Department of History and Social Science

ABSTRAKT Artykuł traktuje o społeczno-kulturowym wymiarze stosunków Rumunii i Mołdawii. Autorzy analizują ich podstawowe elementy: obywatelstwo, migracje, edukację oraz kulturę (wyższą) i opiekę nad dziedzictwem kulturowym. Za siłę napędową tych relacji uznają władze rumuńskie, dążące do (re)rumunizacji Mołdawii, a także społeczeństwo mołdawskie. Stwierdzają, że stosunki rozwijają się bez względu na uwarunkowania polityczne, ulegając dodatkowo intensyfikacji po przystąpieniu Rumunii do Unii Europejskiej w 2007 roku. Zauważają jednak też, że relacje nie są wolne od problemów.

The EU-LISTCO Working Papers are peer-reviewed research papers published based on research from the EU Horizon 2020 funded project no. 769886 entitled Europe's External Action and the Dual Challenges of Limited Statehood and Contested Orders which runs from March 2018 to February 2021. EU-LISTCO investigates the challenges posed to European foreign policy by identifying risks connected to areas of limited statehood and contested orders. Through the analysis of the EU Global Strategy and Europe's foreign policy instruments, the project assesses how the preparedness of the EU and its member states can be strengthened to better anticipate, prevent and respond to threats of governance breakdown and to foster resilience in Europe's neighbourhoods. Continuous knowledge exchange between researchers and foreign policy practitioners is the cornerstone of EU-LISTCO. Since the project's inception, a consortium of fourteen leading universities and think tanks have been working together to develop policy recommendations for the EU's external action toolbox, in close coordination with European decision-makers.

Basarabia nu a fost de-a lungul timpul decât o provincie periferică a Rusiei ţariste, a României şi, în ultimul rând, a Uniunii Sovietice, deci este vorba de o provincie rurală neglijată şi subdezvoltată. Pactul Ribbentrop-Molotov şi crearea Republicii Sovietice Socialiste a Moldovei a cauzat dezintegrarea Basarabiei ca şi provincie istorică. Prin urmare, aceasta a fost izolată de România şi mai multe drumuri au fost închise pe frontiera republicană sovietică. De-a lungul existenţei Moldovei ca parte a URSSS, aceasta nu a reprezentat o problemă serioasă. Atunci când Uniunea Sovietică a dispărut şi republicile şiau anunţat independenţa, frontiera republicană a devenit frontieră de stat. Acest lucru a dus la dezintegrarea totală a sistemului de transport şi în special, a celui feroviar. În plus, secesiunea Transnistriei a condus la blocajul sistemului feroviar moldovenesc pe teritoriul său şi la pierderea controlului asupra infrastructurii, care a cauzat probleme serioase pe piaţa externă a Moldovei. Chestiunea căilor ferate a devenit unul dintre cele mai importante subiecte a negocierilor între Chişinău şi Tiraspol. În plus, sistemul feroviar moldovenesc este subdezvoltat, iar reţeaua sa nu poate asigura securitatea şi dezvoltarea statului. Moldova este o ţară prea săracă şi prea slăbită pentru a depăşi aceste probleme. Pe de altă parte, guvernul moldovenesc a încercat să amelioreze condiţiile de transport feroviar şi să asigure independenţa economică.

During their visits to the prison facilities located in Upper Silesia, the inspectors of the Faculty of Political Education of the Department of Prisons and Camps at the Ministry of Public Security noted conflicts among prison officers of Silesian and migrant origins. As a result they issued a request to carry out a campaign aimed at eliminating this antagonism. For this purpose, in April 1946 a ‘political report’ was prepared, entitled „Our relationship with the people of Silesia” and
addressed to former prison and camp governors in the Silesian province and the ‘Recovered Territories’. The document was to serve as a compendium of knowledge on the national relationships
in Upper Silesia, including issues related to the German People’s List (the ‘Volkslist’). It abounded in pathos and propaganda rhetoric, and it drew attention, among other things, to the mistakes made in the time of the Polish gentry and Sanation in the policy regarding the people of Silesia (negligence, treating them as „half-Poles”), referring to them as brothers „groaning under the yoke of German rule”. The report was to result in a greater awareness of the „Silesian soul” and diminish the enmity towards the people of Silesia. At the same time it was shown that the management of prisons and camps under the Office of Security condemned anti-Silesian phobias or the programmed retaliation on Volksdeutsches.

Obszerna monografia stanowi próbę ukazania mechanizmów polityki władz partyjno-państwowych wobec Kościoła katolickiego w województwie śląskim (1945–1950), a później katowickim/stalinogrodzkim (1950–1956). Autor starał się uchwycić metody instrumentalnego traktowania Kościoła i jego instytucji w okresie instalacji nowego systemu i w totalitarnej fazie jego funkcjonowania – najbardziej represyjnej, a zarazem antykościelnej. Tytułowa kruchtoizacja dotyczy jednego z najważniejszych elementów strategii władz komunistycznych w Polsce – wyeliminowania Kościoła z uczestnictwa w życiu publicznym i tym samym ograniczenia jego działalności do „murów świątyń”.

Departament IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych powstał kilka lat po Październiku, kiedy oficjalnie potępiono brutalne metody zwalczania przeciwników politycznych, w tym Kościoła katolickiego. Porzucenie brutalnych metod nie oznaczało wszakże pogodzenia się komunistów z silną pozycją Kościoła w polskim społeczeństwie. Przeciwnie – tę pozycję należało w maksymalnym stopniu osłabić. I chociaż zrezygnowano ze środków „twardych”, jak aresztowania czy wyroki karne, to kontynuowano używanie środków „miękkich”: szantaż i ułatwianie kariery, zdobywanie „informacji wyprzedzających” i dezintegracja w szeregach kleru… .
Stratedzy PZPR słusznie zakładali, że najważniejszym ideologicznym przeciwnikiem komunizmu w Polsce jest Kościół katolicki. A konsekwencją tego twierdzenia była polityka „kontroli operacyjnej” przez Służbę Bezpieczeństwa (tym właśnie zajmował się Departament IV) – niezależnie od całej gamy działań jawnych, realizowanych przez Urząd do Spraw Wyznań, Główny Urząd Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk i inne wyspecjalizowane agendy administracji.
Lektura omawianego tomu zrobi wrażenie nawet na tych Czytelnikach, którzy mają wysoką świadomość opresyjności systemu komunistycznego. Zgromadzone w nim dokumenty pokazują rozległość oddziaływania władzy na Kościół metodami operacyjnymi. Od działalności punktów katechetycznych i udziału polskich biskupów w Soborze (w połowie lat 60.), poprzez ruch oazowy, wizytę abpa Casarolego w Polsce (w połowie lat 70.), aż po konsekwencje wyboru Jana Pawła II, w postaci zaangażowania Kościoła w obchody Tysiąclecia Chrztu Rusi (1988 r.). Dopiero ta panorama daje adekwatne wyobrażenie o skali i treści antykościelnej polityki PZPR po 1956 r., a więc w łagodnej fazie komunizmu.

Obóz Pracy w Świętochłowicach był, obok obozu w Mysłowicach, największym obozem w powojennym województwie śląskim. Od końca lutego do 20 listopada 1945 r.  w obozie zmarło co najmniej 1855 osadzonych (tyle aktów zgonu więźniów, podpisanych przez naczelnika Salomona Morela pozostało po likwidacji obozu). Ze względu na rozmiary dokonanych tam zbrodni i liczbę zmarłych więźniów, historia obozu Zgoda stanowi jeden z ważniejszych epizodów powojennej historii Górnego Śląska. Szerzej o funkcjonowaniu obozu można przeczytać w drugim wydaniu książki, zawierającej dokumenty obozowe, listy z prośbą o zwolnienie, relacje, a także postanowienie o umorzeniu śledztwa przeciwko naczelnikowi obozu Salomonowi Morelowi oraz w sprawie zbrodni popełnionych w świętochłowickim obozie.