Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013, p. 1645-1741, ANKARA-TURKEY SÂDIKÎ AFŞAR’IN DOĞU TÜRKÇESİNDE YAZILMIŞ ŞİİRLERİ* Serpil YAZICI ŞAHİN** ÖZET Sâdık Bey Afşar, Şah I. Abbâs (1587-1629) döneminin en önemli şâirlerindendir. Şâh I. Abbâs’ın kitâbdârlığını yürütmesinin yanı sıra ressam ve şâirliğiyle tanınan Sâdık Bey Afşar, Türk Edebiyatında en iyi bilinen Çağatay Türkçesi ile yazılmış şâirler tezkiresi Mecma’u’l-havâs’ın yazarıdır. “Sâdıkî” mahlasıyla, Farsça ile Türkçenin farklı edebî şivelerinde manzum örnekler veren şâir, Türkçe şiirlerini, külliyatındaki şâirler tezkiresinden hemen sonra “Kasâyid ü Gazeliiyyat-ı Türkî” başlığı altında toplamıştır. Sâdıkî, Türkçenin Osmanlı, Azerî ve Çağatay edebî şivelerinde ürünler vermiştir. Çağatay Türkçesiyle yazdığı şiirlerinde hem Çağatay hem de Azerî Türkçesi özellikleri görülmektedir. Bu özelliği ile Sâdıkî, Türk dilinin tarihî seyri içerisinde her iki sahaya da hâkim olduğunu göstermektedir. Sâdıkî’nin Türkçe şiirlerinden ilk olarak bahseden Turhan Gandjei’dir (1971). Gandjei, makalesinde şâirin Doğu Türkçesi ile yazılan yalnızca yedi gazeline yer vermiştir. Bu çalışmadan sonra Paşa Kerimov, Sadiq Bey Afşar Şeirler (Bakü, 2010) adlı kitabını yayımlamıştır. Mehmet Nuri Çınarcı ise 2012 yılında hazırladığı çalışmasında, Sâdıkî’nin yayımlanmış Türkçe şiirlerinin yanı sıra daha önce yayımlanmamış Türkçe şiirlerinden de örnekler vermiştir. Bu çalışmada, Sâdıkî’nin Doğu Türkçesiyle kaleme aldığı manzumelerini ortaya koymak amaçlanmış, Paşa Kerimov’un Sadiq Bey Afşar Şeirler (Bakü, 2010) adlı çalışması esas alınarak, Sâdıkî’nin Doğu Türkçesinde (Çağatay) yazdığı on sekiz gazeli bir araya getirilmiştir. Tespit edilen manzumelerin çeviri yazısı yapılmış; söz varlığının belirlenmesi için tanıklı dizini ve sözlüğü hazırlanmıştır. Gandjei, Kerimov ve Çınarcı’nın manzumelerdeki okuma farklılıkları verilerek yeni okuma teklifleri sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Sâdıkî Afşar Bey, Türkçe Şiirler, Doğu Türkçesi Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Arş. Gör. Kocaeli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, El-mek: serpil.yazici@kocaeli.edu.tr * Serpil YAZICI ŞAHİN 1646 SADIK BEY AFŞAR’S POEMS WRITTEN IN EASTERN TURKISH ABSTRACT Sâdık Bey Afşar is one of the most important poets of the Shah Abbâs I period (1587-1629). Sâdık Bey Afşar is the author of the, very well known in Turkish literature, collection of poets biographies named as Mecma’u’l-havâs written in Chagatai Turkish. The poet with the pen name “Sâdıkî” who has wrote poetical pieces in different dialects of Turkish under the title of “Kasâyid ü Gazeliiyyat-ı Türkî” just after the collection of poets in his corpus. Sâdıkî shows with this trait that he has comprahended both the two fields in the course of Turkish Language history. Succeed to remove the boundaries by the products given in Ottoman, Azeri and Chagatai Turkish dialects of Turkish. Both features of Azeri and Chagatai Turkish are seen among the poems written in Chagatai Turkish. Turhan Gandjei adverted the Turkish poems of Sâdıkî for the first time and only analysed seven ghazals written in Eastern Turkish. In 2012, Mehmet Nuri Çınarcı presented the piece of published Turkish poems besides unpublished Turkish poems of Sâdıkî. In this study, in order to reveal the poems Sâdıkî indited in Eastern Turkish, eighteen ghazels of the author gathered based on the work, Sadiq Bey Afşar Şeirler (Bakü, 2010), of Paşa Kerimov. Key Words: Sâdıkî Afşar Bey, Turkish Poems, Eastern Turkish. GiriĢ Sâdıkî AfĢar‟ın Hayatı Asıl adı Sâdık (940/1553-?), mahlası Sâdıkî‟dir. Safevîler döneminin önde gelen Ģâirlerden, âlim ve minyatür ustalarından olan Sâdıkî‟ye AvĢar boyuna mensubiyetinden dolayı Sâdıkî EfĢâr denilmektedir. Sâdıkî mensubiyet bakımından ġah Ġsmail‟in ortaya çıktığı sıralarda kendi arzularıyla ġam‟dan Ġran taraflarına gelerek Irak ve Azerbaycan‟a yerleĢen Hüdâbendelü boyunun ileri gelenlerindendir. Sâdıkî AfĢar, II. ġah Ġsmail zamanında (1576-1577) kütüphane memurluğuna tayin edilmiĢtir (Terbiyet 1314: 212). I. ġah Abbas döneminde (1587-1629) ise, kitâbdârlık gibi yüksek bir mevkiye getirilmiĢtir (Gandjei 1971: 20). Bu görevinden dolayı Kitâbdâr lakabıyla da anılmaktadır. ġah I. Abbas döneminin çok yönlü ve verimli sanatçılarından olan Sâdıkî, daha çok nakkaĢlığı ile tanınmasına rağmen Ģiir sanatında da ustalığını göstermiĢtir. Sâdıkî, Ģiir sanatı alanında eğitimini, bilgisini nasıl kazandığı konusunda, Çağatay Türkçesinde kaleme aldığı Ģâirler tezkiresi Mecma‟u‟l-havâs‟ta Ģu bilgileri vermektedir: Mîr Sun„î maddesinde, “Bu ģaķírniij Ģi„r „ilmide bir delāleti érür. Ekśer resā’il-i żarūrí-i Ģi„rni Mír ģażretleri ĥidmetide kéçürüp érdüm. Üç yıl mütecāviz baĢ bālínġa ķoyup istirāģat ķılduġın mülāģaža ķıla almadum” (22b/9) ve Hâfız Sâbûnî maddesinde,“Bu ģaķír evāyil-i Ģebābda Ģerefi ŝoģbetleriġa müĢerref bolup yeke beytler baĢ urar érdiŝalāģ-ı ıŝlāģlarıġa yétkürüp érduķ ve eĢʿār-ı lašífleri ifādesidin müstefíd bolur érdüķ” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 1647 (65b/13-66a/2)1 ifadeleriyle Ģiire baĢlamasının ilk yıllarında Hâfız Sâbûnî‟nin sohbetlerinde üç yıl kadar bulunduğunu, Ģiirlerinden yararlandığını ve yazmıĢ olduğu beyitlerini ona tashih ettirdiğini belirtmektedir (Gandjei 1971: 20). Ayrıca Muhammet Ali Terbiyet, Sâdıkî için Mevlana Sâdıkî‟nin Farsça ve Türkçenin hem nesir hem de nazım türlerinde Ģâir ve münĢir olduğunu her iki dili de güzel ve etkin bir Ģekilde kullanabildiğini ifade etmektedir (Terbiyet 1314: 212). Sâdıkî, tanınmıĢ tezkiresinde siyasi hudutlar ve sülâleler arasındaki ihtilafları bir tarafa bırakarak Türk dili ve edebiyatını bir bütün hâlinde ele almıĢ ve Türk dilinin mevcut üç edebî Ģivesi ile Ģiir söyleyen Ģâirleri tanıtıp onların eserlerinden örnekler vermiĢtir. Ayrıca Osmanlı, Azerî ve Çağatay edebî Ģivelerinde yazdığı Ģiirleri ile her üç sahaya hâkim olduğunu göstermektedir. Sâdıkî, bu üç Ģivede eser vererek de sınırları ortadan kaldırmayı baĢarmıĢtır (Gandjei: 20-21). Sâdıkî, Türkçe Ģiirlerinde klasik Ģiirde sıkça kullanılan aĢk, âĢık, mâĢuk, rakip iliĢkilerini; ayrılık, içki meclisi konularını açık bir üslupla iĢlemiĢtir. “Türkçe Ģiirlerinde, gerçek insan iliĢkilerinin, dostluğun, insanlar arasındaki manevî bağların tasvirinin” (Kerimov 2010: 24) bulunmasının yanı sıra döneminde yaĢadığı haksızlıklara karĢı çıktığı durumları içten bir anlatımla ifade etmektedir. Sâdıkî AfĢar‟ın Eserleri Sâdıkî‟nin eserlerinin külliyatı Tebriz Devlet Kütüphanesi‟ndedir. Muhammed Ali Terbiyet‟e göre külliyatın bölümleri Ģunlardır: Zübdetü‟l-kelâm, Mesnevi (Fetihnâme-i „Abbas Nâmdâr), Mâkâlât u Hikâyât, Mesnevi-i Sa„d u Sa„id, Dîvân-ı Gazeliyyât-ı Pârsîy u Türkî, Mecma‟u‟l-havâs, Manzume-i Kanunu‟s-suverî NakkaĢî, Mecmû„a-i MünĢe‟at u Mekâtibât, Tezkiretü‟Ģ-Ģu„arâ, Haziyyât (Terbiyet 1314: 213). Sâdıkî AfĢar‟ın Türkçe ġiirleri Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalar Sâdıkî AfĢar‟ın Türkçe Ģiirlerinden ilk olarakbahseden Turhan Gandjei‟dir. Gandjei, “Sadıki EfĢâr‟ın Türkçe ġiirleri” adlı makalesinde Sâdıkî‟nin Doğu Türkçesinde yazdığı yedi ve Batı Türkçesinde yazdığı beĢ gazeline yer vermiĢtir (Gandjei 1971: 19-26). PaĢa Kerimov, Sadıq Bey AfĢar ġeirler adlı eserini, 3616 numara ile Tebriz Devlet Kütüphanesi‟nde kayıtlı olan Türkçe Ģiirler külliyatını esas alarak hazırlamıĢtır. Eserinde, Sâdıkî‟nin hayatını, edebî kiĢiliğini ve Türkçe Ģiirlerini inceleyerek tespitlerini detaylı bir giriĢle sunmuĢtur. Kerimov, çalıĢmasında Sâdıkî‟nin Ģâirler tezkiresinden hemen sonra gelen ve “Kasâyid ü Gazeliiyyat-ı Türkî” baĢlığı taĢıyan 2 kaside, 40 gazel, 1 sâkinâme, 1 terkib-i bend ve mesnevi tarzında ġah Abbas‟a yazdığı 1 kıt„anın Azeri Türkçesinde çeviri yazısını vermiĢtir (Kerimov 2010: 8). Son olarak Mehmet Nuri Çınarcı ise 2012 yılında “Sâdıkî-i EfĢâr‟ın Tebriz Milli Kütüphanesindeki Küllliyatı ve Türkçe Manzumeleri” adlı makalesini yayınlamıĢtır. Çınarcı bu çalıĢmasında, Sâdıkî‟nin külliyatını tanıtarak daha önce yayımlanmamıĢ Türkçe Ģiirlerinden de örnekler vermiĢtir (Çınarcı 2012: 813-835). Mecma‟ü‟l-Havâs‟ Ġstanbul Üniversitesi Halis Efendi Kitaplığı: 4085 1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Serpil YAZICI ŞAHİN 1648 Osmanlı, Azeri ve Çağatay Türkçesi gibi Türk dilinin farklı sahalarında Ģiirler yazan Sâdıkî‟nin zaman zaman birden fazla edebî sahanın özelliklerini aynı Ģiirde yansıttığı tespit edilmiĢtir. ġâirin Çağatay ve Azeri sahasının özelliklerini bir arada kullandığı dil özellikleri Ģunlardır: 1. gazelde bardun (1a/1) / varduŋ (1a/5); (cevr) ile (1a/1) / (ŝavt-ı vefa) birle (1a/4); éline (1a/3) / cefāġa (1a/3); 2. gazelde (Ģüküfte) bolup (2a/4) / („āyān) oldı (2a/5); 3. gazelde (ol Ģeh) yolıdın (3a/1), berq-ı vaŝlıdın, (3a/3), (tan) nemidin (3a/4) / gülĢen-i kūyında (3a/2); 4. gazelde baŋa (4a/1) / men (4a/2); (melūl) olsun (4a/3) / (cān feda) bolsun (5); 5. gazelde (gerd-i ĥāk setr) bolup (5a/5) / „ıĢq olup (5a/6); 10. gazelde (mihr) bilen (10a/2) / (cevr) ile (10a/2); 11. gazelde cānımı (11a/1), közümi (11/3) / „ālemni (11a/1), cismimni (11a/1), baġrımnı (11/3); 13. gazelde bed-rūzġa (13a/3) / hem-demlere (13a/6); köymesün (13a/6) / yandurmasun (13a/6); 14. gazelde ġam derdiġa (14a/1) / ġam u derde (14a/1); (meykedeġa) tüĢe (14a/4) / (qanadı) inse; 18. gazelde (al) ile (18a/1) / neĢāš birle (18a/3), Çiŋiz birle (18a/6). ÇalıĢmanın ikinci bölümünde, manzumelerin çeviri yazısı yapılmıĢtır. Gandjei, Kerimov ve Çınarcı‟nın okumaları ile karĢılaĢtırılarak farlılıklar ve yeni okuma teklifleri dipnotlarda belirtilmiĢtir. Metne yapılan eklemeler, [ ] içerisinde gösterilmiĢtir. Son bölümde ise, manzumelerin tanıklı dizini ve sözlüğü verilmiĢtir. [1a] (Remel: fā„ilātün fe„ilātün fe„ilātün fa„lün) [Ç, K]2 1 Dün urup daĢ3 ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ YaxĢı bardun ki bozuq4 köŋlümi ābād étdüŋ 2 Yoq vefā cevr ü cefādın beni5 maģrūm étme Çünki cevr ile cefāġa beni6 mu„tād étdüŋ Ç: Mehmet Nuri Çınarcı, “Sâdıkî-i EfĢârın Tebriz Milli Kütüphanesindeki Külliyatı ve Türkçe Manzumeleri” Turkish 2 Studies, Volume 7/3, Summer, p. 813-835, 2012. G: Turhan Gandjei, “Sadıkî AfĢar‟ın Türkçe ġiirleri,” Türkiyat Mecmuası XVI: 19-26, 1971. K: Sâdık Bey EfĢarġeirler, (haz. PaĢa Kerimov), Bakü, Nurlan 2010. 3 K: vāĢ 4 Ç: bu zevq Ç: meni 5 Ç: meni 6 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 3 Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi7 Dād élinden yene8 ey Ģūx né bünyād étdüŋ 4 Her nefes ŝavt-ı vefā birle éder-sen nāle Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ 5 Éyledüŋ Ŝādıqī tendin xālī cānāna fedā YaxĢı varduŋ9 bu qafesdin onı āzād étdüŋ [2a] (Mücteśś: mefā„īlün fe„ilātün mefā„ilün fā„lün) [G, K ] 1 Yene né berq édi kim „ıĢq saldı10 cānımġa Ki tüĢdi Ģem„ kibi maġz-ı üstüxˇānımġa 2 Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın Kétürdi raxne-yi ġam mülk[ü] xānumānımġa 3 Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım Bıraqdı dām-ı belā cism-i nātüvānımġa 4 Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup Bahār berdi11 xazān-bū[y]lı12 bu būstānımġa 5 Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān Ki étdi Ģūle füzūn āteĢ-i nigāhımġa 7 Ç: Virdüng aġyār iline meylini yaķdung ivimi K: Verdin ağyar eline yıxdın evimi 8 Ç: nesne; K: senin 9 Ç: yardıŋ 10 G, K: saldı „ıĢq 11 K: verdi G, K: xazān ber 12 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1649 Serpil YAZICI ŞAHİN 1650 [3a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [Ç, G, K] 1 Köze ol Ģeh yolıdın özge ġubārī bolmasun Mendin özge kimsege andın güźārī bolmasun 2 GülĢen-i kūyında kim serv-i qadı mev„āsıdur Her šaraf eĢkimdin özge cūy-bārī bolmasun 3 Köymesün13 köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı14 Tende berq-ı vaŝldın özge Ģerārī bolmasun 4 Méndin özge bolmasun maģrem ģarem-i bezmde Tan[g] nemidin özge onda perde-dārī bolmasun 5 Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq Her né bolsa bolsun ammā inšizārī bolmasun 6 Dédi kim bezmimde bolsun bir perestkārī Ŝādıqī Līk meyl-i „iĢret ü būs u kenārī15 bolmasun [4a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [Ç, G, K] 1 Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün Kim éder yüzmiŋ cefā her dem baŋa aġyār içün 2 Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men16 dem-be-dem Tutdılar yüz miŋ kerez17 mātem men-i bīmār içün 13 Ç: köynemesün 14 K: odu 15 Ç: güźārı 16 Ç: ölürüm 17 Ç: kez Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 3 Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox [u] var içün 4 MüĢkil-i düĢvārı „ıĢqa étme tedbīr ey ģakīm Éylemez tedbīr asıġ18 bu müĢkīl-i düĢvār içün 5 Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„oldı ġam19 Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇār içün 6 Ŝādıqī āzürde ister her zamān cānān seni Gūyiyā xalq éyledi [xālıq] séni āzār içün [5a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [K] 1 Bir nigārın ģicr ü bernādın20 cihānıŋ miģneti KāĢ „ālemdin késilgeydi köŋülnüŋ ülfeti 2 Sordı dün „ālemni ol Ģūx-ı vücūdın érmedüm Āh u efġān kim tilimni tutdı „ıĢqıŋ dehĢeti 3 Él közige qoydı çün ġīrīn niĢān21 Kūhken „Āqıbet urdı baĢıġa teĢne22 „ıĢqıŋ ġayreti 4 Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar Bu söziŋ ey hem-nīĢīn elbette yoqdur ŝoģbeti 5 Gerd-i xāk setr23 bolup cismimde nāŝix qılma men„ „Ayb émestür „āĢıqın bolsa bu māyelıġ kisveti 18 K: - 19 G: ġam[ım] 20 K: hicrivü nabedin 21 K: niĢani 22 K: tiĢe 23 K: Gerdi-xakister Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1651 Serpil YAZICI ŞAHİN 1652 6 Gerçi „ıĢqıŋ nevbetin24 Ferhād u Mecnūn çaldılar ġimdi „ıĢq olup olardın bizge berdi nevbeti 7 Ŝādıqī‟din bāde terkin istemeŋ ey ehl-i zühd Gūyiyā mey birle bolmıĢdur muxayyer šıyneti [6a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [K] 1 Menzilim dergāģ-ı cānānımda bolġay kāĢkī Yā oŋa menzil menim cānımda bolġay kāĢkī 2 Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx25 ey refīq Bu kéçe cānānımda mihmānda bolġay kāĢkī 3 ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tutar ey „aqs-i ten Menzili bu çeĢmler yanımda bolġay kāĢkī 4 Ayrılıq daġı bile yandı köŋüldin ayrı cān Yanmaqdadur bu köŋül yanımda bolġay kāĢkī 5 KāĢ bolġaydı qulaġında fiġānım birle āh Yā qulaġı āh u efġānımda bolġay kāĢkī 6 Germrūlıq kösretip qala mu yaĢım burun yürür26 Bu reĢĢ27-i bī-raģm sulšānımda bolġay kāĢkī 7 Sādıqī evvel qadem qoyma faqīr bu virāne Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī 24 K: Gerçi eĢqin tüstüsün 25 K: men ilen 26 K: keremruluq gösterib qalmıĢam birun 27 K: reviĢ Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri [7a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [K, G] 1 Qalmaġay érdi bu „ālemde muģabbet kāĢkī TüĢkey érdi dehrdin28 resm-i meveddet kāĢkī 2 Çün elif teg vāģid olmaqdur cihāndın „āqıbet Tutmaġay érdi kiĢi hīç-kesle29 ülfet kāĢkī 3 Bilmes érmiĢler kiĢi qadrın vašan ebnāsı çün Tutġay érdi dāmenimni xāk-i ġurbet kāĢkī 4 Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol Tutġay érdi bu köŋül méndin naŝīģat kāĢkī 5 Ŝıģģatım berdi „iyādetdin peĢīmānlıq saŋa Bermegey érdi maŋa eyyām ŝıģģat kāĢkī 6 Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün dan[g]la seni Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī [8a] (Mücteśś: mefā„īlün fe„ilātün mefā„ilün fā„lün) [K] Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni30 1 Daġıtma kākülüŋe bī-qarār qılma meni 2 Raqīb bezmi ez Ģurb-ı mey ģarāretdin „Araq töküp yüzdin eĢkbār qılma meni 3 Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil Nihānī āh çekip āĢikār qılma meni 28 K: tüĢkey erdi vü berdin 29 K: kimle 30 K: Çadruye yüzni, ey Ģux, diraz qılma meni Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1653 Serpil YAZICI ŞAHİN 1654 4 Beraāt-i ģesābda tut bu isnātdın Ġarīb ü bīkes ü bī-„itibār qılma meni 5 Cemāl-i ģayreti bī-xūĢım söyle[Ģ]me raqīb Ŝādıq-ı ŝādıq sevā durup hūĢyār qılma meni 6 Qadem qoyar közüm lāf urdı merdüm ra[qīb]31 Qıl émdi renc-i qadem Ģermsār qılma meni 7 Gülüm çevürme yüziŋ ġayra Ŝādıqī yaŋlıġ Bu gülĢeniŋde reĢk-i mezār qılma méni [9a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [K] 1 Étme vāqıf öldügimdin nevģa-ger hem-demleri Qorqaram tutġay melālet ģāšır-ı xurremleri 2 Étseŋ ey ehl-i cihān bezm-i cihānda Ģādlıq Kim özüm birle apardum bu32 cihāndın ġamları 3 Ġayr-ı maģrem hūblar bezminde nā-maģremdür Bu söze Ģāhid bu kim maģremdür maģremleri 4 Köŋlüm almaqdı né bīm étkey közüŋ merdümleri Yoq turur yüz mestī dilāverdin cūyā-yı gūleri?33 5 Nevģa tursalar34 cihān devrinde mātem dīdeler Ŝādıqī sen olmasaŋ ser-ģalqa-yı mātemleri 31 K: - 32 K: - 33 K: Yoxdur yüz min dilaverdin cuyayguleri 34 K: qurmazlar Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri [10a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [K] 1 Nāvek-i cevrin soqa köŋlümge peyvend éyleŋüz35 Bu semerdin naxl-ı „ömrümni berūmend éyleŋüz 2 Ey édenler mihr bilen xoĢ-dīl ġareż erbābını Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz 3 Yā çekin divāne köŋlümni vefā zincīriġa Yā çekip tīġ-ı cefā perkend perkend éyleŋüz 4 Aġzı36 ruxsārında mıdur xaste köŋlüm derd-nāk Ey devācular tedāvī [i]çün gülbend éyleŋüz 5 Pend37 maqšūlı émestür tilbe nāŝixler méni „Aql teklīfidin ol qābil bend éyleŋüz 6 Ŝādıqī teg38 ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves „Aql erbābın ser-i Mecnūn‟ġa mānend éyleŋüz [11a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [Ç, G, K] 1 Ey ecel al cānımı „ālemniansız körmeyin Cānımı cānānsız u cismimni cānsız körmeyin 2 Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm Ġsterim bu bāġnı39 serv-i revānsız körmeyin 35 K: Naveki-cövrün sineme könlüm ona peyvend eylenüz 36 K: ağrı 37 K:bidi 38 K: Sadiqitin 39 Ç: bāġını Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1655 Serpil YAZICI ŞAHİN 1656 3 Qoy yıqılsun ŝabr40 bünyādı tökülsün cām-ı „ayĢ Közümi seylābsız baġrımnı qansız körmeyin 4 Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım Kim ģayāt eyyām[ı]nı41 ol nev-civānsız körmeyin 5 Ger xayālı kélmese közdin qılay qaš„-ı nažar Ŝādıqī hergiz bu évni mihmānsız körmeyin [12a] (Hezec: mefā„īlün mefā„īlün mefā„īlün mefā„īlün) [Ç, K] 1 XoĢā oŋlar42 ki cānān bezmide maģremleri bardur Ménim dék bīkes erbāblar yavuq hem-demleri bardur 2 Çüçük43 söz birle aģvālın sorar aġyār-ı bī-derdiŋ Néçük44 Ģād olmasunlar raģmsız merhemleri bardur 3 Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar Menim yoq olduqum kim „aceb-i mātemleri bardur 4 Méni efsürde qıldı hecr sūzı vaŝl-ı cānımdın Qavansunlar45 olar kim özgeçe „ālemleri bardur 5 Közüm46 merdümleri tā tutdı menzil baģr-ı eĢkimde Mu„ayyen oldı kim „ālemde su ādemleri bardur 6 Olar kim Ģādumānlıq birle „ömri ŝarf qılġaylar Eger nāĢād olursa Ŝādıqī bī-ġamları bardur 40 Metin ‫ ﺼﺑﻰ‬biçiminde yazılmıĢtır. 41 Ç, G: eyyāmnı 42 Ç: aŋlar 43 Ç: çü çoq; K: - 44 Ç, K: niçün 45 Ç: qıvansunlar 46 K: gözün Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri [13a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [G, K] 1 ġūle-yi ġamdın méni vü ŝabrımı örtedi ot Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot 2 Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı47 bünyādı ot 3 Kéldi gülgūn segirtüp48 bir Ģūx u mén boldum esīr Barça él sālim méni bed-rūzġa uçradı49 ot 4 Qop yanımdın hem-nīĢīn kim Ģūlelıġdur āh-ı germ Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot 5 Sanma bī-te‟sīr āhım uçqunın ey müddeī Bolma ġāfil kim érür elbette od50 evlādı ot 6 Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh Köymesün Mecnūn‟ı vü yandırmasun Ferhād‟ı ot [14a] (Mücteśś: mefā„īlün fe„ilātün mefā„ilün fā„lün) [K] 1 Köŋlüŋ istese ġam derdiġa devā qadeģ iç Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç 2 Viŝāl bezmide [e]ger tüĢse „arżıģāle mecāl Ģicāb def„i içün él tola tola qadeģ iç 47 G, K: saqfı suy u 48 G: sekritüp 49 G: uçardı 50 G, K: ot Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1657 Serpil YAZICI ŞAHİN 1658 3 Körey déseŋ51 felekūn ŝubģ u Ģāmı yeksān Eger ŝabāģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç 4 Eger ki meykedeġa tüĢe muģtesib güźerüŋ Xilāf-ı meĢreb édüp qılma macerā qadeģ iç 5 Déme xumārī belādur dīv-i52 qadeģ içmen Ki bar du„ā-yı qadeģni dāfi„-i belā qadeģ iç 6 Qanadı inse maqāmıŋbeqā-yı ecel ey dil Unutma devr-i qadeģni vü cā-be-cā qadeģ iç 7 Zamān küdūretidin Ŝādıqī eger bilseŋ Mükedder olmaya köŋlün mükerrā qadeģ iç [15a]53 (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [Ç, G, K] 1 Köŋlümüŋ her dem kirer ol māhsimā qoynına Yeridür ger kirse xurĢīdniŋ Mesiģā qoynına 2 Sīnemi çāk54 éyleyüp ol ay xayālın beklerin Öyle kim bekleĢdürür ģāçını tersā qoynına 3 Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile Ġonçeniŋ ister kire gülberg-i ra„nā qoynına 4 Gevher-i eĢkim cihānı tutdı evlādur bu kim Qoymaya Ģimden geri lü‟lü‟ni deryā qoynına 51 K: gör, ey disan 52 K: deyü 53 Gandjei‟nin Batı Türkçesi baĢlığı altında değerlendirdiği bu gazel, Batı Türkçesi yanında Doğu Türkçesinin dil özelliklerini içerdiğinden çalıĢmaya dâhil edilmiĢtir. 54 K: hal Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 5 Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar Ŝādıqī alır xayāl-ı yārı tenhā qoynına [16a] (Remel: fā„ilātün fā„ilātün fā„ilātün fā„ilün) [Ç, K] 1 Qıldı hengām-ı sefer serv-i xırāmānım vedā„ Vaqtıdur qılsa ten-i dil-xasteni cānım vedā„ 2 Vaŝl xˇānı üzre çün küfrān-ı ni„met qılmadum Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„ 3 Barsa her yanġa barur ardınca eĢk-i ģasretim Éylemez55 ol xāk-i pādan çeĢm-i giryānım vedā„ 4 Yārdın Ģimdi vedā„ eyyāmıdur dōstlar Éylemeŋ ģayret qılursa „aql u sāmānım vedā„ 5 „Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ56 Kim bu yaŋlıġ57 éyledi Ģūx-ı süxandānım vedā„ 6 Cān u ten mābeynde sāmān-ı ülfet qalmadı Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„ 7 Ŝādıqī bülbül kibi yıġlap tiler āvārelıġ Kim bu gülĢendin qılur gülberg-i xandānım vedā„ [17a] (Hezec: mefā„īlün mefā„īlün mefāīlün mefāīlün) [Ç, K] 1 Eger dünyā budur bīxān u bīmān olmamız yegdür Bıraqıp „iĢret esbābını „üryān olmamız yegdür 55 Ç: eylemeŋ 56 Ç: „Özri taqŝīrātla ger küng-i lāl olsam né bāng K: Üzri-taqsirat ile güngü lal olsam, ni bang 57 K: yanıklık Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1659 Serpil YAZICI ŞAHİN 1660 2 Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı Xarābāt ehli dék58 mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür 3 Bulursa ol cemā„at kim urarlar lāf-ı baxĢāyīĢ Yeter cem„iyyet-i xāšır perīĢān olmamız yegdür 4 Eger devlet budur kim dūndan xalqı išā„atdın Kél ey hem-dem ġula xān59 olmamız yegdür 5 Bolay kim él vire bir serv-i xoĢ-reftār pābūsı Cihānda sāye dék60 xāk ile yeksān olmamız yegdür 6 Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ61 Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür 7 Cihān gülzārınıŋ xandān güli berbād olur āxir Bulut dék62 gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür 8 Bulunmaz çün cihān ma„mūreside xāne-i mūnis Enīs-i ġam muqīm-i genc-i vīrān olmamız yegdür 9 Der ü dāmıŋ ģarīfi olmanuz mūr-ı za„īfleriz Déme ey Ŝādıqī mülke Süleymān olmamız yegdür [18a] (Mużāri„: mef„ūlüfā„ilātü mefā„īlü fā„ilün) [G, K] 1 Élgide al alma émes kim ata tutar Al ile aldı köŋlümi ol Ģūx-ı gül„iźār 58 Ç, K: ehlidin 59 Ç: ġalā-xān; K: elaxan 60 Ç: sāyedin; K: sayeden 61 Ç: Ģašš ü šamānıŋ; K: zöhdü ribavü Ģattü damanın 62 Ç: bulutdın; K: buludtik Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 2 Cām-ı neĢāš tutsa birev Ģāh bezmide Tan[g] yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār 3 Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār 4 Ol Türk-menend élgidin öper qadeģ-i Ģarāb TüĢse élige cān „avāzın bérmege né bar 5 Seng-i ģavādiś-i ġam ile yıqılur köŋül Sāqī Ģarāb-ı sāġarıdın qılmasa ģisār 6 „Abbās ġāh bezmide yeksān içer qadeģ Çiŋiz birle Ŝādıqī rind-i mey-güsār 7 Bolsun bu pādĢāh-ı cihāngīre dem-be-dem Devlet-mušī‟ vü baht-refīq ü zamāne-yār A ābād < Far. Bayındır, mâmur ā. ét- (YaxĢı bardun ki bozuq köŋlümi ābād étdüŋ) 1a/1 „Abbās ġāh ö.a. ġah I. Abbas (1587-1629), Safevî Hanedânı‟ndan Ġran Ģahı „A. („Abbās ġāh bezmide yeksān içer qadeģ) 18a/6 „aceb < Ar. Tuhaf, alıĢılmamıĢ „a. (Menim yoq olduqum kim „aceb-i mātemleri bardur) 12a/3 ādem < Ar. Ġnsan, adam ā.+leri (Mu„ayyen oldı kim „ālemde su ādemleri bardur) 12a/5 aġyār < Ar. Yabancılar, baĢkaları a. (Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi ) 1a/3 a. (Çüçük söz birle aģvālın sorar aġyār-ı bī-derdiŋ) 12a/2 a. içün (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 a.+a. (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 aġ(ı)z Ağız a.+ı (Aġzı ruxsārında mıdur xaste köŋlüm derd-nāk) 10a/4 āh Ah, eyvah ā. (KāĢ bolġaydı qulaġında fiġānım birle āh) 6a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1661 Serpil YAZICI ŞAHİN 1662 ā. (Qop yanımdın hem-nīĢīn kim Ģūlelıġdur āh-ı germ) 13a/4 ā. (Āh u efġān kim tilimni tutdı „ıĢqıŋ dehĢeti) 5a/2 ā.(Yā qulaġı āh u efġānımda bolġay kāĢkī) 6a/5 ā.çek- (Nihānī āh çekip āĢikār qılma meni) 8a/3 ā.çek- (Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh) 13a/6 ā.+ım (Sanma bī-te‟sīr āhım uçqunın ey müddeī) 13a/5 aģbāb < Ar. Dostlar, sevdikler a. ile (Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar) 15a/5 āxir < Ar. Son ā. (Cihān gülzārınıŋ xandān güli berbād olur āxir) 17a/7 aģvāl < Ar. Haller, durumlar a.+ın sor- (Çüçük söz birle aģvālın sorar aġyār-ı bī-derdiŋ) 12a/2 „āqıbet < Ar. Son; sonunda „ā. („Āqıbet urdı baĢıġa teĢne „ıĢqıŋ ġayreti) 5a/3 „ā. (Çün elif teg vāģid olmaqdur cihāndın „āqıbet) 7a/2 „āqil < Ar. Aklı baĢında, aklını kullanabilen „a. ol! (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol) 7a/4 „aql < Ar. Akıl „a. (Éylemeŋ ģayret qılursa „aql u sāmānım vedā„) 16a/4 „a. („Aql teklīfidin ol qābil pend éyleŋüz) 10a/5 „a. („Aql erbābın ser-i Mecnūn‟ġa mānend éyleŋüz) 10a/6 „aqs < Ar. Yansıma, çarpma, vurma „a. (ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tutar ey „aqs-i ten) 6a/3 al (I) Hile, aldatma, tuzak a. ile (Al ile aldı köŋlümi ol Ģūx-ı gül„iźār) 18a/1 al (II) Alev rengi parlak kırmızı a. (Élgide al alma émes kim ata tutar) 18a/1 al- Almak a.-ır (Ŝādıqī alır xayāl-ı yārı tenhā qoynına) 15a/5 a.-dı (Al ile aldı köŋlümi ol Ģūx-ı gül„iźār) 18a/1 a.! (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 a.! (Ey ecel al cānımnı „ālemni ansız körmeyin) 11a/1 a.-maqdı (Köŋlüm almaqdı né bīm étkey közüŋ merdümleri) 9a/4 „ālem < Ar. Dünya, evren „ā.+ni (Ey ecel al cānımnı „ālemni ansız körmeyin) 11a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri „ā.+ni (Sordı dün „ālemni ol Ģūx-ı vücūdın érmedüm) 5a/2 „ā.+de (Qalmaġay érdi bu „ālemde muģabbet kāĢkī) 7a/1 „ā.+de (Mu„ayyen oldı kim „ālemde su ādemleri bardur) 12a/5 „ā.+din (KāĢ „ālemdin késilgeydi köŋülnüŋ ülfeti) 5a/1 „ā.+leri (Qavansunlar olar kim özgeçe „ālemleri bardur) 12a/4 alma Elma a. émes (Élgide al alma émes kim ata tutar) 18a/1 ammā < Ar. Ama, fakat a. (Her né bolsa bolsun ammā inšizārī bolmasun) 3a/5 andın Ondan; oradan a. (Mendin özge kimsege andın güźārī bolmasun) 3a/1 anıŋ Onun a. teg (Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇār içün) 4a/5 ansız Onsuz a. (Ey ecel al cānımnı „ālemni ansız körmeyin) 11a/1 apar- Götürüvermek a.-dum (Kim özüm birle apardum bu cihāndın ġamları) 9a/2 ara Ara, arasında a. (Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm) 11a/2 „araq < Ar. Ġçki „a. („Araq töküp yüzdin eĢkbār qılma meni) 8a/2 ard Arka taraf; art a.+ınca (Barsa her yanġa barur ardınca eĢk-i ģasretim) 16a/3 „arżıģāl < Ar.+Far. „arż-ı ģāl Dilekçe „a.+e (Viŝāl bezmide [e]ger tüĢse „arżıģāle mecāl) 14a/2 asıġ Fayda, yarar a. (Éylemez tedbīr asıġ bu müĢkīl-i düĢvār içün) 4a/4 āĢikār < Far. āĢkār Açık, apaçık, ortada ā. qılma- (Nihānī āh çekip āĢikār qılma meni) 8a/3 at- Atmak a.-a (Élgide al alma émes kim ata tutar) 18a/1 āteĢ < Far. AteĢ ā. (Ki étdi Ģūle füzūn āteĢ-i nigāhımġa) 2a/5 āvārelıġ < Far.+T. Avarelik, iĢsiz güçsüzlük, aylaklık ā. (Ŝādıqī bülbül kibi yıġlap tiler āvārelıġ) 16a/7 „avāż < Ar. a„vāż Bedeller Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1663 Serpil YAZICI ŞAHİN 1664 „a.+ın (TüĢse élige cān „avāżın bérmegené bar) 18a/4 ay Ay; ay yüzlü güzel a. (Sīnemi çāk éyleyüp ol ay xayālın beklerin) 15a/2 a. (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 „āyān < Ar. Açık, apaçık, belli, ortada „a. ol- (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 „ayb < Ar. Ayıp „a. émestür („Ayb émestür „āĢıqın bolsa bu māyelıġ kisveti) 5a/5 ayrı Ayrı a. (Ayrılıq dāġı bile yandı köŋüldin ayrı cān) 6a/4 ayrılıġ Ayrılık → ayrılıq a. (Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men dem-be-dem) 4a/2 ayrılıq Ayrılık → ayrılıġ a. (Ayrılıq dāġı bile yandı köŋüldin ayrı cān) 6a/4 „ayĢ < Ar. YaĢama „a. (Qoy yıqılsun ŝabr bünyādı tökülsün cām-ı „ayĢ) 11a/3 āzād < Far. Özgür, serbest ā. ét- (YaxĢı varduŋ bu qafesdin onı āzād étdüŋ) 1a/5 āzār < Far. Ġncitme, üzme, kırma ā. içün (Gūyiyā xalq éyledi xālıq seni āzār içün) 4a/6 āzürde < Far. ĠncinmiĢ, kırılmıĢ, gücenmiĢ ā. (Ŝādıqī āzürde ister her zamān cānān seni) 4a/6 B bāde < Far. ġarap b. (Ŝādıqī‟din bāde terkin istemeŋ ey ehl-i zühd) 5a/7 bāġ < Far. Bağ, büyük bahçe, bostan b.+nı (Ġsterim bu bāġnı serv-i revānsız körmeyin) 11a/2 b.+a (Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile) 15a/3 baġ(ı)r Bağır, göğüs b.+ımnı (Közümi seylābsız baġrımnı qansız körmeyin) 11a/3 bahār < Far. Bahar mevsimi b. (Bahār berdi xazān-bū[y]lı bu būstānımġa) 2a/4 baģr < Ar. Deniz b. (Közüm merdümleri tā tutdı menzil baģr-ı eĢkimde) 12a/5 baxĢāyīĢ < Far. BağıĢlama, ihsan etme b. ur- (Bulursa ol cemā„at kim urarlar lāf-ı baxĢāyīĢ) 17a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri baxt < Far. Talih b. (Devlet-mušī‟ vü baht-refīq ü zamāne-yār) 18a/7 baŋa Bana b. (Kim éder yüzmiŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 bar Var → var b. (Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar) 5a/4 b. (Ki bar du„ā-yı qadeģni dāfi„-i belā qadeģ iç) 14a/5 b. (TüĢse élige cān „avāżın bérmege né bar) 18a/4 b.+dur (Qavansunlar olar kim özgeçe „ālemleri bardur) 12a/4 b.+dur (Eger nāĢād olursa Ŝādıqī bī-ġamları bardur) 12a/6 b.+dur (Mu„ayyen oldı kim „ālemde su ādemleri bardur) 12a/5 b.+dur (Menim yoq olduqum kim „aceb-i mātemleri bardur) 12a/3 b.+dur (Ménim dék bīkes erbāblar yavuq hem-demleri bardur) 12a/1 b.+dur (Néçük Ģād olmasunlar raģmsız merhemleri bardur) 12a/2 b.+dur (XoĢā oŋlar ki cānān bezmide maģremleri bardur) 12a/1 b.+ım (Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot) 13a/1 bar- Varmak, gitmek, ulaĢmak → var- b.-ur (Barsa her yanġa barur ardınca eĢk-i ģasretim) 16a/3 b.-dun (YaxĢı bardun ki bozuq köŋlümi ābād étdüŋ) 1a/1 b.-sa (Barsa her yanġa barur ardınca eĢk-i ģasretim) 16a/3 barça Bütün, hep, hepsi b. (Barça él sālim méni bed-rūzġa uçradı ot) 13a/3 baĢ BaĢ, kafa b.+ıġa ur- („Āqıbet urdı baĢıġa teĢne „ıĢqıŋ ġayreti) 5a/3 bed-rūz < Far. Günü, zamanı kötü b. (Barça él sālim méni bed-rūzġa uçradı ot) 13a/3 beqā < Ar. Kalıcılık b. (Qanadı inse maqāmıŋ beqā-yı ecel ey dil) 14a/6 bekle- Beklemek b.-rin (Sīnemi çāk éyleyüp ol ay xayālın beklerin) 15a/2 bekleĢdür- Muhafaza etmek, korumak b.-ür (Öyle kim bekleĢdürür ģāçını tersā qoynına) 15a/2 belā < Ar. Bela, musibet b. (Ki bar du„ā-yı qadeģni dāfi„-i belā qadeģ iç) 14a/5 b. (Bıraqdı dām-ı belā cism-i nātüvānımġa) 2a/3 b.+dur (Déme xummārī belādur qadeģ içmen) 14a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1665 Serpil YAZICI ŞAHİN 1666 ben I. teklik kiĢi zamiri, ben → men, mén b. (Dün urup daĢ ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ) 1a/1 b.+i (Yoq vefā cevr ü cefādın beni maģrūm étme) 1a/2 ber- Vermek → bér- b.-di (Bahār berdi xazān-bū[y]lı bu būstānımġa) 2a/4 b.-di (Ŝıģģatım berdi „ıyādetdin peĢīmānlıq saŋa) 7a/5 b.-di (ġimdi „ıĢq olup olardın bizge berdi nevbeti) 5a/6 b.-gey érdi (Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī) 7a/6 b.-megey érdi (Bermegey érdi maŋa eyyām ŝıģģat kāĢkī) 7a/5 beraāt < Ar. berā‟et Aklanma b. (Beraāt-i ģesābda tut bu isnātdın) 8a/4 berbād < Far. PeriĢan, harap b. ol- (Cihān gülzārınıŋ xandān güli berbād olur āxir) 17a/7 berq < Ar. ġimĢek b. (Tende berq-ı vaŝldın özge Ģerārī bolmasun) 3a/3 b. édi (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 b. édi (Yene né berq édi kim „ıĢq saldı cānımġa) 2a/1 bernā < Far. Güzel b. (Bir nigārın ģicr ü bernādın cihānıŋ miģneti) 5a/1 berūmend < Far. Kısmetli b.éyle- (Bu semerdin naxl-ı „ömrümni berūmend éyleŋüz) 10a/1 bes < Far. Yeterli, çok b. (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 b. (Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men dem-be-dem) 4a/2 bezm < Far. Ġçkili, eğlenceli meclis b. (Étseŋ ey ehl-i cihān bezm-i cihānda Ģādlıq) 9a/2 b. (Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar) 15a/5 b.+de (Mendin özge bolmasun maģrem ģarem-i bezmde) 3a/4 b.+imde (Dédi kim bezmimde bolsun bir perestkārī Ŝādıqī) 3a/6 b.+i (Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz) 10a/2 b.+i (Raqīb bezmi ez Ģurb-ı mey ģarāretdin) 8a/2 b.+ide (Viŝāl bezmide [e]ger tüĢse „arżıģāle mecāl) 14a/2 b.+ide (XoĢā oŋlar ki cānān bezmide maģremleri bardur) 12a/1 b.+ide („Abbās ġāh bezmide yeksān içer qadeģ) 18a/6 b.+ide (Cām-ıneĢāš tutsa birev Ģāh bezmide) 18a/2 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri b.+inde (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 b.+inde (Ġayr-ı maģrem hūblar bezminde nā-maģremdür) 9a/3 bér- Vermek → ber- b.-düŋ (Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi ) 1a/3 b.-mege (TüĢse élige cān „avāżın bérmege né bar) 18a/4 bıraq- Bırakmak, terk etmek b.-dı (Bıraqdı dām-ı belā cism-i nātüvānımġa) 2a/3 b.-ıp (Bıraqıp „iĢret esbābını „üryān olmamız yegdür) 17a/1 bī-derd < Far. Dertsiz b. (Çüçük söz birle aģvālın sorar aġyār-ı bī-derdiŋ) 12a/2 bī-ġam < Far.+Ar. Gamsız, kedersiz b.+ları (Eger nāĢād olursa Ŝādıqī bī-ġamları bardur) 12a/6 bīxān u bīmān < Far. Evsiz, barksız b. ol- (Eger dünyā budur bīxān u bīmān olmamız yegdür) 17a/1 bī-xūĢ < Far. Aklı yerinde olmayan, akılsız, deli b.+ım (Cemāl-i ģayreti bī-xūĢım söyle[Ģ]me raqīb) 8a/5 bī-„itibār < Far.+Ar. Ġtibarsız b. qılma- (Ġarīb ü bīkes ü bī-„itibār qılma meni) 8a/4 bī-qarār < Far.+Ar. Kararsız, yerinde duramayan b.qılma- (Daġıtma kākülüŋe bī-qarār qılma meni) bīkes < Far. bī+kes Kimsesiz b. (Ménim dék bīkes erbāblar yavuq hem-demleri bardur) 12a/1 b. qılma- (Ġarīb ü bīkes ü bī-„itibār qılma meni) 8a/4 bī-te‟sīr < Far.+Ar. Etkisiz b. (Sanma bī-te‟sīr āhım uçqunın ey müddeī) 13a/5 bil- Bilmek b.-seŋ (Zamān küdūretidin Ŝādıqī eger bilseŋ) 14a/7 b.-mes (Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot) 13a/4 b.-mes érmiĢler (Bilmes érmiĢler kiĢi qadrın vašan ebnāsı çün) 7a/3 bile Ġle, birlikte → bilen; birle; ile b. (Ayrılıq dāġı bile yandı köŋüldin ayrı cān) 6a/4 bilen Ġle, birlikte → bile; birle; ile b. (Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men dem-be-dem) 4a/2 b. (Ey édenler mihr bilen xoĢ-dīl ġareż erbābını) 10a/2 biliĢ EĢ, dost Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1667 Serpil YAZICI ŞAHİN 1668 b.+ni (Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot) 13a/4 bīm < Far. Korku; tehlike b. ét- (Köŋlüm almaqdı né bīm étkey közüŋ merdümleri) 9a/4 bīmār < Far. Hasta b. içün (Tutdılar yüz miŋ kerez mātem men-i bīmār içün) 4a/2 bir Bir b. (Bolay kim él vire bir serv-i xoĢ-reftār pābūsı) 17a/5 b. (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 b. (Dédi kim bezmimde bolsun bir perestkārī Ŝādıqī) 3a/6 b. (Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün) 4a/1 b. (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 b. (Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün) 4a/3 b. (Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī) 7a/6 b. (Bir nigārın ģicr ü bernādın cihānıŋ miģneti) 5a/1 bī-raģm < Far.+Ar. Acımasız, merhametsiz b. (Bu reĢĢ-i bī-raģm sulšānımda bolġay kāĢkī) 6a/6 birev Birisi, her birisi b. (Cām-ı neĢāš tutsa birev Ģāh bezmide) 18a/2 birle Ġle, birlikte → bile; bilen b. (Gūyiyā mey birle bolmıĢdur muxayyer šıyneti) 5a/7 b. (KāĢ bolġaydı qulaġında fiġānım birle āh) 6a/5 b. (Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa) 18a/3 b. (Her nefes ŝavt-ı vefā birle éder-sen nāle) 1a/4 b. (Çüçük söz birle aģvālın sorar aġyār-ı bī-derdiŋ) 12a/2 b. (Olar kim Ģādumānlıq birle „ömri ŝarf qılġaylar) 12a/6 b. (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 b. (Çiŋiz birle Ŝādıqī rind-i mey-güsār) 18a/6 b. (Kim özüm birle apardum bu cihāndın ġamları) 9a/2 b. (Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„) 16a/6 bī-vech < Far.+Ar. Sebepsiz, nedensiz b. (Köymesün köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı) 3a/3 biz Biz b.+ge (ġimdi „ıĢq olup olardın bizge berdi nevbeti) 5a/6 bol- Olmak b.-dum (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri b.-dı (Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni) 13a/2 b.-ġay (Yā qulaġı āh u efġānımda bolġay kāĢkī) 6a/5 b.-ġay (Yanmaqdadur bu köŋül yanımda bolġay kāĢkī) 6a/4 b.-ġay (Menzili bu çeĢmler yanımda bolġay kāĢkī) 6a/3 b.-ġay (Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 b.-ġay (Bu kéçe cānānımda mihmānda bolġay kāĢkī) 6a/2 b.-ġay (Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/7 b.-ġay (Yā oŋa menzil menim cānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 b.-ġay (Bu reĢĢ-i bī-raģm sulšānımda bolġay kāĢkī) 6a/6 b.! (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq) 3a/5 b.-sun (Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇār içün) 4a/5 b.-sun (Dédi kim bezmimde bolsun bir perestkārī Ŝādıqī) 3a/6 b.-sun (Her né bolsa bolsun ammā inšizārī bolmasun) 3a/5 b.-sun (Bolsun bu pādiĢāh-ı cihāngīre dem-be-dem) 18a/7 b.-sa („Ayb émestür „āĢıqın bolsa bu māyelıġ kisveti) 5a/5 b.-sa (Her né bolsa bolsun ammā inšizārī bolmasun) 3a/5 b.-ay (Bolay kim él vire bir serv-i xoĢ-reftār pābūsı) 17a/5 b.-up (Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup) 2a/4 b.-up (Gerd-i xāk setr bolup cismimde nāŝix qılma men„) 5a/5 b.-ma (Bolma ġāfil kim érür elbette od evlādı ot) 13a/5 b.-masun (Mendin özge bolmasun maģrem ģarem-i bezmde) 3a/4 b.-masun (Tende berq-ı vaŝldın özge Ģerārī bolmasun) 3a/3 b.-masun (Mendin özge kimsege andın güźārī bolmasun) 3a/1 b.-masun (Köze ol Ģeh yolıdın özge ġubārī bolmasun) 3a/1 b.-masun (Her né bolsa bolsun ammā inšizārī bolmasun) 3a/5 b.-masun (Līk meyl-i „iĢret ü būs u kenārī bolmasun) 3a/6 b.-masun (Her šaraf eĢkimdin özge cūy-bārī bolmasun) 3a/2 b.-masun (Tan nemidin özge onda perde-dārī bolmasun) 3a/4 b.-mıĢdur (Gūyiyā mey birle bolmıĢdur muxayyer šıyneti) 5a/7 b.-ġaydı (KāĢ bolġaydı qulaġında fiġānım birle āh) 6a/5 bozuq Bozuk, viran b. (YaxĢı bardun ki bozuq köŋlümi ābād étdüŋ) 1a/1 bu (I) Bu (iĢaret zamiri) b. (Gevher-i eĢkim cihānı tutdı evlādur bu kim) 15a/4 b. (Bu söze Ģāhid bu kim maģremdür maģremleri) 9a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1669 Serpil YAZICI ŞAHİN 1670 b. ése (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 b.+dur (Eger dünyā budur bīxān u bīmān olmamız yegdür) 17a/1 b.+dur (Eger devlet budur kim dūndan xalqı išā„atdın) 17a/4 bu (II) Bu (iĢaret sıfatı) b. (Beraāt-i ģesābda tut bu isnātdın) 8a/4 b. (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 b. (Bahār berdi xazān-bū[y]lı bu būstānımġa) 2a/4 b. („Ayb émestür „āĢıqın bolsa bu māyelıġ kisveti) 5a/5 b. (Bolsun bu pādiĢāh-ı cihāngīre dem-be-dem) 18a/7 b. (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 b. (Kim bu gülĢendin qılur gülberg-i xandānım vedā„) 16a/7 b. (Tutġay érdi bu köŋül méndin naŝīģat kāĢkī 7a/4 b. (Bu söziŋ ey hem-nīĢīn elbette yoqdur ŝoģbeti) 5a/4 b. (Bu reĢĢ-i bī-raģm sulšānımda bolġay kāĢkī) 6a/6 b. (Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı bünyādı ot) 13a/2 b. (Éylemez tedbīr asıġ bu müĢkīl-i düĢvār içün) 4a/4 b. (Qalmaġay érdi bu „ālemde muģabbet kāĢkī) 7a/1 b. (YaxĢı varduŋ bu qafesdin onı āzād étdüŋ) 1a/5 b. (Sādıqī evvel qadem qoyma faqīr bu virāne) 6a/7 b. (Yanmaqdadur bu köŋül yanımda bolġay kāĢkī) 6a/4 b. (Ġsterim bu bāġnı serv-i revānsız körmeyin) 11a/2 b. (Ŝādıqī hergiz bu évni mihmānsız körmeyin) 11a/5 b. (Kim bu yaŋlıġ éyledi Ģūx-ı süxandānım vedā„) 16a/5 b. (Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile) 15a/3 b. (Menzili bu çeĢmler yanımda bolġay kāĢkī) 6a/3 b. (Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx ey refīq) 6a/2 b. (Bu söze Ģāhid bu kim maģremdür maģremleri) 9a/3 b. („Ayb émestür „āĢıqın bolsa bu māyelıġ kisveti) 5a/5 b. (Bu kéçe cānānımda mihmānda bolġay kāĢkī) 6a/2 b. (Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil) 8a/3 b. (Bu gülĢeniŋde reĢk-i mezār qılma meni) 8a/7 b. (Kim özüm birle apardum bu cihāndın ġamları) 9a/2 b. (Bu semerdin naxl-ı „ömrümni berūmend éyleŋüz) 10a/1 bul- Bulmak b.-ursa (Bulursa ol cemā„at kim urarlar lāf-ı baxĢāyīĢ) 17a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri bulun- Bulunmak b.-maz (Bulunmaz çün cihān ma„mūreside xāne-i mūnis) 17a/8 bulut Bulut b. dék (Bulut dék gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür) 17a/7 burun Önce, evvel b. (Germrūlıq kösretip qala mu yaĢım burun yürür) 6a/6 būs u kenār < Far. Öpüp, kucaklama b. (Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār) 18a/3 b. bolma- (Līk meyl-i „iĢret ü būs u kenārī bolmasun) 3a/6 būstān < Far. Bahçe, çiçek bahçesi b.+ımġa (Bahār berdi xazān-bū[y]lı bu būstānımġa) 2a/4 bülbül < Ar. Bülbül b. kibi (Ŝādıqī bülbül kibi yıġlap tiler āvārelıġ) 16a/7 bünyād < Far. Bina, yapı b. ét- (Dād élinden yene ey Ģūx né bünyād étdüŋ) 1a/3 b.+ı (Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı bünyādı ot) 13a/2 b.+ı (Qoy yıqılsun ŝabr bünyādı tökülsün cām-ı „ayĢ) 11a/3 b.+ın (Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın) 2a/2 C cā-be-cā < Far. Yer yer c. (Unutma devr-i qadeģni vü cā-be-cā qadeģ iç) 14a/6 cām < Far. Kadeh c. (Qoy yıqılsun ŝabr bünyādı tökülsün cām-ı „ayĢ) 11a/3 c.(Cām-ı neĢāš tutsa birev Ģāh bezmide) 18a/2 cān < Far. Can c. (Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx ey refīq) 6a/2 c. (Ayrılıq dāġı bile yandı köŋüldin ayrı cān) 6a/4 c. (Cān u ten mābeynde sāmān-ı ülfet qalmadı) 16a/6 c. bér- (TüĢse élige cān „avāżın bérmege né bar) 18a/4 c. fedā bol- (Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇār içün) 4a/5 c.+ım (Vaqtıdur qılsa ten-i dil-xasteni cānım vedā„) 16a/1 c.+ım (Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım) 2a/3 c.+ım (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 c.+ımnı (Cānımnı cānānsız u cismimni cānsız körmeyin) 11a/1 c.+ımnı (Ey ecel al cānımnı „ālemni ansız körmeyin) 11a/1 c.+ımġa (Yene né berq édi kim „ıĢq saldı cānımġa) 2a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1671 Serpil YAZICI ŞAHİN 1672 c.+ımda (Yā oŋa menzil menim cānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 c.+ımdın (Méni efsürde qıldı hecr sūzı vaŝl-ı cānımdın) 12a/4 cānān < Far. Sevgili c. (XoĢā oŋlar ki cānān bezmide maģremleri bardur) 12a/1 c. (Ŝādıqī āzürde ister her zamān cānān seni) 4a/6 c.+a (Éyledüŋ Ŝādıqī tendin xālī cānāna fedā) 1a/5 c.+ım (Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„) 16a/6 c.+ımda (Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 c.+ımda (Bu kéçe cānānımda mihmānda bolġay kāĢkī) 6a/2 c.+ımda (Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/7 cānānsız < Far.+T. Sevgilisiz c. (Cānımnı cānānsız u cismimni cānsız körmeyin) 11a/1 cānsız < Ar+T. Cansız; gönülsüz c. (Cānımnı cānānsız u cismimni cānsız körmeyin) 11a/1 cefā < Ar. Eziyet, incitme c. (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 c. (Yā çekip tīġ-ı cefā perkend perkend éyleŋüz) 10a/3 c.+ġa (Çünki cevr ile cefāġa béni étdüŋ) 1a/2 c.+dın (Yoq vefā cevr ü cefādın beni maģrūm étme) 1a/2 cemā„at < Ar. Topluluk c. (Bulursa ol cemā„at kim urarlar lāf-ı baxĢāyīĢ) 17a/3 cemāl < Ar. Yüz güzelliği c. (Cemāl-i ģayreti bī-xūĢım söyle[Ģ]me raqīb) 8a/5 cem„iyyet < Ar. Topluluk c. (Yeter cem„iyyet-i xāšır perīĢān olmamız yegdür) 17a/3 cevr < Ar. Eziyet, üzme, zulüm c. (Yoq vefā cevr ü cefādın beni maģrūm étme) 1a/2 c. ile (Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz) 10a/2 c.+in (Nāvek-i cevrin soqa köŋlümge peyvend éyleŋüz) 10a/1 cihān < Far. Dünya, alem c. (Nevģa tursalar cihān devrinde mātem dīdeler) 9a/5 c. (Étseŋ ey ehl-i cihān bezm-i cihānda Ģādlıq) 9a/2 c. (Bulunmaz çün cihān ma„mūreside xāne-i mūnis) 17a/8 c. (Cihān gülzārınıŋ xandān güli berbād olur āxir) 17a/7 c.+ıŋ (Bir nigārın ģicr ü bernādın cihānıŋ miģneti) 5a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri c.+da (Étseŋ ey ehl-i cihān bezm-i cihānda Ģādlıq) 9a/2 c.+da (Cihānda sāye dék xāk ile yeksān olmamız yegdür) 17a/5 c.+dın (Çün elif teg vāģid olmaqdur cihāndın „āqıbet) 7a/2 c.+dın (Kim özüm birle apardum bu cihāndın ġamları) 9a/2 c.+ı (Gevher-i eĢkim cihānı tutdı evlādur bu kim) 15a/4 cihāngīr < Far. Hükümdar c.+e (Bolsun bu pādiĢāh-ı cihāngīre dem-be-dem) 18a/7 cilve < Ar. Görünme, iĢvelenme c. qılma- (Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm) 11a/2 cism <Ar. Beden, gövde, madde c. (Bıraqdı dām-ı belā cism-i nātüvānımġa) 2a/3 c.+imni (Cānımnı cānānsız u cismimni cānsız körmeyin) 11a/1 c.+imde (Gerd-i xāk setr bolup cismimde nāŝix qılma men„) 5a/5 cūyā < Far. Arayan, soran c. (Yoq turur yüz mestī dilaverdin cūyā-yı gūleri) 9a/4 cūy-bārī < Far. Bir ırmak, akarsu c.+ı (Her šaraf eĢkimdin özge cūy-bārī bolmasun) 3a/2 Ç çāk < Far. Yarık, yırtık ç. éyle- (Sīnemi çāk éyleyüp ol ay xayālın beklerin) 15a/2 çal- Çalmak (müzik aleti) ç.-dılar (Gerçi „ıĢqıŋ nevbetin Ferhād u Mecnūn çaldılar) 5a/6 çarx < Far. Çark, felek ç. (Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī) 7a/6 ç. (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 çek- Çekmek; bağlamak ç.-in! (Yā çekin divāne köŋlümni vefā zincīriġa) 10a/3 ç.-me (Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh) 13a/6 ç.- ip (Yā çekip tīġ-ı cefā perkend perkend éyleŋüz) 10a/3 ç.-ip (Nihānī āh çekip āĢikār qılma meni) 8a/3 çeĢm < Far. Göz; bakıĢ ç.(Éylemez ol xāk-i pādan çeĢm-i giryānım vedā„) 16a/3 ç.+ler (Menzili bu çeĢmler yanımda bolġay kāĢkī) 6a/3 çevür- Çevirmek Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1673 Serpil YAZICI ŞAHİN 1674 ç.-me! (Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni) 8a/1 ç.-me!(Gülüm çevürme yüziŋ ġayra Ŝādıqī yaŋlıġ) 8a/7 Çiŋiz Cengiz Kağan Ç. birle (Çiŋiz birle Ŝādıqī rind-i mey-güsār) 18a/6 çüçük Tatlı ç. (Çüçük söz birle aģvālın sorar aġyār-ı bī-derdiŋ) 12a/2 çün < Far. Ġçin; çünkü ç. (Bilmes érmiĢler kiĢi qadrın vašan ebnāsı çün) 7a/3 ç. (Çün elif teg vāģid olmaqdur cihāndın „āqıbet) 7a/2 ç. (Él közige qoydı çün ġīrīn niĢān Kūhken) 5a/3 ç. (Ey devācular tedāvī [i]çün gülbend éyleŋüz) 10a/4 ç. (Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot) 13a/4 ç. (Bulunmaz çün cihān ma„mūreside xāne-i mūnis) 17a/8 ç. (Vaŝl xˇānı üzre çün küfrān-ı ni„met qılmadum) 16a/2 çünki < Far. Çünkü ç. (Çünki cevr ile cefāġa beni mu„tād étdüŋ) 1a/2 D dād < Far. Adalet, doğruluk d. (Dād élinden yene ey Ģūx né bünyād étdüŋ) 1a/3 dāġ < Far. Yara d.+ı (Ayrılıq dāġı bile yandı köŋüldin ayrı cān) 6a/4 daġıt- Dağıtmak d.-ma! (Daġıtma kākülüŋe bī-qarār qılma meni) 8a/1 dām < Far. Tuzak d. (Bıraqdı dām-ı belā cism-i nātüvānımġa) 2a/3 d. (Der ü dāmıŋ ģarīfi olmanuz mūr-ı za„īfleriz) 17a/9 dāmen < Far. Etek d.+imni (Tutġay érdi dāmenimni xāk-i ġurbet kāĢkī) 7a/3 dan Tan, Ģafak → tan d.+la (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 daĢ TaĢ d. ile (Dün urup daĢ ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ) 1a/1 def„ < Ar. UzaklaĢtırma, giderme d. (Ģicāb def„i içün él tola tola qadeģ iç) 14a/2 dehr < Ar. Dünya d.+din (TüĢkey érdi dehrdin resm-i meveddet kāĢkī) 7a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri dehĢet < Ar. AĢırı korku ve telaĢ d.+i (Āh u efġān kim tilimni tutdı „ıĢqıŋ dehĢeti) 5a/2 dem < Far. Vakit d. (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 d. (Köŋlümüŋ her dem kirer ol māhsimā qoynına) 15a/1 dem-be-dem < Far. Sürekli, sık sık d. (Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men dem-be-dem) 4a/2 d. (Bolsun bu pādiĢāh-ı cihāngīre dem-be-dem) 18a/7 der < Far. Kapı d. (Der ü dāmıŋ ģarīfi olmanuz mūr-ı za„īfleriz) 17a/9 derd < Far. Dert, gam d.+e (Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç) 14a/1 d.+iġa (Köŋlüŋ istese ġam derdiġa devā qadeģ iç) 14a/1 derd-nāk < Far. Dertli, acılı d. (Aġzı ruxsārında mıdur xaste köŋlüm derd-nāk) 10a/4 dergāģ < Far. Dergâh, sevgilinin yanı d.(Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 deryā < Far. Deniz d. (Qoymaya Ģimden geri lü‟lü‟ni deryā qoynına) 15a/4 devā < Ar. Ġlaç, çare d. (Köŋlüŋ istese ġam derdiġa devā qadeģ iç) 14a/1 devācu < Ar.+T. Ġlaç bulan d.+lar (Ey devācular tedāvī [i]çün gülbend éyleŋüz) 10a/4 devlet < Ar. Devlet, zenginlik; kut d. (Eger devlet budur kim dūndan xalqı išā„atdın) 17a/4 d. (Devlet-mušī‟ vü baht-refīq ü zamāne-yār) 18a/7 devr < Ar. Dönme, bir Ģeyin etrafını dolaĢma d. (Unutma devr-i qadeģni vü cā-be-cā qadeģ iç) 14a/6 d.+inde (Nevģa tursalar cihān devrinde mātem dīdeler) 9a/5 dé- Demek d.-r-sen (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 d.-r-sén (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol) 7a/4 d.-r-sén (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq) 3a/5 d.-di (Dédi kim bezmimde bolsun bir perestkārī Ŝādıqī) 3a/6 d.-seŋ (Körey déseŋ felekūn ŝubģ u Ģāmı yeksān) 14a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1675 Serpil YAZICI ŞAHİN 1676 d.-me (Déme xummārī belādur qadeģ içmen) 14a/5 d.-me (Déme ey Ŝādıqī mülke Süleymān olmamız yegdür) 17a/9 dék Gibi → teg d. (Xarābāt ehli dék mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/2 d. (Bulut dék gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür) 17a/7 d. (Ménim dék bīkes erbāblar yavuq hem-demleri bardur) 12a/1 dīde < Far. Göz; bakıĢ d.+ler (Nevģa tursalar cihān devrinde mātem dīdeler) 9a/5 dil < Far. Gönül d. (Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil) 8a/3 d. (Qanadı inse maqāmıŋ beqā-yı ecel ey dil) 14a/6 d. bér- (Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi ) 1a/3 dilāver < Far. Yiğit, cesur d.+din (Yoq turur yüz mestī dilāverdin cūyā-yı gūleri) 9a/4 dil-xaste < Far. Gönlü yaralı d.+ni (Vaqtıdur qılsa ten-i dil-xasteni cānım vedā„) 16a/1 divāne < Far. Deli, çılgın d. (Yā çekin divāne köŋlümni vefā zincīriġa) 10a/3 d. (Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/6 dōst < Far. Dost, arkadaĢ d.+lar (Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün) 4a/1 d.+lar (Yārdın Ģimdi vedā„ eyyāmıdur dōstlar) 16a/4 du„ā < Ar. Dua d. (Ki bar du„ā-yı qadeģni dāfi„-i belā qadeģ iç) 14a/5 dūn < Ar. AĢağılık d. (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 d.+dan (Eger devlet budur kim dūndan xalqı išā„atdın) 17a/4 dur- Durmak d.-up (Ŝādıq-ı ŝādıq sevā durup hūĢyār qılma meni) 8a/5 dün Dün d. (Dün urup daĢ ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ) 1a/1 d. (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 d. (Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar) 5a/4 d. (Sordı dün „ālemni ol Ģūx-ı vücūdın érmedüm) 5a/2 dünyā < Ar. Dünya d. (Eger dünyā budur bīxān u bīmān olmamız yegdür) 17a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri düĢvār < Far. Güç, zor d. içün (Éylemez tedbīr asıġ bu müĢkīl-idüĢvār içün) 4a/4 d.+ı (MüĢkil-i düĢvārı étme tedbīr ey ģākīm) 4a/4 E ebnā < Ar. Oğullar, insanlar e.+sı (Bilmes érmiĢler kiĢi qadrın vašan ebnāsı çün) 7a/3 ecel < Ar. Hayatın sonu e. (Qanadı inse maqāmıŋ beqā-yı ecel ey dil) 14a/6 e. (Ey ecel al cānımnı „ālemni ansız körmeyin) 11a/1 efġān < Far. Feryat, bağırma e.(Āh u efġān kim tilimni tutdı dehĢeti) 5a/2 e.+ımda (Yā qulaġı āh u efġānımda bolġay kāĢkī) 6a/5 efsürde < Far. SolmuĢ, solgun e. qıl- (Méni efsürde qıldı hecr sūzı vaŝl-ı cānımdın) 12a/4 eger < Far. Eğer, Ģayet e. (Eger ŝabaģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 e. (Eger devlet budur kim dūndan xalqı išā„atdın) 17a/4 e. (Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar) 15a/5 e. (Eger dünyā budur bīxān u bīmān olmamız yegdür) 17a/1 e. (Viŝāl bezmide [e]ger tüĢse „arżıģāle mecāl) 14a/2 e. (Eger nāĢād olursa Ŝādıqī bī-ġamları bardur) 12a/6 e. (Eger ki meykedeġa tüĢe muģtesib güźerüŋ) 14a/4 e. (Zamān küdūretidin Ŝādıqī eger bilseŋ) 14a/7 e. (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 ehl < Ar. Becerikli, usta e. (Ŝādıqī‟din bāde terkin istemeŋ ey ehl-i zühd) 5a/7 e. (Étseŋ ey ehl-i cihān bezm-i cihānda Ģādlıq) 9a/2 e. (Ŝādıqī teg ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves) 10a/6 e.+i dék (Xarābāt ehli dék mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/2 elbette < Ar. Mutlaka, tabii ki e. (Bolma ġāfil kim érür elbette od evlādı ot) 13a/5 e. (Bu söziŋ ey hem-nīĢīn elbette yoqdur ŝoģbeti) 5a/4 elif < Ar. Arap alfabesinin ilk alfabesi e. teg (Çün elif teg vāģid olmaqdur cihāndın „āqıbet) 7a/2 enīs < Ar. Yakın dost Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1677 Serpil YAZICI ŞAHİN 1678 e. (Enīs-i ġam muqīm-i genc-i vīrān olmamız yegdür) 17a/8 erbāb < Ar. Sahip; baĢkan e.+ın („Aql erbābın ser-i Mecnūn‟ġa mānend éyleŋüz) 10a/6 e.+ını (Ey édenler mihr bilen xoĢ-dīl ġareż erbābını) 10a/2 e.+lar (Ménim dék bīkes erbāblar yavuq hem-demleri bardur) 12a/1 esbāb < Ar. Sebepler e.+ını (Bıraqıp „iĢret esbābını „üryān olmamız yegdür) 17a/1 esīr < Ar. Tutsak e. bol- (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 eĢk < Far. GözyaĢı e. (Barsa her yanġa barur ardınca eĢk-i ģasretim) 16a/3 e. ile (Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile) 15a/3 e.+im (Gevher-i eĢkim cihānı tutdı evlādur bu kim) 15a/4 e.+imdin (Her šaraf eĢkimdin özge cūy-bārī bolmasun) 3a/2 e.+inde (Közüm merdümleri tā tutdı menzil baģr-ı eĢkimde) 12a/5 eĢkbār < Far. Ağlayan e. qılma- („Araq töküp yüzdin eĢkbār qılma meni) 8a/2 evlā < Ar. evlā‛ Daha iyi, daha üstün e.+dur (Gevher-i eĢkim cihānı tutdı evlādur bu kim) 15a/4 evlād < Ar. Çocuklar, çocuk e.+ı (Bolma ġāfil kim érür elbette od evlādı ot) 13a/5 evvel < Ar. Önce, ilk e. (Sādıqī evvel qadem qoyma faqīr bu virāne) 6a/7 ey Seslenme edatı e. (Kel ey hem-dem ġula xān olmamız yegdür) 17a/4 e. (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 e. (Étseŋ ey ehl-i cihān bezm-i cihānda Ģādlıq) 9a/2 e. (Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni) 8a/1 e. (Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx ey refīq) 6a/2 e. (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 e. (Qanadı inse maqāmıŋ beqā-yı ecel ey dil) 14a/6 e. (Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil) 8a/3 e. (Déme ey Ŝādıqī mülke Süleymān olmamız yegdür) 17a/9 e. (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 e. (Bu söziŋ ey hem-nīĢīn elbette yoqdur ŝoģbeti) 5a/4 e. (Ey édenler mihr bilen xoĢ-dīl ġareż erbābını) 10a/2 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri e. (Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh) 13a/6 e. (Ŝādıqī‟din bāde terkin istemeŋ ey ehl-i zühd) 5a/7 e. (Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa) 18a/3 e. (Ey ecel al cānımnı „ālemni ansız körmeyin) 11a/1 e. (Ŝādıqī teg ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves) 10a/6 e. (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 e. (Ey devācular tedāvī [i]çün gülbend éyleŋüz) 10a/4 e. (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 e. (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol) 7a/4 e. (Dād élinden yene ey Ģūx né bünyād étdüŋ) 1a/3 e. (ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tutar ey „aqs-i ten) 6a/3 e. (MüĢkil-i düĢvārı „ıĢqa étme tedbīr ey ģakīm) 4a/4 e. (Sanma bī-te‟sīr āhım uçqunın ey müddeī) 13a/5 e. (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq) 3a/5 eyyām < Ar. Günler e. (Bermegey érdi maŋa eyyām ŝıģģat kāĢkī) 7a/5 e.+ını (Kim ģayāt eyyām[ı]nı ol nev-civānsız körmeyin) 11a/4 e.+ıdur (Yārdın Ģimdi vedā„ eyyāmıdur dōstlar) 16a/4 ez < Far. -den, -dan çekim eki e. (Raqīb bezmi ez Ģurb-ı mey ģarāretdin) 8a/2 é- Ġmek, olmak → ér- é.-di (Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım) 2a/3 é.-di (Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup) 2a/4 é.-di (Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın) 2a/2 é.-di (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 é.-di (Yene né berq édi kim „ıĢq saldı cānımġa) 2a/1 é.-mes (Élgide al alma émes kim ata tutar) 18a/1 é.-mestür („Ayb émestür „āĢıqın bolsa bu māyelıġ kisveti) 5a/5 é.-mestür (Pend maqšūlı émestür tilbe nāŝixler méni) 10a/5 él (I) El → élig é. (Ģicāb def„i içün él tola tola qadeģ iç) 14a/2 é. (Barça él sālim méni bed-rūzġa uçradı ot) 13a/3 é. vir- (Bolay kim él vire bir serv-i xoĢ-reftār pābūsı) 17a/5 é.+inden (Dād élinden yene ey Ģūx né bünyād étdüŋ) 1a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1679 Serpil YAZICI ŞAHİN 1680 é.+ine (Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi ) 1a/3 él (II) Yabancı, el gün é. (Él közige qoydı çün ġīrīn niĢān Kūhken) 5a/3 él(i)g El → él é.+ide (Élgide al alma émes kim ata tutar) 18a/1 é.+ige tüĢ- (TüĢse élige cān „avāżın bérmege né bar) 18a/4 é.+idin öp- (Ol Türk-menend élgidin öper qadeģ-i Ģarāb) 18a/4 émdi ġimdi é. (Qıl émdi renc-i qadem Ģermsār qılma meni) 8a/6 ér- Olmak; imek fiili → é- é.-ür (Bolma ġāfil kim érür elbette od evlādı ot) 13a/5 é.-ür (Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı bünyādı ot) 13a/2 é.-di (Tutġay érdi dāmenimni xāk-i ġurbet kāĢkī) 7a/3 é.-di (Tutġay érdi bu köŋül méndin naŝīģat kāĢkī 7a/4 é.-di (Tutmaġay érdi kiĢi hīç-kesle ülfet kāĢkī) 7a/2 é.-di (TüĢkey érdi dehrdin resm-i meveddet kāĢkī) 7a/1 é.-di (Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī) 7a/6 é.-di (Bermegey érdi maŋa eyyām ŝıģģat kāĢkī) 7a/5 é.-di (Qalmaġay érdi bu „ālemde muģabbet kāĢkī) 7a/1 é.-miĢler (Bilmes érmiĢler kiĢi qadrın vašan ebnāsı çün) 7a/3 é.-se (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 é.-medüm (Sordı dün „ālemni ol Ģūx-ı vücūdın érmedüm) 5a/2 éstür- Estirmek é.-di (Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar) 5a/4 ét- Etmek, eylemek, yerine getirmek é.-er (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 é.-er-sen (Her nefes ŝavt-ı vefā birle éder-sen nāle) 1a/4 é.-düŋ (Dün urup daĢ ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ) 1a/1 é.-düŋ (YaxĢı varduŋ bu qafesdin onı āzād étdüŋ) 1a/5 é.-düŋ (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 é.-düŋ (Çünki cevr ile cefāġa beni mu„tād étdüŋ) 1a/2 é.-düŋ (Dād élinden yene ey Ģūx né bünyād étdüŋ) 1a/3 é.-düŋ (YaxĢı bardun ki bozuq köŋlümi ābād étdüŋ) 1a/1 é.-di (Ki étdi Ģūle füzūn āteĢ-i nigāhımġa) 2a/5 é.-key (Köŋlüm almaqdı né bīm étkey közüŋ merdümleri) 9a/4 é.! (Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm) 11a/2 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri é.-me (MüĢkil-i düĢvārı „ıĢqa étme tedbīr ey ģakīm) 4a/4 é.-me (Yoq vefā cevr ü cefādın beni maģrūm étme) 1a/2 é.-me (Étme vāqıf öldügimdin nevģa-ger hem-demler) 9a/1 é.-me (Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç) 14a/1 é.-seŋ (Étseŋ ey ehl-i cihān bezm-i cihānda Ģādlıq) 9a/2 é.-üp (Xilāf-ı meĢreb édüp qılma macerā qadeģ iç) 14a/4 é.-enler (Ey édenler mihr bilen xoĢ-dīl ġareż erbābını) 10a/2 év Ev é.+ni (Ŝādıqī hergiz bu évni mihmānsız körmeyin) 11a/5 é.+i yıq- (Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi ) 1a/3 é.+in (Köymesün köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı) 3a/3 éyle- Eylemek é.-rim (Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün) 4a/1 é.-di (Kim bu yaŋlıġ éyledi Ģūx-ı süxandānım vedā„) 16a/5 é.-di (Gūyiyā xalq éyledi xālıq seni āzār içün) 4a/6 é.-düŋ (Éyledüŋ Ŝādıqī tendin xālī cānāna fedā) 1a/5 é.-meŋ (Éylemeŋ ģayret qılursa „aql u sāmānım vedā„) 16a/4 é.-ŋüz (Yā çekip tīġ-ı cefā perkend perkend éyleŋüz) 10a/3 é.-ŋüz (Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz) 10a/2 é.-ŋüz (Nāvek-i cevrin soqa köŋlümge peyvend éyleŋüz) 10a/1 é.-ŋüz (Bu semerdin naxl-ı „ömrümni berūmend éyleŋüz) 10a/1 é.-ŋüz („Aql teklīfidin ol qābil pend éyleŋüz) 10a/5 é.-ŋüz (Ey devācular tedāvī [i]çün gülbend éyleŋüz) 10a/4 é.-ŋüz („Aql erbābın ser-i Mecnūn‟ġa mānend éyleŋüz) 10a/6 é.-yüp (Sīnemi çāk éyleyüp ol ay xayālın beklerin) 15a/2 é.-mez (Éylemez ol xāk-i pādan çeĢm-i giryānım vedā„) 16a/3 é.-mez (Éylemez tedbīr asıġ bu müĢkīl-i düĢvār içün) 4a/4 F faqīr < Ar. Yoksul f. (Sādıqī evvel qadem qoyma faqīr bu virāne) 6a/7 fedā < Ar. Kurban, uğruna verme f. bol- (Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇār içün) 4a/5 f. éyle- (Éyledüŋ Ŝādıqī tendin xālī cānāna fedā) 1a/5 felekūn < Ar. Felekler f. (Körey déseŋ felekūn ŝubģ u Ģāmı yeksān) 14a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1681 Serpil YAZICI ŞAHİN 1682 Ferhād < Far. Doğu edebiyatlarında sık iĢlenen Ferhat ile ġirin hikâyelerinin erkek kahramanı F. (Gerçi „ıĢqıŋ nevbetin Ferhād u Mecnūn çaldılar) 5a/6 F.+ı (Köymesün Mecnūn‟ı vü yandırmasun Ferhād‟ı ot) 13a/6 fiġān < Far. Ġnleme f.+ım birle (KāĢ bolġaydı qulaġında fiġānım birle āh) 6a/5 füzūn < Far. Fazla, çok f. ét- (Ki étdi Ģūle füzūn āteĢ-i nigāhımġa) 2a/5 G/Ġ ġāfil < Ar. Dikkatsiz ġ. bolma- (Bolma ġāfil kim érür elbette od evlādı ot) 13a/5 gāh < Far. Zaman zaman, kimi zaman g. (Bulut dék gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür) 17a/7 g. (Bulut dék gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür) 17a/7 g. (Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz) 10a/2 gāhī < Far. Zaman zaman, ara sıra g. (Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz) 10a/2 ġam < Ar. ġamm Keder, tasa, kaygı, dert ġ. (Köŋlüŋ istese ġam derdiġa devā qadeģ iç) 14a/1 ġ. (Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç) 14a/1 ġ. (Seng-i ģavādiś-i ġam ile yıqılur köŋül) 18a/5 ġ. (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 ġ. (Enīs-i ġam muqīm-i genc-i vīrān olmamız yegdür) 17a/8 ġ. (Kétürdi raxne-yi ġam mülk ü xānumānımġa) 2a/2 ġ. (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 ġ.+dın (ġūle-yi ġamdın méni vü ŝabrımı örtedi ot) 13a/1 ġ.+ları (Kim özüm birle apardum bu cihāndın ġamları) 9a/2 ġam-xˇār < Ar.+Far. Gamlanan, üzgün; dert ortağı ġ. (Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇār içün) 4a/5 ġareż < Ar. Kötü düĢünce ġ. (Ey édenler mihr bilen xoĢ-dīl ġareż erbābını) 10a/2 ġarīb < Ar. Kimsesiz, zavallı; tuhaf, ĢaĢılacak ġ. (Ġarīb ü bīkes ü bī-„itibār qılma meni) 8a/4 ġayr < Ar. Ayrı, baĢka, özge ġ. (Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar) 15a/5 ġ. (Ġayr-ı maģrem hūblar bezminde nā-maģremdür) 9a/3 ġ.+a (Gülüm çevürme yüziŋ ġayra Ŝādıqī yaŋlıġ) 8a/7 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri ġayret < Ar. ÇalıĢma, çaba ġ.+i („Āqıbet urdı baĢıġa teĢne „ıĢqıŋ ġayreti) 5a/3 ġayrı < Ar. BaĢka, diğer ġ. (Ŝādıqī teg ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves) 10a/6 ġazelxˇān < Ar.+Far. Gazel okuyan, gazel çeken ġ. (Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/6 ġ. (Xarābāt ehli dék mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/2 genc < Far. Hazine g. (Enīs-i ġam muqīm-i genc-i vīrān olmamız yegdür) 17a/8 ger < Far. Eğer g. (Ger xayālı kélmese közdin qılay qaš„-ı nažar) 11a/5 g. (Yeridür ger kirse xurĢīdniŋ Mesiģā qoynına) 15a/1 g. (Eger ŝabaģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 g. („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 gerçi < Far. Her ne kadar, ise de g. (Gerçi „ıĢqıŋ nevbetin Ferhād u Mecnūn çaldılar) 5a/6 gerd < Far. Toz, toprak g. (Gerd-i xāk setr bolup cismimde nāŝix qılma men„) 5a/5 g.+e (ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tutar ey „aqs-i ten) 6a/3 germ < Far. Sıcak g. (Qop yanımdın hem-nīĢīn kim Ģūlelıġdur āh-ı germ) 13a/4 germrūlıq < Far.+T. Cana yakınlık g. kösret- (Germrūlıq kösretip qala mu yaĢım burun yürür) 6a/6 gevher < Far. Cevher g. (Gevher-i eĢkim cihānı tutdı evlādur bu kim) 15a/4 giryān < Far. Ağlayan g. ol- (Bulut dék gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür) 17a/7 g.+ım (Éylemez ol xāk-i pādan çeĢm-i giryānım vedā„) 16a/3 ġonçe < Far. Gonca, tomurcuk ġ.+niŋ (Ġonçeniŋ ister kire gülberg-i ra„nā qoynına) 15a/3 ġubārī < Ar.+Far. Bir toz ġ. bolma- (Köze ol Ģeh yolıdın özge ġubārī bolmasun) 3a/1 gū < Far. Söz söyleyen g.+leri (Yoq turur yüz mestī dilāverdin cūyā-yı gūleri) 9a/4 ġul Kul Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1683 Serpil YAZICI ŞAHİN 1684 ġ.+a (Kel ey hem-dem ġula xān olmamız yegdür) 17a/4 ġurbet < Ar. Yabancı topraklar, yâd eller ġ. (Tutġay érdi dāmenimni xāk-i ġurbet kāĢkī) 7a/3 gūyiyā < Far. Sanki g. (Gūyiyā xalq éyledi xālıq seni āzār içün) 4a/6 g. (Gūyiyā mey birle bolmıĢdur muxayyer šıyneti) 5a/7 gül < Far. Gül g.+i (Cihān gülzārınıŋ xandān güli berbād olur āxir) 17a/7 g.+üm (Gülüm çevürme yüziŋ ġayra Ŝādıqī yaŋlıġ) 8a/7 gülbend < Far. Gülden yapılmıĢ bağ, zincir, gül bağı g. éyle- (Ey devācular tedāvī [i]çün gülbend éyleŋüz) 10a/4 gülberg < Far. Gül yaprağı g. (Ġonçeniŋ ister kire gülberg-i ra„nā qoynına) 15a/3 g. (Kim bu gülĢendin qılur gülberg-i xandānım vedā„) 16a/7 gülbün < Far. Gül ağacı, gül fidanı g. (Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup) 2a/4 gülgūn < Far. Gül renkli, pembe; sevgili g. (Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile) 15a/3 g. (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 gül„iźār < Far.+Ar. Gül yanaklı g. (Al ile aldı köŋlümi ol Ģūx-ı gül„iźār) 18a/1 gülĢen < Far. Gül bahçesi g. (GülĢen-i kūyında kim serv-i qadı mev‟āsıdur) 3a/2 g.+din (Kim bu gülĢendin qılur gülberg-i xandānım vedā„) 16a/7 g.+iŋde (Bu gülĢeniŋde reĢk-i mezār qılma meni) 8a/7 gülzār < Far. Gül bahçesi g.+ınıŋ (Cihān gülzārınıŋ xandān güli berbād olur āxir) 17a/7 güng < Far. Dilsiz g. ol- („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 güźārī < Far. Geçme, geçiĢ, geçen g. bol- (Mendin özge kimsege andın güźārī bolmasun) 3a/1 güźer < Far. Geçme, geçiĢ g.+üŋ (Eger ki meykedeġa tüĢe muģtesib güźerüŋ) 14a/4 ģāç < Far. ģāc Haç H/Ģ/X Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri ģ.+ını (Öyle kim bekleĢdürür ģāçını tersā qoynına) 15a/2 xāk < Ar. Toprak x. (Gerd-i xāk setr bolup cismimde nāŝix qılma men„) 5a/5 x. (Tutġay érdi dāmenimni xāk-i ġurbet kāĢkī) 7a/3 x.(Éylemez ol xāk-i pādan çeĢm-i giryānım vedā„) 16a/3 x. ile (Cihānda sāye dék xāk ile yeksān olmamız yegdür) 17a/5 ģakīm < Ar. Bilge, hikmetli sözler söyleyen ģ. (MüĢkil-i düĢvārı „ıĢqa étme tedbīr ey ģakīm) 4a/4 xālıq < Ar. Yaratan, yaratıcı x. (Gūyiyā xalq éyledi xālıq seni āzār içün) 4a/6 xālī < Ar. Uzak x. (Éyledüŋ Ŝādıqī tendin xālī cānāna fedā) 1a/5 xalq (I) < Ar. Yaratma x.éyle- (Gūyiyā xalq éyledi xālıq seni āzār içün) 4a/6 xalq (II) < Ar. Halk x.+ı (Eger devlet budur kim dūndan xalqı išā‟atdın) 17a/4 ģalqa < Ar. Çember x. (Ŝādıqī sen olmasaŋ ser-ģalqa-yı mātemleri) 9a/5 xān Han, hakan, hükümdar → xˇān x.+a (Kel ey hem-dem ġula xān olmamız yegdür) 17a/4 xˇān Han, hakan, hükümdar →xān x.+ı (Vaŝl xˇānı üzre çün küfrān-ı ni„met qılmadum) 16a/2 xandān < Far. Gülen; güleç; gülerek x. (Bulut dék gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür) 17a/7 x. (Cihān gülzārınıŋ xandān güli berbād olur āxir) 17a/7 x.+ım (Kim bu gülĢendin qılur gülberg-i xandānım vedā„) 16a/7 xāne < Far. Ev; saray x. (Bulunmaz çün cihān ma„mūreside xāne-i mūnis) 17a/8 xānumān < Far. Ev bark x. (Kétürdi raxne-yi ġam mülk ü xānumānımġa) 2a/2 xarābāt < Ar. Viranelik, yıkıntı yeri, harabe x. (Xarābāt ehli dék mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/2 ģarāret < Ar. Sıcaklık; susuzluk ģ.+din (Raqīb bezmi ez Ģurb-ı mey ģarāretdin) 8a/2 ģarem < Ar. Gizli ģ. (Mendin özge bolmasun maģrem ģarem-i bezmde) 3a/4 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1685 Serpil YAZICI ŞAHİN 1686 ģarīf < Ar. MeslekdaĢ; âĢığın rakibi ģ.+i (Der ü dāmıŋ ģarīfi olmanuz mūr-ı za„īfleriz) 17a/9 ģasret < Ar. Özlem ģ.+im (Barsa her yanġa barur ardınca eĢk-i ģasretim) 16a/3 xaste < Far. Hasta, yaralı x. (Aġzı ruxsārında mıdur xaste köŋlüm derd-nāk) 10a/4 xaste-dil <Far. Gönlü yaralı, üzgün x.+i (Dün urup daĢ ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ) 1a/1 ģāšır < Ar. Zihin; gönül x.(Qorqaram tutġay melālet ģāšır-ı xurremleri) 9a/1 x. (Yeter cem„iyyet-i xāšır perīĢān olmamız yegdür) 17a/3 ģavādiś < Ar. Haberler ģ. (Seng-i ģavādiś-i ġam ile yıqılur köŋül) 18a/5 xayāl < Ar. Akılda canlanan, hayal x. (Ŝādıqī alır xayāl-ı yārı tenhā qoynına) 15a/5 x.+ıŋ (Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni) 13a/2 x.+ı (Ger xayālı kélmese közdin qılay qaš„-ı nažar) 11a/5 x.+ın (Sīnemi çāk éyleyüp ol ay xayālın beklerin) 15a/2 ģayāt < Ar. YaĢam, hayat ģ. (Kim ģayāt eyyām[ı]nı ol nev-civānsız körmeyin) 11a/4 ģayret < Ar. ġaĢma, Ģakınlık ģ. qıl- (Éylemeŋ ģayret qılursa „aql u sāmānım vedā„) 16a/4 ģ.+i (Cemāl-i ģayreti bī-xūĢım söyle[Ģ]me raqīb) 8a/5 xazān-bū[y]lı < Far.+T. Hazan kokulu x. (Bahār berdi xazān-bū[y]lı bu būstānımġa) 2a/4 ģaźer < Ar. Kaçınmak, sakınmak ģ. qıl- (Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot) 13a/4 hecr < Ar. Ayrılık h. (Méni efsürde qıldı hecr sūzı vaŝl-ı cānımdın) 12a/4 hem < Far. De, dahi, üstelik h. (Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz) 10a/2 h. (Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār) 18a/3 h. (Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār) 18a/3 h. (Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār) 18a/3 hem-dem < Far. Yakın arkadaĢ, can dostu Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri h. (Kel ey hem-dem ġula xān olmamız yegdür) 17a/4 h. (Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇāriçün) 4a/5 h.+lere (Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh) h.+leri (Étme vāqıf öldügimdin nevģa-ger hem-demleri) 9a/1 h.+leri (Ménim dék bīkes erbāblar yavuq hem-demleri bardur) 12a/1 hem-nīĢīn < Far. Yakın arkadaĢ, dost h. (Bu söziŋ ey hem-nīĢīn elbette yoqdur ŝoģbeti) 5a/4 h. (Qop yanımdın hem-nīĢīn kim Ģūlelıġdur āh-ı germ) 13a/4 hengām < Far. Zaman h. (Qıldı hengām-ı sefer serv-i xırāmānım vedā„) 16a/1 her < Far. Her, her bir h. (Her né bolsa bolsun ammā inšizārī bolmasun) 3a/5 h. (Barsa her yanġa barur ardınca eĢk-i ģasretim) 16a/3 h. (Köŋlümüŋ her dem kirer ol māhsimā qoynına) 15a/1 h. (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 h. (Ŝādıqī āzürde ister her zamān cānān seni) 4a/6 h. (Her nefes ŝavt-ı vefā birle éder-sen nāle étdüŋ) 1a/4 h. (Her šaraf eĢkimdin özge cūy-bārī bolmasun) 3a/2 hergiz < Far. Asla, hiç, hiçbir zaman h. (Ŝādıqī hergiz bu évni mihmānsız körmeyin) 11a/5 ģesāb < Ar. Hesap; düĢünce, plan ģ.+da (Beraāt-i ģesābda tut bu isnātdın) 8a/4 heves < Ar. Ġstek h. (Ŝādıqī teg ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves) 10a/6 xırāmān < Far. Salınarak yürüme, salına salına x.+ım (Qıldı hengām-ı sefer serv-i xırāmānım vedā„) 16a/1 ģicāb < Ar. Utanma, ar ģ. (Ģicāb def„i içün él tola tola qadeģ iç) 14a/2 ģicr < Ar. Ayrılık, ayrılık acısı ģ. (Bir nigārın ģicr ü bernādın cihānıŋ miģneti) 5a/1 h. (Köymesün köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı) 3a/3 hīç-kes < Far. Hiç kimse h.+le (Tutmaġay érdi kiĢi hīç-kesle ülfet kāĢkī) 7a/2 xilāf < Ar. Zıt, karĢıt x. (Xilāf-ı meĢreb édüp qılma macerā qadeģ iç) 14a/4 ģisār < Ar. KuĢatma, sarma Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1687 Serpil YAZICI ŞAHİN 1688 ģ. qılma- (Sāqī Ģarāb-ı sāġarıdın qılmasa ģisār) 18a/5 xoĢā < Far. Ne güzel, ne hoĢ, ne iyi x. (XoĢā oŋlar ki cānān bezmide maģremleri bardur) 12a/1 xoĢ-dīl < Far. Mutlu, sevinçli x. (Ey édenler mihr bilen xoĢ-dīl ġareż erbābını) 10a/2 hūb < Far. Güzel, hoĢ, iyi h.+lar (Ġayr-ı maģrem hūblar bezminde nā-maģremdür) 9a/3 xummārī < Ar.+Far. xumārī Ġçki mahmurluğuyla ilgili x. (Déme xummārī belādur qadeģ içmen) 14a/5 xurrem < Far. Sevinçli, mutlu x.+leri (Qorqaram tutġay melālet ģāšır-ı xurremleri) 9a/1 xursend < Far. Tokgözlü x. éyle- (Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz) 10a/2 xurĢīd < Far. GüneĢ x.+niŋ (Yeridür ger kirse xurĢīdniŋ Mesiģā qoynına) 15a/1 hūĢyār < Far. Akıllı h. qılma- (Ŝādıq-ı ŝādıq sevā durup hūĢyār qılma meni) 8a/5 I „ıĢq < Ar. AĢk „ı. (ġimdi „ıĢq olup olardın bizge berdi nevbeti) 5a/6 „ı. sal- (Yene né berq édi kim „ıĢq saldı cānımġa) 2a/1 „ı.+ıŋ (Āh u efġān kim tilimni tutdı „ıĢqıŋ dehĢeti) 5a/2 „ı.+ıŋ („Āqıbet urdı baĢıġa teĢne „ıĢqıŋ ġayreti) 5a/3 „ı.+ıŋ (Gerçi „ıĢqıŋ nevbetin Ferhād u Mecnūn çaldılar) 5a/6 „ı.+a (MüĢkil-i düĢvārı „ıĢqa étme tedbīr ey ģakīm) 4a/4 „ıyādet <Ar. Ziyarete gitme, hal hatır sorma „ı.+din (Ŝıģģatım berdi „ıyādetdin peĢīmānlıq saŋa)7a/5 Ġ iç- Ġçmek i.-er („Abbās ġāh bezmide yeksān içer qadeģ) 18a/6 i.! (Mükedder olmaya köŋlüŋ mükerrā qadeģ iç) 14a/7 i.! (Ģicāb def„i içün él tola tola qadeģ iç) 14a/2 i.! (Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç) 14a/1 i.! (Köŋlüŋ istese ġam derdiġa devā qadeģ iç) 14a/1 i.! (Eger ŝabaģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 i.! (Ki bar du„ā-yı qadeģni dāfi„-i belā qadeģ iç) 14a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri i.! (Unutma devr-i qadeģni vü cā-be-cā qadeģ iç) 14a/6 i.! (Xilāf-ı meĢreb édüp qılma macerā qadeģ iç) 14a/4 i.-men (Déme xummārī belādur qadeģ içmen) 14a/5 içün Ġçin i. (Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇār içün) 4a/5 i. (Éylemez tedbīr asıġ bu müĢkīl-i düĢvār içün) 4a/4 i. (Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün ) 4a/3 i. (Gūyiyā xalq éyledi xālıq seni āzār içün) 4a/6 i. (Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün) 4a/1 i. (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 i. (Tutdılar yüz miŋ kerez mātem men-i bīmār içün) 4a/2 i. (Ģicāb def„i içün él tola tola qadeģ iç) 14a/2 iki Ġki i. (Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī) 7a/6 ile Ġle, birlikte → bile; bilen; birle i. (Dün urup daĢ ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ) 1a/1 i. (Çünki cevr ile cefāġa beni mu„tād étdüŋ) 1a/2 i. (Gāh gāhī bezmi hem cevr ile xursend éyleŋüz) 10a/2 i. (Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar) 15a/5 i. (Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile) 15a/3 i. („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 i. (Cihānda sāye dék xāk ile yeksān olmamız yegdür) 17a/5 i. (Al ile aldı köŋlümi ol Ģūx-ı gül„iźār) 18a/1 i. (Seng-i ģavādiś-i ġam ile yıqılur köŋül) 18a/5 īmān < Ar. Ġnanma, inanç, iman i.+ım (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 in- Ġnmek i.-se (Qanadı inse maqāmıŋ beqā-yı ecel ey dil) 14a/6 inšizārī < Ar. Bir bekleme, bekleyiĢ i. bolma- (Her né bolsa bolsun ammā inšizārī bolmasun) 3a/5 isnāt < Ar. isnād Yükleme, halm etme i.+dın (Beraāt-i ģesābda tut bu isnātdın) 8a/4 iste- Ġstemek i.-rim (Ġsterim bu bāġnı serv-i revānsız körmeyin) 11a/2 i.-r (Ŝādıqī āzürde ister her zamān cānān seni) 4a/6 i.-r (Ġonçeniŋ ister kire gülberg-i ra„nā qoynına) 15a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1689 Serpil YAZICI ŞAHİN 1690 i.-se (Köŋlüŋ istese ġam derdiġa devā qadeģ iç) 14a/1 i.-meŋ (Ŝādıqī‟din bāde terkin istemeŋ ey ehl-i zühd) 5a/7 „iĢret < Ar. Ġçki içme, içki âlemi „i. (Līk meyl-i „iĢret ü būs u kenārī bolmasun) 3a/6 „i. (Bıraqıp „iĢret esbābını „üryān olmamız yegdür) 17a/1 it Ġt, köpek i.+leri (Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar) 12a/3 išā„at < Ar. Boyun eğme i. (Eger devlet budur kim dūndan xalqı išā„atdın) 17a/4 K/Q qābil < Ar. Mümkün q.+i („Aql teklīfidin ol qābil pend éyleŋüz) 10a/5 qad < Ar. qadd Boy q. (GülĢen-i kūyında kim serv-i qadı mev‟āsıdur) 3a/2 qadeģ < Ar. Ġçki bardağı, kadeh q. (Ol Türk-menend élgidin öper qadeģ-i Ģarāb) 18a/4 q. (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 q. iç- (Eger ŝabaģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 q. iç- („Abbās ġāh bezmide yeksān içer qadeģ) 18a/6 q. iç- (Mükedder olmaya köŋlüŋ mükerrā qadeģ iç) 14a/7 q. iç- (Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç) 14a/1 q. iç- (Ģicāb def„i içün él tola tola qadeģ iç) 14a/2 q. iç- (Xilāf-ı meĢreb édüp qılma macerā qadeģ iç) 14a/4 q. iç- (Ki bar du„ā-yı qadeģni dāfi„-i belā qadeģ iç) 14a/5 q. iç- (Köŋlüŋ istese ġam derdiġa devā qadeģ iç) 14a/1 q. iç- (Unutma devr-i qadeģni vü cā-be-cā qadeģ iç) 14a/6 q. içme- (Déme xummārī belādur qadeģ içmen) 14a/5 q. tut- (Eger ŝabaģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 q.+ni (Ki bar du„ā-yı qadeģni dāfi„-i belā qadeģ iç) 14a/5 q.+ni (Unutma devr-i qadeģni vü cā-be-cā qadeģ iç) 14a/6 qadem < Ar. Adım q. qıl- (Qıl émdi renc-i qadem Ģermsār qılma meni) 8a/6 q. qoy- (Qadem qoyar közüm lāf urdı merdüm raqīb) 8a/6 q. qoyma- (Sādıqī evvel qadem qoyma faqīr bu virāne) 6a/7 qadr < Ar. Değer q.+ın (Bilmes érmiĢler kiĢi qadrın vašan ebnāsı çün) 7a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri qafes < Far. Kafes, hapishane q.+din (YaxĢı varduŋ bu qafesdin onı āzād étdüŋ) 1a/5 kākül < Far. Alın üzerine dökülen saç k.+üŋe (Daġıtma kākülüŋe bī-qarār qılma meni) 8a/1 qal- Kalmak q.-a mu (Germrūlıq kösretip qala mu yaĢım burun yürür) 6a/6 q.-madı (Cān u ten mābeynde sāmān-ı ülfet qalmadı) 16a/6 q.-maġay érdi (Qalmaġay érdi bu „ālemde muģabbet kāĢkī) 7a/1 kāmet < Ar. Boy, boy bos k.+i (Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm) 11a/2 qanad Kanat q.+ı in- (Qanadı inse maqāmıŋ beqā-yı ecel ey dil) 14a/6 qansız Kansız q. (Közümi seylābsız baġrımnı qansız körmeyin) 11a/3 kāĢ < Far. KeĢke k. (KāĢ „ālemdin késilgeydi köŋülnüŋ ülfeti) 5a/1 k. (KāĢ bolġaydı qulaġında fiġānım birle āh) 6a/5 kāĢkī < Far. KeĢke k. (Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 k. (TüĢkey érdi dehrdin resm-i meveddet kāĢkī) 7a/1 k. (Bu kéçe cānānımda mihmānda bolġay kāĢkī) 6a/2 k. (Qalmaġay érdi bu „ālemde muģabbet kāĢkī) 7a/1 k. (Bermegey érdi maŋa eyyām ŝıģģat kāĢkī) 7a/5 k. (Tutġay érdi bu köŋül méndin naŝiģat kāĢkī) 7a/4 k. (Tutġay érdi dāmenimni xāk-i ġurbet kāĢkī) 7a/3 k. (Tutmaġay érdi kiĢi hīç-kesle ülfet kāĢkī) 7a/2 k. (Yanmaqdadur bu köŋül yanımda bolġay kāĢkī) 6a/4 k. (Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī) 7a/6 k. (Yā qulaġı āh u efġānımda bolġay kāĢkī) 6a/5 k. (Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/7 k. (Yā oŋa menzil menim cānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 k. (Menzili bu çeĢmler yanımda bolġay kāĢkī) 6a/3 k. (Bu reĢĢ-i bī-raģm sulšānımda bolġay kāĢkī) 6a/6 qaš„ < Ar. Kesme Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1691 Serpil YAZICI ŞAHİN 1692 q. (Ger xayālı kélmese közdin qılay qaš„-ı nažar) 11a/5 qatl < Ar. Öldürme; öldürülme q.+uŋa (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq) 3a/5 qavan- Sevinmek → qıvan- q.-sunlar (Qavansunlar olar kim özgeçe „ālemleri bardur) 12a/4er kel- Gelmek → kél- k.! (Kel ey hem-dem ġula xān olmamız yegdür) 17a/4 kerez Kere, defa k. (Tutdılar yüz miŋ kerez mātem men-i bīmār içün) 4a/2 keyfiyyet < Ar. Nitelik, keyfiyet k.+i (Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 kéç- Geçmek k.-di (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 kéçe Gece k. (Bu kéçe cānānımda mihmānda bolġay kāĢkī) 6a/2 k. (Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx ey refīq) 6a/2 kél- Gelmek → kel- k.-ür (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq) 3a/5 k.-miĢim (Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil 8a/3 k.-di (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 k.-mese (Ger xayālı kélmese közdin qılay qaš„-ı nažar) 11a/5 kés- Kesmek k.-di (Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım) 2a/3 késil- Kesilmek k.-geydi (KāĢ késilgeydi köŋülnüŋ ülfeti) 5a/1 kétür- Getirmek k.-di (Kétürdi raxne-yi ġam mülk ü xānumānımġa) 2a/2 qıl- Kılmak, yapmak q.-ur (Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„) 16a/6 q.-ur (Kim bu gülĢendin qılur gülberg-i xandānım vedā„) 16a/7 q.-mıĢlar (Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar) 12a/3 q.-dı (Qıldı hengām-ı sefer serv-i xırāmānım vedā„) 16a/1 q.-dı (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 q.-dı (Méni efsürde qıldı hecr sūzı vaŝl-ı cānımdın) 12a/4 q.-ġaylar (Olar kim Ģādumānlıq birle „ömri ŝarf qılġaylar) 12a/6 q.! (Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot) 13a/4 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri q.! (Qıl émdi renc-i qadem Ģermsār qılma meni) 8a/6 q.! (Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh) 13a/6 q.-sa (Vaqtıdur qılsa ten-i dil-xasteni cānım vedā„) 16a/1 q.-sa (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 q.-ay (Ger xayālı kélmese közdin qılay qaš„-ı nažar) 11a/5 q.-ursa (Éylemeŋ ģayret qılursa „aql u sāmānım vedā„) 16a/4 q.-mas (Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm) 11a/2 q.-ma (Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni) 8a/1 q.-ma (Xilāf-ı meĢreb édüp qılma macerā qadeģ iç) 14a/4 q.-ma (Qıl émdi renc-i qadem Ģermsār qılma meni) 8a/6 q.-ma (Gerd-i xāk setr bolup cismimde nāŝix qılma men„) 5a/5 q.-ma (Ġarīb übīkes ü bī-„itibār qılma meni) 8a/4 q.-ma (Ŝādıq-ı ŝādıq sevā durup hūĢyār qılma meni) 8a/5 q.-ma (Bu gülĢeniŋde reĢk-i mezār qılma meni) 8a/7 q.-ma (Nihānī āh çekip āĢikār qılma meni) 8a/3 q.-ma (Daġıtma kākülüŋe bī-qarār qılma meni) 8a/1 q.-ma („Araq töküp yüzdin eĢkbār qılma meni) 8a/2 q.-madum (Vaŝl xˇānı üzre çün küfrān-ı ni„met qılmadum) 16a/2 q.-masa (Sāqī Ģarāb-ı sāġarıdın qılmasa ģisār) 18a/5 qıvan- Sevinmek → qavan- q.! (Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa) 18a/3 ki < Far. Bağlama edatı k. (Ki bar du„ā-yı qadeģni dāfi„-i belā qadeģ iç) 14a/5 k. (Ki tüĢdi Ģem„ kibi maġz-ı üstüxˇānımġa) 2a/1 k. (YaxĢı bardun ki bozuq köŋlümi ābād étdüŋ) 1a/1 k. (XoĢā oŋlar ki cānān bezmide maģremleri bardur) 12a/1 k. (Eger ki meykedeġa tüĢe muģtesib güźerüŋ) 14a/4 k. (Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi ) 1a/3 k. (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol) 7a/4 k. (Ki étdi Ģūle füzūn āteĢ-i nigāhımġa) 2a/5 k. (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 kibi Gibi k. (Ŝādıqī bülbül kibi yıġlap tiler āvārelıġ) 16a/7 k. (Ki tüĢdi Ģem„ kibi maġz-ı üstüxˇānımġa) 2a/1 kim (II) < Far. Bağlama edatı k. (Mu„ayyen oldı kim „ālemde su ādemleri bardur) 12a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1693 Serpil YAZICI ŞAHİN 1694 k. (Qavansunlar olar kim özgeçe „ālemleri bardur) 12a/4 k. (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 k. (Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men dem-be-dem) 4a/2 k. (Yene né berq édi kim „ıĢq saldı cānımġa) 2a/1 k. (Olar kim Ģādumānlıq birle „ömri ŝarf qılġaylar) 12a/6 k. (Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup) 2a/4 k. (Élgide al alma émes kim ata tutar) 18a/1 k. (Kim özüm birle apardum bu cihāndın ġamları) 9a/2 k. (Kim ģayāt eyyām[ı]nı ol nev-civānsız körmeyin) 11a/4 k. (Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„) 16a/6 k. (Kim bu gülĢendin qılur gülberg-i xandānım vedā„) 16a/7 k. (Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar) 12a/3 k. (Āh u efġān kim tilimni tutdı „ıĢqıŋ dehĢeti) 5a/2 k. (Menim yoq olduqum kim „aceb-i mātemleri bardur) 12a/3 k. (Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar) 5a/4 k. (Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın) 2a/2 k. (Bulursa ol cemā„at kim urarlar lāf-ı baxĢāyīĢ) 17a/3 k. (Öyle kim bekleĢdürür ģāçını tersā qoynına) 15a/2 k. (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq) 3a/5 k. (Bu söze Ģāhid bu kim maģremdür maģremleri) 9a/3 k. (Dédi kim bezmimde bolsun bir perestkārī Ŝādıqī) 3a/6 k. (Gevher-i eĢkimcihānı tutdı evlādur bu kim) 15a/4 k. (Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım) 2a/3 k. (Qop yanımdın hem-nīĢīn kim Ģūlelıġdur āh-ı germ) 13a/4 k. (Eger devlet budur kim dūndan xalqı išā„atdın) 17a/4 k. (Bolma ġāfil kim érür elbette od evlādı ot) 13a/5 k. (GülĢen-i kūyında kim serv-i qadı mev‟āsıdur) 3a/2 k. (Bolay kim él vire bir serv-i xoĢ-reftār pābūsı) 17a/5 k. (Kim bu yaŋlıġ éyledi Ģūx-ı süxandānım vedā„) 16a/5 k. (Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı bünyādı ot) 13a/2 kim (II) KiĢi, kimse (zamir) k. (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 kimse Kimse, kiĢi k.+ge (Mendin özge kimsege andın güźārī bolmasun) 3a/1 kir- Girmek k.-er (Köŋlümüŋ her dem kirer ol māhsimā qoynına) 15a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri k.-e (Ġonçeniŋ ister kire gülberg-i ra„nā qoynına) 15a/3 k.-sem (Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile) 15a/3 k.-se (Yeridür ger kirse xurĢīdniŋ Mesiģā qoynına) 15a/1 k.-üp (Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/6 kisvet < Ar. Giysi k.+i („Ayb émestür „āĢıqın bolsa bu māyelıġ kisveti) 5a/5 kiĢi KiĢi, kimse k. (Tutmaġay érdi kiĢi hīç-kesle ülfet kāĢkī) 7a/2 k. (Bilmes érmiĢler kiĢi qadrın vašan ebnāsı çün) 7a/3 qop- Çıkmak q.! (Qop yanımdın hem-nīĢīn kim Ģūlelıġdur āh-ı germ) 13a/4 qorq- Korkmak q.-aram (Qorqaram tutġay melālet ģāšır-ı xurremleri) 9a/1 qoy- Koymak, içine yerleĢtirmek; bırakmak q.-ar (Qadem qoyar közüm lāf urdı merdüm raqīb) 8a/6 q.-dı (Él közige qoydı çün ġīrīn niĢān Kūhken) 5a/3 q.! (Qoy yıqılsun ŝabr bünyādı tökülsün cām-ı „ayĢ) 11a/3 q.-maya (Qoymaya Ģimden geri lü‟lü‟ni deryā qoynına) 15a/4 q.-ma (Sādıqī evvel qadem qoyma faqīr bu virāne) 6a/7 qoy(u)n Koyun, göğüs q.+ına (Öyle kim bekleĢdürür ģāçını tersā qoynına) 15a/2 q.+ına (Yeridür ger kirse xurĢīdniŋ Mesiģā qoynına) 15a/1 q.+ına (Ġonçeniŋ ister kire gülberg-i ra„nā qoynına) 15a/3 q.+ına (Köŋlümüŋ her dem kirer ol māhsimā qoynına) 15a/1 q.+ına (Qoymaya Ģimden geri lü‟lü‟ni deryā qoynına) 15a/4 q.+ına (Ŝādıqī alır xayāl-ı yārı tenhā qoynına) 15a/5 köŋ(ü)l Gönül k. (Seng-i ģavādiś-i ġam ile yıqılur köŋül) 18a/5 k. (Yanmaqdadur bu köŋül yanımda bolġay kāĢkī) 6a/4 k. (Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa) 18a/3 k. (Tutġay érdi bu köŋül méndin naŝīģat kāĢkī 7a/4 k. (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 k.+nüŋ (KāĢ „ālemdin késilgeydi köŋülnüŋ ülfeti) 5a/1 k.+din (Ayrılıq dāġı bile yandı köŋüldin ayrı cān) 6a/4 k.+üm (Aġzı ruxsārında mıdur xaste köŋlüm derd-nāk) 10a/4 k.+üm (Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün) 4a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1695 Serpil YAZICI ŞAHİN 1696 k.+üm (Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni) 13a/2 k.+üm (Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm) 11a/2 k.+üm (Köymesün köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı) 3a/3 k.+üm al- (Köŋlüm almaqdı né bīm étkey közüŋ merdümleri) 9a/4 k.+ümi (YaxĢı bardun ki bozuq köŋlümi ābād étdüŋ) 1a/1 k.+ümi al- (Al ile aldı köŋlümi ol Ģūx-ı gül„iźār) 18a/1 k.+ümni (Yā çekin divāne köŋlümni vefā zincīriġa) 10a/3 k.+ümüŋ (Köŋlümüŋ her dem kirer ol māhsimā qoynına) 15a/1 k.+ümge (Nāvek-i cevrin soqa köŋlümge peyvend éyleŋüz) 10a/1 k.+üŋ (Mükedder olmaya köŋlüŋ mükerrā qadeģ iç) 14a/7 k.+üŋ (Köŋlüŋ istese ġam derdiġa devā qadeģ iç) 14a/1 köp Çok k. (Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh) 13a/6 kör Kör k. ét- (Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm) 11a/2 kör- Görmek k.-ey (Körey déseŋ felekūn ŝubģ u Ģāmı yeksān) 14a/3 k.-meyin (Ġsterim bu bāġnı serv-i revānsız körmeyin) 11a/2 k.-meyin (Ŝādıqī hergiz bu évni mihmānsız körmeyin) 11a/5 k.-meyin (Közümi seylābsız baġrımnı qansız körmeyin) 11a/3 k.-meyin (Ey ecel al cānımnı „ālemni ansız körmeyin) 11a/1 k.-meyin (Cānımnı cānānsız u cismimni cānsız körmeyin) 11a/1 k.-meyin (Kim ģayāt eyyām[ı]nı ol nev-civānsız körmeyin) 11a/4 kösret- Göstermek k.-ip (Germrūlıq kösretip qala mu yaĢım burun yürür) 6a/6 köy- Yanmak k.-mesün (Köymesün Mecnūn‟ı vü yandırmasun Ferhād‟ı ot) 13a/6 k.-mesün (Köymesün köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı) 3a/3 köz Göz k. (Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni) 13a/2 k.+üŋ (Köŋlüm almaqdı né bīm étkey közüŋ merdümleri) 9a/4 k.+din (Ger xayālı kélmese közdin qılay qaš„-ı nažar) 11a/5 k.+e (Köze ol Ģeh yolıdın özge ġubārī bolmasun) 3a/1 k.+üm (Qadem qoyar közüm lāf urdı merdüm raqīb) 8a/6 k.+üm (Közüm merdümleri tā tutdı menzil baģr-ı eĢkimde) 12a/5 k.+üm (Cilve qılmas kāmeti köŋlüm ara kör ét közüm) 11a/2 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri k.+ümi (Közümi seylābsız baġrımnı qansız körmeyin) 11a/3 k.+ige (Él közige qoydı çün ġīrīn niĢān Kūhken) 5a/3 kū < Far. kūy Köy k. (Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar) 12a/3 Kūhken < Far. Dağ kazan, dağ delen; Ferhad K. (Él közige qoydı çün ġīrīn niĢān Kūhken) 5a/3 qulaġ Kulak q.+ı (Yā qulaġı āh u efġānımda bolġay kāĢkī) 6a/5 q.+ında (KāĢ bolġaydı qulaġında fiġānım birle āh) 6a/5 kūy < Far. Köy; sokak k.+nı (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 k.+ına (Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil) 8a/3 k.+ında (GülĢen-i kūyında kim serv-i qadı mev„āsıdur) 3a/2 küdūret < Ar. Bulanıklık; gam, tasa, kaygı k.+idin (Zamān küdūretidin Ŝādıqī eger bilseŋ) 14a/7 küfrān < Ar. Nankörlük k-ı ni„met qıl- (Vaŝl xˇānı üzre çün küfrān-ı ni„met qılmadum) 16a/2 külfet < Ar. Zahmet, sıkıntı, zorluk k. birle (Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„) 16a/6 kün GüneĢ, gün k. (Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil) 8a/3 k. (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 k. (Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī) 7a/6 L lāf < Far. Söz l. ur- (Qadem qoyar közüm lāf urdı merdüm raqīb) 8a/6 lāl < Ar. Dilsiz l. ol- („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 līk < Far. Lakin, fakat, ancak l. (Līk meyl-i „iĢret ü būs u kenārī bolmasun) 3a/6 lušf < Ar. Ġyilik, iyi davranıĢ; güzellik; incelik l.+ı (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 lü‟lü‟ < Ar. Ġnci l.+ni (Qoymaya Ģimden geri lü‟lü‟ni deryā qoynına) 15a/4 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1697 Serpil YAZICI ŞAHİN 1698 M mābeyn < Ar. Ara, arası m.+de (Cān u ten mābeynde sāmān-ı ülfet qalmadı) 16a/6 macerā < Ar. Serüven, baĢtan geçenler m. qılma- (Xilāf-ı meĢreb édüp qılma macerā qadeģ iç) 14a/4 maġz < Far. Ġlik m. (Ki tüĢdi Ģem„ kibi maġz-ı üstüxˇānımġa) 2a/1 maģrem < Ar. Haram, nikah düĢmeyen m. (Ġayr-ı maģrem hūblar bezminde nā-maģremdür) 9a/3 m. bolma- (Mendin özge bolmasun maģrem ģarem-i bezmde) 3a/4 m.+dür (Bu söze Ģāhid bu kim maģremdür maģremleri) 9a/3 m.+leri (XoĢā oŋlar ki cānān bezmide maģremleri bardur) 12a/1 m.+leri (Bu söze Ģāhid bu kim maģremdür maģremleri) 9a/3 maģrūm < Ar. Yoksun m. étme- (Yoq vefā cevr ü cefādın beni maģrūm étme) 1a/2 māh-simā < Far.+Ar. Ay yüzlü; sevgili m. (Köŋlümüŋ her dem kirer ol māhsimā qoynına) 15a/1 makām < Ar. Makam, yer m.+ıŋ (Qanadı inse maqāmıŋ beqā-yı ecel ey dil) 14a/6 maqšūl < Ar. ÖldürülmüĢ m.+ı (Pend maqšūlı émestür tilbe nāŝixler méni) 10a/5 ma„lūm <Ar. Bilinen m. qıl- (Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar) 12a/3 ma„mūre < Ar. Bayındır yeri bayındır yerleĢim yeri m. (Bulunmaz çün cihān ma„mūreside xāne-i mūnis) 17a/8 maŋa Bana m. (Bermegey érdi maŋa eyyām ŝıģģat kāĢkī) 7a/5 mānend < Far. Benzer, eĢ → menend m. („Aql erbābın ser-i Mecnūn‟ġa mānend éyleŋüz) 10a/6 mātem < Ar. Yas m. (Nevģa tursalar cihān devrinde mātem dīdeler) 9a/5 m. tut- (Tutdılar yüz miŋ kerez mātem men-i bīmār içün) 4a/2 m.+leri (Ŝādıqī sen olmasaŋ ser-ģalqa-yı mātemleri) 9a/5 m.+leri (Menim yoq olduqum kim „aceb-i mātemleri bardur) 12a/3 māyelıġ < Far.+T. Özlü, esaslı m. („Ayb émestür „āĢıqın bolsa bu māyelıġ kisveti) 5a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri mecāl < Ar. Güç, kuvvet m. (Viŝāl bezmide [e]ger tüĢse „arżıģāle mecāl) 14a/2 Mecnūn < Ar. Leylâ ile Mecnun hikayesinin erkek kahramanı M. (Gerçi „ıĢqıŋ nevbetin Ferhād u Mecnūn çaldılar) 5a/6 M.+ġa („Aql erbābın ser-i Mecnūn‟ġa mānend éyleŋüz) 9a/6 M.+ı (Köymesün Mecnūn‟ı vü yandırmasun Ferhād‟ı ot) 13a/6 meger < Far. Meğer, oysaki, halbuki m. (Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar) 12a/3 m. (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 melālet < Ar. Bıkma, usanma m. tut- (Qorqaram tutġay melālet ģāšır-ı xurremleri) 9a/1 melūl < Ar. UsanmıĢ, bıkmıĢ m. ol- (Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün) 4a/3 men I. teklik kiĢi zamiri, ben → ben, mén m. (Tutdılar yüz miŋ kerez mātem men-i bīmār içün) 4a/2 m. (Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men dem-be-dem) 4a/2 m.+i (Ġarīb ü bīkes ü bī-„itibār qılma meni) 8a/4 m.+i (Qıl émdi renc-i qadem Ģermsār qılma meni) 8a/6 m.+i (Nihānī āh çekip āĢikār qılma meni) 8a/3 m.+i (Ŝādıq-ı ŝādıq sevā durup hūĢyār qılma meni) 8a/5 m.+i (Ġarīb ü bīkes ü bī-„itibār qılma meni) 8a/4 m.+i (Bu gülĢeniŋde reĢk-i mezār qılma meni) 8a/7 m.+i (Daġıtma kākülüŋe bī-qarār qılma meni) 8a/1 m.+i („Araq töküp yüzdin eĢkbār qılma meni ) 8a/2 m.+din (Mendin özge kimsege andın güźārī bolmasun) 3a/1 m.+din (Mendin özge bolmasun maģrem ģarem-i bezmde) 3a/4 m.+im (Yā oŋa menzil menim cānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 m.+im (Menim yoq olduqum kim „aceb-i mātemleri bardur) 12a/3 men„ < Ar. Engelleme m. qılma- (Gerd-i xāk setr bolup cismimde nāŝix qılma men„) 5a/5 menend < Far. mānend EĢ, benzer, gibi → mānend m. (Ol Türk-menend élgidin öper qadeģ-i Ģarāb) 18a/4 menzil < Ar. Konak yeri; konak m. (Yā oŋa menzil menim cānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 m. tut- (Közüm merdümleri tā tutdı menzil baģr-ı eĢkimde) 12a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1699 Serpil YAZICI ŞAHİN 1700 m. tut- (ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tuta rey „aqs-i ten) 6a/3 m.+iŋ (Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı bünyādı ot) 13a/2 m.+im (Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 m.+im (Menzilim dergāh-ı cānānımda bolġay kāĢkī) 6a/7 m.+i (Menzili bu çeĢmler yanımda bolġay kāĢkī) 6a/3 merdüm < Far. Ġnsan, adam, halk m. (Qadem qoyar közüm lāf urdı merdüm raqīb) 8a/6 m.+leri (Köŋlüm almaqdı né bīm étkey közüŋ merdümleri) 9a/4 m.+leri (Közüm merdümleri tā tutdı menzil baģr-ı eĢkimde) 12a/5 merhem < Ar. Merhem m.+leri (Néçük Ģād olmasunlar raģmsız merhemleri bardur) 12a/2 mesā < Ar. AkĢam m. (Eger ŝabaģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 mescid < Ar. Namaz kılınan küçük yer m. (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 Mesiģā < Ar. Hz. Ġsa‟nın adlarından biri M. (Yeridür ger kirse xurĢīdniŋ Mesiģā qoynına) 15a/1 mesken < Ar. Oturulacak yer m.+i (Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni) 13a/2 mest < Far. SarhoĢ m. (Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/6 m. (Xarābāt ehli dék mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/2 mestī < Far. SarhoĢluk m. (Yoq turur yüz mestī dilāverdin cūyā-yı gūleri) 9a/4 meĢreb < Ar. Ġçecek Ģey m. ét- (Xilāf-ı meĢreb édüp qılma macerā qadeģ iç) 14a/4 mev‟ā < Ar. Sığınak m.+sıdur (GülĢen-i kūyında kim serv-i qadı mev‟āsıdur) 3a/2 meveddet < Ar. Sevgi m. (TüĢkey érdi dehrdin resm-i meveddet kāĢkī) 7a/1 mey < Far. Mey m. (Raqīb bezmi ez Ģurb-ı mey ģarāretdin) 8a/2 m. birle (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 m. birle (Gūyiyā mey birle bolmıĢdur muxayyer šıyneti) 5a/7 mey-güsār < Far. Ġçki arkadaĢı Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri m. (Çiŋiz birle Ŝādıqī rind-i mey-güsār) 18a/6 meykede < Far. Meyhane m.+ġa (Eger ki meykedeġa tüĢe muģtesib güźerüŋ) 14a/4 meyl < Ar. Eğim, eğilim, istek, meyil m. (Līk meyl-i „iĢret ü būs u kenārī bolmasun) 3a/6 mezār < Ar. Kabir; ziyaret yeri m. qılma- (Bu gülĢeniŋde reĢk-i mezār qılma meni) 8a/7 mén I. teklik kiĢi zamiri, ben → ben, men m. (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 m.+i (Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni ) 8a/1 m.+i (Pend maqšūlı émestür tilbe nāŝixler méni) 10a/5 m.+i (Méni efsürde qıldı hecr sūzı vaŝl-ı cānımdın) 12a/4 m.+i (Barça él sālim méni bed-rūzġa uçradı ot) 13a/3 m.+i (ġūle-yiġamdın méni vü ŝabrımı örtedi ot) 13a/1 m.+de (Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar) 5a/4 m.+din (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol) 7a/4 m.+din (Tutġay érdi bu köŋül méndin naŝīģat kāĢkī 7a/4 m.+im dék (Ménim dék bīkes erbāblar yavuq hem-demleri bardur) 12a/1 mihmān < Far. Konuk m.+da (Bu kéçe cānānımda mihmānda bolġay kāĢkī) 6a/2 m.+dur (Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx ey refīq) 6a/2 mihmānsız < Far.+T. Misafirsiz, konuksuz m. (Ŝādıqī hergiz bu évni mihmānsız körmeyin) 11a/5 miģnet < Ar. Sıkıntı, acı, eziyet m.+i (Bir nigārın ģicr ü bernādın cihānıŋ miģneti) 5a/1 mihr < Far. GüneĢ m. bilen (Ey édenler mihr bilen xoĢ-dīl ġareż erbābını) 10a/2 min Bin (sayı) → miŋ m. (Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa) 18a/3 miŋ Bin (sayı) → min m. (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 m. (Tutdılar yüz miŋ kerez mātem men-i bīmār içün) 4a/2 minber < Ar. Hutbe kürsüsü m. (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 mu„ayyen <Ar. Belirli, belirlenmiĢ Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1701 Serpil YAZICI ŞAHİN 1702 m. ol- (Mu„ayyen oldı kim „ālemde su ādemleri bardur) 12a/5 muģabbet < Ar. Sevgi m. (Qalmaġay érdi bu „ālemde muģabbet kāĢkī ) 7a/1 muxayyer < Ar. Seçmece, beğenmece m. (Gūyiyā mey birle bolmıĢdur muxayyer šıyneti) 5a/7 muģtesib < Ar. Eskiden, güvenlik ve belediye iĢlerine bakmakla görevli olan kimse m. (Eger ki meykedeġa tüĢe muģtesib güźerüŋ) 14a/4 muqīm < Ar. Ġkamet eden, oturan m. ol- (Enīs-i ġam muqīm-i genc-i vīrān olmamız yegdür) 17a/8 mūnis < Ar. AlıĢmıĢ, alıĢkın m. (Bulunmaz çün cihān ma„mūreside xāne-i mūnis) 17a/8 munšazır < Ar. Bekleyen m. bol- (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa derdin ey refīq) 3a/5 mūr < Far. Karınca m. (Der ü dāmıŋ ģarīfi olmanuz mūr-ı za„īfleriz) 17a/9 mu„tād < Ar. AlıĢılmıĢ, adet haline gelmiĢ m. ét- (Çünki cevr ile cefāġa beni mu„tād étdüŋ) 1a/2 mušī„ < Ar. Boyun eğen m. (Devlet-mušī‟ vü baht-refīq ü zamāne-yār) 18a/7 mübtelā < Ar. DüĢkün, tutulmuĢ m. étme- (Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç) 14a/1 müddeī < Ar. müdde„ī Davacı m. (Sanma bī-te‟sīr āhım uçqunın ey müddeī) 13a/5 mühlet < Ar. Tanınan süre m. (Bergey érdi bir iki kün çarx mühlet kāĢkī) 7a/6 mükedder < Ar. Kederli, hüzünlü m. olma- (Mükedder olmaya köŋlüŋ mükerrā qadeģ iç) 14a/7 mükerrā < Ar. Tekrar tekrar m. (Mükedder olmaya köŋlüŋ mükerrā qadeģ iç) 14a/7 mülk < Ar. Mülk, ülke m. (Kétürdi raxne-yi ġam mülk ü xānumānımġa) 2a/2 m.+e (Déme ey Ŝādıqī mülke Süleymān olmamız yegdür) 17a/9 müĢkīl < Ar. Güç m. (Éylemez tedbīr asıġ bu müĢkīl-i düĢvār içün) 4a/4 müyesser < Ar. Kolay olan, kolayca yapılan m. (Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār) 18a/3 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri N naxl < Ar. Fidan n. (Bu semerdin naxl-ı „ömrümni berūmend éyleŋüz) 10a/1 naqd < Ar. Nakit n. (Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün) 4a/1 nāle < Far. Ġnilti n. ét- (Her nefes ŝavt-ı vefā birle éder-sen nāle) 1a/4 nā-maģrem < Far.+Ar. Mahrem olmayan n.+dür (Ġayr-ı maģrem hūblar bezminde nā-maģremdür) 9a/3 nāŝix < Ar. Öğüt veren, nasihat eden n. (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol ) 7a/4 n. (Gerd-i xāk setr bolup cismimde nāŝix qılma men„) 5a/5 n.+ler (Pend maqšūlı émestür tilbe nāŝixler méni) 10a/5 naŝīģat < Ar. Öğüt n. (Tutġay érdi bu köŋül méndin naŝīģat kāĢkī 7a/4 n. tut- (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol) 7a/4 nāĢād < Far. ġâd olmayan, üzgün, mutsuz n. ol- (Eger nāĢād olursa Ŝādıqī bī-ġamları bardur) 12a/6 nātüvān < Far. Güçsüz, kudretsiz n.+ımġa (Bıraqdı dām-ı belā cism-i nātüvānımġa) 2a/3 nāvek < Far. Ok n. (Nāvek-i cevrin soqa köŋlümge peyvend éyleŋüz) 10a/1 nažar < Ar. BakıĢ, bakma; ilgi gösterme n. (Ger xayālı kélmese közdin qılay qaš„-ı nažar) 11a/5 nefes < Ar. Soluk; an, zaman n. (Her nefes ŝavt-ı vefā birle éder-sen nāle) 1a/4 nem < Far. Rutubet, hafif ıslaklık n.+idin (Tan nemidin özge onda perde-dārī bolmasun) 3a/4 neĢāš < Ar . Sevinç, neĢe n. (Cām-ı neĢāš tutsa birev Ģāh bezmide) 18a/2 n. birle (Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa) 18a/3 nev„ < Ar. Tür n. (Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„) 16a/6 nevbet < Ar. Nöbet, sıra n.+i (ġimdi „ıĢq olup olardın bizge berdi nevbeti) 5a/6 nevbet < Far. Bando, mızıka Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1703 Serpil YAZICI ŞAHİN 1704 n.+in çal- (Gerçi „ıĢqıŋ nevbetin Ferhād u Mecnūn çaldılar) 5a/6 nev-civānsız < Far.+T. Yiğitsiz n. (Kim ģayāt eyyām[ı]nı ol nev-civānsız körmeyin) 11a/4 nevģa < Ar. Ağıt, ölü ardından ağlama n. tur- (Nevģa tursalar cihān devrinde mātem dīdeler) 9a/5 nevģa-ger < Ar.+Far. Ağıtçı n. (Étme vāqıf öldügimdin nevģa-ger hem-demleri) 9a/1 né Ne n. (Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın) 2a/2 n. (Her né bolsa bolsun ammā inšizārī bolmasun) 3a/5 n. (Köŋlüm almaqdı né bīm étkey közüŋ merdümleri) 9a/4 n. (Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım) 2a/3 n. (Yene né berq édi kim „ıĢq saldı cānımġa) 2a/1 n. (Dād élinden yene ey Ģūx né bünyād étdüŋ) 1a/3 n. (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 n. (Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup) 2a/4 n. (TüĢse élige cān „avāżın bérmege né bar) 18a/4 n. („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 n.+din (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 n.+dür (Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 néçe Nice, nasıl, ne kadar n. (Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün) 4a/3 néçük Nasıl n. (Néçük Ģād olmasunlar raģmsız merhemleri bardur) 12a/2 n. (Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni) 13a/2 nigāh < Far. BakıĢ, bakma n.+ımġa (Ki étdi Ģūle füzūn āteĢ-i nigāhımġa) 2a/5 nigār < Far. Sevgili, resim, desen, nakıĢ; put n.+ın (Bir nigārın ģicr ü bernādın cihānıŋ miģneti) 5a/1 nihān < Far. Gizli, saklı n. (Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil ) 8a/3 nihānī < Far. Gizlice n. (Nihānī āh çekip āĢikār qılma meni) 8a/3 ni„met < Ar. BağıĢ, bolluk, iyilik n. qılma- (Vaŝl xˇānı üzre çün küfrān-ı ni„met qılmadum) 16a/2 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri niĢān < Far. ĠĢaret; iz, belirti n. (Él közige qoydı çün ġīrīn niĢān Kūhken) 5a/3 n. (Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar) 5a/4 O od AteĢ → ot o. (Bolma ġāfil kim érür elbette od evlādı ot) 13a/5 ol O o. (Kim ģayāt eyyām[ı]nı ol nev-civānsız körmeyin) 11a/4 o. (Bulursa ol cemā„at kim urarlar lāf-ı baxĢāyīĢ) 17a/3 o. (Sīnemi çāk éyleyüp ol ay xayālın beklerin) 15a/2 o. (Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar) 12a/3 o. („Aql teklīfidin ol qābil pend éyleŋüz) 10a/5 o. (Köze ol Ģeh yolıdın özge ġubārī bolmasun) 3a/1 o. (Ol Türk-menend élgidin öper qadeģ-i Ģarāb) 18a/4 o. (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 o. (Sordı dün „ālemni ol Ģūx-ı vücūdın érmedüm) 5a/2 o. (Éylemez ol xāk-i pādan çeĢm-i giryānım vedā„) 16a/3 o. (Köŋlümüŋ her dem kirer ol māhsimā qoynına) 15a/1 o. (Al ile aldı köŋlümi ol Ģūx-ı gül„iźār) 18a/1 o. (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 olar Onlar o. (Qavansunlar olar kim özgeçe „ālemleri bardur) 12a/4 o. (Olar kim Ģādumānlıq birle „ömri ŝarf qılġaylar) 12a/6 o.+dın (ġimdi „ıĢq olup olardın bizge berdi nevbeti) 5a/6 ol- Olmak o.-ur (Cihān gülzārınıŋ xandān güli berbād olur āxir) 17a/7 o.-mamız (Bulut dék gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür) 17a/7 o.-mamız (Yeter cem„iyyet-i xāšır perīĢān olmamız yegdür) 17a/3 o.-mamız (Kel ey hem-dem ġula xān olmamız yegdür) 17a/4 o.-mamız (Eger dünyā budur bīxān u bīmān olmamız yegdür) 17a/1 o.-mamız (Déme ey Ŝādıqī mülke Süleymān olmamız yegdür) 17a/9 o.-mamız (Bıraqıp „iĢret esbābını „üryān olmamız yegdür) 17a/1 o.-mamız (Xarābāt ehli dék mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/2 o.-mamız (Enīs-i ġam muqīm-i genc-i vīrān olmamız yegdür) 17a/8 o.-mamız (Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/6 o.-mamız (Cihānda sāye dék xāk ile yeksān olmamız yegdür) 17a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1705 Serpil YAZICI ŞAHİN 1706 o.-dı (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 o.-dı (Mu„ayyen oldı kim „ālemde su ādemleri bardur) 12a/5 o.-dı (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 o.! (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol) 7a/4 o.-sun (Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün) 4a/3 o.-sam („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 o.-up (ġimdi „ıĢq olup olardın bizge berdi nevbeti) 5a/6 o.-duġum (Menim yoq olduqum kim „aceb-i mātemleri bardur) 12a/3 o.-ursa (Eger nāĢād olursa Ŝādıqī bī-ġamları bardur) 12a/6 o.-maqdur (Çün elif teg vāģid olmaqdur cihāndın „āqıbet) 7a/2 o.-manuz (Der ü dāmıŋ ģarīfi olmanuz mūr-ı za„īfleriz) 17a/9 o.-masunlar (Néçük Ģād olmasunlar raģmsız merhemleri bardur) 12a/2 o.-masaŋ (Ŝādıqī sen olmasaŋ ser-ģalqa-yı mātemleri) 9a/5 o.-maya (Mükedder olmaya köŋlüŋ mükerrā qadeģ iç) 14a/7 oŋa Ona o. (Yā oŋa menzil menim cānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 onda Onda a. (Tan nemidin özge onda perde-dārī bolmasun) 3a/4 oŋlar Onlar o. (XoĢā oŋlar ki cānān bezmide maģremleri bardur) 12a/1 onı Onu o. (YaxĢı varduŋ bu qafesdin onı āzād étdüŋ) 1a/5 ot AteĢ → od o. (ġūle-yiġamdın méni vü ŝabrımı örtedi ot) 13a/1 o. (Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot) 13a/1 o. (Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot) 13a/4 o. (Köymesün Mecnūn‟ı vü yandırmasun Ferhād‟ı ot) 13a/6 o.+ı (Köymesün köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı) 3a/3 ot Ot o. (Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı bünyādı ot) 13a/2 o. (Bolma ġāfil kim érür elbette od evlādı ot) 13a/5 o. (Barça él sālim méni bed-rūzġa uçradı ot) 13a/3 Ö öl- Ölmek ö.-ür-men (Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men dem-be-dem) 4a/2 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri ö.-dügimdin (Étme vāqıf öldügimdin nevģa-ger hem-demleri) 9a/1 öldür- Öldürmek ö.-ür (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 „ömr < Ar. Ömür „ö.+üm kéç- (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 „ö.+ümni (Bu semerdin naxl-ı „ömrümni berūmend éyleŋüz) 10a/1 „ö.+i (Olar kim Ģādumānlıq birle „ömri ŝarf qılġaylar) 12a/6 öp- Öpmek ö.-er (Ol Türk-menend élgidin öper qadeģ-i Ģarāb) 18a/4 örte- Yakmak, tutuĢturmak ö.-di (ġūle-yiġamdın méni vü ŝabrımı örtedi ot) 13a/1 ö.-di (Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot) 13a/1 öyle Öyle, o Ģekilde ö. (Öyle kim bekleĢdürür ģāçını tersā qoynına) 15a/2 öz Kendi ö.+ini (Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç) 14a/1 ö.+üm birle (Kim özüm birle apardum bu cihāndın ġamları) 9a/2 özge BaĢka, diğer ö. (Tan nemidin özge onda perde-dārī bolmasun) 3a/4 ö. (Tende berq-ı vaŝldın özge Ģerārī bolmasun) 3a/3 ö. (Mendin özge kimsege andın güźārī bolmasun) 3a/1 ö. (Köze ol Ģeh yolıdın özge ġubārī bolmasun) 3a/1 ö. (Her šaraf eĢkimdin özge cūy-bārī bolmasun) 3a/2 ö.+çe (Qavansunlar olar kim özgeçe „ālemleri bardur) 12a/4 „öźr < Ar. Mazeret „ö.+i („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 P pā < Far. Ayak p.+dan (Éylemez ol xāk-i pādan çeĢm-i giryānım vedā„) 16a/3 pābūs < Far. Ayak öpme p.+ı (Bolay kim él vire bir serv-i xoĢ-reftār pābūsı) 17a/5 pādiĢāh < Far. PadiĢah p. (Bolsun bu pādiĢāh-ı cihāngīre dem-be-dem) 18a/7 pend < Far. Öğüt p. (Pend maqšūlı émestür tilbe nāŝixler méni) 10a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1707 Serpil YAZICI ŞAHİN 1708 p. éyle- („Aql teklīfidin ol qābil pend éyleŋüz) 10a/5 perde-dārī < Far. Perdedarlık, haciplik p. bolma- (Tan nemidin özge onda perde-dārī bolmasun) 3a/4 perestkārī < Far. Taparcasına sevme p. bol- (Dédi kim bezmimde bolsun bir perestkārī Ŝādıqī) 3a/6 perīĢān < Far. Dağınık, dağılmıĢ; karıĢık; üzgün, kederli p. ol- (Yeter cem„iyyet-i xāšır perīĢān olmamız yegdür) 17a/3 perkend < Far. Darmadağın p. perkend éyle- (Yā çekip tīġ-ı cefā perkend perkend éyleŋüz) 10a/3 peĢīmānlıq < Far.+T. PiĢmanlık p. ber- (Ŝıģģatım berdi „ıyādetdin peĢīmānlıq saŋa) 7a/5 peyvend < Far. Bağ p.éyle- (Nāvek-i cevrin soqa köŋlümge peyvend éyleŋüz) 10a/1 R Rabb < Ar. Tanrı R. (Köymesün köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı) 3a/3 R. (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 raģm < Ar. Acıma r. qıl- (Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh) 13a/6 raģmsız < Ar.+T. Acımasız r. (Néçük Ģād olmasunlar raģmsız merhemleri bardur) 12a/2 raqīb < Ar. Rakip; sevgilinin aĢıklarından her biri r. (Cemāl-i ģayreti bī-xūĢım söyle[Ģ]me raqīb) 8a/5 r. (Raqīb bezmi ez Ģurb-ı mey ģarāretdin) 8a/2 r. (Qadem qoyar közüm lāf urdı merdüm raqīb) 8a/6 raxne < Far. Gedik, yarık; yara r. (Kétürdi raxne-yi ġam mülk ü xānumānımġa) 2a/2 ra„nā < Ar. Güzel r. (Ġonçeniŋ ister kire gülberg-i ra„nā qoynına) 15a/3 ref„ < Ar. Giderme r. ol- (Bir qadeģ mey birle dün bezminde ref„ oldı ġam) 4a/5 refīq < Ar. YoldaĢ, yol arkadaĢı r. (Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx ey refīq) 6a/2 r. (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq) 3a/5 r. (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 r. (Devlet-mušī‟ vü baht-refīq ü zamāne-yār) 18a/7 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri renc < Ar. Zahmet, sıkıntı Ģ. (Qıl émdi renc-i qadem Ģermsār qılma meni) 8a/6 resm < Ar. Resim r. (TüĢkey érdi dehrdin resm-i meveddet kāĢkī) 7a/1 reĢĢ < Ar. Sızmak, damla damla akıtmak r. (Bu reĢĢ-i bī-raģm sulšānımda bolġay kāĢkī) 6a/6 reĢk < Far. Kıskançlık, kıskanma r. (Bu gülĢeniŋde reĢk-i mezār qılma meni) 8a/7 rind < Far. Kalender r. (Çiŋiz birle Ŝādıqī rind-i mey-güsār) 18a/6 riĢte < Far. Ġplik r. (Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım) 2a/3 riyā < Ar. riyā‟ Ġkiyüzlülük, riya r. (Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 ruxsār < Ar. Yanak r. (Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile) 15a/3 r.+ındamıdur (Aġzı ruxsārında mıdur xaste köŋlüm derd-nāk) 10a/4 rüsvā < Far. Rezil r. (Ŝādıqī teg ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves) 10a/6 S/Ŝ/Ś ŝabāģ < Ar. Sabah ŝ. (Eger ŝabāģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 ŝabr < Ar. Sabır, bekleme ŝ. (Qoy yıqılsun ŝabr bünyādı tökülsün cām-ı „ayĢ) 11a/3 ŝ. (Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın) 2a/2 ŝ.+ımı (ġūle-yiġamdın méni vü ŝabrımı örtedi ot) 13a/1 ŝādıq < Ar. Dürüst, doğru; yürekten bağlı ŝ. (Ŝādıq-ı ŝādıq sevā durup hūĢyār qılma meni) 8a/5 Ŝādıqī ö.a. Sâdıkî Ŝ. (Zamān küdūretidin Ŝādıqī eger bilseŋ) 14a/7 Ŝ. (Ŝādıqī alır xayāl-ı yārı tenhā qoynına) 15a/5 Ŝ. (Dédi kim bezmimde bolsun bir perestkārī Ŝādıqī) 3a/6 Ŝ. (Ŝādıqī āzürde ister her zamān cānān seni) 4a/6 Ŝ. (Eger nāĢād olursa Ŝādıqī bī-ġamları bardur) 12a/6 Ŝ. (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 Ŝ. (Ŝādıqī hergiz bu évni mihmānsız körmeyin) 11a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1709 Serpil YAZICI ŞAHİN 1710 Ŝ. (Ŝādıq-ı ŝādıq sevā durup hūĢyār qılma meni) Ŝ. (Ŝādıqī bülbül kibi yıġlap tiler āvārelıġ) 16a/7 Ŝ. (Raģm qıl hem-demlere ey Ŝādıqī köp çekme āh) 13a/6 Ŝ. (Déme ey Ŝādıqī mülke Süleymān olmamız yegdür) 17a/9 Ŝ. (Éyledüŋ Ŝādıqī tendin xālī cānāna fedā) 1a/5 Ŝ. (Sādıqī evvel qadem qoyma faqīr bu virāne) 6a/7 Ŝ. (Ŝādıqī sen olmasaŋ ser-ģalqa-yı mātemleri) 9a/5 Ŝ. (Çiŋiz birle Ŝādıqī rind-i mey-güsār) 18a/6 Ŝ. (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 Ŝ. teg (Ŝādıqī teg ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves) 10a/6 Ŝ. yaŋlıġ (Gülüm çevürme yüziŋ ġayra Ŝādıqī yaŋlıġ) 8a/7 sāġar < Far. Kadeh, içki kadehi s.+ıdın (Sāqī Ģarāb-ı sāġarıdın qılmasa ģisār) 18a/5 sāqī < Ar. Ġçki dağıtan, içki sunan s. (Sāqī Ģarāb-ı sāġarıdın qılmasa ģisār) 18a/5 sāqī„ < Ar. Kırağı, çiğ s. (Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı bünyādı ot) 13a/2 sal- Salmak, atmak, bırakmak s.-dı (Yene né berq édi kim „ıĢq saldı cānımġa) 2a/1 sālim < Ar. Sağlam s. (Barça él sālim mén-i bed-rūzġa uçradı ot) 13a/3 sāmān < Far. Zenginlik s. (Cān u ten mābeynde sāmān-ı ülfet qalmadı) s.+ım (Éylemeŋ ģayret qılursa „aql u sāmānım vedā„) 16a/4 saŋa Sana s. (Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa) 18a/3 s. (Ŝıģģatım berdi „ıyādetdin peĢīmānlıq saŋa) 7a/5 s. (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 san- Sanmak, zannetmek s.-ma! (Sanma bī-te‟sīr āhım uçqunın ey müddeī) 13a/5 s.-maŋız (Ŝādıqī teg ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves) 10a/6 ŝarf < Ar. Harcama, gider ŝ. éyle- (Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün) 4a/1 ŝ. qıl- (Olar kim Ģādumānlıq birle „ömri ŝarf qılġaylar) 12a/6 sarıq Sarı Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri s. (Bāġa kirsem bu sarıq ruxsār u gülgūn eĢk ile) 15a/3 ŝavt < Ar. Ses ŝ. (Her nefes ŝavt-ı vefā birle éder-sen nāle) 1a/4 say- Saymak; farzetmek s.! (Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx ey refīq) 6a/2 sāye < Far. Gölge s. dék (Cihānda sāye dék xāk ile yeksān olmamız yegdür) 17a/5 sefer < Ar. Yolculuk; savaĢa girme; savaĢ s. qıl- (Qıldı hengām-ı sefer serv-i xırāmānım vedā„ ) 16a/1 seg < Far. Köpek s. (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 segirt- Seğirtmek, koĢturmak s.-ip (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 semer < Ar. Meyve, mahsül s.+din (Bu semerdin naxl-ı „ömrümni berūmend éyleŋüz) 10a/1 sen Sen s. (Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi ) 1a/3 s. (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 s. (Ŝādıqī sen olmasaŋ ser-ģalqa-yı mātemleri) 9a/5 s.+din (Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot) 13a/1 s.+i (Öldürür ey Ŝādıqī ol ay bu kün danla seni) 7a/6 s.+i (Ŝādıqī āzürde ister her zamān cānān seni) 4a/6 s.+i (Gūyiyā xalq éyledi xālıq seni āzār içün) 4a/6 seng < Far. TaĢ s. (Seng-i ģavādiś-i ġam ile yıqılur köŋül) 18a/5 ser < Far. BaĢ; kenar, uç s. (Ŝādıqī sen olmasaŋ ser-ģalqa-yı mātemleri) 9a/5 s. (Bu kün nihān ser-i kūyına kélmiĢim ey dil) 8a/3 s. („Aql erbābın ser-i Mecnūn‟ġa mānend éyleŋüz) 10a/6 s. (Meger kim ol ser-i kū itleri ma„lūm qılmıĢlar) 12a/3 setr < Ar. Örtme, kapanma, gizleme s. bol- (Gerd-i xāk setr bolup cismimde nāŝix qılma men„) 5a/5 serv-i xırāmān < Far. Yürüyen servi; sevgili s. (Qıldı hengām-ı sefer serv-i xırāmānım vedā„ ) 16a/1 serv-i xoĢ-reftār < Far. Güzel yürüyen servi; sevgili s. (Bolay kim él vire bir serv-i xoĢ-reftār pābūsı) 17a/5 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1711 Serpil YAZICI ŞAHİN 1712 serv-i qadd < Far. Servi boylu s.+ı (GülĢen-i kūyında kim serv-i qadı mev‟āsıdur) 3a/2 serv-i revānsız < Far.+T. Yürüyen servisiz; sevgilisiz s. (Ġsterim bu bāġnı serv-i revānsız körmeyin) 11a/2 sevā < Ar. EĢitlik, denklik s. dur- (Ŝādıq-ı ŝādıq sevā durup hūĢyār qılma meni) 8a/5 seyl < Ar. Sel s. édi (Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın) 2a/2 seylābsız < Far.+T. Selsiz s. (Közümi seylābsız baġrımnı qansız körmeyin) 11a/3 ŝıģģat < Ar. Sağlık ŝ. (Bermegey érdi maŋa eyyām ŝıģģat kāĢkī) 7a/5 ŝ.+ım (Ŝıģģatım berdi „ıyādetdin peĢīmānlıq saŋa) 7a/5 sīne < Far. Göğüs, sine s.+mi (Sīnemi çāk éyleyüp ol ay xayālın beklerin) 15a/2 sipeh < Far. Asker, ordu s.+in (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 ŝoģbet < Ar. konuĢma, sohbet ŝ. (Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar) 5a/4 ŝ.+i (Bu söziŋ ey hem-nīĢīn elbette yoqdur ŝoģbeti) 5a/4 soq- Sokmak s.-a (Nāvek-i cevrin soqa köŋlümge peyvend éyleŋüz) 10a/1 sor- Sormak s.-ar (Çüçük söz birle aģvālın sorar aġyār-ı bī-derdiŋ) 12a/2 s.-dı (Sordı dün „ālemni ol Ģūx-ı vücūdın érmedüm) 5a/2 söyleĢ- SöyleĢmek s.-me! (Cemāl-i ģayreti bī-xūĢım söyle[Ģ]me raqīb) 8a/5 söz Söz, laf s. birle (Çüçük söz birle aģvālın sorar aġyār-ı bī-derdiŋ) 12a/2 s.+iŋ (Bu söziŋ ey hem-nīĢīn elbette yoqdur ŝoģbeti) 5a/4 s.+e (Bu söze Ģāhid bu kim maģremdür maģremleri) 9a/3 su Su s. (ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tutar ey „aqs-i ten) 6a/3 s. (Mu„ayyen oldı kim „ālemde su ādemleri bardur) 12a/5 s. (Kim érür bu menziliŋ saqī„ suyı bünyādı ot) 13a/2 ŝubģ < Ar. Sabah Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri ŝ. (Körey déseŋ felekūn ŝubģ u Ģāmı yeksān) 14a/3 sulšān <Ar. Sultan, hükümdar s.+ımda (BureĢĢ-i bī-raģm sulšānımda bolġay kāĢkī) 6a/6 sūz < Far. Yanma; ateĢ s.+ı (Méni efsürde qıldı hecr sūzı vaŝl-ı cānımdın) 12a/4 süxandān < Far. Güzel konuĢan, söz bilen, sözden anlayan s.+ım (Kim bu yaŋlıġ éyledi Ģūx-ı süxandānım vedā„) 16a/5 Süleymān ö.a. Hz. Süleyman s. (Déme ey Ŝādıqī mülke Süleymān olmamız yegdür) 17a/9 ġ Ģād < Far. Sevinçli, memnun Ģ. ét- (Dün urup daĢ ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ) 1a/1 Ģ. ol- (Néçük Ģād olmasunlar raģmsız merhemleri bardur) 12a/2 Ģādlıq < Far.+T. Memnunluk, sevinçli olma Ģ.ét- (Étseŋ ey ehl-i cihān bezm-i cihānda Ģādlıq) 9a/2 Ģādumānlıq < Far.+T. Sevinme, Ģâd olma Ģ.birle (Olar kim Ģādumānlıq birle „ömri ŝarf qılġaylar) 12a/6 Ģāh < Far. ġah → Ģeh Ģ. (Cām-ı neĢāš tutsa birev Ģāh bezmide) 18a/2 Ģāhid < Ar. Tanık, Ģahit Ģ. (Bu söze Ģāhid bu kim maģremdür maģremleri) 9a/3 Ģām < Far. AkĢam Ģ.+ı (Körey déseŋ felekūn ŝubģ u Ģāmı yeksān) 14a/3 Ģarāb < Ar. Ġçilecek Ģey; Ģarap Ģ. (Ol Türk-menend élgidin öper qadeģ-i Ģarāb) 18a/4 Ģ. (Sāqī Ģarāb-ı sāġarıdın qılmasa ģisār) 18a/5 Ģašģ < Ar. Saçmalama, gevezelik Ģ. (Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 Ģeh < Far. ġah → Ģāh Ģ. (Köze ol Ģeh yolıdın özge ġubārī bolmasun) 3a/1 Ģem„ < Ar. Mum Ģ. kibi (Ki tüĢdi Ģem„ kibi maġz-ı üstüxˇānımġa) 2a/1 Ģerārī < Ar.+Far. Bir kıvılcım Ģ. bolma- (Tende berq-ı vaŝldın özge Ģerārī bolmasun) 3a/3 Ģermsār < Far. Utangaç Ģ.qıl- (Qıl émdi renc-i qadem Ģermsār qılma meni) 8a/6 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1713 Serpil YAZICI ŞAHİN 1714 Ģevq < Ar. Güçlü arzu Ģ. édi (Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım) 2a/3 Ģeyx < Ar. ġeyh Ģ. (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 Ģimden geri Bundan sonra Ģ. (Qoymaya Ģimden geri lü‟lü‟ni deryā qoynına) 15a/4 Ģimdi ġimdi Ģ. (ġimdi „ıĢq olup olardın bizge berdi nevbeti) 5a/6 Ģ. (Yārdın Ģimdi vedā„ eyyāmıdur dōstlar) 16a/4 ġīrīn < Far. Ferhad ile ġirin hikayesindeki bayan kahraman ġ. (Él közige qoydı çün ġīrīn niĢān Kūhken) 5a/3 Ģūx < Far. Oynak, neĢeli Ģ. (Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni) 8a/1 Ģ. (Sordı dün „ālemni ol Ģūx-ı vücūdın érmedüm) 5a/2 Ģ. (Dād élinden yene ey Ģūx né bünyād étdüŋ) 1a/3 Ģ. (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 Ģ. (Kim bu yaŋlıġ éyledi Ģūx-ı süxandānım vedā„) 16a/5 Ģ. (Al ile aldı köŋlümi ol Ģūx-ı gül„iźār) 18a/1 Ģūle < Ar. Alev, Ģule Ģ. (Ki étdi Ģūle füzūn āteĢ-i nigāhımġa) 2a/5 Ģūlelıġ < Ar.+T. Alevli Ģ.+dur (Qop yanımdın hem-nīĢīn kim Ģūlelıġdur āh-ı germ) 13a/4 Ģurb < Ar. Ġçme Ģ. (Raqīb bezmi ez Ģurb-ı mey ģarāretdin) 8a/2 Ģüküfte < Far. Çiçek açmıĢ, açılmıĢ Ģ. bol- (Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup) 2a/4 T/Š tā < Far. -e kadar, değin t. (Munšazır bol kim tā kélür qatluŋa dér-sén ey refīq) 3a/5 t. (Közüm merdümleri tā tutdı menzil baģr-ı eĢkimde) 12a/5 šabīb < Ar. Doktor š. (Dün šabīb éstürdi kim ŝoģbet-i niĢān ménde bar) 5a/4 taqŝirāt < Ar. Suçlar, kusurlar t. ile („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 šāmāt < Ar. Zırva, saçma söz š.+ıŋ (Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vüĢaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri tan (I) Tan, Ģafak t. (Tan nemidin özge onda perde-dārī bolmasun) 3a/4 tan (II) ġaĢılacak, hayret →taŋ t. (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 taŋ ġaĢılacak, hayret → tan t. („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 tap- Bulmak, kabul etmek t.! (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 t.-ar (Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar) 15a/5 tār u mār < Far. KarmakarıĢık t. qıl- (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 šaraf < Ar. Yön š. (Her šaraf eĢkimdin özge cūy-bārī bolmasun) 3a/2 tedāvī < Ar. ĠyileĢtirme t. içün (Ey devācular tedāvī [i]çün gülbend éyleŋüz) 10a/4 tedbīr < Ar. Tedbir, önlem t. étme- (MüĢkil-i düĢvārı „ıĢqa étme tedbīr ey ģakīm) 4a/4 t. éyleme- (Éylemez tedbīr asıġ bu müĢkīl-i düĢvār içün) 4a/4 teg Gibi → dék t. (Cān fedā bolsun anıŋ teg hem-dem-i ġam-xˇār içün) 4a/5 t. (Çün elif teg vāģid olmaqdur cihāndın „āqıbet) 7a/2 t. (Ŝādıqī teg ġayrı rüsvā sanmaŋız ey ehl-i heves) 10a/6 teklīf < Ar. Teklif, öneri t.+idin („Aql teklīfidin ol qābil pend éyleŋüz) 10a/5 temāĢā < Far. Bakıp seyretme, gezme t.+sı (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 ten < Far. Ten, beden t. (Cān u ten mābeynde sāmān-ı ülfet qalmadı) 16a/6 t. (ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tutar ey „aqs-i ten) 6a/3 t. (Vaqtıdur qılsa ten-i dil-xasteni cānım vedā„) 16a/1 t.+din (Éyledüŋ Ŝādıqī tendin xālī cānāna fedā) 1a/5 t.+de (Bu kéçe cān tende mihmāndur say xxx ey refīq) 6a/2 t.+de (Tende berq-ı vaŝldın özge Ģerārī bolmasun) 3a/3 Teŋri Tanrı T. çün (Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot) 13a/4 tenhā < Far. Yalnız, tek baĢına Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1715 Serpil YAZICI ŞAHİN 1716 t. (Ŝādıqī alır xayāl-ı yārı tenhā qoynına) 15a/5 tepre- Hareket etmek, kımıldamak t.-di (Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot) 13a/1 terk < Ar. Vazgeçme t.+in (Ŝādıqī‟din bāde terkin istemeŋ ey ehl-i zühd) 5a/7 tersā < Far. Hristiyan t. (Öyle kim bekleĢdürür ģāçını tersā qoynına) 15a/2 teĢne < Far. SusamıĢ t. („Āqıbet urdı baĢıġa teĢne „ıĢqıŋ ġayreti) 5a/3 tīġ < Far. Kılıç t. (Yā çekip tīġ-ı cefā perkend perkend éyleŋüz) 10a/3 šıynet < Ar. YaratılıĢ, mizaç š.+i (Gūyiyā mey birle bolmıĢdur muxayyer šıyneti) 5a/7 til Dil t.+imni tut- (Āh u efġān kim tilimni tutdı „ıĢqıŋ dehĢeti) 5a/2 tilbe Deli t. émestür (Pend maqšūlı émestür tilbe nāŝixler méni) 10a/5 tile- Dilemek, arzulamak t.-r (Ŝādıqī bülbül kibi yıġlap tiler āvārelıġ) 16a/7 tol- Dolmak t.-a tola (Ģicāb def„i içün él tola tola qadeģ iç) 14a/2 tök- Dökmek t.-üp („Araq töküp yüzdin eĢkbār qılma meni) 8a/2 tökül- Dökülmek t.-sün (Qoy yıqılsun ŝabr bünyādı tökülsün cām-ı „ayĢ) 11a/3 tur- Olmak t.-ur (Yoq turur yüz mestī dilāverdin cūyā-yı gūleri) 9a/4 t.-salar (Nevģa tursalar cihān devrinde mātem dīdeler) 9a/5 tut- Tutmak, yakalamak t.-ar (ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tutar ey „aqs-i ten) 6a/3 t.-ar (Élgide al alma émes kim ata tutar) 18a/1 t.-dı (Gevher-i eĢkim cihānı tutdı evlādur bu kim) 15a/4 t.-dı (Közüm merdümleri tā tutdı menzil baģr-ı eĢkimde) 12a/5 t.-dı (Āh u efġān kim tilimni tutdı „ıĢqıŋ dehĢeti) 5a/2 t.-dılar (Tutdılar yüz miŋ kerez mātem men-i bīmār içün) 4a/2 t.-ġay (Qorqaram tutġay melālet ģāšır-ı xurremleri) 9a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri t.! (Eger ŝabaģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 t.! (Beraāt-i ģesābda tut bu isnātdın) 8a/4 t.! (Dér-sén ey nāsix ki méndin tut naŝīģat „āqil ol) 7a/4 t.-sa (Cām-ı neĢāš tutsa birev Ģāh bezmide) 18a/2 t.-ġay érdi (Tutġay érdi bu köŋül méndin naŝīģat kāĢkī 7a/4 t.-ġay érdi (Tutġay érdi dāmenimni xāk-i ġurbet kāĢkī) 7a/3 t.-maġay érdi (Tutmaġay érdi kiĢi hīç-kesle ülfet kāĢkī) 7a/2 tüĢ- DüĢmek t.-di (Ki tüĢdi Ģem„ kibi maġz-ı üstüxˇānımġa) 2a/1 t.-se (Viŝāl bezmide [e]ger tüĢse „arżıģāle mecāl) 14a/2 t.-se (TüĢse élige cān „avāżın bérmege né bar) 18a/4 t.-e (Eger ki meykedeġa tüĢe muģtesib güźerüŋ) 14a/4 t.-key érdi (TüĢkey érdi dehrdin resm-i meveddet kāĢkī) 7a/1 Türk Türk T. (Ol Türk-menend élgidin öper qadeģ-i Ģarāb) 18a/4 U u < Far. Ve→ ü, vü u. (Līk meyl-i „iĢret ü būs u kenārī bolmasun) 3a/6 u. (Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün ) 4a/3 u. (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 u. (Kéldi gülgūn segirtip bir Ģūx u mén boldum esīr) 13a/3 u. (Eger ŝabaģ qadeģ tut u ger mesā qadeģ iç) 14a/3 u. (Eger dünyā budur bīxān u bīmān olmamız yegdür) 17a/1 u. (Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār) 18a/3 u. (Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni) 8a/1 u. (Körey déseŋ felekūn ŝubģ u Ģāmı yeksān) 14a/3 u. (Éylemeŋ ģayret qılursa „aql u sāmānım vedā„) 16a/4 u. (Cān u ten mābeynde sāmān-ı ülfet qalmadı) 16a/6 u. (Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot) 13a/1 u. (Āh u efġān kim tilimni tutdı „ıĢqıŋ dehĢeti) 5a/2 u. (Yā qulaġı āh u efġānımda bolġay kāĢkī) 6a/5 u. (Özini étme ġam u derde mübtelā„ qadeģ iç) 14a/1 u. (Gerçi „ıĢqıŋ nevbetin Ferhād u Mecnūn çaldılar) 5a/6 u. (Cānımnı cānānsız u cismimni cānsız körmeyin) 11a/1 u.(Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 uçqun Kıvılcım Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1717 Serpil YAZICI ŞAHİN 1718 u.+ın (Sanma bī-te‟sīr āhım uçqunın ey müddeī) 13a/5 uçra- Rastlamak, karĢılaĢmak, tesadüf etmek u.-dı (Barça él sālim méni bed-rūzġa uçradı ot) 13a/3 unut- Unutmak u.-ma! (Unutma devr-i qadeģni vü cā-be-cā qadeģ iç) 14a/6 ur- Vurmak; söylemek u.-arlar (Bulursa ol cemā„at kim urarlar lāf-ı baxĢāyīĢ) 17a/3 u.-dı („Āqıbet urdı baĢıġa teĢne „ıĢqıŋ ġayreti) 5a/3 u.-dı (Qadem qoyar közüm lāf urdı merdüm raqīb) 8a/6 u.-up (Dün urup daĢ ile ben xaste-dili Ģād étdüŋ) 1a/1 Ü ü < Far. Ve → u, vü ü. (Kétürdi raxne-yi ġam mülk ü xānumānımġa) 2a/2 ü. (Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār) 18a/3 ü. (Devlet-mušī‟ vü baht-refīq ü zamāne-yār) 18a/7 ü. (Bir nigārın ģicr ü bernādın cihānıŋ miģneti) 5a/1 ü. (Xarābāt ehli dék mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/2 ü. (Ġarīb ü bīkes ü bī-„itibār qılma meni) 8a/4 ü. (Ġarīb ü bīkes ü bī-„itibār qılma meni) 8a/4 ü. (Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni) 13a/2 ü. (Līk meyl-i „iĢret ü būs u kenārī bolmasun) 3a/6 ü. (Yoq vefā cevr ü cefādın beni maģrūm étme) 1a/2 ü. („Öźri taqŝīrāt ile ger güng ü lāl olsam né taŋ) 16a/5 ü. (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 ü. (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 ü. (Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/6 ü. (Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 ülfet < Ar. KaynaĢma, alıĢma; dostluk ü. (Tutmaġay érdi kiĢi hīç-kesle ülfet kāĢkī) 7a/2 ü. (Cān u ten mābeynde sāmān-ı ülfet qalmadı) 16a/6 ü.+i (KāĢ „ālemdin késilgeydi köŋülnüŋ ülfeti) 5a/1 „üryān < Ar. Çıplak „ü. ol- (Bıraqıp „iĢret esbābını „üryān olmamız yegdür) 17a/1 üstüxˇān < Far. Kemik ü.+ımġa (Ki tüĢdi Ģem„ kibi maġz-ı üstüxˇānımġa ) 2a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri üzre Üzerinde ü. (Vaŝl xˇānı üzre çün küfrān-ı ni„met qılmadum) 16a/2 V vāģid < Ar. Tek, biricik v. ol- (Çün elif teg vāģid olmaqdur cihāndın „āqıbet) 7a/2 va„iż < Ar. Vaaz veren v. (Bu ése Ģeyx ü va„iż mescid ü minber temāĢāsı) 17a/2 vāqıf < Ar. Vakfedici v. étme- (Étme vāqıf öldügimdin nevģa-ger hem-demleri) 9a/1 vaqt < Ar. Vakit, zaman v.+ıdur (Vaqtıdur qılsa ten-i dil-xasteni cānım vedā„) 16a/1 var Var → bar v. (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 v.(Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün) 4a/3 var- Varmak, gitmek, ulaĢmak → bar- v.-duŋ (YaxĢı varduŋ bu qafesdin onı āzād étdüŋ) 1a/5 vaŝl < Ar. Bağlama, iliĢtirme; kavuĢma v. (Vaŝl xˇānı üzre çün küfrān-ı ni„met qılmadum) 16a/2 v. (Méni efsürde qıldı hecr sūzı vaŝl-ı cānımdın) 12a/4 v. édi (Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup) 2a/4 v.+dın (Tende berq-ı vaŝldın özge Ģerārī bolmasun) 3a/3 vašan < Ar. Yurt v. (Bilmes érmiĢler kiĢi qadrın vašan ebnāsı çün) 7a/3 vedā„ < Ar. Ayrılma, ayrılıĢ v. (Yārdın Ģimdi vedā„ eyyāmıdur dōstlar) 16a/4 v. éyle- (Kim bu yaŋlıġ éyledi Ģūx-ı süxandānım vedā„) 16a/5 v. éyleme- (Éylemez ol xāk-i pādan çeĢm-i giryānım vedā„) 16a/3 v. éyleme- (Éylemeŋ ģayret qılursa „aql u sāmānım vedā„) 16a/4 v. qıl- (Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„) 16a/6 v. qıl- (Kim bu gülĢendin qılur gülberg-i xandānım vedā„) 16a/7 v. qıl- (Qıldı hengām-ı sefer serv-i xırāmānım vedā„) 16a/1 v. qıl- (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 vefā < Ar. Sözde durma, vefa v. (Her nefes ŝavt-ı vefā birle éder-sen nāle) 1a/4 v. (Yoqvefā cevr ü cefādın beni maģrūm étme) 1a/2 v. (Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün) 4a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1719 Serpil YAZICI ŞAHİN 1720 v. (Yā çekin divāne köŋlümni vefā zincīriġa) 10a/3 veh < Ar. Vah, yazık! v. (Köz ü köŋlüm veh néçük boldı xayālıŋ meskeni) 13a/2 veĢ < Far. “gibi” anlamına gelen son ek v. (Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/6 vir- Vermek v.-e (Bolay kim él vire bir serv-i xoĢ-reftār pābūsı) 17a/5 vīrān < Far. Yıkık, harap v. (Enīs-i ġam muqīm-i genc-i vīrān olmamız yegdür) 17a/8 virāne < Far. Yıkıntı yeri, harabe v. (Sādıqī evvel qadem qoyma faqīr bu virāne) 6a/7 viŝāl < Ar. KavuĢma v. (Viŝāl bezmide [e]ger tüĢse „arżıģāle mecāl) 14a/2 v.+a (Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar) 15a/5 vü < Far. Ve → u, ü v. (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 v. (ġūle-yiġamdın méni vü ŝabrımı örtedi ot) 13a/1 v. (Köymesün Mecnūn‟ı vü yandırmasun Ferhād‟ı ot) 13a/6 v. (Unutma devr-i qadeģni vü cā-be-cā qadeģ iç) 14a/6 v. (Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 vücūd < Ar. Vücut, beden v.+ın (Sordı dün „ālemni ol Ģūx-ı vücūdın érmedüm) 5a/2 Y yā (I) < Ar. Ey y. (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 y. (Köymesün köŋlüm évin bī-vech yā Rabb hicr otı) 3a/3 yā(II) < Far. Ya da, yahut y. (Yā oŋa menzil menim cānımda bolġay kāĢkī) 6a/1 y. (Yā qulaġı āh u efġānımda bolġay kāĢkī) 6a/5 y. (Yā çekin divāne köŋlümni vefā zincīriġa) 10a/3 y. (Yā çekip tīġ-ı cefā perkend perkend éyleŋüz) 10a/3 yād < Far. Anma, hatırlama y. ét- (Ey köŋül ol seg-i kūynı [sen] meger yād étdüŋ) 1a/4 y.+ı (Qıl ģaźer Teŋri çün bilmes biliĢni yādı ot) 13a/4 yaxĢı Ġyi, güzel y. (YaxĢı bardun ki bozuq köŋlümi ābād étdüŋ) 1a/1 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri y. (YaxĢı varduŋ bu qafesdin onı āzād étdüŋ) 1a/5 yan- Yanmak y.-dı (Ayrılıq dāġı bile yandı köŋüldin ayrı cān) 6a/4 y.-maqdadur (Yanmaqdadur bu köŋül yanımda bolġay kāĢkī) 6a/4 yandır- Yandırmak, yakmak y.-masun (Köymesün Mecnūn‟ı vü yandırmasun Ferhād‟ı ot) 13a/6 yan Yan, taraf y.+ġa (Barsa her yanġa barur ardınca eĢk-i ģasretim) 16a/3 y.+ımda (Yanmaqdadur bu köŋül yanımda bolġay kāĢkī) 6a/4 y.+ımda (Menzili bu çeĢmler yanımda bolġay kāĢkī) 6a/3 y.+ımdın (Qop yanımdın hem-nīĢīn kim Ģūlelıġdur āh-ı germ) 13a/4 yaŋlıġ Gibi y. (Kim bu yaŋlıġ éyledi Ģūx-ı süxandānım vedā„) 16a/5 y. (Gülüm çevürme yüziŋ ġayra Ŝādıqī yaŋlıġ) 8a/7 y. (Bes nédin yā Rabb bu yaŋlıġ qıldı īmānım vedā„) 16a/2 yār < Far. Sevgili; dost y. (Devlet-mušī‟ vü baht-refīq ü zamāne-yār) 18a/7 y. içün (Dōstlar ŝarf éylerim naqd-ı vefā bir yār içün) 4a/1 y.+dın (Yārdın Ģimdi vedā„ eyyāmıdur dōstlar) 16a/4 y.+dur (Hem yārdur müyesser ü hem būs u hem kenār) 18a/3 y.+ı (Ŝādıqī alır xayāl-ı yārı tenhā qoynına) 15a/5 yārsız < Far.+T. Dostsuz; sevgilisiz y. (Kéçdi „ömrüm yārsız ey çarx-ı dūn tap al cānım) 11a/4 yaĢ YaĢ, göz yaĢı y.+ım (Germrūlıq kösretip qala mu yaĢım burun yürür) 6a/6 yavuq Yakın y. (Ménim dék bīkes erbāblar yavuq hem-demleri bardur) 12a/1 yeg Ġyi, daha iyi y.+dür (Yeter cem„iyyet-i xāšır perīĢān olmamız yegdür) 17a/3 y.+dür (Kirüp divāne-veĢ mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/6 y.+dür (Bulut dék gāh xandān gāh giryān olmamız yegdür) 17a/7 y.+dür (Enīs-i ġam muqīm-i genc-i vīrān olmamız yegdür) 17a/8 y.+dür (Kel ey hem-dem ġula xān olmamız yegdür) 17a/4 y.+dür (Cihānda sāye dék xāk ile yeksān olmamız yegdür) 17a/5 y.+dür (Xarābāt ehli dék mest ü ġazelxˇān olmamız yegdür) 17a/2 y.+dür (Déme ey Ŝādıqī mülke Süleymān olmamız yegdür) 17a/9 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1721 Serpil YAZICI ŞAHİN 1722 y.+dür (Bıraqıp „iĢret esbābını „üryān olmamız yegdür) 17a/1 y.+dür (Eger dünyā budur bīxān u bīmān olmamız yegdür) 17a/1 yeksān < Far. Tekdüze; eĢit, bir y. (Körey déseŋ felekūn ŝubģ u Ģāmı yeksān) 14a/3 y. („Abbās ġāh bezmide yeksān içer qadeģ) 18a/6 y. ol- (Cihānda sāye dék xāk ile yeksān olmamız yegdür) 17a/5 yene Yine y. (Dād élinden yene ey Ģūx né bünyād étdüŋ) 1a/3 y. (Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın) 2a/2 y. (Yene né berq édi kim „ıĢq saldı cānımġa) 2a/1 y. (Yene né gülbün-i vaŝl édi kim Ģüküfte bolup) 2a/4 y. (Yene né Ģevq édi kim késdi riĢte-i cānım) 2a/3 y. (Yene né berq édi ey Ŝādıqī kim oldı „āyān) 2a/5 yer Yer, mekan y.+idür (Yeridür ger kirse xurĢīdniŋ Mesiģā qoynına) 15a/1 yet- YetiĢmek, ulaĢmak, varmak, yeterli olmak y.-er (Yeter cem„iyyet-i xāšır perīĢān olmamız yegdür) 17a/3 yıġ- Yığmak y.-up (ÇeĢm-i gerde su yıġup menzil tutar ey „aqs-i ten) 6a/3 yıġla- Ağlamak y.-p (Ŝādıqī bülbül kibi yıġlap tiler āvārelıġ) 16a/7 yıq- Yıkmak y.-duŋ (Dil bérdüŋ aġyār éline sen ki yıqduŋ évi ) 1a/3 y.-tı (Yene né seyl édi kim yıqtı ŝabr bünyādın) 2a/2 yıqıl- Yıkılmak y.-sun (Qoy yıqılsun ŝabr bünyādı tökülsün cām-ı „ayĢ) 11a/3 y.-ur (Seng-i ģavādiś-i ġam ile yıqılur köŋül) 18a/5 yıraq Uzak, ırak y. (Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot) 13a/1 yox Yok, yokluk, var olmama → yoq y. (Yox saŋa lušfı vü var aġyāra dér-sen[g] ey refīq) 4a/3 y. (Néçe bir köŋlüm melūl olsun yox u var içün) 4a/3 yoq Yok, yokluk, var olmama → yox y. (Yoq vefā cevr ü cefādın beni maģrūm étme) 1a/2 y. (Yoq u barım örtedi sendin yıraq tepredi ot) 13a/1 y. (Tan yoq eger ki ġam sipehin qılsa tār u mār) 18a/2 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri y. ol- (Menim yoq olduqum kim „aceb-i mātemleri bardur) 12a/3 y. turur (Yoq turur yüz mestī dilāverdin cūyā-yı gūleri) 9a/4 y.+dur (Bu söziŋ ey hem-nīĢīn elbette yoqdur ŝoģbeti) 5a/4 yol Yol y. tap- (Ġayr eger aģbāb ile bezm-i viŝāla yol tapar) 15a/5 y.+ıdın (Köze ol Ģeh yolıdın özge ġubārī bolmasun) 3a/1 yürü- Yürümek y.-r (Germrūlıq kösretip qala mu yaĢım burun yürür) 6a/6 yüz (I) Yüz, surat y.+din („Araq töküp yüzdin eĢkbār qılma meni) 8a/2 y.+iŋ çevürme- (Gülüm çevürme yüziŋ ġayra Ŝādıqī yaŋlıġ) 8a/7 y.+üŋni çevürme- (Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni) 8a/1 yüz (II) Yüz,sayı y. (Yüz min neĢāš birle qıvan ey köŋül saŋa) 18a/3 y. (Kim qılur yüz nev„-i külfet birle cānānım vedā„) 16a/6 y. (Kim éder yüz miŋ cefā her dem baŋa aġyār içün) 4a/1 y. (Tutdılar yüz miŋ kerez mātem men-i bīmār içün) 4a/2 Z za„f < Ar. Zayıflık, güçsüzlük z.+ı (Ayrılıġ za„fı bilen bes kim ölür-men dem-be-dem) 4a/2 za„īf < Ar. Zayıf z.+leriz (Der ü dāmıŋ ģarīfi olmanuz mūr-ı za„īfleriz) 17a/9 zamān < Ar. Zaman z. (Ŝādıqī āzürde ister her zamān cānān seni) 4a/6 z. (Zamān küdūretidin Ŝādıqī eger bilseŋ) 14a/7 zamāne < Ar.+Far. ġimdiki zaman, yaĢanılan günler z. (Devlet-mušī‟ vü baht-refīq ü zamāne-yār) 18a/7 zār < Far. Ağlayan, inleyen z. qılma- (Çevürme yüzüŋni ey Ģūx u zār qılma méni) 8a/1 zincīr < Far. Zincir z.+iġa (Yā çekin divāne köŋlümni vefā zincīriġa) 10a/3 zühd < Ar. Kendini ibadete verme z. (Ŝādıqī‟din bāde terkin istemeŋ ey ehl-i zühd) 5a/7 z. (Nédür keyfiyyeti zühd ü riyā vü Ģaš[ģ] u šāmātıŋ) 17a/6 Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1723 Serpil YAZICI ŞAHİN 1724 Sonuç Sâdıkî Ģâir, tezkire yazarlığı, ressamlığı ile devrinin önemli Ģahsiyetlerinden biri olmuĢ, XVI. yüzyılın ikinci yarısı ile XVII. yüzyılın baĢlarında kaleme aldığı eserlerini Türk dilinin Azeri, Osmanlı, Çağatay gibi üç edebî Ģivesinde yazmıĢ, edebiyat ve kültür tarihimize kaynak eserler bırakmıĢtır. Sâdıkî‟nin Doğu Türkçesinde (Çağatay) yazdığı on sekiz gazeli bir araya getiren bu çalıĢmada, belirlenen manzumelerin çeviri yazısı; Gandjei, Kerimov ve Çınarcı‟nın manzumelerdeki okuma farklılıkları da dikkate alınarak yeni okuma teklifleriyle birlikte verilmiĢtir. Sâdıkî‟nin aynı gazel içerisinde kullandığı Doğu ve Batı Türkçesine ait özellikler tespit edilmiĢ, metnin söz varlığının ortaya konulması amacıyla tanıklı dizini ve sözlüğü hazırlanmıĢtır. ġâirin tespit edilen on sekiz gazelin söz varlığı incelendiğinde, Sâdıkî‟nin Doğu Türkçesinin karakteristik bar-, bér-, bol-, köy-, tap-, tüĢ-, bar, birle/bile/birlen, tég, til ve Batı Türkçesinde karĢılığı var-, ver- ol-, yan-, bul-, in-, var, ile, dék, dil sözcüklerini bir arada kullandığı görülmektedir. Bunların yanı sıra, Ģiirlerinde Doğu ve Batı Türkçelerine ait gramerlik unsurları da kullanması, Sâdıkî‟nin Türk dilinin tarihî seyri içerisinde her iki sahaya da hâkim olduğunu göstermektedir. KAYNAKÇA Alî-ġîr Nevâyî (1993): Mîzânu‟l-Evzân, Haz. Kemal ERASLAN, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 568, Alî ġîr Nevâyî Külliyatı: 14. ATALAY, Besim (1979): AbuĢka Lügâti veya Çağatay Sözlüğü, Ankara: Ayyıldız Matbaası A.ġ. CLAUSON, Sir Gerard (1972): An Etymological Dictionary of Pre-thirteen-Century Turkish, Oxford: Oxford University Press. ÇINARCI, Mehmet Nuri (2012), “Sâdıkî-i EfĢârın Tebriz Milli Kütüphanesindeki Külliyatı ve Türkçe Manzumeleri” Turkish Studies, Volume 7/3, Summer, p. 813-835. DĠLÇĠN, Cem (2004): Örneklerle Türk ġiir Bilgisi,Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ECKMANN, Janos (1988): Çağatayca El Kitabı, Çev. Günay KARAAĞAÇ, Ġstanbul: Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. GANDJEĠ, Turhan (1971): “Sadıkî AfĢar‟ın Türkçe ġiirleri,” Türkiyat Mecmuası XVI: 19-26. KANAR, Mehmet (2003): Örnekli Etimolojik Sözlük, Ġstanbul: Derin Yayınları. KARTAL, Ahmet (2010), “Sâdıkî-i Kitâbdâr‟ın Mecma‟u‟l-havâs Ġsimli Tezkiresi ve Onda Yer Alan Anadolulu ġâirler”, ġirazdan Ġstanbul‟a Türk-Fars Kültür Coğrafyası Üzerine AraĢtırmalar, Ġstanbul Kurtuba Kitap Yayınları. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 1725 KUġOĞLU, M. Oğuzhan (2012), Sâdıkî Kitâbdâr‟ın Mecmâ„ü‟l-Havâs Adlı Eseri, (Ġnceleme, Metin, Dizin), Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul. Mecma„ü‟l-Havâs, Sâdıkî-i Kitâbdâr, Ġstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Hâlis Efendi Yazmalar Bölümü, No: 4085. Özbek Tilinin Ġzahlı Lugati (1981): I/II, Moskova. Özbek Tiliniŋ Ġzåhlı Luġati (2007): TaĢkent: Özbekistan Respublikası Fenler Akademiyası AliĢiir Nevayi Namıdaki Til ve Edebiyat Enstitüsü, I-V. Sâdık Bey EfĢar, ġeirler (2010): Haz. PaĢa Kerimov), Bakü: Azerbaycan Milli Ġlmler Akademiyası Muhammed Füzuli adına Elyazmalar Enstitüsü. STEINGASS, F. A (1975): Comprehensive Persian-English Dictionary, Beriut: (New Print), 1975. ġeyh Süleyman Efendi (H.1298): Lüġat-ı Çaġatay ve Türkí-i Ośmāní, Ġstanbul. TERBĠYET, Muhammed Ali (1314): DâniĢmend-i Azerbaycan, Çâp-i Evvel, Tehran. ÜNLÜ, Suat (2013): Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Kitabevi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Serpil YAZICI ŞAHİN 1726 1a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 1a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1727 Serpil YAZICI ŞAHİN 1728 2a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 3a-4a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1729 Serpil YAZICI ŞAHİN 1730 4a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 5a-6a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1731 Serpil YAZICI ŞAHİN 1732 7a-8a-9a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 9a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1733 Serpil YAZICI ŞAHİN 1734 10a-11a-12a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 12a-13a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1735 Serpil YAZICI ŞAHİN 1736 14a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 14a-15a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1737 Serpil YAZICI ŞAHİN 1738 15a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 16a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1739 Serpil YAZICI ŞAHİN 1740 17a-18a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 Sâdıkî Afşar’ın Doğu Türkçesinde Yazılmış Şiirleri 18a Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/13 Fall 2013 1741