดิม พระองค์เจ้าวิลาส[a] (5 ธันวาคม พ.ศ. 2354 — 21 สิงหาคม พ.ศ. 2388) เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาบาง พระองค์เป็นพระปิตุจฉาในสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี พระอัครมเหสีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว[3] นอกจากนี้พระองค์ยังเป็น "นางแก้ว" หนึ่งในเจ็ดรัตนะประจำรัชกาลของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวอีกด้วย
ในอดีตผู้คนเรียกสาคูเม็ดเล็กว่า สาคูวิลาด สันนิษฐานว่าอาจนำมาจากต่างประเทศ ในสมัยนั้นมักเรียกสิ่งที่มาจากต่างประเทศโดยเฉพาะอังกฤษว่า "วิลาด" แต่ถึงสมัยรัชกาลที่ 3 คำว่า วิลาด ได้ไปพ้องจองกับพระนามของพระองค์ ผู้คนจึงเลี่ยงชื่อดังกล่าวไปเรียกว่า สาคูเม็ดเล็ก แทน[4] พระองค์ทรงมีพระพุทธรูปปางห้ามสมุทรประจำพระองค์[5]
พระประวัติ
[แก้]พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ ประสูติเมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2354 เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาบาง พระองค์มีพระอนุชาร่วมมารดาคือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าลักขณานุคุณ[3][6] ต่อมาพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าสถาปนาให้ พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าวิลาส ขึ้นเป็น พระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ เมื่อ พ.ศ. 2381[7]
กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพเป็นผู้รักษากุญแจพระคลังข้างใน และว่าการพนักงานต่าง ๆ เช่น พระสุคนธ์และพระภูษา ทั้งยังเป็นผู้ทรงกำกับแจกเบี้ยหวัดฝ่ายใน[1] ถือเป็นพระธิดาพระองค์โปรดของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ด้วยเป็นพระราชธิดาพระองค์ใหญ่ มีพระสิริโฉมงดงาม มีพระทัยโอบอ้อมอารีดุจเทพธิดา และมักปฏิบัติพระกรณียกิจร่วมกับพระราชบิดา[8] กล่าวกันว่าหากพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดพระราชธิดาพระองค์ใดก็มักจะสร้างวัดพระราชทานกุศลให้ ซึ่งวัดที่สร้างพระราชทานแก่กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ คือ วัดเทพธิดารามวรวิหาร[4][7] บางแห่งก็ว่าสุนทรภู่ชื่นชมในพระสิริโฉมของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ ด้วยแต่ง รำพันพิลาป เกี้ยวพระองค์[9]
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ เริ่มประชวรกระเสาะกระแสะด้วยพระอาการตรีสัณทฆาฏ ซึ่งเป็นโรคชนิดหนึ่ง จะเกิดเม็ดขึ้นในดี, หัวใจ, ตับ และลำไส้ ทรงพระบังคนเป็นพระโลหิต และจุกเสียดพระนาภี พระนาภีพองคล้ายท้องมาน และที่สุดจะมีพระโลหิตออกทางทวารทั้งเก้าเรื่อยมาตั้งแต่ พ.ศ. 2386 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงรวบรวมหมอหลวงมารักษาแต่พระโรคก็มิหายขาด พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเอาพระทัยใส่ ติดตามพระอาการประชวรของปิยราชธิดาพระองค์นี้ไม่เคยขาด[7] กระทั่งสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 21 สิงหาคม พ.ศ. 2388[10] สิริพระชันษา 33 ปี พระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง เมื่อวันที่ 15 มีนาคม พ.ศ. 2388[1]
ความสนพระทัย
[แก้]กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพมีพระสติปัญญาเฉลียวฉลาด โปรดหนังสือ และการกวี ทรงชุบเลี้ยงกวี เช่น คุณสุวรรณ และสุนทรภู่ ที่ประทับของพระองค์เรียกว่าพระตำหนักใหญ่ กลายเป็นแหล่งรวมศิลปินและกวีในราชสำนัก[7] โดยเฉพาะพระสุนทรโวหาร (ภู่) ยามตกทุกข์ได้ยากก็ได้รับการอุปการะจากพระองค์ โปรดให้แต่งกลอนถวาย และประทานรางวัลให้เลี้ยงชีพพักหนึ่งจนกระทั่งพระองค์สิ้นพระชนม์[4] เพราะในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงให้ความสำคัญกับเหล่ากวีค่อนข้างน้อยกว่าแต่ก่อน[11]
กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพนอกจากจะทรงมีพระเมตตาแล้ว ยังมีพระอารมณ์ขัน เช่น ทรงตั้งสมญานางข้าหลวงในพระองค์คือ หม่อมขำ ทรงเรียกว่า หม่อมเป็ด เพราะ "เดินเหินโยกย้าย ส่ายกิริยา จึงชื่อว่าหม่อมเป็ดเสด็จประทาน" และอีกท่านหนึ่งคือ หม่อมสุด ทรงเรียกว่า คุณโม่ง เพราะ "เอาเพลาะหอมกรอมหุ้มกัน คลุมโปง จึงตรัสเรียกว่าคุณโม่งแต่นั้นมา" นางข้าหลวงทั้งสองคบหากันและมักทะเลาะเบาะแว้งเป็นประจำ แต่เมื่อทั้งสองรับผิด พระองค์ก็จะยกโทษให้เสมอ[7] เรื่องราวของนางข้าหลวงทั้งสองถูกถ่ายทอดเป็นเพลงยาวเรื่อง หม่อมเป็ดสวรรค์ เป็นเรื่องราวสนุกสนานไป[12]
พระอิสริยยศ
[แก้]| ธรรมเนียมพระยศของ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ | |
|---|---|
| การทูล | ใต้ฝ่าพระบาท |
| การแทนตน | ข้าพระพุทธเจ้า |
| การขานรับ | พ่ะย่ะค่ะ/เพคะ |
- หม่อมเจ้าวิลาส (5 ธันวาคม พ.ศ. 2354 - สมัยรัชกาลที่ 3)
- พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าวิลาส (สมัยรัชกาลที่ 3 - 1 สิงหาคม พ.ศ. 2381)
- พระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ (1 สิงหาคม พ.ศ. 2381 - 21 สิงหาคม พ.ศ. 2388)
- พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ (ในสมัยรัชกาลที่ 4)
- พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ (ในสมัยรัชกาลที่ 6)
ในวัฒนธรรมสมัยนิยม
[แก้]มีนักแสดงผู้รับบท พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ ได้แก่
- มณีรัตน์ คำอ้วน จากละครเรื่อง หม่อมเป็ดสวรรค์ (2567)
พงศาวลี
[แก้]| พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
เชิงอรรถ
[แก้]อ้างอิง
[แก้]- ↑ 1.0 1.1 1.2 กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). ราชสกุลวงศ์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 37. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2013-09-17.
- ↑ "ข่าวตาย" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 6 (2): 11. 14 เมษายน พ.ศ. 2432.
{{cite journal}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|date=(help) - ↑ 3.0 3.1 จุลลดา ภักดีภูมินทร์. เลาะวัง. กรุงเทพฯ : โชคชัยเทเวศร์, 2535. หน้า 95
- ↑ 4.0 4.1 4.2 จุลลดา ภักดีภูมินทร์. เลาะวัง. กรุงเทพฯ : โชคชัยเทเวศร์, 2535. หน้า 94
- ↑ "ท่อง 6 วัด ในประวัติศาสตร์ไทย". มติชนอคาเดมี่. สืบค้นเมื่อ 5 มิถุนายน 2563.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ กรมศิลปากร. สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ (2554). ราชสกุลวงศ์ (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร. p. 38-39. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2017-02-02. สืบค้นเมื่อ 2013-09-17.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย (15 พฤษภาคม 2563). "กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ เทพธิดาแห่งราชสำนัก ทำไมกล้าอุปการะสุนทรภู่ แม้ร.3ไม่ทรงโปรด". ศิลปวัฒนธรรม. สืบค้นเมื่อ 5 มิถุนายน 2563.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ "วัดเทพธิดาราม" ธิดาแห่งเทพ[ลิงก์เสีย]
- ↑ ทองใบ แท่นมณี (18 พฤษภาคม 2563). "เมื่อสุนทรภู่แต่งรำพันพิลาป "เกี้ยว" กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ พระราชธิดาในรัชกาลที่ 3". มติชนอคาเดมี่. สืบค้นเมื่อ 5 มิถุนายน 2563.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ ทิพากรวงศมหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค), เจ้าพระยา. พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 3. กรุงเทพฯ : ไทยควอลิตี้บุ๊คส์ (2006), 2560, หน้า 288
- ↑ พร่างพนานต์ ช่วงพิทักษ์ (13 มิถุนายน 2561). "พระมะเหลเถไถไม่เหลวไหลอย่างที่คิด". ศิลปวัฒนธรรม. สืบค้นเมื่อ 5 มิถุนายน 2563.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help) - ↑ ""เล่นเพื่อน" หรือ "เลสเบี้ยน" ว่าด้วยเรื่องเล่าสาวชาววัง". ศิลปวัฒนธรรม. 31 พฤษภาคม 2563. สืบค้นเมื่อ 5 มิถุนายน 2563.
{{cite web}}: ตรวจสอบค่าวันที่ใน:|accessdate=(help)
