İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner
Faaliyetleri
American Missionary Activities in İzmit (Nicomedia)
Özgür Yıldız*
Özet
Bu çalışmada, Amerikan misyonerlerinin İzmit’te yapmış oldukları misyonerlik faaliyetlerine
değinilmiştir. Amerikan misyonerleri Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminde çok geniş bir çalışma
sahası bulmuşlardır. Bu saha içinde Batı Türkiye Misyonu’nda bulunan İzmit İstasyonunda da din,
eğitim ve yardım faaliyetlerinde bulunmuşlardır.
Çalışmanın dini faaliyetler kısmında; İzmit, Adapazarı ve Bahçecik Kiliselerinden bahsedilmiştir. Eğitim faaliyetleri kısmında; İzmit İstasyonundaki okullar ve bu okullar içinde önemli bir yer tutan
Bahçecik Yüksek Okuluna değinilmiştir. Son olarak yardım faaliyetleri çerçevesinde Bahçecik Yetimhanesi hakkında bilgi verilmiştir. Tüm faaliyetler Amerikan Board Arşiv belgeleri ışığında aydınlatılmaya
çalışılmış ve İzmit’teki misyonerlik faaliyetleri hakkında kısa bilgi verilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler: İzmit, Misyonerlik, Amerikan, Bahçecik, Yetimhane
Abstract
In this study missionary activities of American missonaries in İzmit has been explored. During
the fall of the Ottoman Empire American missionaries had operated in many areas. In Izmit station of
Western Turkey Mission, which was one of the areas where missionaries operated, religious, educational
and charity works were conducted by the missionaries.
In the part of religious activities of the study İzmit, Adapazarı, and Bahçecik Church has been
mentioned. In the section of educational activities, schools in İzmit Station and and particularly Bahçecik College which has a special place among those schools has been discussed. Finally, information
about Bahçecik Orphanage has been given within the scope of the charity works . All activities has been
tried to be elucidated in the light of archive documents of the American Board, and providing some brief
information about missionary activities in İzmit has been attemped.
Akademik
Bakış
97
Key Words: İzmit (Nicomedia), Missionary, American, Bahçecik (Bardezag), Orphanage
Giriş
İzmit; Marmara Denizi’nin doğusunda ve aynı isimle anılan körfezin uç kısmında yer almaktadır. Nicomedia adıyla Helenistik dönemde kurulan kent, Roma
İmparatorluğu zamanında ihtişamlı bir hayat yaşamıştır. Bizans İmparatorluğu
döneminde ise kent eski ihtişamını kaybetmesine rağmen stratejik önemini
*
Yrd. Doç. Dr., Muğla Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, OSA Tarih Anabilim Dalı, mail; ozgurzyz@
gmail.com
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Özgür Yıldız
hep korumuştur.1 Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi padişahlarından Orhan
Gazi 1337 yılında İzmit’i almış ve bölge Türk hâkimiyetine girmiştir.2
İzmit’te bu tarihten sonra Türkler, gayrimüslimler ile birlikte yaşamaya
başlamışlardır. Osmanlı Devleti’nin gücünün doruğunda olduğu yükselme döneminde azınlıklar ile ilgili bir problem yaşanmaz iken, Osmanlı Devleti kan
kaybetmeye başlayınca, misyoner faaliyetlerinin de etkisiyle sıkıntılar çıkmaya
başlamıştır.
1. İzmit’te Amerikan Board Teşkilatı’nın İlk Çalışmaları ve İstasyonun Kurulması
İzmit’te Amerikan Board Teşkilatının ilk faaliyetleri 1832 yılında Misyoner Bay3
Goodell’in misyonerlerin basmış oldukları “Sütçünün Kızı”4 ve “Yeni Ahit” isimli
Ermeniceye çevrilmiş iki eseri İzmit’e götürmesiyle başlar. Misyoner Dwight’ın
1838 yılında bölgeyi ziyaretine kadar etkili bir çalışma yapılmamıştır.5
Misyoner faaliyetlerinin bir bölgeye girişi genelde bastıkları İncilleri dağıtmakla başlar. 1840 Haziran ayında Misyoner Hamlin ve Dwight tekrar İzmit’i
ziyaret etmiş ve burada Pazar ayinine katılmışlardır. Protestanlığın ilkelerini
yaymak için Ermeniceye çevirdikleri Yeni Ahit’i dağıtmışlardır.6
Protestan misyonerler, bölgede güçlü olan gregoryenlik düşüncesinden
dolayı ilk çalışmaya başladıklarında güçlüklerle karşılaşmışlardır. Mesela; Adapazarı, İzmit ve İznik çevresinde Protestanlığa yönelen bazı Ermeniler, Ermeşe
Manastırı’na gönderilerek hapsedilmişlerdir. 1846 yılında Adapazarı ve İznik
çevresini dolaşan Misyoner Van Lennep, bu şehirlerde hakaretlere maruz kalmıştır.7
Amerikan Protestan misyonerleri Osmanlı Devleti içinde çalışmaları sırasında Katolikler, Gregoryenler ve diğer mezheplerin muhalefetiyle karşılaşmışlardır. Tüm güçlüklere rağmen misyonerler çalışmalarını devam ettirmişler
ve 1856 yılında İzmit’te bir istasyon kurmuşlardır.8
Board Teşkilatı tüm dünyada belirli bir yayılma stratejisi izlemiştir. Girdikleri ülkeleri; misyon, istasyon ve dış istasyon olarak bölgelere ayırmışlardır.
Akademik
Bakış
98
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
1
2
3
4
5
6
7
8
Şennur Kaya-İlknur Aktuğ, “İzmit’teki Azınlık Yapıları” İTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, s.33.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi 1. Cilt, TTK, Ankara 1994, s.133
Bay Goodell olarak makalede yer vermemizin nedeni Amerikan misyonerlerinin Osmanlı Devletine eşleriyle birlikte gelmeleridir. Çoğunlukla istasyonlarda misyonerler eşleriyle birlikte
misyonerlik çalışmalarını yürüttüğü için makalede bu durumlarda Bay ve Bayan ifadelerine yer
verilmiştir.
ED.G. Prıme, Forty Years ın the Turkish Empire or Memories of. Rev. Wıllıam Goodell, Cambrıdge
Unıversıty Press, 1883 New York, p.221.
H.G.O. Dwight, Christianity In Turkey: A Narrative of The Protestan Reformation in The Armenian Church,
Ballantyne Printir, London 1854, p.79 ve AD.G. Prıme; a.g.e, p. 140
H.G.O. Dwight, a.g.e., p.115-116.
Haluk Selvi, “Ermeşe (akmeşe) Manastırı ve Ermeni Olaylarındaki Yeri”, ASAM Türkiye II Kongresi, ASAM Yayınları, Ankara 2007, s.781.
Uygur Kocabaşoğlu, Anadolu’daki Amerika, İmge Kitapevi, Ankara 2000, s.69
İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner Faaliyetleri
Osmanlı Ülkesini de Batı Türkiye Misyonu, Doğu Türkiye Misyonu, Merkezi Türkiye Misyonu, Suriye (Filistin) Misyonu ve daha sonra onlara eklenen Avrupa
Türkiye Misyonu olarak beş kısımda incelemişlerdir. İzmit Batı Türkiye Misyonuna bağlı bir istasyondur. İzmit bölgesi geniş bir sahaya hizmet etmekte ve
genel olarak 15 dış istasyondan oluşmaktadır. İzmit istasyonunun dış istasyonlarının isimleri şunlardır:9 Adapazarı, Bahçecik, Ovacık, Arslanbey, Armaş, Haskal,
Tamluk, Uncular, Kurtbelen, Kartsı, Çengiler, Yeni köy, Keremet, Ortaköy, Sadoğan.
Amerikan Board Teşkilatı’nın dış istasyon belirleme stratejisine göre
o dış istasyonda bir maaşlı görevli bulundurulması esastır. Böyle bir görevli
olmadığında dış istasyon sayısı azalabilir. Görevli bulunduğunda da dış istasyon sayısı artabilir. Nitekim 1886 yılında İzmit istasyonunda 13 dış istasyon
bulunmaktadır. Bunlardan Adapazarı, Bahçecik, Ovacık, Arslanbey önde gelenleridir.10
Misyonerlere göre; Kuzeyinde Gemlik Körfezi bulunan İzmit, İstanbul
sahasının önemli bir parçası olup, misyonerlik çalışmaları için önemli bir bölgedir. 1901 yılında nüfusu 250. 000 olan Nicomedia bölgesi, Marmara’da geniş
bir bölgeyi kapsamakta ve yoğun olarak Ermeni nüfusu üzerinde misyonerlik
çalışmaları yapılan bir istasyon konumundadır. 11
Yine misyoner kayıtlarına göre; İzmit istasyonunun 1908 yılında nüfus verileri şu şekildedir: Müslüman: 183.000, Ermeni: 65.000, Rum: 22.000, Yahudi: 2.000,
1908 yılında köy sayısı şöyledir: Karamürsel: 71 köy, Adapazarı: 229 köy,
Kaudra12: 523 köy, Guave13: 110 köy, İzmit: 83 köy.
1908 yılında, Müslüman köyleri ve okulları bölgede son derece öneme
sahiptir. Görüldüğü üzere nüfusun büyük çoğunluğu Müslüman’dır. Misyonerlik çalışmalarında Board Teşkilatı, Osmanlı Devleti içinde önemli bir engelle
karşılaşmamaktadır. Misyonerler bu bölgede Rumlar üzerinde faaliyetlerinde,
Ermenilere göre biraz daha başarısızdırlar.14
2. İzmit’te Amerikan Misyonerleri ve Faaliyetleri
Amerikan Board Teşkilatı İzmit’te bir Amerikalı misyoner bulundurmaya çalışmıştır. Teşkilat bulundurduğu misyoner ve diğer görevliler vasıtasıyla bölgede;
dini faaliyetler, eğitim faaliyetleri ve yardım faaliyetleri yapmışlardır. Bölgede
bulunan misyonerler ve yaptıkları faaliyetler teşkilatın yapısını ve misyonerlerin İzmit için düşüncelerini daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.
9
10
11
12
13
14
Amerikan Arşiv Belgeleri, PAPERS OF THE AMERICAN BOARD OF COMMISSIONERS FOR
FOREIGN MISSION (P.A.B.C.F.M ), UNIT: 5(ABC 16,9,3)’dan alınmıştır. Dipnotlarda mikrofilm
no (reel) ve belge numarası şeklinde verilmiştir.1885 yılı verilerine göre; P.A.B.C.F.M. Reel 596,
Belge No:339
P.A.B.C.F.M. Reel 596, Belge No: 215.
P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 779, 780, 781.
Kandıra
Geyve
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 681.
Akademik
Bakış
99
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Özgür Yıldız
a. Misyonerler ve Diğer Görevliler
1856 yılında istasyon kurulduktan sonra faaliyetler artarak devam etmiştir.
Amerikan Board Arşiv belgelerine göre; 1860 yılından itibaren yapılan misyonerlik çalışmaları daha detaylı aktarılabilmektedir. 1860- 1901 yılları arasında
İzmit’te Amerikan Board Teşkilatının çalışanları Ek tablo: 1’de ayrıntılı bir şekilde sunulmuştur.15
Amerikan Board Teşkilatı 1860 yılında İzmit’te 2 misyoner görevlendirmiştir. 1861 yılında misyonerlerin çalışmaları sonucunda 171 kişi Protestan
olmuştur. 16 1862 yılında 1 misyoner, 1 papaz, 1 vaiz, 3 öğretmen bölgede görev yaparken bölge kilisesinin 56 üyesi vardır.17 İzmit haricinde Bahçecik ve
Adapazarı’nda Protestan kilisesi bulunmaktadır.18 1862 yılında Protestan sayısı
198 olmuştur. 19 1863 yılında 1 kadın 1 erkek iki misyoner çalışmaktadır. 1 vaiz 3
öğretmen görev yapmakta kilise faaliyetleri sürmekte Pazar ayinlerine ortalama
105 kişi katılmaktadır.20 1863 yılı içinde 206 Protestan olmuştur. 21 1863-1869
yılları arasında misyoner teşkilatı İzmit’te sürekli olarak bir Amerikalı misyoner
bulundurmuştur.
1871-1873 yılları arasında Amerikalı bir misyoner çalışmaları sürdürürken Kilise çalışmaları ve okul çalışmalarını bir izinli vaiz ve öğretmen yürütmüştür. 1883-1887 yılları arasında 1 Papaz, 1 İzinli vaiz ve 1 öğretmen istasyon
çalışmalarını Board Teşkilatı adına İzmit’te yürütmüştür. İzmit bölgesi geniş
bir sahaya hizmet etmekte ve genel olarak 1885 yılında 15 dış istasyondan
oluşmaktadır.22 1886 yılında İstasyon temsilcisi Bay Smith’dir.23
Akademik
Bakış
100
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
1901 yılında İzmit’te misyoner bulunmamasına rağmen diğer dış istasyonlarda 6 misyoner çalışmakta, 19 erkek 16 kadın öğretmen görev yapmaktadır. Toplam 3 kilisede 481 cemaati bulunmaktadır.24 12 okulda 809 öğrenci
eğitim almaktadır.25 Bu yıl içinde bölgede Bahçecik Okulu ve Adapazarı faaliyetleri daha etkili olmaktadır. Bu nedenle misyoner öğretmenler buralardaki
okullarda görev yapmaktadır. 1903 yılında İzmit İstasyonu’nun yöneticisi Parnag İskenderian’dır.26
15 P.A.B.C.F.M. Reel 582, Belge No:4, 9, 15, 21, 27, 33, 39, 48, 58, 67. ve Reel 588, Belge No:144,
154, 162, 181, 198, 212, 241. ve Reel 596, Belge No: 301, 324, 339, 356,382. ve. Reel 607, Belge
No: 175, 212, 465 ve Reel 617, Belge No: 211.
16 P.A.B.C.F.M. Reel 582 Belge No: 12.
17 P.A.B.C.F.M. Reel 582 Belge No: 15.
18 P.A.B.C.F.M. Reel 582 Belge No: 16.
19 P.A.B.C.F.M. Reel 582 Belge No: 19.
20 P.A.B.C.F.M. Reel 582 Belge No: 21.
21 P.A.B.C.F.M. Reel 582 Belge No: 24.
22 P.A.B.C.F.M. Reel 596 Belge No: 339
23 P.A.B.C.F.M. Reel 596 Belge No: 108.
24 P.A.B.C.F.M. Reel 617 Belge No: 202.
25 P.A.B.C.F.M. Reel 617 Belge No: 203.
26 P.A.B.C.F.M. Reel 617 Belge No: 330.
İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner Faaliyetleri
1908 yılı raporunu R. Chambers düzenlemiştir. 27 Ona göre, 1908 yılında Amerikan Board’un İzmit’te yabancı çalışanları şu şekildedir:28 1 misyoner
ailesi Bahçecik’te; 3 kadın misyoner Adapazarı Kız Yüksek Okulu’nda; 1 İngiliz
kadın Bahçecik; 1 İngiliz hemşire Bahçecik; 1 Kanadalı öğretmen Bahçecik Yüksek Okul; 1 İsviçreli öğretmen Bahçecik Yüksek Okul.
1908 yılında İzmit istasyonu genelinde yerli çalışanlar 4 vaiz, 39 öğretmen ve İncil çalışmaları yapan 1 kadın bulunmaktadır. Dini çalışmalar 11
toplantı yerinde sürmektedir. 3 düzenli kilise bulunmakta toplam cemaat 461
tanedir. 505 kişide Pazar ayinlerine katılmaktadır. Hıristiyanlık çalışmalarına
bölgede bulunan Protestan yerli halk 252.35 Türk Lirası bağış yaparak katkıda
bulunmuştur.29
Tablo ve belgeler incelendiğinde İzmit merkezinde misyoner, papaz, öğretmen ve vaiz gibi görevlilerin çalıştığı ve Protestanlaştırma faaliyetlerinde bu
kişilerin ön plana çıktığı görülmektedir. İzmit İstasyonunda Amerikalı misyonerlerin faaliyetlerinin Bahçecikte yoğunlaştığı görülmektedir. Dini çalışmaların yanında eğitim ve yardım çalışmalarının da bu istasyonda etkili olduğunu
söylemek mümkündür.
b. Dini Faalieyteleri
1847 yılında Harootun Minasian İzmit Protestan kilisesinde hizmet etmeye
başlamıştır. Böylece dini çalışmalar İzmit’te kilise ile birlikte yapılanmaya başlamıştır.30 Kilise verileri 1860 yılından sonra düzenli olarak kayıt altına alınmıştır. Bu veriler göre 1860-1901 yılları arasında İzmit merkezinde kilise çalışmaları Ek Tablo: 2’de ayrıntılı olarak sunulmuştur.31
1860 yılından itibaren kilise üyeleri artmış, ortalama Pazar ayinlerine katılan kişilerin sayısı ise düzenli bir seyir göstermemiştir. İzmit’te bulunan Protestan kilisesinin üyelerinin büyük kısmı Ermenilerden oluşmaktadır. 1860’da
50 olan kilise üye sayısı 16 kişi artarak 1869 yılında 66 olmuştur. 1871 yılından
1901 yılına kadar üye olanlar ve pazar ayinlerine katılanlar belgelere yansımıştır. Toplam üye sayısı en fazla 80 iken Pazar ayinlerine katılan kişilerin sayısı
150’yi bulmuştur. 1901 yılına kadar İzmit istasyonu merkezinde bulunan kilise
düzenli ve örgütlü bir şekilde çalışmış ve üye sayısını arttırmaya devam etmiştir.
İzmit merkezinde dini çalışmalar bu şekilde iken istasyon genelinde ise
İzmit ile birlikte 3 kilise faaliyet yapmaktadır. 1883 yılında toplam 3 kilisede
27
28
29
30
31
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 681.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 681.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 682.
H.G.O. Dwight, a.g.e., p. 288.
P.A.B.C.F.M. Reel 582, Belge No: 4, 12, 18, 24, 36, 42, 53, 62, 67. ve Reel 588, Belge No: 144,
154, 162, 181, 198, 212, 241. Ve P.A.B.C.F.M. Reel 596, Belge No: 301, 324 ,339, 356 382, ve
P.A.B.C.F.M. Reel 607, Belge No: 175, 212, 465 ve Reel 617, Belge No: 211.
Akademik
Bakış
101
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Özgür Yıldız
269 kilise üyesi ve 14 ibadet yerinde 1147 pazar ayinine katılan vardır. Toplam
Amerikan Board Teşkilatı çalışanı sayısı 27 kişidir.32
1897 yılında da istasyon genelinde 3 kilise çalışmalarını sürdürmüş, kiliselerin üye sayısı 461’dir.33 Misyoner raporlarına göre; 1901 yılında Adapazarı,
Bahçeçik ve İzmit’te papazlar Protestan cemaate kilisede hizmet vermektedir.
Tüm Pazar ayinlerinde Protestanlığın öğretileri aktarılmaktadır. Sadece kilisede
değil, misyoner okullarına da giderek papazlar faaliyetlerde bulunmaktadırlar.
Örneğin; İzmit’te bulunan yüksek okula papazlar din eğitimi için gitmektedir.
Adapazarı’ndaki kiliseye 85 aile gelmekte, kilise üye sayısı 151’dir. Ortalama
350 kişi Pazar ayinlerine katılmaktadır. 34
İzmit Kilisesi’nde Hagop Fillian Papaz olarak görev yapmaktadır. Buradaki okula da kilise destek yapmaktadır. 1901 yılında kilisenin 76 üyesi vardır
ve ortalama Pazar ayinlerine katılanların sayısı 150’dir. 35
Yine 1901 yılı içinde; Bardezag (Bahçecik)’te kilise üye sayısı 146’dır. Ortalama Pazar ayinlerine katılanların sayısı 200 kişidir.36 Bahsedilen üç merkezde de 3 kilise etkili olarak çalışmakta ve diğer dış istasyonlarda ziyaret edilerek
Protestanlık faaliyetleri sürdürülmektedir.
1904-1905 yılı İzmit İstasyonu yıllık raporu incelendiğinde, misyonerler,
Hıristiyanlık adına başarılı bir yıl geçirdiklerini söylemektedirler. Protestanlık
ve eğitim çalışmaları başarılı olmuş, papaz son derece başarılı çalışmalar yapmış, kilise üyesi artmış, cemaat için Hıristiyanlık aktiviteleri yapılmıştır. Bir
kadın ve erkek misyoner bölge için görevlendirilmiştir.37
1906 yılı İzmit istasyonu yıllık raporuna göre, Misyonerler kilise çalışmalarından son derece memnundurlar. Onlara göre başarılı bir yıl geçmiş ve
kiliseler arasında kardeşlik duygusu arttırılmıştır. Kilise üye sayısı istasyon genelinde 367 ve toplam Protestan sayısı 1300 olmuştur. 4.664 dolar kiliselere
yardım yapılmış ve üç kilisede başarılı çalışmalar yapılmıştır.
Akademik
Bakış
102
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Adapazarı Kilisesi’nde üyeler 3000 dolar bağış yapmıştır. Kilise binasını inşa etmişlerdir. Bahçecik Kilisesi’nde izinli bir vaiz rehberlik hizmetleri
yaparak, Protestan cemaat üzerinde iyi etki yapmıştır. İzmit Kilisesi’nde vaiz
bu yıl içinde başarılı toplantılar yapmış ve kilise üye sayısı 56 olmuştur.38 1906
yılında kilise yöneticileri aralarında 3 kez toplantı yapmışlardır. 3 kilisede de
yönetici kurul toplantıları düzenlenmiştir.39 1906-1907 yılı raporuna göre de çalışmalar misyonerler için başarılı olarak sürmektedir. Adapazarı’ndaki kiliseye
32
33
34
35
36
37
38
39
P.A.B.C.F.M. Reel 596, Belge No: 297
P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 779, 780, 781.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 488.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 489.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 489.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 582.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 608.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 609.
İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner Faaliyetleri
İngiltere’den Bayan Harris 80 lira yardımda bulunmuştur.40 Bunun gibi örneklerden anlaşıldığı üzere dünya Protestanları bölgedeki çalışmalara ilgi göstermektedirler. Görüldüğü üzere öncelikle İzmit merkezindeki kilisede Ermeniler
üzerinde yoğun Protestanlaştırma çalışmaları yapılmış ve çalışmalar kesintisiz
sürdürülmüştür. Misyonerler; İzmit, Bahçecik ve Adapazarı kiliseleri hakkında
ki bilgileri raporlar halinde Boston’da bulunan merkezlerine sunmuşlardır.
c. Eğitim Faaliyetleri
Misyonerler tüm Anadolu’da olduğu gibi İzmit’te de eğitim çalışmalarına öncelik vermiştir. İstatistiklerde İzmit merkezde bir karma okulda misyonerlerin
eğitim verdiği görülmektedir. 1860- 1891 yılları arasında bu karma okuldaki
eğitim istatistiği Ek Tablo: 3’de ayrıntılı olarak sunulmuştur.41
Yukarıdaki istatistikler sadece İzmit merkez için geçerli istatistiklerdir.
İzmit İstasyonunu genelindeki eğitim çalışmalarına bakıldığında ise eğitim çalışmalarının boyutu daha iyi anlaşılmaktadır.1883 yılında İzmit istasyonu genelinde 494 öğrenci eğitim almaktadır.42
1890 yılı istatistiklerine bakıldığında İzmit’te bir erkek okulu görülmekte
iken dış istasyon olan Adapazarı’nda bir kız bir de erkek okulu bulunmaktadır.43
Yüksek okulda yatılı öğrencilere papaz hizmet etmektedir. 66 yatılı 30 gündüzlü
öğrenci vardır. Okulda 824 Türk Lirası harcama olmuştur. Bayan Farnham, Bayan Hyde ve Bayan Kinney yatılı öğrencilere yardımcı olmaktadırlar. İlkokulda
kızlar ve erkekler karma olarak eğitim almaktadırlar.44
22 Ağustos 1895 tarihinde, R. Chambers’in belirttiğine göre; İzmit’teki
okul anaokulu, ilkokul ve ortaokul şeklinde örgütlenmiştir. İlkokul öğrenci sayısı fazla olduğu için yeni sınıflara ihtiyaç duyulmaktadır. 45
Bunun yanında diğer bir eğitim kurumu Adapazarı Kız Yüksek okuludur.
29 Temmuz 1895 tarihli belgeden anlaşıldığı üzere Adapazarı Kız Yüksek Okulunda 8 öğrenci mezun olmuştur.46 1908 yılı eğitim istatistiğine göre Adapazarı
Kız Yüksek Okulunda 141 öğrenci ve 10 öğretmen vardır.47
İzmit istasyonuna bağlı bir dış istasyon olan Bahçecikteki okul Amerikan
misyonerlerinin bölgede en etkili okullarından birisi olmuştur. Bahçecik Erkek
Okulu, 1879 yılında John E. Pierce tarafından kurulmuştur. 48 Onun bir yıl sonra
40 P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 629.
41 P.A.B.C.F.M. Reel 582, Belge No: 4, 12, 18, 24, 36, 42, 53, 62, 71,83 ve Reel 588, Belge No: 150,
158, 167, 189, 205, 219, 247. ve P.A.B.C.F.M. Reel 596, Belge No: 311, 328, 345, 367, 292, 382.
ve P.A.B.C.F.M. Reel 607, Belge No: 175, 212 ve Reel 617, Belge No: 211.
42 P.A.B.C.F.M. Reel 596, Belge No: 308.
43 P.A.B.C.F.M. Reel 607, Belge No: 193.
44 P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 488.
45 P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 767, 768.
46 P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 766.
47 P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 684, 685.
48 P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 490, 491.
Akademik
Bakış
103
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Özgür Yıldız
Amerika’ya dönmesi üzerine okulu Papaz Robert Chambers 22 yıl yönetmiştir.
Chambers’in idaresindeki Bahçecik erkek okulu Bithynia High School olarakta
bilinmektedir.49
1897-1898 okul yarıyılında Bithynia Yüksek Okulunda Ermenice, İngilizce, Fen bilimleri, Tarih, Felsefe, İncil, Türkçe dersleri verilmekte bunun yanında
dini çalışmalar sürdürülmektedir.50 1898 yılında okulda ders programı şöyle
idi:51
Ermenice Okutulan Dersler: Gramer, Okuma ve Kompozisyon; Eski Ermenice Grameri ve Tercüme; Edebiyat Tarihi; Eski ve Modern Ermenice Okuma
ve Kompozisyon.
İngilizce Okutulan Dersler: Başlangıç Grameri, İleri Gramer, Etimoloji
ve çözümleme; Okuma III, Okuma IV, Sentaks Özümleme ve Kompozisyon; ;
İngiliz Edebiyatı; Tarih; Felsefe; İncil Dersleri.
1901 yılında okul 22 yıllık bir eğitim kurumu haline gelmiştir. Misyonerin raporunda; “1000 erkek öğrenci burada Hıristiyanlığın öğretilerini öğrenmiştir. Bu
kurum bölgedeki Hıristiyan etkisini arttırmaktadır.” sözleri okulun kuruluş amacına
açıklık getirmektedir. 1901 yılında okul, 116 mezun vermiştir. Mezunların; 5’i
ölmüş, 3’ü işsiz, 3’ü çiftçi, 5’i doktor, 15’i memur, 19’u öğretmen, 19’u sanatkâr
ve 27’si tüccardır. Amerikan Board teşkilatı yetiştirdiği öğrencileri ülke içinde maaşlı görevlisi olarak çalıştırmaktadır. Örneğin bu okul mezunların 3/2 si
Osmanlı imparatorluğunda öğretmenlik ve vaizlik yapmaktadır. Öğrencilerin
büyük çoğunluğu Ermeni’dir. Okula misyoner teşkilatının maddi desteği sürmekte ve bu destekle yıl içinde 7500 dolara okul için yeni bir bina yapılmıştır.52
Akademik
Bakış
104
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Amerikan Kolejlerinde ülkeye zararlı faaliyetler de tespit edilmiştir. Bahçecik’deki okulda da bu tip faaliyetler gözlemlenmiştir. 1901 yılında Bahçecik
Protestan mektebinin53 müdürünün bölgede ihtilal hazırlığı ile meşgul olmuş
ve bunun için bir komite teşkil etmiştir. Bu bölgedeki Ermenilere silah dağıtılması ve Osmanlı Devleti sınırları dışında yayınlanan ve Ermenileri isyana teşvik eden Truşak ve Hınçak Gazeteleri de 10 senedir bu bölgeye gizli bir şekilde
getirilmesi okulun iyi niyetlerle kurulmadığının göstergesidir.54
Okulda İncil dersleri verilmesi, kilise hizmetleri, Pazar ayinleri, Protestanlıkla ilgili çalışmaların yapılması ve Konya Apostolic Enstitü ve Robert Kolej ile işbirliği içinde çalışma yapmaları kurumun bir misyoner okulu olduğunu
göstermektedir.55
49
50
51
52
53
54
55
Frank Andrews Stone, Academies for Anatolia, Universıty Press of America, 1984 London, p.84.85
P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 788, 789.
Uygur Kocabaşoğlu, a.g.e., s.133,134.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 490, 491..
Bkz; Özgür Yıldız, Anadolu’da Amerikan Okulları, IQ Yayınları, İstanbul 2011, s.19.
Haluk Selvi, a.g.m., s.782,783.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 492.
İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner Faaliyetleri
1902 yılı misyoner raporları incelendiğinde İzmit’te bulunan yüksek okul
124 mezun vermiştir. Öğretmen ve personeli Amerikan Board misyoneri idare
etmektedir. Ermeni, Amerikalı, İngiliz ve İsviçreli öğretmenler okulda ders vermektedir. Okulun mal ve mülkü Amerikan Board’a aittir. 1890 yıllından 1902
yılına kadar okul düzenli bir şekilde maddi olarak Amerikan Board tarafından
desteklenmiştir.56
1904 yılında Bahçecik( Bardezag)’ te Kız ve erkekler için karma okul dönemi başlamıştır.57 1904 yılında Bithynia Yüksek Okulunun tarihinde önemli
bir gelişme olmuş, okul 25. yıl dönümünü kutlamıştır. Yıldönümü etkinliğine
Ermeni halk, Robert Kolej müdürü, misyonerler ve çeşitli çalışanlar katılmıştır.
Kutlamada; İl valisi, maarif çalışanları, Ermeni patriği ve Dr. Chambers’in tebrik mektupları okunmuştur. Okulun 22 personeli kutlamada hazır bulunmuş,
müzik dinlenmiş ve öğrencilerle akşam yemeği yenilmiştir.58 Bu belgeden elde
ettiğimiz bilgilere göre, Osmanlı Devlet’inin Amerikan okullarının varlığına karşı olmadığını hatta bu kurumların faaliyetlerine destekçi olduğunu görmekteyiz. Vali’nin kutlama mesajı yollaması Amerikan kurumlarının Osmanlı devleti
tarafından benimsendiğini göstermektedir. Bu tür uygulamalara diğer istasyonlardaki Amerikan kurumlarında da görmekteyiz.59
1904 yılında okula 33 yatılı 40 gündüzlü öğrenci daha katılmıştır. Müzik
bölümü popüler hale gelmiş ve spor salonu inşa edilmiştir.60 1905-1906 yılında
Bithynia61 Yüksek Okuluna yeni kayıt olanlar 157 kişidir. 8 yerli bir Amerikan
öğretmen görev yapmaktadır. Amerikan okulları genelde paralı okullardır. Öğrenciler bu okullarda belirli ücret karşılığında eğitim almaktadırlar.
Bahçecik’teki okulda da ücretli olarak eğitim yapılmaktadır. 1904 yılında
6 öğrenci, öğretmen olarak mezun olmuştur. Mezunlardan biri Bahçecik’te yetimhanede bir tanesi de okulda görev almıştır.62
Bahçecik Erkek Okulunda, 1906 yılında dini programlara ilgi artmıştır.
Kiliseye YMCA63 destek vermiştir. Genç erkekler arasında çalışmalar sürmüş
bölge vaizi gençler üzerinde etkili olmuştur. YMCA 100 lira mali destekte bulunmuş ve kilise bütçesine önemli katkı olmuş ve Protestanlık ile ilgili çalışmalar yoğunlaşmıştır, misyonerler bölgeye sık olarak ziyaretler yaparak bölgede
etkili olmaya çalışmışlardır.64
56
57
58
59
60
61
62
63
64
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 518.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 583
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 583,584, 585.
İzmir Uluslararası Kolej’in yeni bina açılış törenlerine de Aydın Valisi katılmıştır. Bkz; Özgür
Yıldız; a.g.e., s.66.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 585, 586.
Kocaeli, İzmit, Adapazarı tümü
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 609.
YMCA: Young Man’s Christian Association ( Genç Hıristiyan Erkekleri Derneği)
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 630.
Akademik
Bakış
105
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Özgür Yıldız
1906 yılında Bithynia Yüksek Okulu yeni kayıt olanların sayısı 292’dir.
Bunlardan 93’ü yatılı öğrencidir. Yeni bir salon yapılmış ve Erkek öğrencilerden 450 lira gelir elde edilmiştir.65 1908 yılı eğitim istatistiğine göre Bithynia
Yüksek Okulunda, 13 öğretmen 130 çocuk eğitim almaya devam etmektedir.66
1915 tehcir yasasından sonra Bithynia Yüksek Okulu İstanbul’a taşınmıştır. Okulun Adapazarı’ndaki kız kısmı Üsküdar’daki Home School ile birleşmiş ve bugünkü Üsküdar Amerikan Koleji’nin temeli atımıştır. Erkek kısmı
bugünkü Göztepe Parkı’nın deniz tarafındaki cephesinin karşısındaki Bahriye
Nazırı Hasan Rahmi Paşa’nın Köşkü’nde tekrar açılmışsa da maddi nedenlerden dolayı 1932’de kapatılmıştır67.
Görüldüğü üzere Amerikan misyonerleri bahsettiğimiz dönem içine
İzmit’te etkili eğitim çalışmalarında bulunmuştur. Faaliyetler Ermeni öğrenciler üzerinde yoğunlaşmıştır. Ücretli bir okul olarak işletilen misyoner okulunda
Protestanlaştırma faaliyetleri öncelik kazanmıştır. Mezunlarının belirli işlerde
maaşlı çalıştırılması okulu itibarlı kılmıştır.
d. Yardım Faaliyetleri
Misyonerlerin yardım çalışmaları içinde yetimhaneler önemli bir yer tutar.
Amerikan misyonerlerinin açmış oldukları yatılı okullarda genelde bir bölüm
yetimlere ayrılmıştır. Okul ile birlikte yetimhane ortak bir kurum olarak işletilmiştir. Bahçecikte de okulun yanında bir de yetimhane açılmıştır.68
Misyoner R. Chambers raporunda belirttiğine göre; Bahçecik İzmit Körfezinde önemli bir sahadır ve denize 3 mil uzaklıktadır. Bölgede 9.000 Ermeni
yaşamaktadır. Ermenilerin bulunduğu bölgede zaten Amerikan misyonerleri
için önemli bir faaliyet alanıdır. Bahçecik yetimhanesi ruhsatlı olarak olarak 12
Şubat 1897 yılında kurulmuştur. Yetimhaneye Protestanlar yardımda bulunmakta ve bu kurum bağışlarla ayakta durmaktadır. 69
Akademik
Bakış
106
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Yetimhanedeki çocuklar aynı zamanda Bahçecikte bulunan okulun öğrencileridir. 29 Haziran 1897 yılı raporuna göre yetim çocukların büyük kısmı okulun ticari bölümünde eğitim almaktadır.70 Yine 1897 yılında 9 yetim
İstanbul’dan yetimhaneye gelmiştir. Bu çocuklara giyecek ve yiyecek yardımı
yapılmıştır. Bir yıl içinde yetimlerin sayısı 30’ a çıkmıştır. Yetimhaneleri sadece
Amerikalı Protestanlar değil tüm dünyada bulunan Protestanlar desteklemektedir. Örneğin Bahçecikteki yetimhaneye İsviçreli Protestanlar yardım gön65
66
67
68
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 631.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 684,685.
“Bitinya’da Bir Amerikan Koleji”, Arkitekt Dergisi, Mayıs 1993, Sayı 5, s. 98.
Adnan Şişman, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı devletlerin Kültürel ve sosyal
Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006, s.391.
69 P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 788.
70 P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 794.
İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner Faaliyetleri
dermektedir. Bunun yanında kilise cemaati ve kişilerde yetimhaneye destek
vermiştir. Her yıl toplam ortalama 790 dolar yıllık yardım yapıldığı belgede
görülmektedir. 1898 yılında İngiliz Leydi Bayan Newnham ve Bayan Jenkins
gönüllü olarak yetimlere yardım etmiştir. Bunun yanında Bayan Jenkins bir yıl
yetimlerin yanında çalışmıştır.71
25 Şubat 1898 tarihinde de yetimhaneye İstanbul’dan 9 erkek çocuk
gelmiştir. Amerikan Kız yatılı okulu olarak kullanılan bina bu yıldan itibaren
yetimhane olarak kullanılmaya başlanmıştır. Yine bu yıl içinde İsveç komitesi
yardım etmiş ve yetimlerin sayısı 100’ü bulmuştur Yetimlerin 80’i İstanbul, 3’ü
Akhisar, 1’i Kurtbelen, 5’i Uncular, 3’ü Adapazarı, 2’si Diyarbakır, 2’si Egin, 3’ü
İzmit, 1’i Arslanbey ve 1’i ovacıktan gelmiştir.72
17 Mart 1898 yılı raporuna göre Bay Chambers, Bahçecik Erkek Yetimhanesinde çalışmakta ve Bahçecik Kilisesi din görevlisi Papaz Harutune Garabedian yetimhanede Protestanlık çalışmalarını yürütmektedir. Bölgedeki yerli
Protestanlar da yetimhane çalışmalarına destek vermektedirler.73
1900 yılında da Misyoner R. Chambers yetimhane çalışmalarının yürütmeye devam etmektedir. Misyoner kayıtlarında, kurumları için yapılan yardımlar da kayıt altına alınmıştır. Bahçecik yetimhanesinde de bu tip belgeler
bulunmaktadır. Örneğin, 30 Haziran 1900’de yetimhane için yapılan yardımlar Amerikan Kuruşu( ps) olarak şöyledir: Yetimlerin akraba ve annelerinden:
6.500; Kilise ve köylerden: 4.289; İstanbul; Bayan Dunn: 100; Londra ve Cardiff’teki Ermenilerden: 15.400; İngiltere’den bireysel bağışlar: 1.072; Bayan
Jenkiss: 605; İsviçreli Cemaat. 13.216; Edinburgh’dan Bayan Marshall: 1.870;
Güney Rusya’dan Papaz Peter Unruh: 1.155; New York’dan: Bay ve Bayan Holder: 568; Bayan Gilbakian: 114; İstanbul’dan Bayan Mason, Bay Dickenson: 270;
toplam 45.260 Amerikan Kuruşu/ 411 10 8 Türk Lirası.
Görüldüğü üzere dünyanın birçok yerinden Protestanlar bağışta bulunmuştur. 1900 yılında yetimhanede 86 yetim bulunmaktadır. Yetimler arasında
etkili misyonerlik çalışmaları yapılmaktadır. Bay Ohannes Muggurian Ermeni
Kilisesinde yetimlere dersler vermekte ve dini alanda bilgilendirmektedir. Bayan Newnham yetimlerin ihtiyaçlarını karşılamakta yardım etmektedir. Yiyecek
ve giyecek ihtiyaçlarını karşılamaktadır.74 Misyonerler en çok etkide bulunabilecekleri yetim nüfusu çok iyi bir şekilde değerlendirmişlerdir.
Yetimhaneye 1902 yılında toplam kabul edilen yetim sayısı 164 olmuştur, Çocukların çoğu Ermeni Kilisesine gitmektedir.75 İncelenen belgelerde de
71
72
73
74
75
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 515,516 ,517,518.
P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 787.
P.A.B.C.F.M. Reel 608, Belge No: 797, 798.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 487.
P.A.B.C.F.M. Reel 617, Belge No: 515,516 ,517,518.
Akademik
Bakış
107
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Özgür Yıldız
görüldüğü üzere Amerikan misyonerleri Ermeni yetimleri üzerinde Protestanlaştırma faaliyetleri fırsatını çok iyi kullanmışlardır. Yardım kuruluşu olarak
kurdukları bu kurumlarda kendi din ve mezheplerini yaymışlardır. İzmit’te de
yardım faaliyetleri Bahçecik Yetimhanesinde yapılan misyonerlik çalışmalarıyla etkili kılınmaya çalışılmıştır.
Sonuç
1832 yılından itibaren incelediğimiz Amerikan Arşiv belgelerinde misyonerlerin İzmit’te yoğun bir çalışma programı uyguladıklarını söyleyebiliriz. 1856
yılında kurdukları İzmit istasyonunda dini, eğitim ve yardım faaliyetleri ile bölgede bulunan çoğunluğu Ermeni’yi Protestanlaştırmayı başarmışlardır.
İzmit’te Amerikan Board Teşkilatı; misyoner, öğretmen, papaz ve vaizler
ile çalışmaları yürütmüştür. Teşkilatın kendisinin maaş vererek çalıştırdıkları
bu görevliler, Osmanlı Devleti’nin zayıflamasını fırsat bilerek bir şekilde devlet
içinde devlet olarak faaliyet göstermişlerdir.
İzmit istasyonunda dini faaliyetler; İzmit, Adapazarı ve Bahçecik Kiliselerinden yürütülmüştür. Bu üç kilise düzenli olarak pazar ayinleri ve dini çalışmalar içerisinde bulunmuştur. Yeni kayıt ettikleri Protestanları merkezleri
Boston’a hızlı bir şekilde duyurmuşlardır.
Eğitim faaliyetlerinde; İzmit Karma Okulu, Adapazarı Kız Okulu ve Bahçecik Yüksek Okulu ön plana çıkmaktadır. Bu okullardaki öğrencilerin büyük
çoğunluğu Ermenililerden oluşmaktadır. Okullarda İncil derslerinin olması ve
öğrencilerin kiliselerde Pazar ayinlerine katılmaları, bu eğitim kurumlarının
misyonerlik amaçlı kurulduklarını göstermektedir.
Akademik
Bakış
108
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Yardım çalışmalarında ise Bahçecik Yetimhanesi, okul ile birlikte faaliyet göstermiştir. Yetimler, okulda öğrenci olarak bulunmakla kalmayıp, mezun
olduklarında Board Teşkilatı’nın çalışanı olarak Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde görevlendirilmişlerdir.
Sonuç olarak; Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında Amerikan misyoner faaliyetlerinin tüm Anadolu’da olduğu gibi İzmit’te de etkili olduğunu söylemek
mümkündür. İncelenen dönemdeki belgeler bu faaliyetlerde misyonerlerin etkili
olduğunu ve çalışmalarında büyük bir sıkıntı çekmediklerini göstermektedir.
Kaynaklar
Amerikan Board Arşiv Belgeleri
P.A.B.C.F.M. Reel 582
Belge No: 4, 9, 12, 15, 16, 18, 19, 21, 24, 27, 33, 36, 39, 42, 48, 53, 58, 62, 67, 71, 83.
P.A.B.C.F.M. Reel 588
İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner Faaliyetleri
Belge No:144, 150, 154, 158, 162, 167, 181, 189, 198, 205, 212, 219, 247, 241.
P.A.B.C.F.M. Reel 596
Belge No: 108, 215, 292, 297, 301, 308, 311, 324, 328, 339, 345, 356, 367, 382.
P.A.B.C.F.M. Reel 607
Belge No: 175, 193, 212, 465
P.A.B.C.F.M. Reel 608
Belge No: 766, 767, 768, 779, 780, 781, 788, 794.
P.A.B.C.F.M. Reel 617
Belge No: 202, 203, 211, 330,488, 489,490, 491, 515,516 ,517, 518, 582,583, 584,
585, 586, 608, 609, 629, 630, 631, 681,682, 684, 685.
Kitaplar
DWİGHT H.G.O., Christianity In Turkey: A Narrative of The Protestan Reformation in
The Armenian Church, Ballantyne Printir, London 1854.
KOCABAŞOĞLU Uygur, Anadolu’daki Amerika, İmge Kitapevi, Ankara 2000.
PRIME AD.G., Forty Years ın the Turkish Empire or Memories of Rev. Wıllıam Goodell,
Cambrıdge Unıversıty Press, New York 1883.
STONE Frank Andrews, Academies for Anatolia, Universıty Press of America,
London 1984.
ŞİŞMAN Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve sosyal Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi 1. Cilt, TTK, Ankara 1994.
YILDIZ Özgür, Anadolu’da Amerikan Okulları, IQ Yayınları, İstanbul 2011.
Makaleler
KAYA Şennur, AKTUĞ İlknur ,“İzmit’teki Azınlık Yapıları” İTÜ Sosyal Bilimler
Dergisi, Cilt 5 Sayı 1; s.31-42.
SELVİ Haluk, “Ermeşe (akmeşe) Manastırı ve Ermeni Olaylarındaki Yeri”,
ASAM Türkiye II Kongresi, ASAM Yayınları, Ankara 2007, s.777-791.
“Bitinya’da Bir Amerikan Koleji”, Arkitekt Dergisi,“Mayıs 1993, Sayı 5, s. 94-98.
Akademik
Bakış
109
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Özgür Yıldız
Ek Tablo 1: 1860- 1901 yılları arasında İzmit’te Amerikan Board Teşkilatının Çalışanları:76
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4
3
3
1
2
1
1
2
1
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4
4
1
1
2
1
2
1
1
1
1
1
1
Toplam
Diğer Yardımcılar
Okul Öğretmeni
4
4
2
2
2
2
2
2
2
2
2
5
3
İzinli Vaiz
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
2
Papaz
Toplam
Diğer Yardımcılar
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
YERLİ
Kadınlar
1860
1861
1862
1863
1864
1865
1866
1867
1868
1869
1871
1872
1873
1876
1877
1879
1883
1884
1885
1886
1887
1890
1891
1898
1901
Doktor
Tarih
Misyoner
AMERİKAN
2
6
4
5
4
4
4
3
4
3
3
4
2
2
2
2
3
2
2
2
4
2
2
5
5
Ek Tablo 2: 1860-1901 yılları arasında İzmit Merkezinde Kilise Çalışmaları:77
Akademik
Bakış
110
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012
Yıl
Kilise Sayısı
Toplam Üye
1860
1861
1862
1863
1864
1865
1866
1
1
1
1
1
1
1
50
49
56
61
65
61
63
İbadet Yeri
Sayısı
Ortalama Pazar Ayinine Katılanlar
1
1
1
1
1
1
80
95
105
105
100
96
76 Tüm tablolardaki veriler sadece İzmit merkez için geçerli olanlardır. İzmit’in dış istasyonlarındaki
çalışanlara yer verilmemiştir. P.A.B.C.F.M. Reel 582, Belge No:4, 9, 15, 21, 27, 33, 39, 48, 58, 67.
ve Reel 588, Belge No:144, 154, 162, 181, 198, 212, 241. ve Reel 596, Belge No: 301, 324, 339,
356,382. ve. Reel 607, Belge No: 175, 212, 465 ve Reel 617, Belge No: 211.
77 P.A.B.C.F.M. Reel 582, Belge No: 4, 12, 18, 24, 36, 42, 53, 62, 67. ve Reel 588, Belge No: 144,
154, 162, 181, 198, 212, 241. Ve P.A.B.C.F.M. Reel 596, Belge No: 301, 324 ,339, 356 382, ve
P.A.B.C.F.M. Reel 607, Belge No: 175, 212, 465 ve Reel 617, Belge No: 211.
İzmit’te (Nicomedia) Amerikan Misyoner Faaliyetleri
1867
1868
1869
1871
1872
1873
1875
1876
1877
1879
1883
1884
1885
1886
1888
1890
1891
1898
1901
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
66
66
66
71
74
74
74
60
50
38
4
64
64
55
55
45
41
58
80
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
70
80
85
135
150
125
90
55
55
100
150
100
120
90
150
Ek Tablo 3: 1860- 1891 yılları arasında İzmit Karma Okuldaki Eğitim İstatistiği:78
78
YIL
Okul Sayısı
Kız öğrenci
Erkek öğrenci
Toplam
1860
1862
1863
1865
1866
1867
1868
1869
1870
1871
1872
1873
1874
1875
1876
1877
1879
1883
1884
1885
1886
1887
1890
1891
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
25
50
50
53
53
50
50
44
25
28
28
30
25
13
4
30
15
15
15
15
18
22
22
20
5
12
23
10
10
7
4
6
18
50
22
25
12
40
65
65
68
68
72
72
64
30
40
51
40
35
20
8
36
35
40
42
30
16
17
38
42
P.A.B.C.F.M. Reel 582, Belge No: 4, 12, 18, 24, 36, 42, 53, 62, 71,83 ve Reel 588, Belge No: 150,
158, 167, 189, 205, 219, 247. ve P.A.B.C.F.M. Reel 596, Belge No: 311, 328, 345, 367, 292, 382.
ve P.A.B.C.F.M. Reel 607, Belge No: 175, 212 ve Reel 617, Belge No: 211.
Akademik
Bakış
111
Cilt 5 Sayı 10
Yaz 2012