SÖZLÜ ÇEVİRİ EĞİTİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR: SANAL DÜNYALAR

Dilbilim Çeviribilim Yazıları / 189 SÖZLÜ ÇEVİRİ EĞİTİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR: SANAL DÜNYALAR1 Doç. Dr. Mehmet ŞAHİN İzmir Ekonomi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Mütercim Tercümanlık Bölümü Yrd. Doç. Dr. Şeyda ERASLAN Dokuz Eylül Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Mütercim Tercümanlık Bölümü GİRİŞ Bu bölümde TÜBİTAK destekli (Proje No: 114K718) Sanal Dünyalarda Sözlü Çeviri ve Sözlü Çeviri Eğitimi başlıklı projemizin tanıtılması amaçlanmaktadır. Projemiz üç boyutlu sanal bir ortamda sözlü çeviri ve sözlü çeviri eğitimi için yeni olanaklar ortaya koymayı hedeflemektedir. Projede Türkiye’de sözlü çeviri ve sözlü çeviri eğitimi uygulamalarının genel durumu, eksiklikler ve beklentiler incelenerek, bilimsel açıdan güçlü bir öğrenme ve öğretme ortamının yaratılmasına yönelik çalışmalar yürütülmüştür. Dolayısıyla, bağlamı netleştirmek amacıyla ilk olarak Türkiye’de sözlü çeviri eğitimi ele alınacaktır. İkinci olarak sözlü çeviri ve teknoloji kullanımı ilgili literatürden örnekler çerçevesinde incelenecektir; üçüncü olarak da proje çalışmalarımız ve elde ettiğimiz sonuçlar özetlenecektir. TÜRKİYE’DE SÖZLÜ ÇEVİRİ EĞİTİMİ Türkiye’de sözlü çeviri eğitiminde karşılaşılan zorluklar arasında, sözlü çeviri derslerinin müfredattaki ağırlığı, sözlü çeviri derslerini verecek yetkin öğretim üyelerinin varlığı, fiziksel şartlar ve eğitim materyallerinin nitelik ve nicelik bakımdan yeterliliği öne çıkmaktadır. Türkiye’de lisans seviyesinde sözlü çeviri eğitimi resmî olarak Mütercim Tercümanlık veya Çeviribilim bölümlerinde dört yıllık bir müfredatın tamamlanması yoluyla verilmektedir. Bu dört yıllık programlarda hem yazılı hem de sözlü çeviri eğitimi verilmektedir, ancak yazılı çevirinin ağırlığı genellikle daha fazladır (Doğan 2009). Lisans derecesinin dışında bir veya iki yıllık lisansüstü programlarda da konferans çevirmenliği eğitimi verilmektedir. 1 Bu çalışma Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Tübitak 1001Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerine ait 114K718 no.lu “Sanal Dünyalarda Sözlü Çeviri ve Sözlü Çeviri Eğitimi” başlıklı proje çerçevesinde desteklenmiştir. 190 / Dilbilim Çeviribilim Yazıları Lisans düzeyinde verilen eğitimde genellikle ilk üç yılda temel dil becerilerini geliştirmeye yönelik dersler, başlangıç düzeyinde yazılı çeviri dersleri, kuramsal dersler ve özel alan çevirisi dersleri verilir. Sözlü çeviri derslerini ise son sınıfta bir uzmanlaşma alanı olarak seçmeli olarak alırlar. Bu bağlamda birçok üniversitede sözlü çeviride uzmanlaşacak öğrenciler genel not ortalamalarına ve/veya yetenek sınavındaki performanslarına göre seçilir. Bazı üniversiteler ise böyle bir eleme yapmaksızın tüm öğrenciler için tek bir program sunar ve öğrencilerin seçmeli dersler alarak gerekli uzmanlaşmayı sağlamalarını öngörür. Öğrenciler sözlü çeviriye yönelik olarak genellikle Sözlü Çeviriye Giriş / Dinleme ve Not Alma Becerileri, Yazılı Metinden Sözlü Çeviri, Ardıl Çeviri ve Eşzamanlı Çeviri derslerini alırlar. İlk iki ders genellikle zorunlu ders olarak verilir, ancak ardıl ve eşzamanlı çeviri dersleri asıl uzmanlaşmaya yönelik dersler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu temel derslerin dışında sözlü çeviriye yönelik seçmeli dersler programlarda yer almaktadır. Ancak ders saatlerinin kısıtlı olmasından ya da dersi verecek öğretim elemanı olmamasından ya da öğretim elemanın ders yükümlülüğü sınırını aşacak olmasından dolayı birçok seçmeli ders açılamamaktadır. Sadece ardıl ve eşzamanlı çeviri derslerini dikkate alarak hazırlanan Tablo 1’de görüldüğü üzere, lisans düzeyinde verilen sözlü çeviri eğitiminde üniversiteler arasında farklılıklar bulunmaktadır. Üniversitelerin sözlü çeviri laboratuvarı imkânları da birbirinden farklıdır. Mütercim Tercümanlık veya Çeviribilim bölümlerinde çalışan öğretim elemanlarının çok azının bu alanda akademik derecesi ya da yapılmış akademik çalışmaları vardır. Son yıllarda, ülkemizde uygulanmaya başlanan Bologna Süreci ile birlikte müfredatlarda değişiklikler yapılmış ve yaşam boyu öğrenme, kendi kendine öğrenme gibi kavramlar öne çıkmıştır. Bu dönüşüm birçok mütercim tercümanlık ya da çeviribilim bölümünde bazı önemli derslerin müfredattan çıkarılmasını gerektirmiştir (Şahin ve Duman, 2017). Sözlü çeviri derslerinde de gerek ders sayısının azlığı gerekse öğretim elemanlarının öğrencilerle ders dışı görüşme ve danışma imkânlarının kısıtlı olması sebebiyle uygulamanın eksik kalması söz konusu olmuştur. Uygulama, sözlü çevirinin en önemli gerekliliğidir. Bu durum da oldukça rekabetçi olan çeviri piyasasında mezun olan öğrencilerin gerekli donanım ve becerilerle yer bulabilmesini zorlaştırabilmektedir. Dilbilim Çeviribilim Yazıları / 191 Tablo 1. Türkiye’deki üniversitelerde sözlü çeviri dersleri (üniversite internet adreslerinden elde edilen verilere göre) Sözlü Çeviri Dersleri (Ardıl ve Eşzamanlı) Üniversite Ders sayısı Verildiği yarıyıl Akademik Personel Sözlü çeviri alanında Yetenek Sınavı yapılıyor mu? Sözlü çeviri laboratuvarı Toplam (derecesi olanlar / çalışmaları olanlar) İstanbul Üniversitesi 4 5,6,7,8 Evet +(2 kabin) 2 (0/2) Dokuz Eylül Üniversitesi 4 5,6,7,8 Evet +(3 kabin) 2 (2/2) Ege Üniversitesi 5 5,6,7,8 Hayır +(2 kabin) 0 (0/0) Boğaziçi Üniversitesi 5 5,7,8 Evet + Bilkent Üniversitesi 4 7,8 Evet + 0 (0/0) İzmir Ekonomi Üniversitesi 4 7,8 Hayır +(8 kabin) 2 (0/2) Hacettepe Üniversitesi 3 6,7,8 Evet +(13 kabin) 1 (0/1) Atılım Üniversitesi 4 5,6,7 Evet +(5 kabin) 2 (0/2) Yıldız Teknik Üniversitesi 8 5,6,7 Evet +(2 kabin) 1 (1/1) 2 (1/2) 192 / Dilbilim Çeviribilim Yazıları Türkiye’de sözlü çeviri eğitiminde bir başka önemli eksiklik de sözlü çeviri derslerini verecek öğretim elemanı eksikliğidir. Sözlü çeviri alanında uzmanlaşan, doktora derecesini bu alanda yaptığı çalışmalarla almış ya da akademik çalışmalarını bu alanda yürüten öğretim elemanı sayısı oldukça kısıtlıdır. Bu nedenle birçok üniversitede sözlü çeviri derslerini çeviri piyasasında aktif olarak görev alan profesyonel çevirmenler vermektedir. Profesyonel çevirmenlerin dönem dönem yoğunlaşan programları bazen derslerin düzenli olarak yapılmasını engelleyebilmekte, ayrıca, öğretim elemanının öğrencilerle ders saatleri dışındaki etkileşimini olumsuz etkileyebilmektedir. Son olarak, dışarıdan gelen öğretim elemanının öğrencilerle görece olarak kısa bir dönemde çalışması bölümün müfredatını, misyon ve vizyonunu etkin bir şekilde takip edebilmesini ve öğrenci profilini yakından tanımasını da zorlaştırabilmektedir. İnternet’in ve sosyal medyanın hızla gelişmesi, artık her internet kullanıcısının bir içerik üreticisi haline gelmesi, görsel ve işitsel materyallerin sayısının ve niteliğinin giderek artması sözlü çeviri alanında çalışanlar için de büyük avantajlar sağlamıştır. Günümüzde, hemen hemen her konu başlığında farklı dillerde internette bir ses ya da görüntü dosyası bulmak mümkündür. Şüphesiz, daha yaygın olarak öğretilen dillerde materyal sayısı daha fazladır. Bu bakımdan, Türkçe de internet üzerinde önemli bir yere sahip olsa da sözlü çeviri alanında uygulama çalışmaları yapmak isteyenlerin nitelikli materyal bulma şansı görece olarak daha az görünmektedir. Dolayısıyla, Türkçe eğitim materyallerinin azlığı da bir sorun teşkil etmektedir ve nitelikli materyallerin arttırılması da bir ihtiyaç olarak karşımızda durmaktadır. SÖZLÜ ÇEVİRİ VE TEKNOLOJİ Sözlü çeviri eğitiminde teknoloji kullanımıyla yaratılan farklı öğrenme ortamlarının etkilerinin ele alındığı çalışmalara dünyadan örnekler mevcuttur. Telefon yoluyla sözlü çeviri eğitimi (Ko, 2006, 2008; Wadensjö, 1999), sağlık alanında sözlü çeviri eğitiminin açık kaynak kodlu öğrenme ortamı olan Moodle üzerinden verilmesi (Tymczyńska, 2009) ve bilgisayar destekli sözlü çeviri araçlarının tasarlanması ve sözlü çeviriye etkisi (Sandrelli, 2005; Sandrelli ve De Manuel Jerez, 2007; Ko ve Chen, 2011) bu alanın teknoloji kullanıma açık olduğunu ve teknolojinin sözlü çeviri eğitimine ve pratiğine katkıda bulunduğunu göstermektedir. Yine bu bağlamda uzaktan sözlü çeviri uygulaması da bazı önemli çalışmaların konusu olmuştur. (Braun, 2012; Mouzourakis, 2006; Moser-Mercer, 2005). Eşzamanlı çeviride teknolojinin yeri hakkında, Diriker (2010: 329-332) Çeviribilim El Kitabı’ndaki (Handbook of Translation Studies) yazısında uzaktan sözlü çeviri uygulamasından ve özellikle internet kaynaklarının sözlü Dilbilim Çeviribilim Yazıları / 193 çevirmen eğitimindeki yerinden ve öneminden bahseder ve “Teknolojik gelişmelerin hızına bakılırsa, bu alanda çok daha fazla gelişme olması beklenmektedir. Ancak, kesin olan bir şey varsa o da gerek eğitimde gerekse profesyonel uygulamalarda eşzamanlı çeviri her zaman teknolojiyle iç içe olacaktır.” der (332). Teknolojinin sözlü çeviri ve sözlü çeviri eğitimindeki yeri Türkiye bağlamında başka çalışmalarda da ele alınmıştır (Doğan, 2009; Şahin, 2013). Uzaktan eğitimdeki gelişmelere odaklanan ve teknolojinin uzaktan eğitim sürecini destekleyen nitelikte yayınlarda (Catalano, 2015; Scanlon, 2015) “konumlanmış öğrenme” kavramı üzerinde durulmuş, özellikle Pan (2016) Hong Kong’ta yürüttüğü çalışmada, eşzamanlı çeviri eğitiminde gerçek konferanslara benzer şekilde simüle edilmiş konferansların, öğrencilerden alınan geri dönütler ve eğitmenlerin egözlemlerine göre, faydalı ve uygulanabilir bir eğitim modeli olabileceğini ortaya koymuştur. Farklı sözlü çeviri modlarında (ardıl/ eşzamanlı/yazılı metinden sözlü çeviri) ve konu alanlarında etkisini araştırdığımız uzaktan eğitim konusu, Braun (2016) tarafından hukuki bağlamda ele alınmıştır. Mahkeme ortamında yapılan sözlü çeviri kalitesinin uzaktan çeviriyle elde edilen kaliteyle karşılaştırılmasını amaçlayan çalışma, eklemeler ve açıklamaların uzaktan çeviride çok daha sık görüldüğünü ortaya koymuştur. Uzaktan çevirinin çeviri kalitesi ve nihai çıktı üzerindeki olası etkileri mevcut öğrenim ortamlarında ve sanal öğretim ortamında yapılan çevirilerde de incelenmeyi hak etmektedir. Mahkeme ortamı dışında da bu etkilerin incelenmesi önemlidir. Teknolojinin sözlü çeviri eğitiminde kullanıldığı, gerçek hayatta çeviri yapılan etkinliklerle benzerlik taşıyan sahte konferanslar, çevirmen adayları için umut vadeden bir uygulama ortamıdır. Bu tür konferanslara ilişkin yakın tarihte yapılan bir araştırmada (Xiangdong, 2015), anket yoluyla öğrencilerden toplanan veriler bu konferansların faydalı olabileceği yönündedir. Aynı zamanda çalışma; profesyonellik, psikolojik yetkinlik, stratejik yetkinlik ve diğer birçok dil dışı becerinin, bu konferanslar sayesinde geliştirilebileceği görüşünü ortaya koymaktadır. Teknoloji kullanımı, derse hazırlık, ders performansı ve ders sonrası değerlendirme aşamalarında hem öğrenci hem de eğitmen için, konumlandırılmış senaryolarla, bireysel ve grup halinde öğrenmeyi desteklemektedir (Tymczyńska, 2009). Farklı sözlü çeviri türleri ve modlarının yanı sıra, işaret dili çevirmenliği için dahi teknoloji kullanımı önemli bir seçenek haline gelebilir (Ehrlich, 2015). Üç boyutlu sanal dünyaların sözlü çeviri eğitiminde kullanılması fikri ise 2008 yılında düzenlenen bir konferansta dile getirilmiş (Şahin, 2009a) ve daha sonra son sınıf mütercim tercümanlık öğrencileriyle yapılan deneme çalışmaları ve öğrencilerin görüşleri başka bir konferansta (Şahin, 2009b) çeviribilimcilerle paylaşılmıştır. Daha sonra bir makale çalışmasında (Şahin, 2013) 194 / Dilbilim Çeviribilim Yazıları ayrıntılarıyla işlenen bu görüşler bu alanda yapılabilecek uygulamalar için de yol gösterici bir nitelik taşımaktadır: Yeni teknolojiler uygulama için gerçeğe yakın ortamlar yaratmaya ve öğrencilerin hedef dile farklı biçimlerde, farklı kanallar aracılığıyla ve farklı ortamlarda maruz kalmalarını sağlamaya yardımcı olabilmektedir. Bununla birlikte, sanal dünyalar uzaktan mesleki gelişim ve sözlü çevirmen eğitimi için destek sağlama potansiyeline de sahiptir. Sanal dünyalar konuşmacıyla görsel etkileşim olanakları yaratmak, bir sunumun ses ve görüntü bileşenlerini takip etmek, dış sesi önlemek, çevrimiçi yardım almak ve fiziksel özgürlüğe sahip olmak (bir çeviri kabininde kısıtlı kalmamak anlamında) için kullanılabilir. Uzaktan yazılı ve sözlü çeviri uygulamaları daha da yaygınlaşırken, yükseköğrenim kurumlarının mütercim tercümanlık bölümleri mezunlarının bu tür iletişimsel bağlamlarda görevlerini yerine getirebilmelerini sağlamaları da bir zorunluluk haline gelmiştir. (104) Yukarıdaki satırların yazılmasını takip eden yılda (2011) başlatılan IVY Projesi, sanal dünyaların sözlü çeviri eğitiminde kullanıldığı ilk somut örnek olmuştur. Söz konusu proje daha çok diyalog çevirisine odaklanmış ve birden fazla Avrupa üniversitesinin konsorsiyumu sayesinde başarılı sonuçlar elde etmiştir. Bununla birlikte, IVY Projesinin gerek pedagojik gerekse teknik altyapısının geliştirilmeye açık olduğu tespitiyle Türkçe sözlü çeviri eğitimine odaklanan somut bir çalışmaya ihtiyaç duyulduğu açıktır. Yabancı dil eğitimi için kullanılan sanal dünyaların sözlü çeviri eğitimi için ne kadar verimli ve gelişmeye açık bir alan olduğu IVY Projesi çıktılarıyla ortaya çıkmış, özellikle kaynak ve hedef dillerde oluşturulan monolog ve diyalogların öğrenciler için uygulama imkânı sağlayan eşsiz birer kaynak olduğu görülmüştür (Ritsos vd., 2012; Braun ve Slater, 2014). Bugün öğrencilerin dijital ortama doğduklarını (Prensky, 2001) kabul edersek, uygun bir ön eğitimle ve yeni teknolojilerin pedagojik faydaları konusunda daha çok farkındalık yaratmak suretiyle dijital teknolojilerin sözlü çeviri eğitimine daha çok eklemlenmesi mümkün olabilir. Özellikle etkileşim oranı yüksek ve gerçek ortamın simülasyonlarını sunan bir esnek öğrenme ortamının öğrencilerin motivasyonunu ve ilgisini artırma potansiyeline sahiptir. Öğrencileri gerçek çalışma koşullarına hazırlamak için gerçeğe uygun öğrenme ortamı yaratmak büyük önem taşımaktadır (Sawyer, 2004). Bu görüş Kiraly (2000: 193) gibi çevirmen eğitimine yapılandırmacı bir yaklaşımı savunan bilim insanları tarafından da desteklenmektedir: “klasik öğretim, öğrencilerin dilsel aracılık uzmanları olarak mezun olduklarında karşılaşabilecekleri kısıtlara ve olanaklara hâkim olabilecekleri pratiğe yönelik gerçeğe uygun çalışmalarla desteklenmelidir”. Sözlü çeviride de öğrenme materyallerinin ve Dilbilim Çeviribilim Yazıları / 195 eğitim ortamlarının gerçeğe uygunluğu büyük önem taşımaktadır çünkü sözlü çeviri gerçek zamanlı bir iştir ve hatalar çoğu zaman telafisi yoktur. Sanal dünyaların en büyük özelliği son zamanlarda görsel ve işitsel alanda yaşanan gelişmelerin desteğiyle gerçeğe yakın ortamlar sunmasıdır. Son yıllarda animasyon filmlerdeki ilerlemeye baktığımızda sanal dünyaların aynı şekilde şaşırtıcı düzeyde görüntü ve ses kalitesine sahip olması doğaldır. Bu bakımdan, teorik bilginin daha çok uygulamayla desteklenmesi ile profesyonel düzeye çıkarılabilecek olan sözlü çeviri edimi için sanal dünyalar gerçeğe yakın ortamlar sunduğundan ideal eklentiler olarak sözlü çeviri eğitimine ve edimine dâhil edilebilirler. Örgün ve uzaktan eğitimin harmanlandığı bir eğitim programıyla verimlilik artırılabilir. Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımı (Vygotsky, 1978) ile öğrencilerin eksik kaldığı noktalara özel destek araçları sunulabilir. Projemiz kapsamında, en popüler üç boyutlu sanal dünyalardan biri olan Second Life’ı temel alarak ek düzenlemeler ve uygulamalarla oluşturulan öğrenme ve uygulama ortamı sayesinde aşağıdakileri sağlamak amaçlanmıştır: 1. Çevirmen adaylarının sadece ders saatlerinde değil kendilerine uygun zamanlarda ve mekânlarda uygulama çalışmaları yapabilmesi 2. Öğretmenin öğrencilere performansları hakkında dönüt verebilmesi 3. Öğrencilerin çevirilerini dinleyerek ve öğretmen dönütlerini görerek kendilerini değerlendirebilmesi 4. Öğrencilere geniş bir materyal yelpazesi sunulması 5. Öğrencilerin bireysel ilgi alanlarına ve yeteneklerine göre farklı konu alanlarından metinler üzerinde çalışabilmesi, farklı zorluk derecesindeki materyaller arasından seçim yapabilmesi. Örneğin finans alanıyla ilgili kendini daha çok geliştirmek isteyen bir öğrenci ses kayıtları veri tabanından konuya ilişkin materyallere ağırlık verip, aldığı dönütler ve öz değerlendirmesine dayanarak alıştırmaların zorluk derecelerini ayarlayabilmelidir. Bu tür bir öğrenim ortamı klasik sözlü çeviri derslerinde tam olarak sağlanamamaktadır. Üstelik Türkçeden İngilizceye çeviri alıştırması yapmak için gerek internet üzerinde gerekse SCIC Konuşma Repository (Avrupa Komisyonu Sözlü Çeviri Genel Müdürlüğü Konuşma Havuzu) gibi genel erişime açık eğitim portallarında materyal hacmi nispeten düşüktür ve çeşitlilik oldukça azdır. Sözlü çeviri eğitimi genelde uygulamaya yönelik olarak gerçekleştirilmekte ve üniversitelerde bu alanda verilen dersler çoğunlukla bu mesleği icra eden ya da etmiş olan profesyoneller tarafından verilmektedir. Dersleri veren profesyonellerin yoğun programları derslerin sürekliliğini etkileyebilmektedir. Bu nedenle sözlü çeviri eğitimin- 196 / Dilbilim Çeviribilim Yazıları de sanal dünyaların kullanılması öğretmenler açısından da büyük bir esneklik sunma potansiyeline sahiptir. Özellikle öğretmenden geri dönüt alabilme ve konu alanı, zorluk derecesine göre metin seçebilme sanal dünyaların başlıca avantajlarıdır. PROJE ÇALIŞMALARIMIZ Anketler Teknik altyapımızı ve materyallerimizi öğrenci ve profesyonel çevirmenlerin kullanımına sunmadan önce pilot çalışmalar yapılması için, mevcut eksikleri gidermek ve çalışmalarımızı geliştirmek adına kullanıcı beklentilerini ortaya koymak amacıyla öğrenci ve profesyoneller için iki ön anket hazırlanmıştır. İzmir Ekonomi ve Dokuz Eylül Üniversitesi Mütercim-Tercümanlık son sınıf sözlü çeviri öğrencileri tarafından doldurulan anketler, arka plan bilgileri, beklentiler, kalite kriterleri, teknoloji kullanımına ilişkin eğilimler gibi proje için büyük önem taşıyan konulara odaklanmıştır. Profesyoneller için hazırlanan anketle ise profesyonel çevirmenlerin teknoloji ve bilişim ve iletişim teknolojilerine yönelik tercihleri ve tutumlarının, üniversitelerde sözlü çeviri dersi veren çevirmen-öğretim üyelerinin pedagojik tercihlerinin ve görüşlerinin öğrenilmesi hedeflenmiştir. Anket, Türkiye Konferans Tercümanları Derneğine bağlı tercümanlara ve sosyal medya ve kişisel bağlantılar aracılığıyla sözlü çeviri sektöründe görev yapan kişilere ve sözlü çeviri konusunda uzmanlaşmış olan akademisyenlere gönderilmiştir. Anket soruları çoktan seçmeli, Likert ölçekli ve açık uçlu sorulardan oluşmuştur. Anketi 26 profesyonel çevirmen doldurmuştur. Öğrencilerden ve profesyonellerden elde edilen anket sonuçları yeni ve interaktif öğrenme ortamını destekler niteliktedir. Anket sonuçlarına göre, öğrencilerin çoğunluğu sanal ortamın dersler için çeşitlilik sağlayacağı ve çeviri becerilerini geliştirmeye katkıda bulunacağı görüşündedir. Bununla birlikte, mezuniyetten sonra alıştırmalar yapmak ve/veya staj gerekliliği ön plana çıkmıştır. Öğrencilerin sanal ortamda kendilerini rahat hissetmeleri, iletişimin gelecekte çoğunlukla sanal ortamda gerçekleşeceğine inanmaları da yeni öğrenme ortamı için olumlu sonuçlar arasındadır. Profesyonellere uygulanan ankete katılan çevirmenlerden 12 kişi üniversitelerde sözlü çeviri dersleri vermektedir, bu da sonuçlar açısından önem taşımaktadır. Mevcut durum analizini hedefleyen sorulardan elde edilen yanıtlara göre, sözlü çeviri eğitmenleri ders saatlerinin azalması, öğrenci sayısının çokluğu ile laboratuvarda karşılaşılan teknik sorunları problem olarak gördüklerini ifade etmişlerdir. Ayrıca, tüm katılımcılar çevirmen adaylarının profesyonel çevirmen olarak toplantılarda çalışabilmesi için, mezuniyet son- Dilbilim Çeviribilim Yazıları / 197 rasında çeviri pratiği yapmasının şart olduğu görüşünü desteklemiştir. Second Life ortamı, eğitmenin kontrolü dahilinde veya kontrolü olmaksızın pratik fırsatı sağlayarak çevirmen adayları için deneyim kazanma anlamında önemli bir platform olacaktır. Genel eğilimleri belirleme amaçlı ön anketler hem öğrenciler hem de çevirmen-öğretim üyeleri açısından olumlu eğilimler ortaya koymuştur. Öğrencilerle yapılan deneyler Son sınıf sözlü çeviri öğrencileri ile yapılan deneyde kelime bilgisi değişkenini ortadan kaldırmak üzere hazırlanan kelime bilgisi testleri öğrencilere deneyden önce verilmiştir. Ayrıca öğrencilerden, söz konusu kelimelerin Türkçe karşılıklarını İngilizce kelimeyle birlikte bir ses dosyasına uygun sesletimle kaydetmeleri ve araştırmacılara göndermeleri istenmiştir. Deney metinlerinde geçecek kelimelerin Türkçe karşılıkları ve bağlam içerisindeki kullanımları deneyden önce öğrencilerle paylaşılmıştır ve öğrencilerden kelime karşılıklarını yazmaları istenmiştir. Böylelikle kelimelerin anlamlarının öğrencilerin hafızlarına ne kadar işlendiği tespit edilmiştir. Tüm öğrencilere Beck Anksiyete Ölçeği uygulanmıştır. Test sonuçları öğrencilerde genel olarak hafif düzeyde anksiyete belirtileri olduğunu göstermiştir. Kelime bilgisi testlerinin sonuçlarına göre öğrencilerin deney metinlerde geçen kelimelere hakimiyeti arasında farklılıklar mevcuttur. Bu faktörün çeviri performansına etkisini asgari düzeye indirmek amacıyla öğrencilerden kelime testinde yer alan kelimeleri Türkçe karşılıklarıyla seslendirerek kaydetmeleri istenmiştir. Ayrıca, çeviri sürecinden önce konuşmaların tamamı öğrencilere ses dosyası olarak dinletilmiş ve not almalarına izin verilmiştir. Bu aşamayı sürece dahil ederek, henüz profesyonel anlamda çevirmenlik yapmamış olan öğrencilerde çeviriye başlamadan önce konuşmanın konusu, hızı, zorluk derecesi, konuşmacının aksanı gibi baslıklarda farkındalık yaratmak ve çeviri performansına olumlu etki yaratmak amaçlanmıştır. Bu faktörlerin çeviriyi olumsuz etkilememesi sağlanmaya çalışılmıştır. 24 Mayıs 2016 tarihinde İzmir Ekonomi Üniversitesinden 9 ve Dokuz Eylül Üniversitesinden 8 öğrenci ile deneyler gerçekleştirilmiştir. Deneyler İzmir Ekonomi Üniversitesi Çeviri Laboratuvarında yapılmıştır. Her bir öğrenci sözlü çeviri için özel olarak tasarlanmış kabinlerde çeviri yapmıştır. İkinci deney için de yukarıdaki yol izlenmiştir ancak ikinci konuşmanın ilk yarısı Second Life ortamında, ikinci yarısı ise Smart Class+ uygulaması aracılığıyla laboratuvar ortamında gerçekleştirilmiştir. Öğrenciler ikinci konuşma sonrasında da bir kısa anket doldurmuşlardır. Öğrencilerin laboratuvar ortamında Smart Class+ üzerinde ve ÇEV-VİR’de yaptıkları çeviriler beş saniyenin üzerindeki duraksamalar ve tekrarlar dikkate alınarak karşılaştırılmıştır. Öğren- 198 / Dilbilim Çeviribilim Yazıları ci deney sonuçlarına göre ortamın çeviri performansı üzerinde olumlu veya olumsuz etkisi saptanmamıştır. Bunun yerine konuşmanın zorluk derecesi ve özellikleri performans üzerinde daha belirgin bir etkiye sahiptir. Profesyonel çevirmenlerle uygulama Ön ankete katılan profesyonel çevirmenlerden 5’i ÇEV-VİR’i test etmek üzere İzmir Ekonomi Üniversitesi Çeviri Laboratuvarına gelmiş ve İngilizceden Türkçeye ve Türkçeden İngilizceye olmak üzere iki senaryoyu tamamlamışlardır. Proje ekibi tarafından çevirmenlere gerekli teknik destek sağlanmıştır. Deneyler ve uygulamalar sonrası anketler Deneye katılan öğrencilere her bir konuşmadan sonra kısa bir anket verilmiştir. Deneyin sonunda ise kapsamlı bir anket doldurmaları istenmiştir. Profesyonel çevirmenler de yaptıkları çeviri uygulamasından sonra kapsamlı bir anket doldurmuşlardır. Söz konusu anketin sonuçlarına göre, katılımcılar SL çeviri deneyimlerini ilgi çekici, eğlenceli ve pratik bulduklarını belirtmişler, yapılan o฀n bilgilendirmenin yeterli olduğunu ve deneyim esnasında herhangi bir teknik sorunla karşılaşmadıklarını eklemişlerdir. Bu da yeterli ön bilgilendirme yapıldığı ve sistem sorunsuz çalıştığı takdirde, kabinde çeviriye kıyasla dezavantaj gibi görünen unsurların ortadan kaldırılabileceğini göstermektedir. Deneye katılan tüm katılımcılar, uzaktan çevirinin sözlü çeviri pratiği ve eğitimi için umut vadeden bir olanak olduğu konusunda hemfikirdir. Dahası, tüm katılımcılar bu yeni öğrenme ortamının sözlü çeviri derslerine becerileri geliştirmek ve içeriği çeşitlendirmek açısından katkı sağlayacağını düşünmektedir. Katılımcıların tamamı kendi derslerinde SL kullanmaya isteklidir. Ayrıca katılımcılar, eğitmenlerin SL ve ÇEV-VİR App üzerinden sağlayacağı dönütle öğrencilerin profesyonel gelişimine katkıda bulunulacağına inanmaktadır. Oluşturduğumuz bu öğrenme ortamını geliştirmek için çevirmenlerin önerileri arasında ise sunum, metin gibi çeviriye yardımcı görsellerin sisteme eklenmesi, hafıza, telaffuz, terim alıştırmaları gibi bileşenlerin dahil edilmesi, ses açısından ayarlamalar yapılabilmesi yer almaktadır. Çeviri deneyimi sonrasında kendileriyle yapılan bire bir görüşmeler ve uygulanan deney sonrası anketin sonuçları, çevirmenlerin bu ortamda çeviri yapmakla ilgili son derece olumlu bir yaklaşım sergilediklerini göstermektedir. Bağımsız çalışma Projenin son döneminde, ilk dönemde kontrollü laboratuvarda yapılan çalışmalardan farklı olarak kullanıcılardan sistemi herhangi bir teknik destek almadan, proje ekibi tarafından sağlanan eğitim materyallerini kul- Dilbilim Çeviribilim Yazıları / 199 lanarak kendi istedikleri bir ortamda sözlü çeviri alıştırmaları yapmaları istenmiştir. Bu aşama öncesinde bir Proje Tanıtım toplantısı düzenlenmiş ve proje tüm ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Proje tanıtım toplantısının video kaydı ve ÇEV-VİR’de uygulama çalışmaları yapmak isteyenler için gerekli tüm dokümanların yer aldığı internet sayfasının adresi Türkiye’deki üniversitelerle paylaşılmıştır. Bu kapsamda çeviri alıştırmalarını 42 kullanıcı tamamlamış ve deneyimleri sonrasında anket doldurmuşlardır. Öğrencilerin, çevirmenlerin ve akademisyenlerin öğrenme ve uygulama ortamını etkin bir şekilde kullanabilmelerini sağlamak amacıyla proje ekibi görsel ve işitsel materyaller yaratılmıştır. Bağımsız çalışma kapsamında Sözlü Çeviriye Giriş, Yazılı Metinden Sözlü Çeviri, Ardıl Çeviri ve Eşzamanlı Çeviri dersleri alan öğrencilerden sistemi kullanarak sözlü çeviri alıştırmaları yapmaları istenmiştir. Ayrıca üniversitelerde sözlü çeviri dersi veren akademisyenlere ve piyasada aktif olarak çeviri yapan çevirmenlere duyuru yapılarak sistemi denemeleri ve sonrasında anket sorularını yanıtlamaları istenmiştir. Anketler sonucunda katılımcıların sanal ortamı ilgi çekici ve faydalı bulduğu, profesyonel çevirmen ve öğrenciler için olumlu katkı sağlayacak olması hâkim olan görüştür. Yarıdan az oranda alınan kararsız ve olumsuz dönütler, teknik aksaklıklarla ilgilidir. En çok vurgulanan noktalardan biri öğrencilerin sistemi ders dışında kullanıp alıştırma yapabilecek olmasıdır. Önemli gelişmelerden biri de 100 senaryonun hazırlanarak çeviri eğitimine uygun hale getirilmiş olmasıdır. SONUÇ Genel olarak bakıldığında Türkiye’de sözlü çeviri eğitiminde fiziksel koşullar, eğitim materyalleri, ders saatleri, öğretim elemanları açısından eksiklikler mevcuttur. Sözlü çeviri eğitiminde belirtilen bu eksiklikler teknoloji kullanımıyla giderilebilir. Sunduğu yüksek etkileşim ve görsel ve işitsel zenginlik sayesinde üç boyutlu sanal dünyalar, sözlü çeviri eğitiminde teknoloji kullanımı için uygun bir platformdur. Mevcut eksiklikleri gidermek amacıyla projemizde öncelikle İngilizce-Türkçe eğitim materyallerine ağırlık verilmiştir. Kullanılan materyallerin çeviri eğitimine uygunluğu sağlanmıştır. Sözlü çevirinin farklı türleri olan ardıl, eşzamanlı ve yazılı metinden sözlü çeviri türlerine odaklanılmıştır. Öğrenci ve eğitmen arasında bir köprü kuracak şekilde bir öğrenme ve öğretme ortamı yaratılmış ve bunun için Second Life programının kurulum dosyası özelleştirilmiş ve proje ekibimizin geliştirdiği bir uygulama ile (ÇEV-VİR App) desteklenmiştir. ÇEV-VİR App sayesinde öğrencilerin kendi kendilerini değerlendirme olanakları yaratılmış ve bağımsız çalışabilmeleri sağlanmıştır. 200 / Dilbilim Çeviribilim Yazıları Türkiye’de sözlü çeviri eğitiminde teknoloji kullanımına yönelik çalışmalar oldukça kısıtlıdır. Bununla birlikte, teknoloji sürekli ilerlemekte, iletişime yönelik yazılım ve donanımlar daha ileri özelliklerle piyasaya sürülmekte ve öğrenci profili değişmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’deki ve dünyadaki gelişmeleri dikkate alarak, sözlü çeviri uygulamalarında ve eğitiminde üç boyutlu sanal dünyaların kullanılmasına yönelik olan projemiz Türkiye’de bir ilki gerçekleştirmiştir. Proje kapsamında geliştirdiğimiz öğrenme ve öğretme ortamı farklı üniversitelerdeki sözlü çeviri öğrencileri, piyasada aktif olarak çalışan çevirmenler ve üniversitelerde sözlü çeviri eğimi veren akademisyenlerle paylaşılmıştır. Anketler ve deneyler ile bağımsız çalışma gibi farklı kanallardan dönütler alınarak iki senelik süreçte gerekli düzenlemeler ve geliştirmeler yapılmıştır. Sözlü çeviriye farklı bir boyut kazandıran bilimsel projemizin oluşmasında çeviribilim, eğitim bilimleri ve yazılım mühendisliği alanlarında tanık olduğumuz gelişmelerin ve literatürün etkisi kaçınılmaz olmuştur. Söz konusu gelişmelerin ve literatürün ışığında her üç alanda da yenilikler getiren projemiz başarıyla sonuçlanmıştır. Dilbilim Çeviribilim Yazıları / 201 KAYNAKÇA Braun, Sabine ve Catherine Slater. «Populating A 3D Virtual Learning Environment For İnterpreting Students With Bilingual Dialogues To Support Situated Learning In An Institutional Context.» The Interpreter and Translator Trainer 8.3 (2014): 149-485. Braun, Sabine ve J. Taylor. «Video-mediated interpreting in criminal proceedings: two European surveys.» Videoconference and Remote Interpreting in Criminal Proceedings. Dü. Sabine Braun ve J. Taylor. Antwerp: Intersentia, 2012. 69-98. Braun, Sabine. «‘What a micro-analytical investigation of additions and expansions in remote interpreting can tell us about interpreter’s participation in a shared virtual space.» Journal of Pragmatics (2016). Catalano, Amy. «Populating A 3D Virtual Learning Environment For Interpreting Students With Bilingual Dialogues To Support Situated Learning In An Institutional Context.» The Journal of Academic Librarianship 41.5 (2015): 653-659. Diriker, Ebru. «Simultaneous conference interpreting and technology.» Handbook of Translation Studies 1. Dü. Yves Gambier ve Luc van Doorslaer (2010): 329-332. Doğan, Aymil. Sözlü Çeviri Çalışmaları ve Uygulamaları. Ankara: SFN LTD. ŞTI, 2009. Don, Kiraly. A social constructivist approach to translator training. Manchester: St. Jerome Publishing, 2000. Ehrlich, S. «Innovative interpreting: iPad technology as a bridge to interpreting services in a postsecondary setting.» The International Journal for Translation & Interpreting Research 9 (2015). Ko, L. «Teaching Interpreting by Distance Mode: An Empirical Study.» Meta 53.4 (2008): 814-840. Ko, L ve N Chen. «Online-interpreting in Synchronous Cyber Classrooms.» Babel 57.2 (2011): 123-143. Ko, L. «Teaching Interpreting by Distance Mode.» Interpreting 8.1 (2006): 67-96. Moser-Mercer, B. «Remote Interpreting: Issues of Multi-sensory Integration into Multilingual Task.» Meta 50.2 (2005): 727-738. Mouzourakis, P. «Remote Interpreting: A Technical Perspective on Recent Experiments.» Interpreting 8.1 (2006): 45-66. Pan, Jun. «Linking Classroom Exercises to real-life practice: a case of situated simultaneous interpreting learning.» The Interpreter and Translator Trainer 10.1 (2016): 107-132. <http://dx.doi.org/10.1080/1750399X.2016.1154346>. Şahin, Mehmet. «Teknoloji ve Çevirmen Eğitimi.» Researches on Translation Studies, Linguistics and Language Teaching. Dü. Derya Duman ve Neslihan Kansu Yetkiner. İzmir: University of Economics Publications, 2009a. 334-344. 202 / Dilbilim Çeviribilim Yazıları Şahin, Mehmet ve Derya Duman. «Bologna – Turkey. Issues in Curriculum, Compatibility, and the Direction of Mobility in Translation Studies.» Translationslehre und Bologna-Prozess: Unterwegs zwischen Einheit und Vielfalt / Translation/Interpreting Teaching and the Bologna Process: Pathways between Unity and Diversity. Dü. S. Hagemann, J. Neu ve S. Walter. Frank & Timme, 2017. 367395. Şahin, Mehmet. «Virtual Worlds for Interpreter Training.» The 11th Prague International Conference in Translation and Interpreting Studies Translating Beyond East and West. Prag: The Institute of translation studies Faculty of Arts Charles University, 2009b. <http://web.ff.cuni.cz/ustavy/utrl/Translation-Beyond-East-andWest/>. —. «Virtual Worlds in Interpreter Training.» The Interpreter and Translator Trainer 7.1 (2013): 91-106. Sandrelli, Annalisa. «Designing CAIT (Computer-Assisted Interpreting Training) Tools: Black Box.» Challenges of Multidimensional Translation, Proceedings of the Marie Curie Euroconferences. Dü. S Nauert. Saarbrücken: MuTra: Challenges of Multidimensional Translation, 2005. 19 Ağustos 2014. <http://www. euroconferences.info/proceedings/2005_Proceeedings/2005_Sandrelli_ Annalisa.pdf>. Sandrelli, Annalisa ve J De Manuel Jerez. «The Impact of Information and Communication Technology on Interpreter Training.» The Interpreter and Translator Trainer 1.2 (2007): 269-303. Sawyer, David. Fundamental Aspects of Interpreter Education: Curriculum and Assessment. Amsterdam: John Benjamins, 2004. Scanlon, E. «Designing for Educational Technology to Enhance the Experience of Learners in Distance Education: How Open Educational Resources, Learning Design and Moocs are Influencing Learning.» Journal of Interactive Media in Education 1.6 (2015): 1-9. Tymczyńska, Maria. «Integrating In-class and Online Learning Activities in a Healthcare Interpreting Course Using Moodle.» JOSP: The Journal of Specialised Translation 12 (2009). 16 Temmuz 2017. <http://www.jostrans.org/issue12/art_ tymczynska.pdf>. Tymczyńska, Maria, ve diğerleri. «Pedagogical Evaluation Report.» IVY Deliverable 6.3 (2013). <http://virtual-interpreting.net/wp-content/uploads/2015/08/P21IVY-D7.2-Dissemination-Seminar-Report.pdf>. Vygotsky, Lev S. Mind in Society: The development of higher mental process. Dü. Michael Cole, ve diğerleri. Harvard University Press, 1978. Wadensjö, Cecilia. «Telephone Interpreting & the Synchronization of Talk in Social Interaction.» The Translator 5 (1999): 247-264.