Music in 17th and 18th century Poland

Magdalena WALTER-MAZUR Katedra Muzykologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Muzyka jako element klasztornych uroczystości w świetle XVIII-wiecznych archiwaliów benedyktynek kongregacji chełmińskiej Muzyka w opactwie benedyktynek Muzyka była bardzo ważnym elementem życia codziennego benedyktynek kongre-gacji chełmińskiej, wydaje się nawet, że wyróżniały się one pod tym względem na tle innych zakonów żeńskich działających w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w. Muzyka stanowiła przede wszystkim ozdobę liturgii będącej osią życia wspólnoty, formę mo-dlitwy, ale miała także znaczenie reprezentacyjne i rekreacyjne. Pośród bardzo wielu dni świątecznych, jakie w tym okresie obchodzono w Kościele, znajdowały się dni szczególne, wymagające specjalnie przewidzianej oprawy litur-gicznej i muzycznej. Ze względu na głęboką treść szczególnej celebracji wymaga-ły te święta, w które wspominano największe tajemnice zbawienia, a więc Triduum Paschalne, Wielkanoc i Boże Narodzenie, a także powszechnie w tym okresie w dniu 13 sierpnia uroczyście obchodzony Pogrzebek NMP, czyli na trzy dni przed Wniebo-wzięciem, obchodzonym w dniu 15 sierpnia. Dużą wagę przykładano również do celebracji oktawy Bożego Ciała oraz świąt patronów zakonu i danego miejsca. Pierw-sze z wymienionych miały charakter przede wszystkim manifestacji wiary katolickiej, drugie-w dużej mierze reprezentacyjny. Niezależnymi od cyklu roku liturgicznego, ale bardzo ważnymi dla wspólnoty zakonnej ceremoniami były także obłóczyny i składanie profesji zakonnej, czyli ślubów wieczystych 1. Charakterystyczny dla nie-których żeńskich zakonów, w tym dla benedyktynek, był zwyczaj konsekracji dziewi-c 2 , ceremonia symbolizująca mistyczne zaślubiny duszy z Chrystusem, odprawiana nie wcześniej niż rok po profesji oraz dopiero po ukończeniu 25. roku życia. Muzy-kowano także dla uczczenia konkretnych osób: przy okazji podejmowania ważnych gości, obchodzenia imienin, sprawowania egzekwii. 1 Zwyczaje benedyktynek w tym względzie omawia M. BORKOWSKA, Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII-XVIII wieku, Warszawa 1996, s. 46-49. 2 Ibidem, s. 50-54.

Benedyktynki reformy chełmińskiej odbudowujące pod koniec XVI wieku życie monastyczne na ziemiach północnej, centralnej i wschodniej Rzeczypospolitej, znalazły się w awangardzie posoborowej odnowy polskiego Kościoła Katolickiego. Na przestrzeni dwóch kolejnych wieków w życiu klasztorów obserwujemy najpierw czas entuzjazmu, fali powołań i zakładania nowych fundacji, następnie zapaść spowodowaną wojnami i epidemiami 2.połowy XVII wieku, wreszcie rozkwit barokowych form pobożności a na koniec schyłek epoki rozwoju klasztorów nadchodzący wraz z oświeceniem. Książka wydobywa na pierwszy plan znajdującą się w tle tych przemian kulturę muzyczną zakonnic.
    Zgodnie z założeniami reguły, centrum codziennego życia mniszki stanowiła wspólna liturgia, której ważnym elementem była muzyka, wykorzystywana także jako ozdoba liturgii świątecznej. Praktyka muzyczna zakonnic przyjmowała różne formy: od chorału i jednogłosowej pieśni w języku polskim, poprzez pieśń wielogłosową, polifonię łacińską, polichóralność, grę solową na instrumentach klawiszowych, po muzykę wokalno-instrumentalną i kameralną. Styl muzyczny utworów zmieniał się w podążaniu za aktualnymi tendencjami. W kultywowaniu muzyki benedyktynki opierały się przede wszystkim na własnych siłach. Nie utrzymywały zespołów składających się ze świeckich muzyków, lecz przyjmowały chętnie kandydatki mające muzyczne wykształcenie lub zapewniały im naukę śpiewu i gry już w klasztorze. Kupowały instrumenty i przepisywały nuty gromadząc potrzebny repertuar. Wśród zakonnic aktywnych muzycznie spotykamy zarówno córki organistów jak i szlachcianki; dla pierwszych muzyka stanowiła drogę społecznego awansu, dla drugich zapewne element samorealizacji.