Pā I Tipi Aka. III. ABHIDHAMMA-PITAKA. Vol. 30. Vibha Gapā I

ChaÔÔhasa~gÊtipiÔakaÑ
AbhidhammapiÔake
VIBHA^GAPŒ£I
_____
Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1997
© BuddhasÈsana Society
PÈÄi Series 30
First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar
THE PŒ£I ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta tm È Ä £i þÊ Ou OD | {e Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
u ka c kha * ga C gha i ~a
p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa
# Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa
w ta x tha ' da " dha e na
y pa z pha A ba b bha r ma
, ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o
u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko
c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla
u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya
us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha
Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha
u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta
uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra
cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna
cG khva Íö Òca ws tya E¨ ndha rÁ mba os sya
*¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa
*¢ ggha ÍÆ Òja '´ dda Es nya r® mma o® sma
*s gya Íöß Òjha '¨ ddha ES nha rs mya oG sva
j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma
uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva
cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha
*F ~ga
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
Vibha~gapÈÄi
_____
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
1. Khandhavibha~ga
1. SuttantabhÈjanÊya
1. R|pakkhandha ... ... 1
2. VedanÈkkhandha ... ... 3
3. SaÒÒÈkkhandha ... ... 5
4. Sa~khÈrakkhandha ... ... 7
5. ViÒÒÈÓakkhandha ... ... 10
2. AbhidhammabhÈjanÊya
1. R|pakkhandha ... ... 13
2. VedanÈkkhandha ... ... 15
3. SaÒÒÈkkhandha ... ... 26
4. Sa~khÈrakkhandha ... ... 37
5. ViÒÒÈÓakkhandha ... ... 49
3. PaÒhÈpucchaka
1. Tika ... ... 59
2. Duka ... ... 61
2. Œyatanavibha~ga
1. SuttantabhÈjanÊya ... ... 69
2. AbhidhammabhÈjanÊya ... ... 69
3. PaÒhÈpucchaka ... ... 74
1. Tika ... ... 74
2. Duka ... ... 76
3. DhÈtuvibha~ga
ii Vibha~gapÈÄi

1. Tika ... ... 93
2. Duka ... ... 95
4. Saccavibha~ga
1. Dukkhasacca ... ... 104
2. Samudayasacca ... ... 106
3. Nirodhasacca ... ... 108
4. Maggasacca ... ... 110
1. Tika ... ... 119
2. Duka ... ... 121
5. Indriyavibha~ga
1. Tika ... ... 131
2. Duka ... ... 134
6. PaÔiccasamuppÈdavibha~ga
1. Paccayacatukka ... ... 145
2. Hetucatukka ... ... 146
3. Sampayuttacatukka ... ... 147
4. AÒÒamaÒÒacatukka ... ... 148
MÈtikÈ ... ... 149
5. Paccayacatukka (niddesa) ... ... 150
6. Hetucatukka (niddesa) ... ... 154
7. Sampayuttacatukka (niddesa) ... ... 159
Vibha~gapÈÄi iii
8. AÒÒamaÒÒacatukka (niddesa) ... ... 164

9. Akusalaniddesa ... ... 171
10. Kusalaniddesa ... ... 175
11. AbyÈkataniddesa ... ... 181
12. AvijjÈm|lakakusalaniddesa ... ... 191
13. Kusalam|lakavipÈkaniddesa ... ... 194
14. Akusalam|lakavipÈkaniddesa ... ... 197
7. SatipaÔÔhÈnavibha~ga
1. KÈyÈnupassanÈniddesa ... ... 200
2. VedanÈnupassanÈniddesa ... ... 202
3. CittÈnupassanÈniddesa ... ... 204
4. DhammÈnupassanÈniddesa ... ... 206
1. Tika ... ... 214
2. Duka ... ... 214
8. SammappadhÈnavibha~ga
1. Tika ... ... 223
2. Duka ... ... 223
9. IddhipÈdavibha~ga
1. ChandiddhipÈda ... ... 225
2. VÊriyiddhipÈda ... ... 226
3. CittiddhipÈda ... ... 227
4. VÊmaÑsiddhipÈda ... ... 228
iv Vibha~gapÈÄi
1. ChandiddhipÈda ... ... 229
2. VÊriyiddhipÈda ... ... 230
3. CittiddhipÈda ... ... 231
4. VÊmaÑsiddhipÈda ... ... 231
3. PaÒhÈpucchaka
1. Tika ... ... 233
2. Duka ... ... 234
10. Bojjha~gavibha~ga
1. Tika ... ... 242
2. Duka ... ... 242
11. Magga~gavibha~ga
1. Tika ... ... 250
2. Duka ... ... 251
12. JhÈnavibha~ga
1. R|pÈvacarakusala ... ... 274
2. Ar|pÈvacarakusala ... ... 276
3. Lokuttarakusala ... ... 276
4. R|pÈvacaravipÈka ... ... 278
Vibha~gapÈÄi v
5. Ar|pÈvacaravipÈka ... ... 279

6. LokuttaravipÈka ... ... 279
7. R|pÈr|pÈvacarakiriya ... ... 280
3. PaÒhÈpucchaka
1. Tika ... ... 281
2. Duka ... ... 282
13. AppamaÒÒÈvibha~ga
1. MettÈ ... ... 284
2. KaruÓÈ ... ... 286
3. MuditÈ ... ... 287
4. UpekkhÈ ... ... 288
1. Tika ... ... 297
2. Duka ... ... 297
14. SikkhÈpadavibha~ga
1. Tika ... ... 305
2. Duka ... ... 305
15. PaÔisambhidÈvibha~ga
1. Sa~gahavÈra ... ... 307
2. SaccavÈra ... ... 307
3. HetuvÈra ... ... 307
4. DhammavÈra ... ... 307
5. PaÔiccasamuppÈdavÈra ... ... 308
6. PariyattivÈra ... ... 308
vi Vibha~gapÈÄi
1. KusalavÈra ... ... 309
2. AkusalavÈra ... ... 311
3. VipÈkavÈra ... ... 312
4. KiriyavÈra ... ... 317
3. PaÒhÈpucchaka
1. Tika ... ... 319
2. Duka ... ... 320
16. ©ÈÓavibha~ga
1. EkakamÈtikÈ ... ... 323
2. DukamÈtikÈ ... ... 324
3. TikamÈtikÈ ... ... 325
4. CatukkamÈtikÈ ... ... 327
5. PaÒcakamÈtikÈ ... ... 328
6. ChakkamÈtikÈ ... ... 328
7. SattakamÈtikÈ ... ... 328
8. AÔÔhakamÈtikÈ ... ... 328
9. NavakamÈtikÈ ... ... 328
10. DasakamÈtikÈ ... ... 328
1. Ekakaniddesa ... ... 331
2. Dukaniddesa ... ... 334
3. Tikaniddesa ... ... 337
4. Catukkaniddesa ... ... 341
5. PaÒcakaniddesa ... ... 346
6. Chakkaniddesa ... ... 347
7. Sattakaniddesa ... ... 347
8. AÔÔhakaniddesa ... ... 348
9. Navakaniddesa ... ... 348
10. Dasakaniddesa ... ... 348
Vibha~gapÈÄi vii
17. Khuddakavatthuvibha~ga
1. EkakamÈtikÈ ... ... 359
2. DukamÈtikÈ ... ... 359
3. TikamÈtikÈ ... ... 360
4. CatukkamÈtikÈ ... ... 360
5. PaÒcakamÈtikÈ ... ... 361
6. ChakkamÈtikÈ ... ... 361
7. SattakamÈtikÈ ... ... 361
8. AÔÔhakamÈtikÈ ... ... 362
9. NavakamÈtikÈ ... ... 362
10. DasakamÈtikÈ ... ... 362
1. Ekakaniddesa ... ... 363
2. Dukaniddesa ... ... 371
3. Tikaniddesa ... ... 376
4. Catukkaniddesa ... ... 388
5. PaÒcakaniddesa ... ... 391
6. Chakkaniddesa ... ... 394
7. Sattakaniddesa ... ... 397
8. AÔÔhakaniddesa ... ... 399
9. Navakaniddesa ... ... 403
10. Dasakaniddesa ... ... 405
11. TaÓhÈvicaritaniddesa ... ... 406
18. Dhammahadayavibha~ga
1. Sabbasa~gÈhikavÈra ... ... 415
2. UppattÈnuppattivÈra ... ... 417

1. KÈmadhÈtu ... ... 417
2. R|padhÈtu ... ... 419
3. Ar|padhÈtu ... ... 421
4. ApariyÈpanna ... ... 422
viii Vibha~gapÈÄi
3. PariyÈpannÈpariyÈpannavÈra
1. KÈmadhÈtu ... ... 423
2. R|padhÈtu ... ... 424
3. Ar|padhÈtu ... ... 425
4. PariyÈpannÈpariyÈpanna ... ... 426
4. DhammadassanavÈra
1. KÈmadhÈtu ... ... 426
2. R|padhÈtu ... ... 433
3. AsaÒÒasatta ... ... 434
4. Ar|padhÈtu ... ... 434
5. Bh|mantaradassanavÈra ... ... 436
6. UppÈdakakamma-ÈyuppamÈÓavÈra ... 437
1. UppÈdakakamma ... ... 437
2. ŒyuppamÈÓa ... ... 437
7. AbhiÒÒeyyÈdivÈra ... ... 441
8. SÈrammaÓÈnÈrammaÓavÈra ... ... 443
9. DiÔÔhasutÈdidassanavÈra ... ... 444
10. TikÈdidassanavÈra ... ... 445
1. Kusalattika ... ... 445
2. VedanÈtika ... ... 446
3. VipÈkattika ... ... 448
4. UpÈdinnattika ... ... 449
5. Vitakkattika ... ... 451
1. R|paduka ... ... 452
2. Lokiyaduka ... ... 452
Vibha~gapÈÄimÈtikÈ niÔÔhitÈ.
AbhidhammapiÔaka
Vibha~gapÈÄi
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
1. Khandhavibha~ga
1. PaÒcakkhandhÈ r|pakkhandho vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho.
1. R|pakkhandha
2. Tattha katamo r|pakkhandho, yaÑ kiÒci r|paÑ
atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ ajjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈ oÄÈrikaÑ vÈ sukhumaÑ
vÈ hÊnaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ yaÑ d|re santike vÈ, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ
abhisa~khipitvÈ ayaÑ vuccati r|pakkhandho.
3. Tattha katamaÑ r|paÑ atÊtaÑ, yaÑ r|paÑ atÊtaÑ niruddhaÑ vigataÑ

vipariÓataÑ attha~gataÑ abbhattha~gataÑ uppajjitvÈ vigataÑ atÊtaÑ
atÊtaÑsena sa~gahitaÑ, cattÈro ca mahÈbh|tÈ catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ
upÈdÈyar|paÑ, idaÑ vuccati r|paÑ atÊtaÑ.
Tattha katamaÑ r|paÑ anÈgataÑ, yaÑ r|paÑ ajÈtaÑ abh|taÑ
asaÒjÈtaÑ anibbattaÑ anabhinibbattaÑ apÈtubh|taÑ anuppannaÑ
asamuppannaÑ anuÔÔhitaÑ asamuÔÔhitaÑ anÈgataÑ anÈgataÑsena
sa~gahitaÑ, cattÈro ca mahÈbh|tÈ catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ
upÈdÈyar|paÑ, idaÑ vuccati r|paÑ anÈgataÑ.
2 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamaÑ r|paÑ paccuppannaÑ, yaÑ r|paÑ jÈtaÑ bh|taÑ

saÒjÈtaÑ nibbattaÑ abhinibbattaÑ pÈtubh|taÑ uppannaÑ samuppannaÑ
uÔÔhitaÑ samuÔÔhitaÑ paccuppannaÑ paccuppannaÑsena sa~gahitaÑ, cattÈro
ca mahÈbh|tÈ catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|paÑ, idaÑ vuccati
r|paÑ paccuppannaÑ.
4. Tattha katamaÑ r|paÑ ajjhattaÑ, yaÑ r|paÑ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

ajjhattaÑ paccattaÑ niyakaÑ pÈÔipuggalikaÑ upÈdinnaÑ, cattÈro ca
mahÈbh|tÈ catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|paÑ, idaÑ vuccati r|paÑ
ajjhattaÑ.
Tattha katamaÑ r|paÑ bahiddhÈ, yaÑ r|paÑ tesaÑ tesaÑ parasattÈnaÑ
parapuggalÈnaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ niyakaÑ pÈÔipuggalikaÑ upÈdinnaÑ,
cattÈro ca mahÈbh|tÈ catunnaÒca mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|paÑ, idaÑ
vuccati r|paÑ bahiddhÈ.
5. Tattha katamaÑ r|paÑ oÄÈrikaÑ, cakkhÈyatanaÑ -pa-

phoÔÔhabbÈyatanaÑ, idaÑ vuccati r|paÑ oÄÈrikaÑ.
Tattha katamaÑ r|paÑ sukhumaÑ, itthindriyaÑ -pa- kabaÄÊkÈro1 ÈhÈro,
idaÑ vuccati r|paÑ sukhumaÑ.
6. Tattha katamaÑ r|paÑ hÊnaÑ, yaÑ r|paÑ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

uÒÒÈtaÑ avaÒÒÈtaÑ hÊÄitaÑ paribh|taÑ acittÊkataÑ hÊnaÑ hÊnamataÑ
hÊnasammataÑ aniÔÔhaÑ akantaÑ amanÈpaÑ, r|pÈ saddÈ gandhÈ rasÈ
phoÔÔhabbÈ, idaÑ vuccati r|paÑ hÊnaÑ.
Tattha katamaÑ r|paÑ paÓÊtaÑ, yaÑ r|paÑ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ
anuÒÒÈtaÑ anavaÒÒÈtaÑ ahÊÄitaÑ aparibh|taÑ cittÊkataÑ paÓÊtaÑ
paÓÊtamataÑ paÓÊtasammataÑ iÔÔhaÑ kantaÑ manÈpaÑ, r|pÈ saddÈ gandhÈ
rasÈ phoÔÔhabbÈ, idaÑ vuccati r|paÑ paÓÊtaÑ. TaÑ taÑ vÈ pana r|paÑ
upÈdÈyupÈdÈya r|paÑ hÊnaÑ paÓÊtaÑ daÔÔhabbaÑ.
7. Tattha katamaÑ r|paÑ d|re, itthindriyaÑ -pa- kabaÄÊkÈro ÈhÈro, yaÑ

vÈ panaÒÒampi atthi r|paÑ anÈsanne anupakaÔÔhe d|re asantike, idaÑ
vuccati r|paÑ d|re.
______________________________________________________________
1. KabaÄiÑkÈro (SÊ, SyÈ)
1. Khandhavibha~ga 3
Tattha katamaÑ r|paÑ santike, cakkhÈyatanaÑ -pa-

phoÔÔhabbÈyatanaÑ, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi r|paÑ Èsanne upakaÔÔhe
avid|re santike, idaÑ vuccati r|paÑ santike. TaÑ taÑ vÈ pana r|paÑ
upÈdÈyupÈdÈya r|paÑ d|re santike daÔÔhabbaÑ.
2. VedanÈkkhandha
8. Tattha katamo vedanÈkkhandho, yÈ kÈci vedanÈ
atÊtÈnÈgatapaccuppannÈ ajjhattÈ vÈ bahiddhÈ vÈ oÄÈrikÈ vÈ sukhumÈ vÈ hÊnÈ
vÈ paÓÊtÈ vÈ yÈ d|re santike vÈ, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisa~khipitvÈ
ayaÑ vuccati vedanÈkkhandho.
9. Tattha katamÈ vedanÈ atÊtÈ, yÈ vedanÈ atÊtÈ niruddhÈ vigatÈ

vipariÓatÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ uppajjitvÈ vigatÈ atÊtÈ atÊtaÑsena
sa~gahitÈ sukhÈ vedanÈ dukkhÈ vedanÈ adukkhamasukhÈ vedanÈ, ayaÑ
vuccati vedanÈ atÊtÈ.
Tattha katamÈ vedanÈ anÈgatÈ, yÈ vedanÈ ajÈtÈ abh|tÈ asaÒjÈtÈ
anibbattÈ anabhinibbattÈ apÈtubh|tÈ anuppannÈ asamuppannÈ anuÔÔhitÈ
asamuÔÔhitÈ anÈgatÈ anÈgataÑsena sa~gahitÈ sukhÈ vedanÈ dukkhÈ vedanÈ
adukkhamasukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati vedanÈ anÈgatÈ.
Tattha katamÈ vedanÈ paccuppannÈ, yÈ vedanÈ jÈtÈ bh|tÈ saÒjÈtÈ
nibbattÈ abhinibbattÈ pÈtubh|tÈ uppannÈ samuppannÈ uÔÔhitÈ samuÔÔhitÈ
paccuppannÈ paccuppannaÑsena sa~gahitÈ sukhÈ vedanÈ dukkhÈ vedanÈ
adukkhamasukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati vedanÈ paccuppannÈ.
10. Tattha katamÈ vedanÈ ajjhattÈ, yÈ vedanÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

ajjhattaÑ paccattaÑ niyakÈ pÈÔipuggalikÈ upÈdinnÈ sukhÈ vedanÈ dukkhÈ
vedanÈ adukkhamasukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati vedanÈ ajjhattÈ.
Tattha katamÈ vedanÈ bahiddhÈ, yÈ vedanÈ tesaÑ tesaÑ parasattÈnaÑ
parapuggalÈnaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ niyakÈ pÈÔipuggalikÈ upÈdinnÈ sukhÈ
vedanÈ dukkhÈ vedanÈ adukkhamasukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati vedanÈ
bahiddhÈ.
4 Vibha~gapÈÄi
11. Tattha katamÈ vedanÈ oÄÈrikÈ sukhumÈ, akusalÈ vedanÈ oÄÈrikÈ,

kusalÈbyÈkatÈ vedanÈ sukhumÈ. KusalÈkusalÈ vedanÈ oÄÈrikÈ, abyÈkatÈ
vedanÈ sukhumÈ. DukkhÈ vedanÈ oÄÈrikÈ, sukhÈ ca adukkhamasukhÈ ca
vedanÈ sukhumÈ. SukhadukkhÈ vedanÈ oÄÈrikÈ, adukkhamasukhÈ vedanÈ
sukhumÈ. AsamÈpannassa vedanÈ oÄÈrikÈ, samÈpannassa vedanÈ sukhumÈ.
SÈsavÈ vedanÈ oÄÈrikÈ, anÈsavÈ vedanÈ sukhumÈ. TaÑ taÑ vÈ pana vedanaÑ
upÈdÈyupÈdÈya vedanÈ oÄÈrikÈ sukhumÈ daÔÔhabbÈ.
12. Tattha katamÈ vedanÈ hÊnÈ paÓÊtÈ, akusalÈ vedanÈ hÊnÈ,

kusalÈbyÈkatÈ vedanÈ paÓÊtÈ. KusalÈkusalÈ vedanÈ hÊnÈ, abyÈkatÈ vedanÈ
paÓÊtÈ. DukkhÈ vedanÈ hÊnÈ, sukhÈ ca adukkhamasukhÈ ca vedanÈ paÓÊtÈ.
SukhadukkhÈ vedanÈ hÊnÈ, adukkhamasukhÈ vedanÈ paÓÊtÈ. AsamÈpannassa
vedanÈ hÊnÈ, samÈpannassa vedanÈ paÓÊtÈ. SÈsavÈ vedanÈ hÊnÈ, anÈsavÈ
vedanÈ paÓÊtÈ. TaÑ taÑ vÈ pana vedanaÑ upÈdÈyupÈdÈya vedanÈ hÊnÈ
paÓÊtÈ daÔÔhabbÈ.
13. Tattha katamÈ vedanÈ d|re, akusalÈ vedanÈ kusalÈbyÈkatÈhi

vedanÈhi d|re, kusalÈbyÈkatÈ vedanÈ akusalÈya vedanÈya d|re, kusalÈ
vedanÈ akusalÈbyÈkatÈhi vedanÈhi d|re, akusalÈbyÈkatÈ vedanÈ kusalÈya
vedanÈya d|re, abyÈkatÈ vedanÈ kusalÈkusalÈhi vedanÈhi d|re, kusalÈkusalÈ
vedanÈ abyÈkatÈya vedanÈya d|re. DukkhÈ vedanÈ sukhÈya ca
adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi d|re, sukhÈ ca adukkhamasukhÈ ca vedanÈ
dukkhÈya vedanÈya d|re, sukhÈ vedanÈ dukkhÈya ca adukkhamasukhÈya ca
vedanÈhi d|re, dukkhÈ ca adukkhamasukhÈ ca vedanÈ sukhÈya vedanÈya
d|re, adukkhamasukhÈ vedanÈ sukhadukkhÈhi vedanÈhi d|re, sukhadukkhÈ
vedanÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya d|re. AsamÈpannassa vedanÈ
samÈpannassa vedanÈya d|re, samÈpannassa vedanÈ asamÈpannassa
vedanÈya d|re. SÈsavÈ vedanÈ anÈsavÈya vedanÈya d|re, anÈsavÈ vedanÈ
sÈsavÈya vedanÈya d|re. AyaÑ vuccati vedanÈ d|re.
Tattha katamÈ vedanÈ santike, akusalÈ vedanÈ akusalÈya vedanÈya
santike, kusalÈ vedanÈ kusalÈya vedanÈya santike,
abyÈkatÈ vedanÈ abyÈkatÈya vedanÈya santike. DukkhÈ vedanÈ dukkhÈya

vedanÈya santike, sukhÈ vedanÈ sukhÈya vedanÈya santike, adukkhamasukhÈ
vedanÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya santike. AsamÈpannassa vedanÈ
asamÈpannassa vedanÈya santike, samÈpannassa vedanÈ samÈpannassa
vedanÈya santike. SÈsavÈ vedanÈ sÈsavÈya vedanÈya santike, anÈsavÈ vedanÈ
anÈsavÈya vedanÈya santike. AyaÑ vuccati vedanÈ santike. TaÑ taÑ vÈ
pana vedanaÑ upÈdÈyupÈdÈya vedanÈ d|re santike daÔÔhabbÈ.
3. SaÒÒÈkkhandha
14. Tattha katamo saÒÒÈkkhandho, yÈ kÈci saÒÒÈ
atÊtÈnÈgatapaccuppannÈ ajjhattÈ vÈ bahiddhÈ vÈ oÄÈrikÈ vÈ sukhumÈ vÈ hÊnÈ
vÈ paÓÊtÈ vÈ yÈ d|re santike vÈ, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisa~khipitvÈ
ayaÑ vuccati saÒÒÈkkhandho.
15. Tattha katamÈ saÒÒÈ atÊtÈ, yÈ saÒÒÈ atÊtÈ niruddhÈ vigatÈ vipariÓatÈ
attha~gatÈ abbhattha~gatÈ uppajjitvÈ vigatÈ atÊtÈ atÊtaÑsena sa~gahitÈ
cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ sotasamphassajÈ saÒÒÈ ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ
jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ manosamphassajÈ saÒÒÈ,
ayaÑ vuccati saÒÒÈ atÊtÈ.
Tattha katamÈ saÒÒÈ anÈgatÈ, yÈ saÒÒÈ ajÈtÈ abh|tÈ asaÒjÈtÈ anibbattÈ
anabhinibbattÈ apÈtubh|tÈ anuppannÈ asamuppannÈ anuÔÔhitÈ asamuÔÔhitÈ
anÈgatÈ anÈgataÑsena sa~gahitÈ cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ sotasamphassajÈ
saÒÒÈ ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ kÈyasamphassajÈ
saÒÒÈ manosamphassajÈ saÒÒÈ, ayaÑ vuccati saÒÒÈ anÈgatÈ.
Tattha katamÈ saÒÒÈ paccuppannÈ, yÈ saÒÒÈ jÈtÈ bh|tÈ saÒjÈtÈ nibbattÈ
abhinibbattÈ pÈtubh|tÈ uppannÈ samuppannÈ uÔÔhitÈ samuÔÔhitÈ paccuppannÈ
paccuppannaÑsena sa~gahitÈ cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ sotasamphassajÈ
saÒÒÈ ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ kÈyasamphassajÈ
saÒÒÈ manosamphassajÈ saÒÒÈ, ayaÑ vuccati saÒÒÈ paccuppannÈ.
6 Vibha~gapÈÄi
16. Tattha katamÈ saÒÒÈ ajjhattÈ, yÈ saÒÒÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

ajjhattaÑ paccattaÑ niyakÈ pÈÔipuggalikÈ upÈdinnÈ cakkhusamphassajÈ
saÒÒÈ sotasamphassajÈ saÒÒÈ ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ jivhÈsamphassajÈ
saÒÒÈ kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ manosamphassajÈ saÒÒÈ, ayaÑ vuccati saÒÒÈ
ajjhattÈ.
Tattha katamÈ saÒÒÈ bahiddhÈ, yÈ saÒÒÈ tesaÑ tesaÑ parasattÈnaÑ
parapuggalÈnaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ niyakÈ pÈÔipuggalikÈ upÈdinnÈ
cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ sotasamphassajÈ saÒÒÈ ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ
jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ manosamphassajÈ saÒÒÈ,
ayaÑ vuccati saÒÒÈ bahiddhÈ.
17. Tattha katamÈ saÒÒÈ oÄÈrikÈ sukhumÈ, paÔighasamphassajÈ saÒÒÈ

oÄÈrikÈ, adhivacanasamphassajÈ saÒÒÈ sukhumÈ. AkusalÈ saÒÒÈ oÄÈrikÈ,
kusalÈbyÈkatÈ saÒÒÈ sukhumÈ. KusalÈkusalÈ saÒÒÈ oÄÈrikÈ, abyÈkatÈ saÒÒÈ
sukhumÈ. DukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ saÒÒÈ oÄÈrikÈ, sukhÈya ca
adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi sampayuttÈ saÒÒÈ sukhumÈ. SukhadukkhÈhi
vedanÈhi sampayuttÈ saÒÒÈ oÄÈrikÈ, adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ saÒÒÈ sukhumÈ. AsamÈpannassa saÒÒÈ oÄÈrikÈ, samÈpannassa
saÒÒÈ sukhumÈ. SÈsavÈ saÒÒÈ oÄÈrikÈ, anÈsavÈ saÒÒÈ sukhumÈ. TaÑ taÑ vÈ
pana saÒÒaÑ upÈdÈyupÈdÈya saÒÒÈ oÄÈrikÈ sukhumÈ daÔÔhabbÈ.
18. Tattha katamÈ saÒÒÈ hÊnÈ paÓÊtÈ, akusalÈ saÒÒÈ hÊnÈ, kusalÈbyÈkatÈ
saÒÒÈ paÓÊtÈ. KusalÈkusalÈ saÒÒÈ hÊnÈ, abyÈkatÈ saÒÒÈ paÓÊtÈ. DukkhÈya
vedanÈya sampayuttÈ saÒÒÈ hÊnÈ, sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca
vedanÈhi sampayuttÈ saÒÒÈ paÓÊtÈ. SukhadukkhÈhi vedanÈhi sampayuttÈ
saÒÒÈ hÊnÈ, adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ saÒÒÈ paÓÊtÈ.
AsamÈpannassa saÒÒÈ hÊnÈ, samÈpannassa saÒÒÈ paÓÊtÈ. SÈsavÈ saÒÒÈ hÊnÈ,
anÈsavÈ saÒÒÈ paÓÊtÈ. TaÑ taÑ vÈ pana saÒÒaÑ upÈdÈyupÈdÈya saÒÒÈ hÊnÈ
paÓÊtÈ daÔÔhabbÈ.
19. Tattha katamÈ saÒÒÈ d|re, akusalÈ saÒÒÈ kusalÈbyÈkatÈhi saÒÒÈhi

d|re, kusalÈbyÈkatÈ saÒÒÈ akusalÈya
saÒÒÈya d|re, kusalÈ saÒÒÈ akusalÈbyÈkatÈhi saÒÒÈhi d|re, akusalÈbyÈkatÈ

saÒÒÈ kusalÈya saÒÒÈya d|re. AbyÈkatÈ saÒÒÈ kusalÈkusalÈhi saÒÒÈhi d|re,
kusalÈkusalÈ saÒÒÈ abyÈkatÈya saÒÒÈya d|re. DukkhÈya vedanÈya
sampayuttÈ saÒÒÈ sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi sampayuttÈhi
saÒÒÈhi d|re, sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi sampayuttÈ saÒÒÈ
dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈya saÒÒÈya d|re, sukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ saÒÒÈ dukkhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi
sampayuttÈhi saÒÒÈhi d|re, dukkhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi
sampayuttÈ saÒÒÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈya saÒÒÈya d|re,
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ saÒÒÈ sukhadukkhÈhi vedanÈhi
sampayuttÈhi saÒÒÈhi d|re, sukhadukkhÈhi vedanÈhi sampayuttÈ saÒÒÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈya saÒÒÈya d|re. AsamÈpannassa
saÒÒÈ samÈpannassa saÒÒÈya d|re, samÈpannassa saÒÒÈ asamÈpannassa
saÒÒÈya d|re. SÈsavÈ saÒÒÈ anÈsavÈya saÒÒÈya d|re, anÈsavÈ saÒÒÈ
sÈsavÈya saÒÒÈya d|re. AyaÑ vuccati saÒÒÈ d|re.
Tattha katamÈ saÒÒÈ santike, akusalÈ saÒÒÈ akusalÈya saÒÒÈya santike,
kusalÈ saÒÒÈ kusalÈya saÒÒÈya santike, abyÈkatÈ saÒÒÈ abyÈkatÈya saÒÒÈya
santike, dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ saÒÒÈ dukkhÈya vedanÈya
sampayuttÈya saÒÒÈya santike, sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ saÒÒÈ sukhÈya
vedanÈya sampayuttÈya saÒÒÈya santike, adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ saÒÒÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈya saÒÒÈya
santike. AsamÈpannassa saÒÒÈ asamÈpannassa saÒÒÈya santike,
samÈpannassa saÒÒÈ samÈpannassa saÒÒÈya santike. SÈsavÈ saÒÒÈ sÈsavÈya
saÒÒÈya santike, anÈsavÈ saÒÒÈ anÈsavÈya saÒÒÈya santike. AyaÑ vuccati
saÒÒÈ santike. TaÑ taÑ vÈ pana saÒÒaÑ upÈdÈyupÈdÈya saÒÒÈ d|re santike
daÔÔhabbÈ.
4. Sa~khÈrakkhandha
20. Tattha katamo sa~khÈrakkhandho, ye keci sa~khÈrÈ
atÊtÈnÈgatapaccuppannÈ ajjhattÈ vÈ bahiddhÈ vÈ oÄÈrikÈ vÈ sukhumÈ vÈ
8 Vibha~gapÈÄi
hÊnÈ vÈ paÓÊtÈ vÈ ye d|re santike vÈ, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ

abhisa~khipitvÈ ayaÑ vuccati sa~khÈrakkhandho.
21. Tattha katame sa~khÈrÈ atÊtÈ, ye sa~khÈrÈ atÊtÈ niruddhÈ vigatÈ

vipariÓatÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ uppajjitvÈ vigatÈ atÊtÈ atÊtaÑsena
sa~gahitÈ cakkhusamphassajÈ cetanÈ sotasamphassajÈ cetanÈ
ghÈnasamphassajÈ cetanÈ jivhÈsamphassajÈ cetanÈ kÈyasamphassajÈ cetanÈ
manosamphassajÈ cetanÈ, ime vuccanti sa~khÈrÈ atÊtÈ.
Tattha katame sa~khÈrÈ anÈgatÈ, ye sa~khÈrÈ ajÈtÈ abh|tÈ asaÒjÈtÈ
anibbattÈ anabhinibbattÈ apÈtubh|tÈ anuppannÈ asamuppannÈ anuÔÔhitÈ
asamuÔÔhitÈ anÈgatÈ anÈgataÑsena sa~gahitÈ cakkhusamphassajÈ cetanÈ
sotasamphassajÈ cetanÈ ghÈnasamphassajÈ cetanÈ jivhÈsamphassajÈ cetanÈ
kÈyasamphassajÈ cetanÈ manosamphassajÈ cetanÈ, ime vuccanti sa~khÈrÈ
anÈgatÈ.
Tattha katame sa~khÈrÈ paccuppannÈ, ye sa~khÈrÈ jÈtÈ bh|tÈ saÒjÈtÈ
nibbattÈ abhinibbattÈ pÈtubh|tÈ uppannÈ samuppannÈ uÔÔhitÈ samuÔÔhitÈ
paccuppannÈ paccuppannaÑsena sa~gahitÈ cakkhusamphassajÈ cetanÈ
kÈyasamphassajÈ cetanÈ manosamphassajÈ cetanÈ, ime vuccanti sa~khÈrÈ
paccuppannÈ.
22. Tattha katame sa~khÈrÈ ajjhattÈ, ye sa~khÈrÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

ajjhattaÑ paccattaÑ niyakÈ pÈÔipuggalikÈ upÈdinnÈ cakkhusamphassajÈ
cetanÈ sotasamphassajÈ cetanÈ ghÈnasamphassajÈ cetanÈ jivhÈsamphassajÈ
cetanÈ kÈyasamphassajÈ cetanÈ manosamphassajÈ cetanÈ ime vuccanti
sa~khÈrÈ ajjhattÈ.
Tattha katame sa~khÈrÈ bahiddhÈ, ye sa~khÈrÈ tesaÑ tesaÑ
parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ niyakÈ pÈÔipuggalikÈ
upÈdinnÈ cakkhusamphassajÈ cetanÈ sotasamphassajÈ cetanÈ
ghÈnasamphassajÈ cetanÈ jivhÈsamphassajÈ cetanÈ kÈyasamphassajÈ cetanÈ
manosamphassajÈ cetanÈ, ime vuccanti sa~khÈrÈ bahiddhÈ.
23. Tattha katame sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ sukhumÈ, akusalÈ sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ,

kusalÈbyÈkatÈ sa~khÈrÈ sukhumÈ. KusalÈkusalÈ sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ, abyÈkatÈ
sa~khÈrÈ sukhumÈ. DukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ,
sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi sampayuttÈ sa~khÈrÈ sukhumÈ.
SukhadukkhÈhi vedanÈhi sampayuttÈ sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ, adukkhamasukhÈya
vedanÈya sampayuttÈ sa~khÈrÈ sukhumÈ. AsamÈpannassa sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ,
samÈpannassa sa~khÈrÈ sukhumÈ. SÈsavÈ sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ, anÈsavÈ
sa~khÈrÈ sukhumÈ. Te te vÈ pana sa~khÈre upÈdÈyupÈdÈya sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ
sukhumÈ daÔÔhabbÈ.
24. Tattha katame sa~khÈrÈ hÊnÈ paÓÊtÈ, akusalÈ sa~khÈrÈ hÊnÈ,

kusalÈbyÈkatÈ sa~khÈrÈ paÓÊtÈ. KusalÈkusalÈ sa~khÈrÈ hÊnÈ, abyÈkatÈ
sa~khÈrÈ paÓÊtÈ. DukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ sa~khÈrÈ hÊnÈ, sukhÈya ca
adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi sampayuttÈ sa~khÈrÈ paÓÊtÈ. SukhadukkhÈhi
vedanÈhi sampayuttÈ sa~khÈrÈ hÊnÈ, adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ sa~khÈrÈ paÓÊtÈ. AsamÈpannassa sa~khÈrÈ hÊnÈ, samÈpannassa
sa~khÈrÈ paÓÊtÈ. SÈsavÈ sa~khÈrÈ hÊnÈ, anÈsavÈ sa~khÈrÈ paÓÊtÈ. Te te vÈ
pana sa~khÈre upÈdÈyupÈdÈya sa~khÈrÈ hÊnÈ paÓÊtÈ daÔÔhabbÈ.
25. Tattha katame sa~khÈrÈ d|re, akusalÈ sa~khÈrÈ kusalÈbyÈkatehi

sa~khÈrehi d|re, kusalÈbyÈkatÈ sa~khÈrÈ akusalehi sa~khÈrehi d|re, kusalÈ
sa~khÈrÈ akusalÈbyÈkatehi sa~khÈrehi d|re, akusalÈbyÈkatÈ sa~khÈrÈ
kusalehi sa~khÈrehi d|re, abyÈkatÈ sa~khÈrÈ kusalÈkusalehi sa~khÈrehi
d|re, kusalÈkusalÈ sa~khÈrÈ abyÈkatehi sa~khÈrehi d|re. DukkhÈya
vedanÈya sampayuttÈ sa~khÈrÈ sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi
sampayuttehi sa~khÈrehi d|re, sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi
sampayuttÈ sa~khÈrÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttehi sa~khÈrehi d|re,
sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ sa~khÈrÈ dukkhÈya ca adukkhamasukhÈya ca
vedanÈhi sampayuttehi sa~khÈrehi d|re, dukkhÈya ca adukkhamasukhÈya ca
vedanÈhi sampayuttÈ sa~khÈrÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttehi sa~khÈrehi
d|re,
10 Vibha~gapÈÄi
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ sa~khÈrÈ sukhadukkhÈhi vedanÈhi

sampayuttehi sa~khÈrehi d|re, sukhadukkhÈhi vedanÈhi sampayuttÈ
sa~khÈrÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttehi sa~khÈrehi d|re.
AsamÈpannassa sa~khÈrÈ samÈpannassa sa~khÈrehi d|re, samÈpannassa
sa~khÈrÈ asamÈpannassa sa~khÈrehi d|re. SÈsavÈ sa~khÈrÈ anÈsavehi
sa~khÈrehi d|re, anÈsavÈ sa~khÈrÈ sÈsavehi sa~khÈrehi d|re. Ime vuccanti
sa~khÈrÈ d|re.
Tattha katame sa~khÈrÈ santike, akusalÈ sa~khÈrÈ akusalÈnaÑ
sa~khÈrÈnaÑ santike, kusalÈ sa~khÈrÈ kusalÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ santike,
abyÈkatÈ sa~khÈrÈ abyÈkatÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ santike. DukkhÈya vedanÈya
sampayuttÈ sa~khÈrÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ
santike, sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ sa~khÈrÈ sukhÈya vedanÈya
sampayuttÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ santike, adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ sa~khÈrÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈnaÑ
sa~khÈrÈnaÑ santike. AsamÈpannassa sa~khÈrÈ asamÈpannassa
sa~khÈrÈnaÑ santike, samÈpannassa sa~khÈrÈ samÈpannassa sa~khÈrÈnaÑ
santike. SÈsavÈ sa~khÈrÈ sÈsavÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ santike, anÈsavÈ sa~khÈrÈ
anÈsavÈnaÑ sa~khÈrÈnaÑ santike. Ime vuccanti sa~khÈrÈ santike. Te te vÈ
pana sa~khÈre upÈdÈyupÈdÈya sa~khÈrÈ d|re santike daÔÔhabbÈ.
5. ViÒÒÈÓakkhandha
26. Tattha katamo viÒÒÈÓakkhandho, yaÑ kiÒci viÒÒÈÓaÑ
atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ ajjhattaÑ vÈ bahiddhÈ vÈ oÄÈrikaÑ vÈ sukhumaÑ
vÈ hÊnaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ yaÑ d|re santike vÈ, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ
abhisa~khipitvÈ ayaÑ vuccati viÒÒÈÓakkhandho.
27. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ atÊtaÑ, yaÑ viÒÒÈÓaÑ atÊtaÑ niruddhaÑ

vigataÑ vipariÓataÑ attha~gataÑ abbhattha~gataÑ uppajjitvÈ vigataÑ
atÊtaÑ atÊtaÑsena sa~gahitaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ
ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ, idaÑ vuccati
viÒÒÈÓaÑ atÊtaÑ.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ anÈgataÑ, yaÑ viÒÒÈÓaÑ ajÈtaÑ abh|taÑ
asaÒjÈtaÑ anibbattaÑ anabhinibbattaÑ apÈtubh|taÑ anuppannaÑ
asamuppannaÑ anuÔÔhitaÑ
asamuÔÔhitaÑ anÈgataÑ anÈgataÑsena sa~gahitaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ

sotaviÒÒÈÓaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ
manoviÒÒÈÓaÑ, idaÑ vuccati viÒÒÈÓaÑ anÈgataÑ.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ paccuppannaÑ, yaÑ viÒÒÈÓaÑ jÈtaÑ
bh|taÑ saÒjÈtaÑ nibbattaÑ abhinibbattaÑ pÈtubh|taÑ uppannaÑ
samuppannaÑ uÔÔhitaÑ samuÔÔhitaÑ paccuppannaÑ paccuppannaÑsena
sa~gahitaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ
kÈyaviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ, idaÑ vuccati viÒÒÈÓaÑ paccuppannaÑ.
28. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ ajjhattaÑ, yaÑ viÒÒÈÓaÑ tesaÑ tesaÑ

sattÈnaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ niyakaÑ pÈÔipuggalikaÑ upÈdinnaÑ
cakkhuviÒÒÈÓaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ
kÈyaviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ, idaÑ vuccati viÒÒÈÓaÑ ajjhattaÑ.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ bahiddhÈ, yaÑ viÒÒÈÓaÑ tesaÑ tesaÑ
parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ niyakaÑ pÈÔiggalikaÑ
upÈdinnaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ
kÈyaviÒÒÈÓaÑ manoviÒÒÈÓaÑ, idaÑ vuccati viÒÒÈÓaÑ bahiddhÈ.
29. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ oÄÈrikaÑ sukhumaÑ, akusalaÑ

viÒÒÈÓaÑ oÄÈrikaÑ, kusalÈbyÈkatÈ viÒÒÈÓÈ sukhumÈ. KusalÈkusalÈ viÒÒÈÓÈ
oÄÈrikÈ, abyÈkataÑ viÒÒÈÓaÑ sukhumaÑ. DukkhÈya vedanÈya sampayuttaÑ
viÒÒÈÓaÑ oÄÈrikaÑ, sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi sampayuttÈ
viÒÒÈÓÈ sukhumÈ. SukhadukkhÈhi vedanÈhi sampayuttÈ viÒÒÈÓÈ oÄÈrikÈ,
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ sukhumaÑ.
AsamÈpannassa viÒÒÈÓaÑ oÄÈrikaÑ, samÈpannassa viÒÒÈÓaÑ sukhumaÑ.
SÈsavaÑ viÒÒÈÓaÑ oÄÈrikaÑ, anÈsavaÑ viÒÒÈÓaÑ sukhumaÑ. TaÑ taÑ vÈ
pana viÒÒÈÓaÑ upÈdÈyupÈdÈya viÒÒÈÓaÑ oÄÈrikaÑ sukhumaÑ daÔÔhabbaÑ.
30. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ hÊnaÑ paÓÊtaÑ, akusalaÑ viÒÒÈÓaÑ

hÊnaÑ, kusalÈbyÈkatÈ viÒÒÈÓÈ paÓÊtÈ. KusalÈkusalÈ viÒÒÈÓÈ hÊnÈ, abyÈkataÑ
viÒÒÈÓaÑ paÓÊtaÑ. DukkhÈya vedanÈya sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ hÊnaÑ,
sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi sampayuttÈ viÒÒÈÓÈ paÓÊtÈ.
SukhadukkhÈhi vedanÈhi sampayuttÈ viÒÒÈÓÈ hÊnÈ, adukkhamasukhÈya
12 Vibha~gapÈÄi
vedanÈya sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ paÓÊtaÑ. AsamÈpannassa viÒÒÈÓaÑ

hÊnaÑ, samÈpannassa viÒÒÈÓaÑ paÓÊtaÑ. SÈsavaÑ viÒÒÈÓaÑ hÊnaÑ,
anÈsavaÑ viÒÒÈÓaÑ paÓÊtaÑ. TaÑ taÑ vÈ pana viÒÒÈÓaÑ upÈdÈyupÈdÈya
viÒÒÈÓaÑ hÊnaÑ paÓÊtaÑ daÔÔhabbaÑ.
31. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ d|re, akusalaÑ viÒÒÈÓaÑ

kusalÈbyÈkatehi viÒÒÈÓehi d|re, kusalÈbyÈkatÈ viÒÒÈÓÈ akusalÈ viÒÒÈÓÈ
d|re, kusalaÑ viÒÒÈÓaÑ akusalÈbyÈkatehi viÒÒÈÓehi d|re, akusalÈbyÈkatÈ
viÒÒÈÓÈ kusalÈ viÒÒÈÓÈ d|re, abyÈkataÑ viÒÒÈÓaÑ kusalÈkusalehi viÒÒÈÓehi
d|re, kusalÈkusalÈ viÒÒÈÓÈ abyÈkatÈ viÒÒÈÓÈ d|re. DukkhÈya vedanÈya
sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi
sampayuttehi viÒÒÈÓehi d|re, sukhÈya ca adukkhamasukhÈya ca vedanÈhi
sampayuttÈ viÒÒÈÓÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ viÒÒÈÓÈ d|re, sukhÈya
vedanÈya sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ dukkhÈya ca adukkhamasukhÈya ca
vedanÈhi sampayuttehi viÒÒÈÓehi d|re, dukkhÈya ca adukkhamasukhÈya ca
vedanÈhi sampayuttÈ viÒÒÈÓÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ viÒÒÈÓÈ d|re.
AdukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ sukhadukkhÈhi
vedanÈhi sampayuttehi viÒÒÈÓehi d|re, sukhadukkhÈhi vedanÈhi sampayuttÈ
viÒÒÈÓÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ viÒÒÈÓÈ d|re.
asamÈpannassa viÒÒÈÓaÑ samÈpannassa viÒÒÈÓÈ d|re, samÈpannassa
viÒÒÈÓaÑ asamÈpannassa viÒÒÈÓÈ d|re. SÈsavaÑ viÒÒÈÓaÑ anÈsavÈ viÒÒÈÓÈ
d|re, anÈsavaÑ viÒÒÈÓaÑ sÈsavÈ viÒÒÈÓÈ d|re. IdaÑ vuccati viÒÒÈÓaÑ
d|re.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ santike, akusalaÑ viÒÒÈÓaÑ akusalassa
viÒÒÈÓassa santike, kusalaÑ viÒÒÈÓaÑ kusalassa viÒÒÈÓassa santike,
abyÈkataÑ viÒÒÈÓaÑ abyÈkatassa viÒÒÈÓassa santike. DukkhÈya vedanÈya
sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ dukkhÈya vedanÈya sampayuttassa viÒÒÈÓassa
santike, sukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ sukhÈya vedanÈya
sampayuttassa viÒÒÈÓassa santike, adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttassa
viÒÒÈÓassa santike. AsamÈpannassa viÒÒÈÓaÑ asamÈpannassa viÒÒÈÓassa
santike, samÈpannassa viÒÒÈÓaÑ samÈpannassa viÒÒÈÓassa santike. SÈsavaÑ
viÒÒÈÓaÑ sÈsavassa
viÒÒÈÓassa santike, anÈsavaÑ viÒÒÈÓaÑ anÈsavassa viÒÒÈÓassa santike.

IdaÑ vuccati viÒÒÈÓaÑ santike. TaÑ taÑ vÈ pana viÒÒÈÓaÑ upÈdÈyupÈdÈya
viÒÒÈÓaÑ d|re santike daÔÔhabbaÑ.
SuttantabhÈjanÊyaÑ.
_____
1. R|pakkhandha
33. Tattha katamo r|pakkhandho, ekavidhena r|pakkhandho–sabbaÑ
r|paÑ na hetu, ahetukaÑ, hetuvippayuttaÑ, sappaccayaÑ, sa~khataÑ,
r|paÑ, lokiyaÑ sÈsavaÑ, saÑyojaniyaÑ, ganthaniyaÑ, oghaniyaÑ,
yoganiyaÑ, nÊvaraÓiyaÑ, parÈmaÔÔhaÑ, upÈdÈniyaÑ, saÑkilesikaÑ,
abyÈkataÑ, anÈrammaÓaÑ, acetasikaÑ, cittavippayuttaÑ,
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammaÑ, asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikaÑ, na
savitakkasavicÈraÑ, na avitakkavicÈramattaÑ, avitakka-avicÈraÑ, na
pÊtisahagataÑ, na sukhasahagataÑ, na upekkhÈsahagataÑ, neva dassanena
na bhÈvanÈya pahÈtabbaÑ, neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukaÑ, nevÈcayagÈminÈpacayagÈmÊ, nevasekkhanÈsekkhaÑ,
parittaÑ, kÈmÈvacaraÑ, na r|pÈvacaraÑ, na ar|pÈvacaraÑ, pariyÈpannaÑ,
no apariyÈpannaÑ, aniyataÑ, aniyyÈnikaÑ, uppannaÑ, chahi viÒÒÈÓehi
viÒÒeyyaÑ, aniccaÑ, jarÈbhibh|taÑ. EvaÑ ekavidhena r|pakkhandho.
Duvidhena r|pakkhandho–atthi r|paÑ upÈdÈ, atthi r|paÑ no upÈdÈ1.
Atthi r|paÑ upÈdinnaÑ, atthi r|paÑ anupÈdinnaÑ. Atthi r|paÑ
upÈdinnupÈdÈniyaÑ, atthi r|paÑ anupÈdinnupÈdÈniyaÑ. Atthi r|paÑ
sanidassanaÑ, atthi r|paÑ anidassanaÑ. Atthi r|paÑ sappaÔighaÑ, atthi
r|paÑ appaÔighaÑ. Atthi r|paÑ indriyaÑ, atthi r|paÑ na indriyaÑ. Atthi
r|paÑ mahÈbh|taÑ, atthi r|paÑ na mahÈbh|taÑ. Atthi r|paÑ viÒÒatti, atthi
r|paÑ na viÒÒatti. Atthi r|paÑ cittasamuÔÔhÈnaÑ, atthi r|paÑ na
cittasamuÔÔhÈnaÑ. Atthi r|paÑ cittasahabhu, atthi r|paÑ na cittasahabhu.
Atthi r|paÑ cittÈnuparivatti, atthi r|paÑ
______________________________________________________________
1. NupÈdÈ (SÊ, Ka)
14 Vibha~gapÈÄi
na cittÈnuparivatti. Atthi r|paÑ ajjhattikaÑ, atthi r|paÑ bÈhiraÑ. Atthi

r|paÑ oÄÈrikaÑ, atthi r|paÑ sukhumaÑ. Atthi r|paÑ d|re, atthi r|paÑ
santike -pa-. Atthi r|paÑ kabaÄÊkÈro ÈhÈro, atthi r|paÑ na kabaÄÊkÈro ÈhÈro.
EvaÑ duvidhena r|pakkhandho.
(YathÈ r|pakaÓÉe vibhattaÑ, tathÈ idha vibhajitabbaÑ.)
Tividhena r|pakkhandho–yaÑ taÑ r|paÑ ajjhattikaÑ taÑ upÈdÈ, yaÑ

taÑ r|paÑ bÈhiraÑ taÑ atthi upÈdÈ, atthi no upÈdÈ. YaÑ taÑ r|paÑ
ajjhattikaÑ taÑ upÈdinnaÑ, yaÑ taÑ r|paÑ bÈhiraÑ taÑ atthi upÈdinnaÑ,
atthi anupÈdinnaÑ. YaÑ taÑ r|paÑ ajjhattikaÑ taÑ upÈdinnupÈdÈniyaÑ,
yaÑ taÑ r|paÑ bÈhiraÑ taÑ atthi upÈdinnupÈdÈniyaÑ, atthi
anupÈdinnupÈdÈniyaÑ -pa-. YaÑ taÑ r|paÑ ajjhattikaÑ taÑ na kabaÄÊkÈro
ÈhÈro, yaÑ taÑ r|paÑ bÈhiraÑ taÑ atthi kabaÄÊkÈro ÈhÈro, atthi na
kabaÄÊkÈro ÈhÈro. EvaÑ tividhena r|pakkhandho.
Catubbidhena r|pakkhandho–yaÑ taÑ r|paÑ upÈdÈ taÑ atthi
upÈdinnaÑ, atthi anupÈdinnaÑ, yaÑ taÑ r|paÑ no upÈdÈ taÑ atthi
upÈdinnaÑ, atthi anupÈdinnaÑ. YaÑ taÑ r|paÑ upÈdÈ taÑ atthi
upÈdinnupÈdÈniyaÑ, atthi anupÈdinnupÈdÈniyaÑ, yaÑ taÑ r|paÑ no upÈdÈ
taÑ atthi upÈdinnupÈdÈniyaÑ, atthi anupÈdinnupÈdÈniyaÑ. YaÑ taÑ r|paÑ
upÈdÈ taÑ atthi sappaÔighaÑ, atthi appaÔighaÑ, yaÑ taÑ r|paÑ no upÈdÈ
taÑ atthi sappaÔighaÑ, atthi appaÔighaÑ. YaÑ taÑ r|paÑ upÈdÈ taÑ atthi
oÄÈrikaÑ, atthi sukhumaÑ, yaÑ taÑ r|paÑ no upÈdÈ taÑ atthi oÄÈrikaÑ,
atthi sukhumaÑ. YaÑ taÑ r|paÑ upÈdÈ taÑ atthi d|re, atthi santike, yaÑ
taÑ r|paÑ no upÈdÈ taÑ atthi d|re, atthi santike -pa-. DiÔÔhaÑ sutaÑ
mutaÑ viÒÒÈtaÑ r|paÑ. EvaÑ catubbidhena r|pakkhandho.
PaÒcavidhena r|pakkhandho–pathavÊdhÈtu, ÈpodhÈtu, tejodhÈtu,
vÈyodhÈtu, yaÒca r|paÑ upÈdÈ. EvaÑ paÒcavidhena r|pakkhandho.
Chabbidhena r|pakkhandho–cakkhuviÒÒeyyaÑ r|paÑ, sotaviÒÒeyyaÑ
r|paÑ, ghÈnaviÒÒeyyaÑ r|paÑ, jivhÈviÒÒeyyaÑ r|paÑ, kÈyaviÒÒeyyaÑ
r|paÑ, manoviÒÒeyyaÑ r|paÑ. EvaÑ chabbidhena r|pakkhandho.
Sattavidhena r|pakkhandho–cakkhuviÒÒeyyaÑ r|paÑ, sotaviÒÒeyyaÑ
r|paÑ, manodhÈtuviÒÒeyyaÑ r|paÑ, manoviÒÒÈÓadhÈtuviÒÒeyyaÑ r|paÑ.
EvaÑ sattavidhena r|pakkhandho.
AÔÔhavidhena r|pakkhandho–cakkhuviÒÒeyyaÑ r|paÑ, sotaviÒÒeyyaÑ

r|paÑ, atthi sukhasamphassaÑ, atthi dukkhasamphassaÑ
manodhÈtuviÒÒeyyaÑ r|paÑ, manoviÒÒÈÓadhÈtuviÒÒeyyaÑ r|paÑ. EvaÑ
aÔÔhavidhena r|pakkhandho.
Navavidhena r|pakkhandho–cakkhundriyaÑ, sotindriyaÑ,
ghÈnindriyaÑ, jivhindriyaÑ, kÈyindriyaÑ, itthindriyaÑ, purisindriyaÑ,
jÊvitindriyaÑ, yaÒca r|paÑ na indriyaÑ. EvaÑ navavidhena r|pakkhandho.
Dasavidhena r|pakkhandho–cakkhundriyaÑ, sotindriyaÑ,
ghÈnindriyaÑ, jivhindriyaÑ, kÈyindriyaÑ, itthindriyaÑ, purisindriyaÑ,
jÊvitindriyaÑ, na indriyaÑ r|paÑ atthi sappaÔighaÑ, atthi appaÔighaÑ. EvaÑ
dasavidhena r|pakkhandho.
EkÈdasavidhena r|pakkhandho–cakkhÈyatanaÑ, sotÈyatanaÑ,
ghÈnÈyatanaÑ, jivhÈyatanaÑ, kÈyÈyatanaÑ, r|pÈyatanaÑ, saddÈyatanaÑ,
gandhÈyatanaÑ, rasÈyatanaÑ, phoÔÔhabbÈyatanaÑ, yaÒca r|paÑ anidassana-
appaÔighaÑ dhammÈyatanapariyÈpannaÑ. EvaÑ ekÈdasavidhena
r|pakkhandho.
AyaÑ vuccati r|pakkhandho.

_____
2. VedanÈkkhandha
34. Tattha katamo vedanÈkkhandho, ekavidhena vedanÈkkhandho–
phassasampayutto.
Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi sahetuko, atthi ahetuko.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato.
Catubbidhena vedanÈkkhandho–atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro,
atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno.
PaÒcavidhena vedanÈkkhandho–atthi sukhindriyaÑ, atthi
dukkhindriyaÑ, atthi somanassindriyaÑ, atthi domanassindriyaÑ, atthi
upekkhindriyaÑ. EvaÑ paÒcavidhena vedanÈkkhandho.
16 Vibha~gapÈÄi
Chabbidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ vedanÈ,

sotasamphassajÈ vedanÈ, ghÈnasamphassajÈ vedanÈ, jivhÈsamphassajÈ
vedanÈ, kÈyasamphassajÈ vedanÈ, manosamphassajÈ vedanÈ. EvaÑ
chabbidhena vedanÈkkhandho.
Sattavidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ vedanÈ,
vedanÈ, kÈyasamphassajÈ vedanÈ, manodhÈtusamphassajÈ vedanÈ,
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ vedanÈ. EvaÑ sattavidhena
vedanÈkkhandho.
AÔÔhavidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ vedanÈ,
vedanÈ, kÈyasamphassajÈ vedanÈ atthi sukhÈ, atthi dukkhÈ,
manodhÈtusamphassajÈ vedanÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ vedanÈ.
EvaÑ aÔÔhavidhena vedanÈkkhandho.
Navavidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ vedanÈ,
vedanÈ, kÈyasamphassajÈ vedanÈ, manodhÈtusamphassajÈ vedanÈ,
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ vedanÈ atthi kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi
abyÈkatÈ. EvaÑ navavidhena vedanÈkkhandho.
Dasavidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ vedanÈ,
vedanÈ, kÈyasamphassajÈ vedanÈ atthi sukhÈ, atthi dukkhÈ,
manodhÈtusamphassajÈ vedanÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ vedanÈ atthi
kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi abyÈkatÈ. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.
35. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.

Tividhena vedanÈkkhandho–atthi vipÈko, atthi
vipÈkadhammadhammo, atthi nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo. Atthi
upÈdinnupÈdÈniyo, atthi anupÈdinnupÈdÈniyo, atthi anupÈdinna-
anupÈdÈniyo. Atthi saÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi asaÑkiliÔÔhasaÑkilesiko,
atthi asaÑkiliÔÔha-asaÑkilesiko. Atthi savitakkasavicÈro, atthi
avitakkavicÈramatto,
atthi avitakka-avicÈro. Atthi dassanena pahÈtabbo, atthi bhÈvanÈya

pahÈtabbo, atthi neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbo. Atthi dassanena
pahÈtabbahetuko, atthi bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko, atthi neva dassanena na
bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko. Atthi ÈcayagÈmÊ, atthi apacayagÈmÊ, atthi
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmÊ. Atthi sekkho, atthi asekkho, atthi
nevasekkhanÈsekkho. Atthi paritto, atthi mahaggato, atthi appamÈÓo. Atthi
parittÈrammaÓo, atthi mahaggatÈrammaÓo, atthi appamÈÓÈrammaÓo. Atthi
hÊno, atthi majjhimo, atthi paÓÊto. Atthi micchattaniyato, atthi
sammattaniyato, atthi aniyato. Atthi maggÈrammaÓo, atthi maggahetuko,
atthi maggÈdhipati. Atthi uppanno, atthi anuppanno, atthi uppÈdÊ. Atthi atÊto,
atthi anÈgato, atthi paccuppanno. Atthi atÊtÈrammaÓo, atthi
anÈgatÈrammaÓo, atthi paccuppannÈrammaÓo. Atthi ajjhatto, atthi bahiddho,
atthi ajjhattabahiddho. Atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ajjhattabahiddhÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.
Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi hetusampayutto, atthi

hetuvippayutto -pa-. Atthi na hetusahetuko, atthi na hetu-ahetuko. Atthi
lokiyo, atthi lokuttaro. Atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na viÒÒeyyo.
Atthi sÈsavo, atthi anÈsavo. Atthi Èsavasampayutto, atthi Èsavavippayutto.
Atthi ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi Èsavavippayutta-anÈsavo. Atthi
saÑyojaniyo, atthi asaÑyojaniyo. Atthi saÑyojanasampayutto, atthi
saÑyojanavippayutto. Atthi saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo, atthi
saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyo. Atthi ganthaniyo, atthi aganthaniyo.
Atthi ganthasampayutto, atthi ganthavippayutto. Atthi
ganthavippayuttaganthaniyo, atthi ganthavippayutta-aganthaniyo. Atthi
oghaniyo, atthi anoghaniyo. Atthi oghasampayutto, atthi oghavippayutto.
Atthi oghavippayutta-oghaniyo, atthi oghavippayutta-anoghaniyo. Atthi
yoganiyo, atthi ayoganiyo. Atthi yogasampayutto, atthi yogavippayutto.
18 Vibha~gapÈÄi
Atthi yogavippayuttayoganiyo, atthi yogavippayutta-ayoganiyo. Atthi

nÊvaraÓiyo, atthi anÊvaraÓiyo. Atthi nÊvaraÓasampayutto, atthi
nÊvaraÓavippayutto. Atthi nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyo, atthi
nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyo. Atthi parÈmaÔÔho, atthi aparÈmaÔÔho. Atthi
parÈmÈsasampayutto, atthi parÈmÈsavippayutto. Atthi
parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔho, atthi parÈmÈsavippayutta-aparÈmaÔÔho.
Atthi upÈdinno, atthi anupÈdinno. Atthi upÈdÈniyo, atthi anupÈdÈniyo. Atthi
upÈdÈnasampayutto, atthi upÈdÈnavippayutto. Atthi upÈdÈnavippayutta-
upÈdÈniyo, atthi upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyo. Atthi saÑkilesiko, atthi
asaÑkilesiko. Atthi saÑkiliÔÔho, atthi asaÑkiliÔÔho. Atthi kilesasampayutto,
atthi kilesavippayutto. Atthi kilesavippayuttasaÑkilesiko, atthi
kilesavippayutta-asaÑkilesiko. Atthi dassanena pahÈtabbo, atthi na
dassanena pahÈtabbo. Atthi bhÈvanÈya pahÈtabbo, atthi na bhÈvanÈya
pahÈtabbo. Atthi dassanena pahÈtabbahetuko, atthi na dassanena
pahÈtabbahetuko. Atthi bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko, atthi na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetuko. Atthi savitakko, atthi avitakko. Atthi savicÈro, atthi
avicÈro. Atthi sappÊtiko, atthi appÊtiko, atthi pÊtisahagato, atthi na
pÊtisahagato. Atthi kÈmÈvacaro, atthi na kÈmÈvacaro. Atthi r|pÈvacaro, atthi
na r|pÈvacaro. Atthi ar|pÈvacaro, atthi na ar|pÈvacaro. Atthi pariyÈpanno,
atthi apariyÈpanno. Atthi niyyÈniko, atthi aniyyÈniko. Atthi niyato, atthi
aniyato. Atthi sa-uttaro, atthi anuttaro. Atthi saraÓo, atthi araÓo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato
-pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi saraÓo, atthi araÓo.
upÈdinnupÈdÈniyo -pa-. Atthi
ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo

Dukam|lakaÑ.

39. Ekavidhena vedandÈkkhandho–phassasampayutto.

hetuvippayutto.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi na hetusahetuko, atthi na hetu-
ahetuko. Atthi lokiyo, atthi lokuttaro. Atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na
viÒÒeyyo. Atthi sÈsavo, atthi anÈsavo. Atthi Èsavasampayutto, atthi
Èsavavippayutto. Atthi ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi Èsavavippayutta-
anÈsavo -pa-. Atthi saraÓo, atthi araÓo.

upÈdinnupÈdÈniyo, atthi
20 Vibha~gapÈÄi
anupÈdinnupÈdÈniyo, atthi anupÈdinna-anupÈdÈniyo. Atthi

saÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi asaÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi asaÑkiliÔÔha-
asaÑkilesiko. Atthi savitakkasavicÈro, atthi avitakkavicÈramatto, atthi
avitakka-avicÈro. Atthi dassanena pahÈtabbo, atthi bhÈvanÈya pahÈtabbo,
atthi neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbo. Atthi dassanena
ajjhattabahiddhÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

hetuvippayutto. Atthi na hetusahetuko, atthi na hetu-ahetuko. Atthi lokiyo,
atthi lokuttaro. Atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na viÒÒeyyo. Atthi
sÈsavo, atthi anÈsavo. Atthi Èsavasampayutto, atthi Èsavavippayutto. Atthi
ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi Èsavavippayutta-anÈsavo. Atthi saÑyojaniyo
atthi asaÑyojaniyo pa-. Atthi saraÓo, atthi araÓo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
bahiddhÈrammaÓo, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena
vedanÈkkhandho.
Tikam|lakaÑ.


hetuvippayutto.
vipÈkadhammadhammo, atthi nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo -pa-.
EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi na hetusahetuko, atthi na hetu-
ahetuko.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi upÈdinnupÈdÈniyo, atthi
anupÈdinnupÈdÈniyo, atthi anupÈdinna-anupÈdÈniyo -pa-. EvaÑ dasavidhena
vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi lokiyo, atthi lokuttaro.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi saÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi
asaÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi asaÑkiliÔÔha-asaÑkilesiko -pa-. EvaÑ
dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na
viÒÒeyyo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi savitakkasavicÈro, atthi
avitakkavicÈramatto, atthi avitakka-avicÈro -pa-. EvaÑ dasavidhena
vedanÈkkhandho.
22 Vibha~gapÈÄi

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi sÈsavo, atthi anÈsavo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi dassanena pahÈtabbo, atthi
bhÈvanÈya pahÈtabbo, atthi neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbo -pa-.
EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi Èsavasampayutto, atthi
Èsavavippayutto.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi dassanena pahÈtabbahetuko, atthi
bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko, atthi neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetuko -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi
Èsavavippayutta-anÈsavo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi ÈcayagÈmÊ, atthi apacayagÈmÊ, atthi
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmÊ -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi saÑyojaniyo, atthi asaÑyojaniyo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi sekkho, atthi asekkho, atthi
nevasekkhanÈsekkho -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi saÑyojanasampayutto, atthi
saÑyojanavippayutto.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi paritto, atthi mahaggato, atthi
appamÈÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo,
atthi saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi parittÈrammaÓo, atthi
mahaggatÈrammaÓo, atthi appamÈÓÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena
vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi ganthaniyo, atthi aganthaniyo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi hÊno, atthi majjhimo, atthi paÓÊto

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi ganthasampayutto, atthi
ganthavippayutto.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi micchattaniyato, atthi
sammattaniyato, atthi aniyato -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi ganthavippayuttaganthaniyo, atthi
ganthavippayutta-aganthaniyo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi maggÈrammaÓo, atthi maggahetuko,
atthi maggÈdhipati -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi oghaniyo, atthi anoghaniyo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi uppanno, atthi anuppanno, atthi
uppÈdÊ -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi oghasampayutto, atthi
oghavippayutto.
24 Vibha~gapÈÄi
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi atÊto, atthi anÈgato, atthi

paccuppanno -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi oghavippayutta-oghaniyo, atthi
oghavippayutta-anoghaniyo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi atÊtÈrammaÓo, atthi
anÈgatÈrammaÓo, atthi paccuppannÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena
vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi yoganiyo, atthi ayoganiyo.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi ajjhatto, atthi bahiddho, atthi
ajjhattabahiddho -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi yogasampayutto, atthi
yogavippayutto.
Tividhena vedanÈkkhandho–atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
vedanÈkkhandho.
UbhatovaÉÉhakaÑ.
Sattavidhena vedanÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi

abyÈkato, atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi
apariyÈpanno. EvaÑ sattavidhena vedanÈkkhandho.
Aparopi sattavidhena vedanÈkkhandho–atthi vipÈko -pa- atthi
ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo,
atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno.
EvaÑ sattavidhena vedanÈkkhandho.
CatuvÊsatividhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato.
SotasamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho -pa-. GhÈnasamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho -pa-. JivhÈsamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho -pa-.
KÈyasamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho -pa-. ManosamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato.
CakkhusamphassajÈ vedanÈ, sotasamphassajÈ vedanÈ, ghÈnasamphassajÈ
vedanÈ, jivhÈsamphassajÈ vedanÈ, kÈyasamphassajÈ vedanÈ,
manosamphassajÈ vedanÈ. EvaÑ catuvÊsatividhena vedanÈkkhandho.
Aparopi catuvÊsatividhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho atthi vipÈko -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
bahiddhÈrammaÓo, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo. CakkhusamphassajÈ
vedanÈ -pa- manosamphassajÈ vedanÈ. SotasamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho -pa-. GhÈnasamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho -pa-.
JivhÈsamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho -pa-. KÈyasamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho -pa-. ManosamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho atthi
vipÈko -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ajjhattabahiddhÈrammaÓo. CakkhusamphassajÈ vedanÈ -pa-
manosamphassajÈ vedanÈ. EvaÑ catuvÊsatividhena vedanÈkkhandho.
TiÑsavidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi
apariyÈpanno. SotasamphassapaccayÈ -pa-. GhÈnasamphassapaccayÈ -pa-.
JivhÈsamphassapaccayÈ -pa-. KÈyasamphassapaccayÈ -pa-.
ManosamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho atthi kÈmÈvacaro, atthi
r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. CakkhusamphassajÈ
vedanÈ, sotasamphassajÈ vedanÈ, ghÈnasamphassajÈ vedanÈ,
jivhÈsamphassajÈ vedanÈ, kÈyasamphassajÈ vedanÈ, manosamphassajÈ
vedanÈ. EvaÑ tiÑsavidhena vedanÈkkhandho.
Bahuvidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato, atthi
kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno.
SotasamphassapaccayÈ -pa-. GhÈnasamphassapaccayÈ -pa-.
ManosamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho atthi
26 Vibha~gapÈÄi
kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato, atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro,

atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. CakkhusamphassajÈ vedanÈ,
bahuvidhena vedanÈkkhandho.
Aparopi bahuvidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho atthi vipÈko -pa-. atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
bahiddhÈrammaÓo, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo, atthi kÈmÈvacaro, atthi
r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. SotasamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho -pa-. GhÈnasamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho -pa-.
JivhÈsamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho -pa-. KÈyasamphassapaccayÈ
vedanÈkkhandho -pa-. ManosamphassapaccayÈ vedanÈkkhandho atthi
vipÈko -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ajjhattabahiddhÈrammaÓo, atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi
ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. CakkhusamphassajÈ vedanÈ,
bahuvidena vedanÈkkhandho.
AyaÑ vuccati vedanÈkkhandho.

_____
3. SaÒÒÈkkhandha
62. Tattha katamo saÒÒÈkkhandho, ekavidhena saÒÒÈkkhandho–
phassasampayutto.
Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi sahetuko, atthi ahetuko.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato.
Catubbidhena saÒÒÈkkhandho–atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro,
PaÒcavidhena saÒÒÈkkhandho–atthi sukhindriyasampayutto, atthi

dukkhindriyasampayutto, atthi somanassindriyasampayutto, atthi
domanassindriyasampayutto, atthi upekkhindriyasampayutto. EvaÑ
paÒcavidhena saÒÒÈkkhandho.
Chabbidhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ,
sotasamphassajÈ saÒÒÈ, ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ, jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ,
kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ, manosamphassajÈ saÒÒÈ. EvaÑ chabbidhena
saÒÒÈkkhandho.
Sattavidhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ,
sotasamphassajÈ saÒÒÈ, ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ, jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ,
kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ, manodhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ,
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ. EvaÑ sattavidhena saÒÒÈkkhandho.
AÔÔhavidhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa-
kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ atthi sukhasahagatÈ, atthi dukkhasahagatÈ,
manodhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ. EvaÑ
aÔÔhavidhena saÒÒÈkkhandho.
Navavidhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa-
kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ, manodhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ,
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ atthi kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi
abyÈkatÈ. EvaÑ navavidhena saÒÒÈkkhandho.
Dasavidhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa-
kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ atthi sukhasahagatÈ, atthi dukkhasahagatÈ,
manodhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ atthi
kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi abyÈkatÈ. EvaÑ dasavidhenasaÒÒÈkkhandho.
63. Ekavidhena saÒÒÈkkhandho–phassasampayutto.

Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto, atthi
dukkhÈya vedanÈya sampayutto, atthi adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayutto -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.
28 Vibha~gapÈÄi
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi vipÈko, atthi vipÈkadhammadhammo,

atthi nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo. Atthi upÈdinnupÈdÈniyo, atthi
avitakka-avicÈro. Atthi pÊtisahagato, atthi sukhasahagato, atthi
upekkhÈsahagato. Atthi dassanena pahÈtabbo, atthi bhÈvanÈya pahÈtabbo,
ajjhattabahiddhÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.
Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi hetusampayutto, atthi hetuvippayutto.

Atthi na hetusahetuko, atthi na hetu-ahetuko. Atthi lokiyo, atthi lokuttaro.
Atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na viÒÒeyyo. Atthi sÈsavo, atthi anÈsavo.
Atthi Èsavasampayutto, atthi Èsavavippayutto. Atthi
ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi Èsavavippayutta-anÈsavo. AtthisaÑyojaniyo,

atthi asaÑyojaniyo. Atthi saÑyojanasampayutto, atthi saÑyojanavippayutto.
Atthi saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo, atthi saÑyojanavippayutta-
asaÑyojaniyo. Atthi ganthaniyo, atthi aganthaniyo. Atthi ganthasampayutto,
atthi ganthavippayutto. Atthi ganthavippayuttaganthaniyo, atthi
ganthavippayutta-aganthaniyo. Atthi oghaniyo, atthi anoghaniyo. Atthi
oghasampayutto, atthi oghavippayutto. Atthi oghavippayutta-oghaniyo, atthi
oghavippayutta-anoghaniyo. Atthi yoganiyo, atthi ayoganiyo. Atthi
yogasampayutto, atthi yogavippayutto. Atthi yogavippayuttayoganiyo, atthi
yogavippayutta-ayoganiyo. Atthi nÊvaraÓiyo, atthi anÊvaraÓiyo. Atthi
nÊvaraÓasampayutto, atthi nÊvaraÓavippayutto. Atthi
nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyo, atthi nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyo. Atthi
parÈmaÔÔho, atthi aparÈmaÔÔho. Atthi parÈmÈsasampayutto, atthi
parÈmÈsavippayutto. Atthi parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔho, atthi
parÈmÈsavippayutta-aparÈmaÔÔho. Atthi upÈdinno, atthi anupÈdinno. Atthi
upÈdÈniyo, atthi anupÈdÈniyo. Atthi upÈdÈnasampayutto, atthi
upÈdÈnavippayutto. Atthi upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyo, atthi
upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyo. Atthi saÑkilesiko, atthi asaÑkilesiko.
Atthi saÑkiliÔÔho, atthi asaÑkiliÔÔho. Atthi kilesasampayutto, atthi
kilesavippayutto. Atthi kilesavippayuttasaÑkilesiko, atthi kilesavippayutta-
asaÑkilesiko. Atthi dassanena pahÈtabbo, atthi na dassanena pahÈtabbo.
Atthi bhÈvanÈya pahÈtabbo, atthi na bhÈvanÈya pahÈtabbo. Atthi dassanena
pahÈtabbahetuko, atthi na dassanena pahÈtabbahetuko. Atthi bhÈvanÈya
pahÈtabbahetuko, atthi na bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko. Atthi savitakko, atthi
avitakko. Atthi savicÈro, atthi avicÈro. Atthi sappÊtiko, atthi appÊtiko. Atthi
pÊtisahagato, atthi na pÊtisahagato. Atthi sukhasahagato, atthi na
sukhasahagato. Atthi upekkhÈsahagato, atthi na upekkhÈsahagato. Atthi
kÈmÈvacaro, atthi na kÈmÈvacaro. Atthi r|pÈvacaro, atthi na r|pÈvacaro.
Atthi ar|pÈvacaro, atthi na ar|pÈvacaro. Atthi
30 Vibha~gapÈÄi
pariyÈpanno, atthi apariyÈpanno. Atthi niyyÈniko, atthi aniyyÈniko. Atthi

niyato, atthi aniyato. Atthi sa-uttaro, atthi anuttaro. Atthi saraÓo, atthi araÓo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato
-pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi saraÓo, atthi araÓo.
sampayutto. Atthi vipÈko -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
saÒÒÈkkhandho.
(YathÈ kusalattike vitthÈro, evaÑ sabbepi tikÈ vitthÈretabbÈ.)
Dukam|lakaÑ.


Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi hetusampayutto, atthi hetuvippayutto
-pa- atthi saraÓo, atthi araÓo.


saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi hetusampayutto, atthi hetuvippayutto
-pa- atthi saraÓo, atthi araÓo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
saÒÒÈkkhandho.
Tikam|lakaÑ.


Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi hetusampayutto, atthi hetuvippayutto.
sampayutto -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi na hetusahetuko, atthi na hetu-
ahetuko.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi vipÈko, atthi vipÈkadhammadhammo,
atthi nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo -pa-. EvaÑ dasavidhena
saÒÒÈkkhandho.
32 Vibha~gapÈÄi

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi lokiyo, atthi lokuttaro.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi upÈdinnupÈdÈniyo, atthi
saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na
viÒÒeyyo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi saÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi
dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi sÈsavo atthi anÈsavo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi savitakkasavicÈro, atthi
saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi Èsavasampayutto, atthi
Èsavavippayutto.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi pÊtisahagato, atthi sukhasahagato, atthi
upekkhÈsahagato -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi dassanena pahÈtabbo, atthi bhÈvanÈya
pahÈtabbo, atthi neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbo -pa-. EvaÑ
dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi saÑyojaniyo, atthi asaÑyojaniyo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi dassanena pahÈtabbahetuko, atthi
pahÈtabbahetuko -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi saÑyojanasampayutto, atthi
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi ÈcayagÈmÊ, atthi apacayagÈmÊ, atthi
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmÊ -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo,
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi sekkho, atthi asekkho, atthi
nevasekkhanÈsekkho -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi ganthaniyo, atthi aganthaniyo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi paritto, atthi mahaggato, atthi
appamÈÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi ganthasampayutto, atthi
ganthavippayutto.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi parittÈrammaÓo, atthi
saÒÒÈkkhandho.
34 Vibha~gapÈÄi

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi ganthavippayuttaganthaniyo, atthi
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi hÊno, atthi majjhimo, atthi paÓÊto -pa-.
EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi oghaniyo, atthi anoghaniyo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi micchattaniyato, atthi sammattaniyato,
atthi aniyato -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi oghasampayutto, atthi
oghavippayutto.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi maggÈrammaÓo, atthi maggahetuko,
atthi maggÈdhipati -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi oghavippayutta-oghaniyo, atthi
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi uppanno, atthi anuppanno, atthi
uppÈdÊ -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi yoganiyo, atthi ayoganiyo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi atÊto, atthi anÈgato, atthi paccuppanno

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi yogasampayutto, atthi
yogavippayutto.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi atÊtÈrammaÓo, atthi anÈgatÈrammaÓo,

atthi paccuppannÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi yogavippayuttayoganiyo, atthi
yogavippayutta-ayoganiyo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi ajjhatto, atthi bahiddho, atthi
ajjhattabahiddho -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho.

Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi nÊvaraÓiyo, atthi anÊvaraÓiyo.
Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
saÒÒÈkkhandho.
UbhatovaÉÉhakaÑ.
Sattavidhena saÒÒÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi

apariyÈpanno. EvaÑ sattavidhena saÒÒÈkkhandho.
Aparopi sattavidhena saÒÒÈkkhandho–atthi sukhÈya vedanÈya
sampayutto, atthi dukkhÈya vedanÈya sampayutto, atthi adukkhamasukhÈya
vedanÈya sampayutto, atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro,
atthi apariyÈpanno -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. EvaÑ sattavidhena saÒÒÈkkhandho.
CatuvÊsatividhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
saÒÒÈkkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato.
ManosamphassapaccayÈ saÒÒÈkkhandho atthi kusalo,
36 Vibha~gapÈÄi
atthi akusalo, atthi abyÈkato, cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ, sotasamphassajÈ

saÒÒÈ, ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ, jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ, kÈyasamphassajÈ
saÒÒÈ, manosamphassajÈ saÒÒÈ. EvaÑ catuvÊsatividhena saÒÒÈkkhandho.
Aparopi catuvÊsatividhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
saÒÒÈkkhandho atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto -pa- atthi
cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa- manosamphassajÈ saÒÒÈ.
ManosamphassapaccayÈ saÒÒÈkkhandho atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto
-pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ajjhattabahiddhÈrammaÓo, cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa- manosamphassajÈ
saÒÒÈ. EvaÑ catuvÊsatividhena saÒÒÈkkhandho.
TiÑsatividhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
saÒÒÈkkhandho atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi
JivhÈsamphassapaccayÈ -pa- kÈyasamphassapaccayÈ -pa-.
ManosamphassapaccayÈ saÒÒÈkkhandho atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro,
atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. CakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa-
manosamphassajÈ saÒÒÈ. EvaÑ tiÑsatividhena saÒÒÈkkhandho.
Bahuvidhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
saÒÒÈkkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato, atthi kÈmÈvacaro,
atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno.
ManosamphassapaccayÈ saÒÒÈkkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi
apariyÈpanno, cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ -pa- manosamphassajÈ saÒÒÈ.
EvaÑ bahuvidhena saÒÒÈkkhandho.
Aparopi bahuvidhena saÒÒÈkkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ

saÒÒÈkkhandho atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto -pa- atthi
ManosamphassapaccayÈ saÒÒÈkkhandho atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
saÒÒÈ, sotasamphassajÈ saÒÒÈ, ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ, jivhÈsamphassajÈ
saÒÒÈ, kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ, manosamphassajÈ saÒÒÈ. EvaÑ bahuvidhena
saÒÒÈkkhandho.
AyaÑ vuccati saÒÒÈkkhandho.

_____
4. Sa~khÈrakkhandha
92. Tattha katamo sa~khÈrakkhandho, ekavidhena sa~khÈrakkhandho–
cittasampayutto.
Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi hetu, atthi na hetu.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi
abyÈkato.
Catubbidhena sa~khÈrakkhandho–atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro,
PaÒcavidhena sa~khÈrakkhandho–atthi sukhindriyasampayutto, atthi
paÒcavidhena sa~khÈrakkhandho.
Chabbidhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassajÈ cetanÈ,
sotasamphassajÈ cetanÈ, ghÈnasamphassajÈ cetanÈ, jivhÈsamphassajÈ cetanÈ,
kÈyasamphassajÈ cetanÈ, manosamphassajÈ cetanÈ. EvaÑ chabbidhena
sa~khÈrakkhandho.
38 Vibha~gapÈÄi
Sattavidhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassajÈ cetanÈ,

sotasamphassajÈ cetanÈ, ghÈnasamphassajÈ cetanÈ, jivhÈsamphassajÈ cetanÈ,
kÈyasamphassajÈ cetanÈ, manodhÈtusamphassajÈ cetanÈ,
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ cetanÈ. EvaÑ sattavidhena
sa~khÈrakkhandho.
AÔÔhavidhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassajÈ cetanÈ -pa-
kÈyasamphassajÈ cetanÈ atthi sukhasahagatÈ, atthi dukkhasahagatÈ,
manodhÈtusamphassajÈ cetanÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ cetanÈ.
EvaÑ aÔÔhavidhena sa~khÈrakkhandho.
Navavidhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassajÈ cetanÈ -pa-
manodhÈtusamphassajÈ cetanÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ cetanÈ atthi
kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi abyÈkatÈ. EvaÑ navavidhena sa~khÈrakkhandho.
Dasavidhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassajÈ cetanÈ -pa-
kÈyasamphassajÈ cetanÈ atthi sukhasahagatÈ, atthi dukkhasahagatÈ,
manodhÈtusamphassajÈ cetanÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ cetanÈ atthi
kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi abyÈkatÈ. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.
93. Ekavidhena sa~khÈrakkhandho–cittasampayutto.

Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto,
atthi dukkhÈya vedanÈya sampayutto, atthi adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayutto. Atthi vipÈko, atthi vipÈkadhammadhammo, atthi
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo. Atthi upÈdinnupÈdÈniyo, atthi
atthi neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbo. Atthi
dassanena pahÈtabbahetuko, atthi bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko, atthi neva

dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko. Atthi ÈcayagÈmÊ, atthi
apacayagÈmÊ, atthi nevÈcayagÈminÈpacayagÈmÊ. Atthi sekkho, atthi
asekkho, atthi nevasekkhanÈsekkho. Atthi paritto, atthi mahaggato, atthi
appamÈÓo. Atthi parittÈrammaÓo, atthi mahaggatÈrammaÓo, atthi
appamÈÓÈrammaÓo. Atthi hÊno, atthi majjhimo, atthi paÓÊto. Atthi
micchattaniyato, atthi sammattaniyato, atthi aniyato. Atthi maggÈrammaÓo,
atthi maggahetuko, atthi maggÈdhipati. Atthi uppanno, atthi anuppanno,
atthi uppÈdÊ. Atthi atÊto, atthi anÈgato, atthi paccuppanno. Atthi
atÊtÈrammaÓo, atthi anÈgatÈrammaÓo, atthi paccuppannÈrammaÓo. Atthi
ajjhatto, atthi bahiddho, atthi ajjhattabahiddho. Atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
sa~khÈrakkhandho.
Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi sahetuko, atthi ahetuko. Atthi

hetusampayutto, atthi hetuvippayutto. Atthi hetu ceva sahetuko ca, atthi
sahetuko ceva na ca hetu. Atthi hetu ceva hetusampayutto ca, atthi
hetusampayutto ceva na ca hetu. Atthi na hetu sahetuko, atthi na hetu
ahetuko. Atthi lokiyo, atthi lokuttaro. Atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na
viÒÒeyyo. Atthi Èsavo, atthi no Èsavo. Atthi sÈsavo, atthi anÈsavo. Atthi
Èsavasampayutto, atthi Èsavavippayutto. Atthi Èsavo ceva sÈsavo ca, atthi
sÈsavo ceva no ca Èsavo. Atthi Èsavo ceva Èsavasampayutto ca, atthi
Èsavasampayutto ceva no ca Èsavo. Atthi ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi
Èsavavippayutta-anÈsavo. Atthi saÑyojanaÑ, atthi no saÑyojanaÑ. Atthi
saÑyojaniyo, atthi asaÑyojaniyo. Atthi saÑyojanasampayutto, atthi
saÑyojanavippayutto. Atthi saÑyojanaÒceva saÑyojaniyo ca, atthi
saÑyojaniyo ceva no ca saÑyojanaÑ. Atthi saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayutto ca, atthi
40 Vibha~gapÈÄi
saÑyojanasampayutto ceva no ca saÑyojanaÑ. Atthi

saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo, atthi saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyo.
Atthi gantho, atthi no gantho. Atthi ganthaniyo, atthi aganthaniyo. Atthi

ganthasampayutto, atthi ganthavippayutto. Atthi gantho ceva ganthaniyo ca,
atthi ganthaniyo ceva no ca gantho. Atthi gantho ceva ganthasampayutto ca,
atthi ganthasampayutto ceva no ca gantho. Atthi
ganthavippayuttaganthaniyo, atthi ganthavippayutta-aganthaniyo. Atthi
ogho, atthi no ogho. Atthi oghaniyo, atthi anoghaniyo. Atthi
oghasampayutto, atthi oghavippayutto. Atthi ogho ceva oghaniyo ca, atthi
oghaniyo ceva no ca ogho. Atthi ogho ceva oghasampayutto ca, atthi
oghasampayutto ceva no ca ogho. Atthi oghavippayutta-oghaniyo, atthi
oghavippayutta-anoghaniyo. Atthi yogo, atthi no yogo. Atthi yoganiyo, atthi
ayoganiyo. Atthi yogasampayutto, atthi yogavippayutto. Atthi yogo ceva
yoganiyo ca, atthi yoganiyo ceva no ca yogo. Atthi yogo ceva
yogasampayutto ca, atthi yogasampayutto ceva no ca yogo. Atthi
yogavippayuttayoganiyo, atthi yogavippayutta-ayoganiyo. Atthi nÊvaraÓaÑ,
atthi no nÊvaraÓaÑ. Atthi nÊvaraÓiyo, atthi anÊvaraÓiyo. Atthi
nÊvaraÓasampayutto, atthi nÊvaraÓavippayutto. Atthi nÊvaraÓaÒceva
nÊvaraÓiyo ca, atthi nÊvaraÓiyo ceva no ca nÊvaraÓaÑ. Atthi nÊvaraÓaÒceva
nÊvaraÓasampayutto ca, atthi nÊvaraÓasampayutto ceva no ca nÊvaraÓaÑ.
Atthi nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyo, atthi nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyo.
Atthi parÈmÈso, atthi no parÈmÈso. Atthi parÈmaÔÔho, atthi aparÈmaÔÔho.

Atthi parÈmÈsasampayutto, atthi parÈmÈsavippayutto. Atthi parÈmÈso ceva
parÈmaÔÔho ca, atthi parÈmaÔÔho ceva no ca parÈmÈso. Atthi
parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔho, atthi parÈmÈsavippayutta-aparÈmaÔÔho.
Atthi upÈdinno, atthi anupÈdinno. Atthi upÈdÈnaÑ, atthi no upÈdÈnaÑ. Atthi
upÈdÈnavippayutto. Atthi upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyo ca, atthi upÈdÈniyo ceva
no ca upÈdÈnaÑ. Atthi upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayutto
ca, atthi upÈdÈnasampayutto ceva no ca upÈdÈnaÑ. Atthi

upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyo, atthi upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyo.
Atthi kileso, atthi no kileso. Atthi saÑkilesiko, atthi asaÑkilesiko. Atthi

saÑkiliÔÔho, atthi asaÑkiliÔÔho. Atthi kilesasampayutto, atthi
kilesavippayutto. Atthi kileso ceva saÑkilesiko ca, atthi saÑkilesiko ceva no
ca kileso. Atthi kileso ceva saÑkiliÔÔho ca, atthi saÑkiliÔÔho ceva no ca
kileso. Atthi kileso ceva kilesasampayutto ca, atthi kilesasampayutto ceva
no ca kileso. Atthi kilesavippayuttasaÑkilesiko, atthi kilesavippayutta-
pahÈtabbahetuko, atthi na bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko.
Atthi savitakko, atthi avitakko. Atthi savicÈro, atthi avicÈro. Atthi

sappÊtiko, atthi appÊtiko. Atthi pÊtisahagato, atthi na pÊtisahagato. Atthi
sukhasahagato, atthi na sukhasahagato. Atthi upekkhÈsahagato, atthi na
upekkhÈsahagato. Atthi kÈmÈvacaro, atthi na kÈmÈvacaro. Atthi r|pÈvacaro,
atthi na r|pÈvacaro. Atthi ar|pÈvacaro, atthi na ar|pÈvacaro. Atthi
pariyÈpanno, atthi apariyÈpanno. Atthi niyyÈniko, atthi aniyyÈniko. Atthi
niyato, atthi aniyato. Atthi sa-uttaro, atthi anuttaro. Atthi saraÓo, atthi araÓo.

abyÈkato -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.
Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi saraÓo, atthi araÓo.

42 Vibha~gapÈÄi
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto -pa-

atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ajjhattabahiddhÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.
Dukam|lakaÑ.



Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
sa~khÈrakkhandho.

sa~khÈrakkhandho.
Tikam|lakaÑ.



Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi sahetuko, atthi ahetuko.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto,
atthi dukkhÈya vedanÈya sampayutto, atthi adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayutto -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi hetusampayutto, atthi
hetuvippayutto.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi vipÈko, atthi
EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi hetu ceva sahetuko ca, atthi
sahetuko ceva na ca hetu.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi upÈdinnupÈdÈniyo, atthi
sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi hetu ceva hetusampayutto ca, atthi
hetusampayutto ceva na ca hetu.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi saÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi
dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi na hetu sahetuko, atthi na hetu
ahetuko.
44 Vibha~gapÈÄi
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi savitakkasavicÈro, atthi

sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi lokiyo, atthi lokuttaro.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi pÊtisahagato, atthi sukhasahagato,
atthi upekkhÈsahagato -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na
viÒÒeyyo.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi dassanena pahÈtabbo, atthi
EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi Èsavo, atthi no Èsavo.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi dassanena pahÈtabbahetuko, atthi
pahÈtabbahetuko -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi sÈsavo, atthi anÈsavo.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi ÈcayagÈmÊ, atthi apacayagÈmÊ,
atthi nevÈcayagÈminÈpacayagÈmÊ -pa-. EvaÑ dasavidhena
sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi Èsavasampayutto, atthi
Èsavavippayutto.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi sekkho, atthi asekkho, atthi
nevasekkhanÈsekkho -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi Èsavo ceva sÈsavo ca, atthi sÈsavo
ceva no ca Èsavo.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi paritto, atthi mahaggato, atthi
appamÈÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi Èsavo ceva Èsavasampayutto ca,
atthi Èsavasampayutto ceva no ca Èsavo.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi parittÈrammaÓo, atthi
sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi hÊno, atthi majjhimo, atthi paÓÊto
-pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi saÑyojanaÑ, atthi no
saÑyojanaÑ.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi micchattaniyato, atthi
sammattaniyato, atthi aniyato -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi saÑyojaniyo, atthi asaÑyojaniyo.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi maggÈrammaÓo, atthi
maggahetuko, atthi maggÈdhipati -pa-. EvaÑ dasavidhena
sa~khÈrakkhandho.
46 Vibha~gapÈÄi

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi saÑyojanasampayutto, atthi
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi uppanno, atthi anuppanno, atthi
uppÈdÊ -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi saÑyojanaÒceva saÑyojaniyo ca,
atthi saÑyojaniyo ceva no ca saÑyojanaÑ.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi atÊto, atthi anÈgato, atthi
paccuppanno -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayutto ca, atthi saÑyojanasampayutto ceva no ca
saÑyojanaÑ.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi atÊtÈrammaÓo, atthi
sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo,
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi ajjhatto, atthi bahiddho, atthi
ajjhattabahiddho -pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho.

Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi gantho, atthi no gantho.
sa~khÈrakkhandho.
UbhatovaÉÉhakaÑ.
Sattavidhena sa~khÈrakkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi

apariyÈpanno. EvaÑ sattavidhena sa~khÈrakkhandho.
Aparopi sattavidhena sa~khÈrakkhandho–atthi sukhÈya vedanÈya
ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. EvaÑ sattavidhena sa~khÈrakkhandho.
CatuvÊsatividhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
sa~khÈrakkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato.
ManosamphassapaccayÈ sa~khÈrakkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi
abyÈkato, cakkhusamphassajÈ cetanÈ -pa- manosamphassajÈ cetanÈ. EvaÑ
catuvÊsatividhena sa~khÈrakkhandho.
Aparopi catuvÊsatividhena sa~khÈrakkhandho–
cakkhusamphassapaccayÈ sa~khÈrakkhandho atthi sukhÈya vedanÈya
sampayutto -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ajjhattabahiddhÈrammaÓo. CakkhusamphassajÈ cetanÈ -pa-
manosamphassajÈ cetanÈ. SotasamphassapaccayÈ -pa-.
GhÈnasamphassapaccayÈ -pa-. JivhÈsamphassapaccayÈ -pa-.
KÈyasamphassapaccayÈ -pa-. ManosamphassapaccayÈ sa~khÈrakkhandho
atthi sukhÈya vedanÈya samphayutto -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
bahiddhÈrammaÓo, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo. CakkhusamphassajÈ
cetanÈ, sotasamphassajÈ cetanÈ, ghÈnasamphassajÈ cetanÈ, jivhÈsamphassajÈ
cetanÈ, kÈyasamphassajÈ cetanÈ, manosamphassajÈ cetanÈ. EvaÑ
catuvÊsatividhena sa~khÈrakkhandho.
TiÑsatividhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
sa~khÈrakkhandho atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro,
atthi
48 Vibha~gapÈÄi

ManosamphassapaccayÈ sa~khÈrakkhandho atthi kÈmÈvacaro, atthi
cetanÈ -pa- manosamphassajÈ cetanÈ. EvaÑ tiÑsatividhena
sa~khÈrakkhandho.
Bahuvidhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
sa~khÈrakkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato, atthi
ManosamphassapaccayÈ sa~khÈrakkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi
apariyÈpanno. CakkhusamphassajÈ cetanÈ, sotasamphassajÈ cetanÈ,
ghÈnasamphassajÈ cetanÈ, jivhÈsamphassajÈ cetanÈ, kÈyasamphassajÈ
cetanÈ, manosamphassajÈ cetanÈ. EvaÑ bahuvidhena sa~khÈrakkhandho.
Aparopi bahuvidhena sa~khÈrakkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
sa~khÈrakkhandho atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto, atthi dukkhÈya
vedanÈya sampayutto, atthi adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayutto -pa-
atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ar|pÈvacaro atthi apariyÈpanno. SotasamphassapaccayÈ -pa-.
KÈyasamphassapaccayÈ -pa-. ManosamphassapaccayÈ sa~khÈrakkhandho
atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
cetanÈ, sotasamphassajÈ cetanÈ, ghÈnasamphassajÈ cetanÈ, jivhÈsamphassajÈ
cetanÈ, kÈyasamphassajÈ cetanÈ, manosamphassajÈ cetanÈ. EvaÑ
bahuvidhena sa~khÈrakkhandho.
AyaÑ vuccati sa~khÈrakkhandho.

5. ViÒÒÈÓakkhandha
121. Tattha katamo viÒÒÈÓakkhandho, ekavidhena viÒÒÈÓakkhandho–
phassasampayutto.
Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi sahetuko, atthi ahetuko.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato.
Catubbidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro,
PaÒcavidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi sukhindriyasampayutto, atthi
paÒcavidhena viÒÒÈÓakkhandho.
Chabbidhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
ghÈnaviÒÒÈÓaÑ, jivhÈviÒÒÈÓaÑ, kÈyaviÒÒÈÓaÑ, manoviÒÒÈÓaÑ. EvaÑ
chabbidhena viÒÒÈÓakkhandho.
Sattavidhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
ghÈnaviÒÒÈÓaÑ, jivhÈviÒÒÈÓaÑ, kÈyaviÒÒÈÓaÑ, manodhÈtu,
manoviÒÒÈÓadhÈtu. EvaÑ sattavidhena viÒÒÈÓakkhandho.
AÔÔhavidhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
ghÈnaviÒÒÈÓaÑ, jivhÈviÒÒÈÓaÑ, kÈyaviÒÒÈÓaÑ atthi sukhasahagataÑ, atthi
dukkhasahagataÑ, manodhÈtu, manoviÒÒÈÓadhÈtu. EvaÑ aÔÔhavidhena
viÒÒÈÓakkhandho.
Navavidhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
manoviÒÒÈÓadhÈtu atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato. EvaÑ
navavidhena viÒÒÈÓakkhandho.
Dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ
atthi sukhasahagataÑ, atthi dukkhasahagataÑ, manodhÈtu,
manoviÒÒÈÓadhÈtu atthi kusalaÑ, atthi akusalaÑ, atthi abyÈkataÑ. EvaÑ
dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.
50 Vibha~gapÈÄi
122. Ekavidhena viÒÒÈÓakkhandho–phassasampayutto.

Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi sukhÈya vedanÈya sampayutto, atthi
sampayutto. Atthi vipÈko, atthi vipÈkadhammadhammo, atthi
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo. Atthi upÈdinnupÈdÈniyo, atthi
saÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi asaÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi asaÑkileÔÔha-
ajjhattabahiddhÈrammaÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi hetusampayutto, atthi
hetuvippayutto. Atthi na hetu sahetuko, atthi na hetu ahetuko. Atthi lokiyo,
atthi lokuttaro. Atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na viÒÒeyyo. Atthi
sÈsavo, atthi anÈsavo. Atthi
Èsavasampayutto, atthi Èsavavippayutto. Atthi ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi

Èsavavippayutta-anÈsavo. Atthi saÑyojaniyo, atthi asaÑyojaniyo. Atthi
saÑyojanasampayutto, atthi saÑyojanavippayutto. Atthi
saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo, atthi saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyo.
Atthi ganthaniyo, atthi aganthaniyo. Atthi ganthasampayutto, atthi
ganthavippayutto. Atthi ganthavippayuttaganthaniyo, atthi ganthavippayutta-
aganthaniyo. Atthi oghaniyo, atthi anoghaniyo. Atthi oghasampayutto, atthi
oghavippayutto. Atthi oghavippayutta-oghaniyo, atthi oghavippayutta-
anoghaniyo. Atthi yoganiyo, atthi ayoganiyo. Atthi yogasampayutto, atthi
yogavippayutto. Atthi yogavippayuttayoganiyo, atthi yogavippayutta-
ayoganiyo. Atthi nÊvaraÓiyo, atthi anÊvaraÓiyo. Atthi nÊvaraÓasampayutto,
atthi nÊvaraÓavippayutto. Atthi nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyo, atthi
nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyo.
Atthi parÈmaÔÔho, atthi aparÈmaÔÔho. Atthi parÈmÈsasampayutto, atthi
parÈmÈsavippayutto. Atthi parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔho, atthi
parÈmÈsavippayutta-aparÈmaÔÔho. Atthi upÈdinno, atthi anupÈdinno. Atthi
upÈdÈnavippayutto. Atthi upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyo, atthi
upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyo. Atthi saÑkilesiko, atthi asaÑkilesiko.
Atthi saÑkiliÔÔho, atthi asaÑkiliÔÔho. Atthi kilesasampayutto, atthi
kilesavippayutto. Atthi kilesavippayuttasaÑkilesiko, atthi kilesavippayutta-
pahÈtabbahetuko, atthi na bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko.
Atthi savitakko, atthi avitakko. Atthi savicÈro, atthi avicÈro. Atthi
sappÊtiko, atthi appÊtiko. Atthi pÊtisahagato, atthi na pÊtisahagato. Atthi
sukhasahagato, atthi na sukhasahagato. Atthi upekkhÈsahagato, atthi na
upekkhÈsahagato. Atthi
52 Vibha~gapÈÄi
kÈmÈvacaro, atthi na kÈmÈvacaro. Atthi r|pÈvacaro, atthi na r|pÈvacaro.

Atthi ar|pÈvacaro, atthi na ar|pÈvacaro. Atthi pariyÈpanno, atthi
apariyÈpanno. Atthi niyyÈniko, atthi aniyyÈniko. Atthi niyato, atthi aniyato.
Atthi sa-uttaro, atthi anuttaro. Atthi saraÓo, atthi araÓo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo atthi abyÈkato
-pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi saraÓo, atthi araÓo.
Dukam|lakaÑ.

Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato

hetuvippayutto -pa-. Atthi saraÓo, atthi araÓo.

sampayutto. Atthi vipÈko -pa-. Atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi


hetuvippayutto -pa-. Atthi saraÓo, atthi araÓo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
Tikam|lakaÑ.


hetuvippayutto.
sampayutto -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi na hetu sahetuko, atthi na hetu-
ahetuko.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi vipÈko, atthi
EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi lokiyo, atthi lokuttaro.
54 Vibha~gapÈÄi
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi upÈdinnupÈdÈniyo, atthi


Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi kenaci viÒÒeyyo, atthi kenaci na
viÒÒeyyo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi saÑkiliÔÔhasaÑkilesiko, atthi
dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi sÈsavo, atthi anÈsavo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi savitakkasavicÈro, atthi

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi Èsavasampayutto, atthi
Èsavavippayutto.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi pÊtisahagato, atthi sukhasahagato,
atthi upekkhÈsahagato -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi ÈsavavippayuttasÈsavo, atthi
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi dassanena pahÈtabbo, atthi
EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi saÑyojaniyo, atthi asaÑyojaniyo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi dassanena pahÈtabbahetuko, atthi
pahÈtabbahetuko -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi saÑyojanasampayutto, atthi
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi ÈcayagÈmÊ, atthi apacayagÈmÊ, atthi
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmÊ -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo,
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi sekkho, atthi asekkho, atthi
nevasekkhanÈsekkho -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi ganthaniyo, atthi aganthaniyo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi paritto, atthi mahaggato, atthi
appamÈÓo -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi ganthasampayutto, atthi
ganthavippayutto.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi parittÈrammaÓo, atthi
56 Vibha~gapÈÄi

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi ganthavippayuttaganthaniyo, atthi
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi hÊno, atthi majjhimo, atthi paÓÊto

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi oghaniyo, atthi anoghaniyo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi micchattaniyato, atthi
sammattaniyato, atthi aniyato -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi oghasampayutto, atthi
oghavippayutto.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi maggÈrammaÓo, atthi maggahetuko,
atthi maggÈdhipati -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi oghavippayutta-oghaniyo, atthi
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi uppanno, atthi anuppanno, atthi
uppÈdÊ -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi yoganiyo, atthi ayoganiyo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi atÊto, atthi anÈgato, atthi
paccuppanno -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi yogasampayutto, atthi
yogavippayutto.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi atÊtÈrammaÓo, atthi


Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi yogavippayuttayoganiyo, atthi
yogavippayutta-ayoganiyo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi ajjhatto, atthi bahiddho, atthi
ajjhattabahiddho -pa-. EvaÑ dasavidhena viÒÒÈÓakkhandho.

Duvidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi nÊvaraÓiyo, atthi anÊvaraÓiyo.
Tividhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
UbhatovaÉÉhakaÑ.
Sattavidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi

apariyÈpanno. EvaÑ sattavidhena viÒÒÈÓakkhanno.
Aparopi sattavidhena viÒÒÈÓakkhandho–atthi sukhÈya vedanÈya
ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. EvaÑ sattavidhena viÒÒÈÓakkhandho.
CatuvÊsatividhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
viÒÒÈÓakkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato.
ManosamphassapaccayÈ viÒÒÈÓakkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi
abyÈkato. CakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
58 Vibha~gapÈÄi

catuvÊsatividhena viÒÒÈÓakkhandho.
Aparopi catuvÊsatividhena viÒÒÈÓakkhandho–
cakkhusamphassapaccayÈ viÒÒÈÓakkhandho atthi sukhÈya vedanÈya
vedanÈya sampayutto -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo,
atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo. CakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa-. KÈyaviÒÒÈÓaÑ,
manoviÒÒÈÓaÑ. SotasamphassapaccayÈ -pa-. GhÈnasamphassapaccayÈ -pa-.
ManosamphassapaccayÈ viÒÒÈÓakkhandho atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi
bahiddhÈrammaÓo, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo. CakkhuviÒÒÈÓaÑ,
sotaviÒÒÈÓaÑ, ghÈnaviÒÒÈÓaÑ, jivhÈviÒÒÈÓaÑ, kÈyaviÒÒÈÓaÑ,
manoviÒÒÈÓaÑ. EvaÑ catuvÊsatividhena viÒÒÈÓakkhandho.
TiÑsatividhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
viÒÒÈÓakkhandho atthi kÈmÈvacaro, atthi r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro,
atthi apariyÈpanno. SotasamphassapaccayÈ -pa-. GhÈnasamphassapaccayÈ
-pa-. JivhÈsamphassapaccayÈ -pa-. KÈyasamphassapaccayÈ -pa-.
ManosamphassapaccayÈ viÒÒÈÓakkhandho atthi kÈmÈvacaro, atthi
r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. CakkhuviÒÒÈÓaÑ,
sotaviÒÒÈÓaÑ, ghÈnaviÒÒÈÓaÑ, jivhÈviÒÒÈÓaÑ, kÈyaviÒÒÈÓaÑ,
manoviÒÒÈÓaÑ. EvaÑ tiÑsatividhena viÒÒÈÓakkhandho.
Bahuvidhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ
viÒÒÈÓakkhandho atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato, atthi
CakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- manoviÒÒÈÓaÑ, sotasamphassapaccayÈ -pa-.
KÈyasamphassapaccayÈ -pa-. ManosamphassapaccayÈ viÒÒÈÓakkhandho
atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato, atthi kÈmÈvacaro, atthi
r|pÈvacaro, atthi ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. CakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa-
manoviÒÒÈÓaÑ. EvaÑ bahuvidhena viÒÒÈÓakkhandho.
Aparopi bahuvidhena viÒÒÈÓakkhandho–cakkhusamphassapaccayÈ

viÒÒÈÓakkhandho atthi sukhÈya vedanÈ sampayutto -pa- atthi
ManosampassapaccayÈ viÒÒÈÓakkhandho atthi sukhÈya vedanÈya
sampayutto -pa- atthi ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi
ar|pÈvacaro, atthi apariyÈpanno. CakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
bahuvidhena viÒÒÈÓakkhandho.
AyaÑ vuccati viÒÒÈÓakkhandho.
AbhidhammabhÈjanÊyaÑ.
_____
3. PaÒhÈpucchaka
151. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

-pa- kati saraÓÈ, kati araÓÈ.
1. Tika
152. R|pakkhandho abyÈkato. CattÈro khandhÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ
akusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ. Dve khandhÈ na vattabbÈ “SukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ”tipi, “DukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
“AdukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi. Tayo khandhÈ siyÈ sukhÈya
vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. R|pakkhandho
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo. CattÈro khandhÈ siyÈ vipÈkÈ, siyÈ
vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ nivavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ.
R|pakkhandho siyÈ upÈdinnupÈdÈniyo, siya
60 Vibha~gapÈÄi
anupÈdinnupÈdÈniyo, cattÈro khandhÈ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ

anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ.
R|pakkhandho asaÑkiliÔÔhasaÑkilesiko. CattÈro khandhÈ siyÈ

saÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔha-
asaÑkilesikÈ. R|pakkhandho avitakka-avicÈro. Tayo khandhÈ siyÈ
savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ savitakkasavicÈro, siyÈ avitakkavicÈramatto, siyÈ
avitakka-avicÈro, siyÈ na vattabbo “SavitakkasavicÈro”tipi,
“AvitakkavicÈramatto”tipi, “Avitakka-avicÈro”tipi. R|pakkhandho na
vattabbo “PÊtisahagato”tipi, “Sukhasahagato”tipi, “UpekkhÈsahagato”tipi.
VedanÈkkhandho siyÈ pÊtisahagato, na sukhasahagato, na upekkhÈsahagato,
siyÈ na vattabbo “PÊtisahagato”ti. Tayo khandhÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ
sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na vattabbÈ “PÊtisahagatÈ”tipi,
“SukhasahagatÈ”tipi, “UpekkhÈsahagatÈ”tipi.
R|pakkhandho neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbo. CattÈro

khandhÈ siyÈ dassanena pahÈtabbÈ, siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, siyÈ neva
dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. R|pakkhandho neva dassanena na
bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko. CattÈro khandhÈ siyÈ dassanena
pahÈtabbahetukÈ, siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ, siyÈ neva dassanena na
bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. R|pakkhandho nevÈcayagÈminÈpacayagÈmÊ.
CattÈro khandhÈ siyÈ ÈcayagÈmino, siyÈ apacayagÈmino, siyÈ
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. R|pakkhandho nevasekkhanÈsekkho.
CattÈro khandhÈ siyÈ sekkhÈ, siyÈ asekkhÈ, siyÈ nevasekkhanÈsekkhÈ.
R|pakkhandho paritto. CattÈro khandhÈ siyÈ parittÈ, siyÈ mahaggatÈ, siyÈ
appamÈÓÈ. R|pakkhandho anÈrammaÓo. CattÈro khandhÈ siyÈ
parittÈrammaÓÈ, siyÈ mahaggatÈrammaÓÈ, siyÈ appamÈÓÈrammaÓÈ, siyÈ na
vattabbÈ “parittÈrammaÓÈ”tipi, “mahaggatÈrammaÓÈ”tipi,
“appamÈÓÈrammaÓÈ”tipi. R|pakkhandho majjhimo. CattÈro khandhÈ siyÈ
hÊnÈ, siyÈ majjhimÈ, siyÈ paÓÊtÈ. R|pakkhandho
aniyato. CattÈro khandhÈ siyÈ micchattaniyatÈ, siyÈ sammattaniyatÈ, siyÈ

aniyatÈ.
R|pakkhandho anÈrammaÓo. CattÈro khandhÈ siyÈ maggÈrammaÓÈ,
siyÈ maggahetukÈ, siyÈ maggÈdhipatino, siyÈ na vattabbÈ
“maggÈrammaÓÈ”tipi, “maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi, siyÈ
uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, siyÈ uppÈdino, siyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ
paccuppannÈ. R|pakkhandho anÈrammaÓo. CattÈro khandhÈ siyÈ
atÊtÈrammaÓÈ, siyÈ anÈgatÈrammaÓÈ, siyÈ paccuppannÈrammaÓÈ, siyÈ na
vattabbÈ “atÊtÈrammaÓÈ”tipi, “anÈgatÈrammaÓÈ”tipi,
“paccuppannÈrammaÓÈ”tipi, siyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈ. R|pakkhandho anÈrammaÓo. CattÈro khandhÈ siyÈ
ajjhattÈrammaÓÈ, siyÈ bahiddhÈrammaÓÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ,
siyÈ na vattabbÈ “ajjhattÈrammaÓÈ”tipi, “bahiddhÈrammaÓÈ”tipi,
“ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ”tipi. CattÈro khandhÈ anidassana-appaÔighÈ.
R|pakkhandho siyÈ sanidassanasappaÔigho, siyÈ anidassanasappaÔigho, siyÈ
anidassana-appaÔigho.
2. Duka
153. CattÈro khandhÈ na het|. Sa~khÈrakkhandho siyÈ hetu, siyÈ na
hetu. R|pakkhandho ahetuko. CattÈro khandhÈ siyÈ sahetukÈ, siyÈ ahetukÈ.
R|pakkhandho hetuvippayutto. CattÈro khandhÈ siyÈ hetusampayuttÈ, siyÈ
hetuvippayuttÈ. R|pakkhandho na vattabbo “hetu ceva sahetuko cÈ”tipi,
“sahetuko ceva na ca het|”tipi. Tayo khandhÈ na vattabbÈ “het| ceva
sahetukÈ cÈ”ti, siyÈ sahetukÈ ceva na ca het|, siyÈ na vattabbÈ “sahetukÈ
ceva na ca het|”ti. Sa~khÈrakkhandho siyÈ hetu ceva sahetuko ca, siyÈ
sahetuko ceva na ca hetu, siyÈ na vattabbo “hetu ceva sahetuko cÈ”tipi,
“sahetuko ceva na va het|”tipi. R|pakkhandho na vattabbo “hetu ceva
hetusampayutto cÈ”tipi, “hetusampayutto ceva na ca het|”tipi. Tayo
khandhÈ na vattabbÈ “het| ceva hetusampayuttÈ cÈ”ti. SiyÈ hetusampayuttÈ
ceva na ca het|, siyÈ na vattabbÈ “hetusampayuttÈ ceva na ca het|”ti.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ hetu ceva hetusampayutto ca, siyÈ hetusampayutto
ceva
62 Vibha~gapÈÄi
na ca hetu, siyÈ na vattabbo “hetu ceva hetusampayutto cÈ”tipi,

hetusampayutto ceva na ca het|”tipi. R|pakkhandho na hetu ahetuko. Tayo
khandhÈ siyÈ na hetu sahetukÈ, siyÈ na hetu ahetukÈ. Sa~khÈrakkhandho
siyÈ na hetu sahetuko, siyÈ na hetu ahetuko, siyÈ na vattabbo “na hetu
sahetuko”tipi, “na hetu ahetuko”tipi. (1)
SappaccayÈ, sa~khatÈ.
CattÈro khandhÈ anidassanÈ. R|pakkhandho siyÈ sanidassano siyÈ

anidassano, cattÈro khandhÈ appaÔighÈ. R|pakkhandho siyÈ sappaÔigho, siyÈ
appaÔigho. R|pakkhandho r|paÑ. CattÈro khandhÈ ar|pÈ. R|pakkhandho
lokiyo. CattÈro khandhÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ. Kenaci viÒÒeyyÈ, kenaci
na viÒÒeyyÈ. (2)
CattÈro khandhÈ no ÈsavÈ. Sa~khÈrakkhandho siyÈ Èsavo, siyÈ no

Èsavo. R|pakkhandho sÈsavo. CattÈro khandhÈ siyÈ sÈsavÈ, siyÈ anÈsavÈ.
R|pakkhandho Èsavavippayutto. CattÈro khandhÈ siyÈ ÈsavasampayuttÈ,
siyÈ ÈsavavippayuttÈ. R|pakkhandho na vattabbo “Èsavo ceva sÈsavo cÈ”ti,
sÈsavo ceva no ca Èsavo. Tayo khandhÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ
cÈ”ti, siyÈ sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ, siyÈ na vattabbÈ “sÈsavÈ ceva no ca
ÈsavÈ”ti. Sa~khÈrakkhandho siyÈ Èsavo ceva sÈsavo ca, siyÈ sÈsavo ceva no
ca Èsavo, siyÈ na vattabbo “Èsavo ceva sÈsavo cÈ”tipi, “sÈsavo ceva no ca
Èsavo”tipi. R|pakkhandho na vattabbo “Èsavo ceva Èsavasampayutto cÈ”tipi,
“Èsavasampayutto ceva no ca Èsavo”tipi. Tayo khandhÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ
ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ, siyÈ na
vattabbÈ “ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”ti. Sa~khÈrakkhandho siyÈ
Èsavo ceva Èsavasampayutto ca, siyÈ Èsavasampayutto ceva no ca Èsavo,
siyÈ na vattabbo “Èsavo ceva Èsavasampayutto cÈ”tipi, “Èsavasampayutto
ceva no ca Èsavo”tipi. R|pakkhandho ÈsavavippayuttasÈsavo. CattÈro
khandhÈ siyÈ ÈsavavippayuttasÈsavÈ, siyÈ Èsavavippayutta-anÈsavÈ,
siyÈ na vattabbÈ “ÈsavavippayuttasÈsavÈ”tipi, “Èsavavippayutta-anÈsavÈ”tipi.

(3)
CattÈro khandhÈ no saÑyojanÈ. Sa~khÈrakkhandho siyÈ saÑyojanaÑ,
siyÈ no saÑyojanaÑ. R|pakkhandho saÑyojaniyo. CattÈro khandhÈ siyÈ
saÑyojaniyÈ, siyÈ asaÑyojaniyÈ. R|pakkhandho saÑyojanavippayutto.
CattÈro khandhÈ siyÈ saÑyojanasampayuttÈ, siyÈ saÑyojanavippayuttÈ.
R|pakkhandho na vattabbo “saÑyojanaÒceva saÑyojaniyo cÈ”ti,
saÑyojaniyo ceva no ca saÑyojanaÑ. Tayo khandhÈ na vattabbÈ
“saÑyojanÈ ceva saÑyojaniyÈ cÈ”ti, siyÈ saÑyojaniyÈ ceva no ca
saÑyojanÈ, siyÈ na vattabbÈ “saÑyojaniyÈ ceva no ca saÑyojanÈ”ti.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ saÑyojanaÒceva saÑyojaniyo ca, siyÈ saÑyojaniyo
ceva no ca saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbo “saÑyojanaÒceva saÑyojaniyo
cÈ”tipi, “saÑyojaniyo ceva no ca saÑyojanan”tipi. R|pakkhandho na
vattabbo “saÑyojanaÒceva saÑyojanasampayutto cÈ”tipi,
“saÑyojanasampayutto ceva no ca saÑyojanan”tipi. Tayo khandhÈ na
vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva saÑyojanasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ
saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca saÑyojanÈ, siyÈ na vattabbÈ
“saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca saÑyojanÈ”ti. Sa~khÈrakkhandho siyÈ
saÑyojanaÒceva saÑyojanasampayutto ca, siyÈ saÑyojanasampayutto ceva
no ca saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbo “saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayutto cÈ”tipi, “saÑyojanasampayutto ceva no ca
saÑyojanan”tipi. R|pakkhandho saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyo. CattÈro
khandhÈ siyÈ saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ, siyÈ saÑyojanavippayutta-
asaÑyojaniyÈ, siyÈ na vattabbÈ “saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ “tipi,
“saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyÈ”tipi. (4)
CattÈro khandhÈ no ganthÈ. Sa~khÈrakkhandho siyÈ gantho, siyÈ no
gantho. R|pakkhandho ganthaniyo. CattÈro khandhÈ siyÈ ganthaniyÈ, siyÈ
aganthaniyÈ. R|pakkhandho ganthavippayutto. CattÈro khandhÈ siyÈ
ganthasampayuttÈ, siyÈ ganthavippayuttÈ. R|pakkhandho na vattabbo
“gantho ceva ganthaniyo cÈ”ti, ganthaniyo ceva no ca gantho. Tayo khandhÈ
na
64 Vibha~gapÈÄi
vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthaniyÈ cÈ”ti, siyÈ ganthaniyÈ ceva no ca ganthÈ,

siyÈ na vattabbÈ “ganthaniyÈ ceva no ca ganthÈ”ti. Sa~khÈrakkhandho siyÈ
gantho ceva ganthaniyo ca, siyÈ ganthaniyo ceva no ca gantho, siyÈ na
vattabbo “gantho ceva ganthaniyo cÈ”tipi, “ganthaniyo ceva no ca
gantho”tipi. R|pakkhandho na vattabbo “gantho ceva ganthasampayutto
cÈ”tipi, “ganthasampayutto ceva no ca gantho”tipi. Tayo khandhÈ na
vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ ganthasampayuttÈ ceva
no ca ganthÈ, siyÈ na vattabbÈ “ganthasampayuttÈ ceva no ca ganthÈ”ti.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ gantho ceva ganthasampayutto ca, siyÈ
ganthasampayutto ceva no ca gantho, siyÈ na vattabbo “gantho ceva
ganthasampayutto cÈ”tipi, “ganthasampayutto ceva no ca gantho”tipi.
R|pakkhandho ganthavippayuttaganthaniyo. CattÈro khandhÈ siyÈ
ganthavippayuttaganthaniyÈ, siyÈ ganthavippayutta-aganthaniyÈ, siyÈ na
vattabbÈ “ganthavippayuttaganthaniyÈ”tipi, “ganthavippayutta-
aganthaniyÈ”tipi. (5)
CattÈro khandhÈ no oghÈ -pa- no yogÈ -pa- no nÊvaraÓÈ.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ nÊvaraÓaÑ, siyÈ no nÊvaraÓaÑ. R|pakkhandho
nÊvaraÓiyo. CattÈro khandhÈ siyÈ nÊvaraÓiyÈ, siyÈ anÊvaraÓiyÈ.
R|pakkhandho nÊvaraÓavippayutto. CattÈro khandhÈ siyÈ
nÊvaraÓasampayuttÈ, siyÈ nÊvaraÓavippayuttÈ. R|pakkhandho na vattabbo
“nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyo cÈ”ti, nÊvaraÓiyo ceva no ca nÊvaraÓaÑ. Tayo
khandhÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva nÊvaraÓiyÈ cÈ”ti, siyÈ nÊvaraÓiyÈ ceva
no ca nÊvaraÓÈ, siyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ”ti.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyo ca, siyÈ nÊvaraÓiyo ceva
no ca nÊvaraÓaÑ, siyÈ na vattabbo “nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyo cÈ”tipi,
“nÊvaraÓiyo ceva no ca nÊvaraÓan”tipi, r|pakkhandho na vattabbo
“nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayutto cÈ”tipi, “nÊvaraÓasampayutto ceva no
ca nÊvaraÓan”tipi. Tayo khandhÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva
nÊvaraÓasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ,
siyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ”ti.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayutto ca, siyÈ
nÊvaraÓasampayutto ceva no ca nÊvaraÓaÑ, siyÈ na vattabbo “nÊvaraÓaÒceva
nÊvaraÓasampayutto cÈ”tipi, “nÊvaraÓasampayutto ceva
no ca nÊvaraÓan”tipi. R|pakkhandho nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyo. CattÈro

khandhÈ siyÈ nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ, siyÈ nÊvaraÓavippayutta-
anÊvaraÓiyÈ, siyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ”tipi,
“nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyÈ”tipi. (8)
CattÈro khandhÈ no parÈmÈsÈ. Sa~khÈrakkhandho siyÈ parÈmÈso, siyÈ
no parÈmÈso. R|pakkhandho parÈmaÔÔho. CattÈro khandhÈ siyÈ parÈmaÔÔhÈ,
siyÈ aparÈmaÔÔhÈ. R|pakkhandho parÈmÈsavippayutto. Tayo khandhÈ siyÈ
parÈmÈsasampayuttÈ, siyÈ parÈmÈsavippayuttÈ. Sa~khÈrakkhandho siyÈ
parÈmÈsasampayutto, siyÈ parÈmÈsavippayutto, siyÈ na vattabbo
“parÈmÈsasampayutto”tipi, “parÈmÈsavippayutto”tipi. R|pakkhandho na
vattabbo “parÈmÈso ceva parÈmaÔÔho cÈ”ti, parÈmaÔÔho ceva no ca
parÈmÈso. Tayo khandhÈ na vattabbÈ “parÈmÈsÈ ceva parÈmaÔÔhÈ cÈ”ti, siyÈ
parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈsÈ, siyÈ na vattabbÈ “parÈmaÔÔhÈ ceva no ca
parÈmÈsÈ”ti. Sa~khÈrakkhandho siyÈ parÈmÈso ceva parÈmaÔÔho ca, siyÈ
parÈmaÔÔho ceva no ca parÈmÈso, siyÈ na vattabbo “parÈmÈso ceva
parÈmaÔÔho cÈ”tipi, “parÈmaÔÔho ceva no ca parÈmÈso”tipi. R|pakkhandho
parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔho. CattÈro khandhÈ siyÈ
parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔhÈ, siyÈ parÈmÈsavippayutta-aparÈmaÔÔhÈ, siyÈ
na vattabbÈ “parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔhÈ”tipi, “parÈmÈsavippayutta-
aparÈmaÔÔhÈ”tipi. (9)
R|pakkhandho anÈrammaÓo. CattÈro khandhÈ sÈrammaÓÈ.
ViÒÒÈÓakkhandho cittaÑ. CattÈro khandhÈ no cittÈ. Tayo khandhÈ cetasikÈ.
Dve khandhÈ acetasikÈ. Tayo khandhÈ cittasampayuttÈ. R|pakkhandho
cittavippayutto. ViÒÒÈÓakkhandho na vattabbo “cittena sampayutto”tipi,
“cittena vippayutto”tipi. Tayo khandhÈ cittasaÑsaÔÔhÈ. R|pakkhandho
cittavisaÑsaÔÔho. ViÒÒÈÓakkhandho na vattabbo “cittena saÑsaÔÔho”tipi,
“cittena visaÑsaÔÔho”tipi. Tayo khandhÈ cittasamuÔÔhÈnÈ. ViÒÒÈÓakkhandho
no cittasamuÔÔhÈno. R|pakkhandho siyÈ cittasamuÔÔhÈno, siyÈ no
cittasamuÔÔhÈno. Tayo khandhÈ cittasahabhuno. ViÒÒÈÓakkhandho no
cittasahabh|. R|pakkhandho siyÈ cittasahabh|, siyÈ no cittasahabh|. Tayo
khandhÈ cittÈnuparivattino. ViÒÒÈÓakkhandho no cittÈnuparivatti.
66 Vibha~gapÈÄi
R|pakkhandho siyÈ cittÈnuparivatti, siyÈ no cittÈnuparivatti. Tayo khandhÈ

cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ. Dve khandhÈ no cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ. Tayo
khandhÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno. Dve khandhÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno. Tayo khandhÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino. Dve khandhÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino. (10)
ViÒÒÈÓakkhandho ajjhattiko. Tayo khandhÈ bÈhirÈ. R|pakkhandho siyÈ
ajjhattiko, siyÈ bÈhiro. CattÈro khandhÈ no upÈdÈ. R|pakkhandho siyÈ
upÈdÈ, siyÈ no upÈdÈ, siyÈ upÈdinnÈ, siyÈ anupÈdinnÈ. CattÈro khandhÈ no
upÈdÈnÈ. Sa~khÈrakkhandho siyÈ upÈdÈnaÑ, siyÈ no upÈdÈnaÑ.
R|pakkhandho upÈdÈniyo. CattÈro khandhÈ siyÈ upÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdÈniyÈ. R|pakkhandho upÈdÈnavippayutto. CattÈro khandhÈ siyÈ
upÈdÈnasampayuttÈ, siyÈ upÈdÈnavippayuttÈ. R|pakkhandho na vattabbo
“upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyo cÈ”ti, upÈdÈniyo ceva no ca upÈdÈnaÑ. Tayo
khandhÈ na vattabbÈ “upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyÈ cÈ”ti, siyÈ upÈdÈniyÈ ceva
no ca upÈdÈnÈ, siyÈ na vattabbÈ “upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnÈ”ti.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyo ca, siyÈ upÈdÈniyo ceva
no ca upÈdÈnaÑ, siyÈ na vattabbo “upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyo cÈ”tipi,
“upÈdÈniyo ceva no ca upÈdÈnan”tipi. R|pakkhandho na vattabbo
“upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayutto cÈ”tipi, “upÈdÈnasampayutto ceva no ca
upÈdÈnan”tipi. Tayo khandhÈ na vattabbÈ “upÈdÈnÈ ceva
upÈdÈnasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca upÈdÈnÈ, siyÈ
na vattabbÈ “upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca upÈdÈnÈ”ti. Sa~khÈrakkhandho
siyÈ upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayutto ca, siyÈ upÈdÈnasampayutto ceva no
ca upÈdÈnaÑ, siyÈ na vattabbo “upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayutto cÈ”tipi,
“upÈdÈnasampayutto ceva no ca upÈdÈnan”tipi. R|pakkhandho
upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyo. CattÈro khandhÈ siyÈ upÈdÈnavippayutta-
upÈdÈniyÈ, siyÈ upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyÈ, siyÈ na vattabbÈ
“upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyÈ”tipi, “upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyÈ”tipi.
(11)
CattÈro khandhÈ no kilesÈ. Sa~khÈrakkhandho siyÈ kileso, siyÈ no
kileso. R|pakkhandho saÑkilesiko. CattÈro khandhÈ siyÈ
saÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkilesikÈ, r|pakkhandho asaÑkiliÔÔho. CattÈro khandhÈ

siyÈ saÑkiliÔÔhÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔhÈ. R|pakkhandho kilesavippayutto. CattÈro
khandhÈ siyÈ kilesasampayuttÈ, siyÈ kilesavippayuttÈ. R|pakkhandho na
vattabbo “kileso ceva saÑkilesiko cÈ”ti, saÑkilesiko ceva no ca kileso.
Tayo khandhÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkilesikÈ cÈ”ti, siyÈ saÑkilesikÈ
ceva no ca kilesÈ, siyÈ na vattabbÈ “saÑkilesikÈ ceva no ca kilesÈ”ti.
Sa~khÈrakkhandho siyÈ kileso ceva saÑkilesiko ca, siyÈ saÑkilesiko ceva
no ca kileso, siyÈ na vattabbo “kileso ceva saÑkilesiko cÈ”tipi, “saÑkilesiko
ceva no ca kileso”tipi. R|pakkhandho na vattabbo “kileso ceva saÑkiliÔÔho
cÈ”tipi, “saÑkiliÔÔho ceva no ca kileso”tipi. Tayo khandhÈ na vattabbÈ
“kileso ceva saÑkiliÔÔhÈ cÈ”ti, siyÈ saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kilesÈ, siyÈ na
vattabbÈ “saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kilesÈ”ti. Sa~khÈrakkhandho siyÈ kileso
ceva saÑkiliÔÔho ca, siyÈ saÑkiliÔÔho ceva no ca kileso, siyÈ na vattabbo
“kileso ceva saÑkiliÔÔho cÈ”tipi, “saÑkiliÔÔho ceva no ca kileso”tipi.
R|pakkhandho na vattabbo “kileso ceva kilesasampayutto cÈ”tipi,

“kilesasampayutto ceva no ca kileso”tipi. Tayo khandhÈ na vattabbÈ “kilesÈ
ceva kilesasampayuttÈ cÈ”ti. SiyÈ kilesasampayuttÈ ceva no ca kilesÈ, siyÈ
na vattabbÈ “kilesasampayuttÈ ceva no ca kilesÈ”ti, sa~khÈrakkhandho siyÈ
kileso ceva kilesasampayutto ca, siyÈ kilesasampayutto ceva no ca kileso,
siyÈ na vattabbo “kileso ceva kilesasampayutto cÈ”tipi, kilesasampayutto
ceva no ca kileso”tipi. R|pakkhandho kilesavippayuttasaÑkilesiko. CattÈro
khandhÈ siyÈ kilesavippayuttasaÑkilesikÈ, siyÈ kilesavippayutta-
asaÑkilesikÈ, siyÈ na vattabbÈ “kilesavippayuttasaÑkilesikÈ”tipi,
“kilesavippayutta-asaÑkilesikÈ”tipi. (12)
R|pakkhandho na dassanena pahÈtabbo. CattÈro khandhÈ siyÈ

dassanena pahÈtabbÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbÈ. R|pakkhandho na
bhÈvanÈya
68 Vibha~gapÈÄi
pahÈtabbo. CattÈro khandhÈ siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, siyÈ na bhÈvanÈya

pahÈtabbÈ. R|pakkhandho na dassanena pahÈtabbahetuko. CattÈro khandhÈ
siyÈ dassanena pahÈtabbahetukÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbahetukÈ.
R|pakkhandho na bhÈvanÈya pahÈtabbahetuko. CattÈro khandhÈ siyÈ
bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ, siyÈ na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
R|pakkhandho avitakko. CattÈro khandhÈ siyÈ savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ.
R|pakkhandho avicÈro. CattÈro khandhÈ siyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ.
R|pakkhandho appÊtiko. CattÈro khandhÈ siyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ.
R|pakkhandho na pÊtisahagato. CattÈro khandhÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na
pÊtisahagatÈ. Dve khandhÈ na sukhasahagatÈ. Tayo khandhÈ siyÈ
sukhasahagatÈ, siyÈ na sukhasahagatÈ. Dve khandhÈ na upekkhÈsahagatÈ.
Tayo khandhÈ siyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na upekkhÈsahagatÈ.
R|pakkhandho kÈmÈvacaro. CattÈro khandhÈ siyÈ kÈmÈvacarÈ, siyÈ na

kÈmÈvacarÈ. R|pakkhandho na r|pÈvacaro. CattÈro khandhÈ siyÈ
r|pÈvacarÈ, siyÈ na r|pÈvacarÈ. R|pakkhandho na ar|pÈvacaro. CattÈro
khandhÈ siyÈ ar|pÈvacarÈ, siyÈ na ar|pÈvacarÈ. R|pakkhandho pariyÈpanno.
CattÈro khandhÈ siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ apariyÈpannÈ. R|pakkhandho
aniyyÈniko. CattÈro khandhÈ siyÈ niyyÈnikÈ, siyÈ aniyyÈnikÈ.
R|pakkhandho aniyato. CattÈro khandhÈ siyÈ niyatÈ, siyÈ aniyatÈ.
R|pakkhandho sa-uttaro. CattÈro khandhÈ siyÈ sa-uttarÈ, siyÈ anuttarÈ.
R|pakkhandho araÓo. CattÈro khandhÈ siyÈ saraÓÈ, siyÈ araÓÈti. (13)
PaÒhÈpucchakaÑ.
Khandhavibha~go niÔÔhito.
2. Œyatanavibha~ga
154. DvÈdasÈyatanÈni cakkhÈyatanaÑ r|pÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ
saddÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ
kÈyÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ manÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ.
CakkhuÑ aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ vipariÓÈmadhammaÑ, r|pÈ aniccÈ
dukkhÈ anattÈ vipariÓÈmadhammÈ. SotaÑ aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ
vipariÓÈmadhammaÑ, saddÈ aniccÈ dukkhÈ anattÈ vipariÓÈmadhammÈ.
GhÈnaÑ aniccaÑ dukkhaÑ anattÈ vipariÓÈmadhammaÑ, gandhÈ aniccÈ
dukkhÈ anattÈ vipariÓÈmadhammÈ. JivhÈ aniccÈ dukkhÈ anattÈ
vipariÓÈmadhammÈ, rasÈ aniccÈ dukkhÈ anattÈ vipariÓÈmadhammÈ. KÈyo
anicco dukkho anattÈ vipariÓÈmadhammo, phoÔÔhabbÈ aniccÈ dukkhÈ anattÈ
vipariÓÈmadhammÈ. Mano anicco dukkho anattÈ vipariÓÈmadhammo,
dhammÈ aniccÈ dukkhÈ anattÈ vipariÓÈmadhammÈ.
_____
155. DvÈdasÈyatanÈni cakkhÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ
jivhÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ manÈyatanaÑ r|pÈyatanaÑ saddÈyatanaÑ
gandhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ.
156. Tattha katamaÑ cakkhÈyatanaÑ, yaÑ cakkhu1 catunnaÑ

mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya pasÈdo attabhÈvapariyÈpanno anidassano
sappaÔigho, yena cakkhunÈ anidassanena sappaÔighena r|paÑ sanidassanaÑ
sappaÔighaÑ passi vÈ passati vÈ passissati vÈ passe vÈ, cakkhumpetaÑ,
cakkhÈyatanampetaÑ, cakkhudhÈtupesÈ, cakkhundriyampetaÑ, lokopeso,
dvÈrÈpesÈ, samuddopeso, paÓÉarampetaÑ, khettampetaÑ, vatthumpetaÑ,
nettampetaÑ, nayanampetaÑ, orimaÑ tÊrampetaÑ, suÒÒo gÈmopeso. IdaÑ
vuccati cakkhÈyatanaÑ. (1)
______________________________________________________________
1. CakkhuÑ (SÊ, SyÈ, Ka) Abhi 1. 157 piÔÔhepi.
70 Vibha~gapÈÄi
157. Tattha katamaÑ sotÈyatanaÑ, yaÑ sotaÑ catunnaÑ

sappaÔigho, yena sotena anidassanena sappaÔighena saddaÑ anidassanaÑ
sappaÔighaÑ suÓi vÈ suÓÈti vÈ suÓissati vÈ suÓe vÈ, sotampetaÑ,
sotÈyatanampetaÑ, sotadhÈtupesÈ, sotindriyampetaÑ, lokopeso, dvÈrÈpesÈ,
samuddopeso, paÓÉarampetaÑ, khettampetaÑ, vatthumpetaÑ, orimaÑ
tÊrampetaÑ, suÒÒo gÈmopeso. IdaÑ vuccati sotÈyatanaÑ. (2)
158. Tattha katamaÑ ghÈnÈyatanaÑ, yaÑ ghÈnaÑ catunnaÑ

sappaÔigho, yena ghÈnena anidassanena sappaÔighena gandhaÑ anidassanaÑ
sappaÔighaÑ ghÈyi vÈ ghÈyati vÈ ghÈyissati vÈ ghÈye vÈ, ghÈnampetaÑ,
ghÈnÈyatanampetaÑ, ghÈnadhÈtupesÈ, ghÈnindriyampetaÑ, lokopeso,
dvÈrÈpesÈ, samuddopeso, paÓÉarampetaÑ, khettampetaÑ, vatthumpetaÑ,
orimaÑ tÊrampetaÑ, suÒÒo gÈmopeso. IdaÑ vuccati ghÈnÈyatanaÑ. (3)
159. Tattha katamaÑ jivhÈyatanaÑ, yÈ jivhÈ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ

upÈdÈya pasÈdo attabhÈvapariyÈpanno anidassano sappaÔigho, yÈya jivhÈya
anidassanÈya sappaÔighÈya rasaÑ anidassanaÑ sappaÔighaÑ sÈyi vÈ sÈyati
vÈ sÈyissati vÈ sÈye vÈ, jivhÈpesÈ, jivhÈyatanampetaÑ, jivhÈdhÈtupesÈ,
jivhindriyampetaÑ, lokopeso, dvÈrÈpesÈ, samuddopeso, paÓÉarampetaÑ,
khettampetaÑ, vatthumpetaÑ, orimaÑ tÊrampetaÑ, suÒÒo gÈmopeso. IdaÑ
vuccati jivhÈyatanaÑ. (4)
160. Tattha katamaÑ kÈyÈyatanaÑ, yo kÈyo catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ

upÈdÈya pasÈdo attabhÈvapariyÈpanno anidassano sappaÔigho, yena kÈyena
anidassanena sappaÔighena phoÔÔhabbaÑ anidassanaÑ sappaÔighaÑ phusi vÈ
phusati vÈ phusissati vÈ phuse vÈ, kÈyopeso kÈyÈyatanampetaÑ,
kÈyadhÈtupesÈ, kÈyindriyampetaÑ, lokopeso, dvÈrÈpesÈ, samuddopeso,
paÓÉarampetaÑ, khettampetaÑ, vatthumpetaÑ, orimaÑ tÊrampetaÑ, suÒÒo
gÈmopeso. IdaÑ vuccati kÈyÈyatanaÑ. (5)
2. Œyatanavibha~ga 71
161. Tattha katamaÑ manÈyatanaÑ, ekavidhena manÈyatanaÑ–

phassasampayuttaÑ.
Duvidhena manÈyatanaÑ–atthi sahetukaÑ, atthi ahetukaÑ.
Tividhena manÈyatanaÑ–atthi kusalaÑ, atthi akusalaÑ, atthi
abyÈkataÑ.
Catubbidhena manÈyatanaÑ–atthi kÈmÈvacaraÑ, atthi r|pÈvacaraÑ,
atthi ar|pÈvacaraÑ, atthi apariyÈpannaÑ.
PaÒcavidhena manÈyatanaÑ–atthi sukhindriyasampayuttaÑ, atthi
dukkhindriyasampayuttaÑ, atthi somanassindriyasampayuttaÑ, atthi
domanassindriyasampayuttaÑ, atthi upekkhindriyasampayuttaÑ.
Chabbidhena manÈyatanaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
chabbidhena manÈyatanaÑ.
Sattavidhena manÈyatanaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
manoviÒÒÈÓadhÈtu. EvaÑ sattavidhena manÈyatanaÑ.
AÔÔhavidhena manÈyatanaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
dukkhasahagataÑ, manodhÈtu, manoviÒÒÈÓadhÈtu. EvaÑ aÔÔhavidhena
manÈyatanaÑ.
Navavidhena manÈyatanaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
manoviÒÒÈÓadhÈtu atthi kusalaÑ, atthi akusalaÑ, atthi abyÈkataÑ. EvaÑ
navavidhena manÈyatanaÑ.
Dasavidhena manÈyatanaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ, sotaviÒÒÈÓaÑ,
dukkhasahagataÑ, manodhÈtu, manoviÒÒÈÓadhÈtu atthi kusalaÑ, atthi
akusalaÑ, atthi abyÈkataÑ, evaÑ dasavidhena manÈyatanaÑ.
Ekavidhena manÈyatanaÑ–phassasampayuttaÑ.
Duvidhena manÈyatanaÑ–atthi sahetukaÑ, atthi ahetukaÑ.
72 Vibha~gapÈÄi
Tividhena manÈyatanaÑ–atthi sukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, atthi

dukkhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, atthi adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttaÑ -pa-. EvaÑ bahuvidhena manÈyatanaÑ. IdaÑ vuccati
manÈyatanaÑ. (6)
162. Tattha katamaÑ r|pÈyatanaÑ, yaÑ r|paÑ catunnaÑ

mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya vaÓÓanibhÈ sanidassanaÑ sappaÔighaÑ nÊlaÑ
pÊtakaÑ lohitakaÑ1 odÈtaÑ kÈÄakaÑ maÒjiÔÔhakaÑ2 hari harivaÓÓaÑ
amba~kuravaÓÓaÑ dÊghaÑ rassaÑ aÓuÑ th|laÑ vaÔÔaÑ parimaÓÉalaÑ
caturassaÑ chaÄaÑsaÑ aÔÔhaÑsaÑ soÄasaÑsaÑ ninnaÑ thalaÑ chÈyÈ Ètapo
Èloko andhakÈro abbhÈ mahikÈ dh|mo rajo candamaÓÉalassa vaÓÓanibhÈ
s|riyamaÓÉalassa3 vaÓÓanibhÈ tÈrakar|pÈnaÑ vaÓÓanibhÈ ÈdÈsamaÓÉalassa
vaÓÓanibhÈ maÓisa~khamuttaveÄuriyassa vaÓÓanibhÈ jÈtar|parajatassa
vaÓÓanibhÈ, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi r|paÑ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ
upÈdÈya vaÓÓanibhÈ sanidassanaÑ sappaÔighaÑ, yaÑ r|paÑ sanidassanaÑ
sappaÔighaÑ cakkhunÈ anidassanena sappaÔighena passi vÈ passati vÈ
passissati vÈ passe vÈ, r|pampetaÑ, r|pÈyatanampetaÑ, r|padhÈtupesÈ.
IdaÑ vuccati r|pÈyatanaÑ. (7)
163. Tattha katamaÑ saddÈyatanaÑ, yo saddo catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ

upÈdÈya anidassano sappaÔigho bherisaddo mudi~gasaddo4 sa~khasaddo
paÓavasaddo gÊtasaddo vÈditasaddo sammasaddo pÈÓisaddo sattÈnaÑ
nigghosasaddo dhÈt|naÑ sannighÈtasaddo vÈtasaddo udakasaddo
manussasaddo amanussasaddo, yo vÈ panaÒÒopi atthi saddo catunnaÑ
mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya anidassano sappaÔigho, yaÑ saddaÑ anidassanaÑ
sappaÔighaÑ sotena anidassanena sappaÔighena suÓi vÈ suÓÈti vÈ suÓissati vÈ
suÓe vÈ, saddopeso, saddÈyatanampetaÑ, saddadhÈtupesÈ. IdaÑ vuccati
saddÈyatanaÑ. (8)
164. Tattha katamaÑ gandhÈyatanaÑ, yo gandho catunnaÑ

mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya anidassano sappaÔigho m|lagandho sÈragandho
tacagandho pattagandho pupphagandho phalagandho Èmagandho
vissagandho sugandho duggandho, yo vÈ panaÒÒopi atthi gandho catunnaÑ
mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya anidassano
______________________________________________________________
1. PÊtaÑ lohitaÑ (SÊ) 2. MaÒjeÔÔhakaÑ (SÊ, SyÈ)
3. SuriyamaÓÉalassa (SÊ, SyÈ, KaÑ) 4. Muti~gasaddo (SÊ)
sappaÔigho, yaÑ gandhaÑ anidassanaÑ sappaÔighaÑ ghÈnena anidassanena

sappaÔighena ghÈyi vÈ ghÈyati vÈ ghÈyissati vÈ ghÈye vÈ, gandhopeso,
gandhÈyatanampetaÑ, gandhadhÈtupesÈ. IdaÑ vuccati gandhÈyatanaÑ. (9)
165. Tattha katamaÑ rasÈyatanaÑ, yo raso catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ

upÈdÈya anidassano sappaÔigho m|laraso khandharaso tacaraso pattaraso
puppharaso phalaraso ambilaÑ madhuraÑ tittakaÑ kaÔukaÑ loÓikaÑ
khÈrikaÑ lambikaÑ1 kasÈvo sÈdu asÈdu, yo vÈ panaÒÒopi atthi raso
catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya anidassano sappaÔigho, yaÑ rasaÑ
anidassanaÑ sappaÔighaÑ jivhÈya anidassanÈya sappaÔighÈya sÈyi vÈ sÈyati
vÈ sÈyissati vÈ sÈye vÈ, rasopeso, rasÈyatanampetaÑ, rasadhÈtupesÈ. IdaÑ
vuccati rasÈyatanaÑ. (10)
166. Tattha katamaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ, pathavÊdhÈtu tejodhÈtu

vÈyodhÈtu kakkhaÄaÑ mudukaÑ saÓhaÑ pharusaÑ sukhasamphassaÑ
dukkhasamphassaÑ garukaÑ lahukaÑ, yaÑ phoÔÔhabbaÑ anidassanaÑ
sappaÔighaÑ kÈyena anidassanena sappaÔighena phusi vÈ phusati vÈ
phusissati vÈ phuse vÈ, phoÔÔhabbopeso, phoÔÔhabbÈyatanampetaÑ,
phoÔÔhabbadhÈtupesÈ. IdaÑ vuccati phoÔÔhabbÈyatanaÑ. (11)
167. Tattha katamaÑ dhammÈyatanaÑ, vedanÈkkhandho

saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, yaÒca r|paÑ anidassana-appaÔighaÑ
dhammÈyatanapariyÈpannaÑ asa~khatÈ ca dhÈtu.
Tattha katamo vedanÈkkhandho, ekavidhena vedanÈkkhandho–
phassasampayutto. Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi sahetuko, atthi
ahetuko. Tividhena vedanÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi
abyÈkato -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho. EvaÑ bahuvidhena
vedanÈkkhandho. AyaÑ vuccati vedanÈkkhandho. (1)
Tattha katamo saÒÒÈkkhandho, ekavidhena saÒÒÈkkhandho–
phassasampayutto. Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi sahetuko, atthi
ahetuko. Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo,
______________________________________________________________
1. LapilakaÑ (SÊ), lampikaÑ (Ka-SÊ)
74 Vibha~gapÈÄi
atthi abyÈkato -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho -pa-. EvaÑ

bahuvidhena saÒÒÈkkhandho. AyaÑ vuccati saÒÒÈkkhandho. (2)
Tattha katamo sa~khÈrakkhandho, ekavidhena sa~khÈrakkhandho–
cittasampayutto. Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi hetu, atthi na hetu.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato
-pa-. EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho -pa-. EvaÑ bahuvidhena
sa~khÈrakkhandho. AyaÑ vuccati sa~khÈrakkhandho. (3)
Tattha katamaÑ r|paÑ anidassana-appaÔighaÑ
dhammÈyatanapariyÈpannaÑ, itthindriyaÑ purisindriyaÑ -pa- kabaÄÊkÈro
ÈhÈro. IdaÑ vuccati r|paÑ anidassana-appaÔighaÑ
dhammÈyatanapariyÈpannaÑ. (4)
Tattha katamÈ asa~khatÈ dhÈtu, rÈgakkhayo dosakkhayo, mohakkhayo.
AyaÑ vuccati asa~khatÈ dhÈtu. (5)
IdaÑ vuccati dhammÈyatanaÑ.
_____
3. PaÒhÈpucchaka
168. DvÈdasÈyatanÈni cakkhÈyatanaÑ r|pÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ
saddÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ
kÈyÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ manÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ.
169. DvÈdasannaÑ ÈyatanÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
170. DasÈyatanÈ abyÈkatÈ. DvÈyatanÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ, siyÈ
abyÈkatÈ. DasÈyatanÈ na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
“dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi, “adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ”tipi. ManÈyatanaÑ siyÈ sukhÈya
vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ

adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ. DhammÈyatanaÑ siyÈ sukhÈya
vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “sukhÈya
vedanÈya sampayuttan”tipi, “dukkhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi,
“adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi. DasÈyatanÈ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ, dvÈyatanÈ siyÈ vipÈkÈ, siyÈ
vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ.
PaÒcÈyatanÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ. SaddÈyatanaÑ anupÈdinnupÈdÈniyaÑ.

CattÈro ÈyatanÈ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdÈniyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ,
siyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. DasÈyatanÈ asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ,
dvÈyatanÈ siyÈ saÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ
asaÑkiliÔÔha-asaÑkilesikÈ. DasÈyatanÈ avitakka-avicÈrÈ. ManÈyatanaÑ siyÈ
savitakkasavicÈraÑ, siyÈ avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ avitakka-avicÈraÑ.
DhammÈyatanaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ, siyÈ avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ
avitakka-avicÈraÑ, siyÈ na vattabbaÑ “savitakkasavicÈran”tipi,
“avitakkavicÈramattan”tipi, “avitakka-avicÈran”tipi. DasÈyatanÈ na vattabbÈ
“pÊtisahagatÈ”tipi, “sukhasahagatÈ”tipi, “upekkhÈsahagatÈ”tipi. DvÈyatanÈ
siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na
vattabbÈ “pÊtisahagatÈ”tipi, “sukhasahagatÈ”tipi, “upekkhÈsahagatÈ”tipi.
DasÈyatanÈ neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. DvÈyatanÈ siyÈ

dassanena pahÈtabbÈ, siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, siyÈ neva dassanena na
bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. DasÈyatanÈ neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ. DvÈyatanÈ siyÈ dassanena na pahÈtabbahetukÈ, siyÈ
bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ, siyÈ neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ. DasÈyatanÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. DvÈyatanÈ
siyÈ ÈcayagÈmino, siyÈ apacayagÈmino, siyÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino.
DasÈyatanÈ nevasekkhanÈsekkhÈ. DvÈyatanÈ siyÈ sekkhÈ, siyÈ
76 Vibha~gapÈÄi
asekkhÈ, siyÈ nevasekkhanÈsekkhÈ. DasÈyatanÈ parittÈ. DvÈyatanÈ siyÈ

parittÈ, siyÈ mahaggatÈ, siyÈ appamÈÓÈ. DasÈyatanÈ anÈrammaÓÈ.
DvÈyatanÈ siyÈ parittÈrammaÓÈ, siyÈ mahaggatÈrammaÓÈ, siyÈ
appamÈÓÈrammaÓÈ, siyÈ na vattabbÈ “parittÈrammaÓÈ”tipi,
“mahaggatÈrammaÓÈ”tipi, “appamÈÓÈrammaÓÈ”tipi. DasÈyatanÈ majjhimÈ.
DvÈyatanÈ siyÈ hÊnÈ, siyÈ majjhimÈ, siyÈ paÓÊtÈ. DasÈyatanÈ aniyatÈ.
DvÈyatanÈ siyÈ micchattaniyatÈ, siyÈ sammattaniyatÈ, siyÈ aniyatÈ.
DasÈyatanÈ anÈrammaÓÈ. DvÈyatanÈ siyÈ maggÈrammaÓÈ, siyÈ
maggahetukÈ, siyÈ maggÈdhipatino, siyÈ na vattabbÈ “maggÈrammaÓÈ”tipi,
“maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi. PaÒcÈyatanÈ siyÈ uppannÈ, siyÈ
uppÈdino, na vattabbÈ “anuppannÈ”ti. SaddÈyatanaÑ siyÈ uppannaÑ, siyÈ
anuppannaÑ, na vattabbaÑ “uppÈdÊ”ti. PaÒcÈyatanÈ siyÈ uppannÈ, siyÈ
anuppannÈ, siyÈ uppÈdino. DhammÈyatanaÑ siyÈ uppannaÑ, siyÈ
anuppannaÑ, siyÈ uppÈdÊ, siyÈ na vattabbaÑ “uppannan”tipi,
“anuppannan”tipi, “uppÈdÊ”tipi. EkÈdasÈyatanÈ siyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ
paccuppannÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ atÊtaÑ, siyÈ anÈgataÑ, siyÈ
paccuppannaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “atÊtan”tipi, “anÈgatan”tipi,
“paccuppannan”tipi. DasÈyatanÈ anÈrammaÓÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
ajjhattabahiddhÈ. DasÈyatanÈ anÈrammaÓÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
“ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ”tipi. R|pÈyatanaÑ sanidassanasappaÔighaÑ.
NavÈyatanÈ anidassanasappaÔighÈ. DvÈyatanÈ anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
171. EkÈdasÈyatanÈ na het|. DhammÈyatanaÑ siyÈ hetu, siyÈ na hetu.
DasÈyatanÈ ahetukÈ. DvÈyatanÈ siyÈ sahetukÈ, siyÈ ahetukÈ. DasÈyatanÈ
hetuvippayuttÈ. DvÈyatanÈ siyÈ hetusampayuttÈ, siyÈ hetuvippayuttÈ.
DasÈyatanÈ na vattabbÈ
“het| ceva sahetukÈ cÈ”tipi, “sahetukÈ ceva na ca het|”tipi. ManÈyatanaÑ

na vattabbaÑ “hetu ceva sahetukaÒcÈ”ti, siyÈ sahetukaÒceva na ca hetu, siyÈ
na vattabbaÑ “sahetukaÒceva na ca het|”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈhetu ceva
sahetukaÒca, siyÈ sahetukaÒceva na ca hetu, siyÈ na vattabbaÑ “hetu ceva
sahetukaÒcÈ”tipi, “sahetukaÒceva na ca het|”tipi. DasÈyatanÈ na vattabbÈ
“het| ceva hetusampayuttÈ cÈ”tipi, “hetusampayuttÈ ceva na ca het|”tipi.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “hetu ceva hetusampayuttaÒcÈ”ti, siyÈ
hetusampayuttaÒceva na ca hetu, siyÈ na vattabbaÑ “hetusampayuttaÒceva
na ca het|”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ hetu ceva hetusampayuttaÒca, siyÈ
hetusampayuttaÒceva na ca hetu, siyÈ na vattabbaÑ “hetu ceva
hetusampayuttaÒcÈ”tipi, “hetusampayuttaÒceva na ca het|”tipi. DasÈyatanÈ
na hetu-ahetukÈ. ManÈyatanaÑ siyÈ na hetusahetukaÑ, siyÈ na hetu-
ahetukaÑ. DhammÈyatanaÑ siyÈ na hetusahetukaÑ, siyÈ na hetu-ahetukaÑ,
siyÈ na vattabbaÑ “na hetusahetukan”tipi, “na hetu-ahetukan”tipi. (1)
EkÈdasÈyatanÈ sappaccayÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ sappaccayaÑ, siyÈ

appaccayaÑ. EkÈdasÈyatanÈ sa~khataÑ. DhammÈyatanaÑ siyÈ sa~khataÑ,
siyÈ asa~khataÑ. R|pÈyatanaÑ sanidassanaÑ. EkÈdasÈyatanÈ anidassanÈ.
DasÈyatanÈ sappaÔighÈ. DvÈyatanÈ appaÔighÈ. DasÈyatanÈ r|pÈ.
ManÈyatanaÑ ar|paÑ. DhammÈyatanaÑ siyÈ r|paÑ, siyÈ ar|paÑ.
DasÈyatanÈ lokiyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ,
kenaci na viÒÒeyyÈ. (2)
EkÈdasÈyatanÈ no ÈsavÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ Èsavo, siyÈ no Èsavo.

DasÈyatanÈ sÈsavÈ. DvÈyatanÈ siyÈ sÈsavÈ, siyÈ anÈsavÈ. DasÈyatanÈ
ÈsavavippayuttÈ. DvÈyatanÈ siyÈ ÈsavasampayuttÈ, siyÈ ÈsavavippayuttÈ.
DasÈyatanÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”ti, sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “Èsavo ceva sÈsavaÒcÈ”ti, siyÈ sÈsavaÒceva no
ca Èsavo, siyÈ na vattabbaÑ “sÈsavaÒceva no ca Èsavo”ti. DhammÈyatanaÑ
siyÈ Èsavo ceva sÈsavaÒca, siyÈ sÈsavaÒceva no
78 Vibha~gapÈÄi
ca Èsavo, siyÈ na vattabbaÑ “Èsavo ceva sÈsavaÒcÈ”tipi, “sÈsavaÒceva no ca

Èsavo”tipi. DasÈyatanÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi,
“ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “Èsavo
ceva ÈsavasampayuttaÒcÈ”ti, siyÈ ÈsavasampayuttaÒceva no ca Èsavo, siyÈ
na vattabbaÑ “ÈsavasampayuttaÒceva no ca Èsavo”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ
Èsavo ceva ÈsavasampayuttaÒca, siyÈ ÈsavasampayuttaÒceva no ca Èsavo,
siyÈ na vattabbaÑ “Èsavo ceva ÈsavasampayuttaÒcÈ”tipi,
“ÈsavasampayuttaÒceva no ca Èsavo”tipi. DasÈyatanÈ
ÈsavavippayuttasÈsavÈ, dvÈyatanÈ siyÈ ÈsavavippayuttasÈsavÈ, siyÈ
Èsavavippayutta-anÈsavÈ, siyÈ na vattabbÈ “ÈsavavippayuttasÈsavÈ”tipi,
“Èsavavippayutta-anÈsavÈ”tipi. (3)
EkÈdasÈyatanÈ no saÑyojanÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ saÑyojanaÑ, siyÈ
no saÑyojanaÑ. DasÈyatanÈ saÑyojaniyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ saÑyojaniyÈ, siyÈ
asaÑyojaniyÈ. DasÈyatanÈ saÑyojanavippayuttÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
saÑyojanasampayuttÈ, siyÈ saÑyojanavippayuttÈ. DasÈyatanÈ na vattabbÈ
“saÑyojanÈ ceva saÑyojaniyÈ cÈ”ti, saÑyojaniyÈ ceva no ca saÑyojanÈ.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “saÑyojanaÒceva saÑyojaniyaÒcÈ”ti, siyÈ
saÑyojaniyaÒceva no ca saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
“saÑyojaniyaÒceva no ca saÑyojanan”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ
saÑyojanaÒceva saÑyojaniyaÒca, siyÈ saÑyojaniyaÒceva no ca
saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “saÑyojanaÒcava saÑyojaniyan”tipi,
“saÑyojaniyaÒceva no ca saÑyojanan”tipi. DasÈyatanÈ na vattabbÈ
“saÑyojanÈ ceva saÑyojanasampayuttÈ cÈ”tipi, “saÑyojanasampayuttÈ ceva
no ca saÑyojanÈ”tipi. ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayuttaÒcÈ”ti, siyÈ saÑyojanasampayuttaÒceva no ca
saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “saÑyojanasampayuttaÒceva no ca
saÑyojanan”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayuttaÒca, siyÈ saÑyojanasampayuttaÒceva no ca
saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayuttaÒcÈ”tipi, “saÑyojanasampayuttaÒceva no ca
saÑyojanan”tipi. DasÈyatanÈ
saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ

saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ, siyÈ saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyÈ,
siyÈ na vattabbÈ “saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ”tipi,
EkÈdasÈyatanÈ no ganthÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ gantho, siyÈ no
gantho. DasÈyatanÈ ganthaniyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ ganthaniyÈ, siyÈ
aganthaniyÈ. DasÈyatanÈ ganthavippayuttÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
ganthasampayuttÈ, siyÈ ganthavippayuttÈ. DasÈyatanÈ na vattabbÈ “ganthÈ
ceva ganthaniyÈ cÈ”ti, ganthaniyÈ ceva no ca ganthÈ. ManÈyatanaÑ na
vattabbaÑ “gantho ceva ganthaniyaÒcÈ”ti, siyÈ ganthaniyaÒceva no ca
gantho, siyÈ na vattabbaÑ “ganthaniyaÒceva no ca gantho”ti.
DhammÈyatanaÑ siyÈ gantho ceva ganthaniyaÒca, siyÈ ganthaniyaÒceva no
ca gantho, siyÈ na vattabbaÑ “gantho ceva ganthaniyaÒcÈ”tipi,
“ganthaniyaÒceva no ca gantho”tipi, dasÈyatanÈ na vattabbÈ “ganthÈ ceva
ganthasampayuttÈ cÈ”tipi, “ganthasampayuttÈ ceva no ca ganthÈ”tipi.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “gantho ceva ganthasampayuttaÒcÈ”ti, siyÈ
ganthasampayuttaÒceva no ca gantho, siyÈ na vattabbaÑ
“ganthasampayuttaÒceva no ca gantho”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ gantho
ceva ganthasampayuttaÒca, siyÈ ganthasampayuttaÒceva no ca gantho, siyÈ
na vattabbaÑ “gantho ceva ganthasampayuttaÒcÈ”tipi,
“ganthasampayuttaÒceva no ca gantho”tipi. DasÈyatanÈ
ganthavippayuttaganthaniyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ ganthavippayuttaganthaniyÈ,
siyÈ ganthavippayutta-aganthaniyÈ, siyÈ na vattabbÈ
“ganthavippayuttaganthaniyÈ”tipi, “ganthavippayutta-aganthaniyÈ”tipi. (5)
EkÈdasÈyatanÈ no oghÈ -pa- no yogÈ -pa- no nÊvaraÓÈ.
DhammÈyatanaÑ siyÈ nÊvaraÓaÑ, siyÈ no nÊvaraÓaÑ. DasÈyatanÈ
nÊvaraÓiyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ nÊvaraÓiyÈ, siyÈ anÊvaraÓiyÈ. DasÈyatanÈ
nÊvaraÓavippayuttÈ. DvÈyatanÈ siyÈ nÊvaraÓasampayuttÈ, siyÈ
nÊvaraÓavippayuttÈ. DasÈyatanÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva nÊvaraÓiyÈ cÈ”ti.
NÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ. ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ
“nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyaÒcÈ”ti, siyÈ nÊvaraÓiyaÒceva no ca nÊvaraÓaÑ,
siyÈ na vattabbaÑ “nÊvaraÓiyaÒceva no ca nÊvaraÓan”ti. DhammÈyatanaÑ
siyÈ nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyaÒca, siyÈ nÊvaraÓiyaÒceva no ca nÊvaraÓaÑ,
80 Vibha~gapÈÄi
siyÈ na vattabbaÑ “nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyaÒcÈ”tipi, “nÊvaraÓiyaÒceva no

ca nÊvaraÓan”tipi. DasÈyatanÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva
nÊvaraÓasampayuttÈ cÈ”tipi, “nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ”tipi.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayuttaÒcÈ”ti, siyÈ
nÊvaraÓasampayuttaÒceva no ca nÊvaraÓaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
“nÊvaraÓasampayuttaÒceva no ca nÊvaraÓan”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ
nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayuttaÒca, siyÈ nÊvaraÓasampayuttaÒceva no ca
nÊvaraÓaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayuttaÒcÈ”tipi,
“nÊvaraÓasampayuttaÒceva no ca nÊvaraÓan”tipi. DasÈyatanÈ
nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ, siyÈ nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyÈ, siyÈ na
vattabbÈ “nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ”tipi, “nÊvaraÓavippayutta-
anÊvaraÓiyÈ”tipi. (8)
EkÈdasÈyatanÈ no parÈmÈsÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ parÈmÈso, siyÈ no
parÈmÈso. DasÈyatanÈ parÈmaÔÔhÈ. DvÈyatanÈ siyÈ parÈmaÔÔhÈ, siyÈ
aparÈmaÔÔhÈ. DasÈyatanÈ parÈmÈsavippayuttÈ. ManÈyatanaÑ siyÈ
parÈmÈsasampayuttaÑ, siyÈ parÈmÈsavippayuttaÑ. DhammÈyatanaÑ siyÈ
parÈmÈsasampayuttaÑ, siyÈ parÈmÈsavippayuttaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
“parÈmÈsasampayuttan”tipi, “parÈmÈsavippayuttan”tipi. DasÈyatanÈ na
vattabbÈ “parÈmÈsÈ ceva parÈmaÔÔhÈ cÈ”ti, parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈsÈ.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “parÈmÈso ceva parÈmaÔÔhaÒcÈ”ti, siyÈ
parÈmaÔÔhaÒceva no ca parÈmÈso, siyÈ na vattabbaÑ “parÈmaÔÔhaÒceva no
ca parÈmÈso”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ parÈmÈso ceva parÈmaÔÔhaÒca, siyÈ
parÈmaÔÔhaÒceva no ca parÈmÈso, siyÈ na vattabbaÑ “parÈmÈso ceva
parÈmaÔÔhaÒcÈ”tipi, “parÈmaÔÔhaÒceva no ca parÈmÈso”tipi. DasÈyatanÈ
parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔhÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
DasÈyatanÈ anÈrammaÓÈ. ManÈyatanaÑ sÈrammaÓaÑ.
DhammÈyatanaÑ siyÈ sÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓaÑ. ManÈyatanaÑ
cittaÑ. EkÈdasÈyatanÈ no cittÈ. EkÈdasÈyatanÈ acetasikÈ. DhammÈyatanaÑ
siyÈ cetasikaÑ, siyÈ acetasikaÑ, dasÈyatanÈ cittavippayuttÈ.
DhammÈyatanaÑ siyÈ cittasampayuttaÑ, siyÈ cittavippayuttaÑ.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “cittena
sampayuttan”tipi, “cittena vippayuttan”tipi, dasÈyatanaÑ cittavisaÑsaÔÔhÈ.

DhammÈyatanaÑ siyÈ cittasaÑsaÔÔhaÑ, siyÈ cittavisaÑsaÔÔhaÑ.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “cittena saÑsaÔÔhan”tipi, “cittena
visaÑsaÔÔhan”tipi. ChÈyatanÈ no cittasamuÔÔhÈnÈ. ChÈyatanÈ siyÈ
cittasamuÔÔhÈnÈ, siyÈ no cittasamuÔÔhÈnÈ. EkÈdasÈyatanÈ no cittasahabhuno.
DhammÈyatanaÑ siyÈ cittasahabh|, siyÈ no cittasahabh|. EkÈdasÈyatanÈ no
cittÈnuparivattino. DhammÈyatanaÑ siyÈ cittÈnuparivatti, siyÈ no
cittÈnuparivatti. EkÈdasÈyatanÈ no cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ.
DhammÈyatanaÑ siyÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnaÑ, siyÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnaÑ. EkÈdasÈyatanÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno. DhammÈyatanaÑ siyÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabh|, siyÈ no cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabh|.
EkÈdasÈyatanÈ no cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino. DhammÈyatanaÑ
siyÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivatti, siyÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivatti. (10)
ChÈyatanÈ ajjhattikÈ. ChÈyatanÈ bÈhirÈ. NavÈyatanÈ upÈdÈ. DvÈyatanÈ
no upÈdÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ upÈdÈ, siyÈ no upÈdÈ. PaÒcÈyatanÈ
upÈdinnÈ. SaddÈyatanaÑ anupÈdinnaÑ. ChÈyatanÈ siyÈ upÈdinnÈ, siyÈ
anupÈdinnÈ. EkÈdasÈyatanÈ no upÈdÈnÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ upÈdÈnaÑ,
siyÈ no upÈdÈnaÑ. DasÈyatanÈ upÈdÈniyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ upÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdÈniyÈ. DasÈyatanÈ upÈdÈnavippayuttÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
upÈdÈnasampayuttÈ, siyÈ upÈdÈnavippayuttÈ. DasÈyatanÈ na vattabbÈ
“upÈdÈnÈ ceva upÈdÈniyÈ cÈ”ti, upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnÈ.
ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyaÒcÈ”ti, siyÈ
upÈdÈniyaÒceva no ca upÈdÈnaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “upÈdÈniyaÒceva no ca
upÈdÈnan”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyaÒca, siyÈ
upÈdÈniyaÒceva no ca upÈdÈnaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “upÈdÈnaÒceva
upÈdÈniyaÒcÈ”tipi, “upÈdÈniyaÒceva no ca upÈdÈnan”tipi. DasÈyatanÈ na
vattabbÈ “upÈdÈnÈ ceva upÈdÈnasampayuttÈ cÈ”tipi, “upÈdÈnasampayuttÈ
ceva no ca upÈdÈnÈ”tipi. ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “upÈdÈniyaÒceva
upÈdÈnasampayuttaÒcÈ”ti, siyÈ upÈdÈnasampayuttaÒceva no ca upÈdÈnaÑ,
siyÈ na vattabbaÑ “upÈdÈnasampayuttaÒceva no ca upÈdÈnan”ti.
DhammÈyatanaÑ siyÈ upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttaÒca, siyÈ
upÈdÈnasampayuttaÒceva no ca
82 Vibha~gapÈÄi
upÈdÈnaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttaÒcÈ”tipi,

“upÈdÈnasampayuttaÒceva no ca upÈdÈnan”tipi. DasÈyatanÈ
upÈdÈnavippayutta upÈdÈniyÈ. DvÈyatanÈ siyÈ upÈdÈnasampayutta-
“upÈdÈnavippayutta upÈdÈniyÈ”tipi, “upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyÈ”tipi.
(11)
EkÈdasÈyatanÈ no kilesÈ. DhammÈyatanaÑ siyÈ kileso, siyÈ no kileso.

DasÈyatanÈ saÑkilesikÈ. DvÈyatanÈ siyÈ saÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkilesikÈ.
DasÈyatanÈ asaÑkiliÔÔhÈ. DvÈyatanÈ siyÈ saÑkiliÔÔhÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔhÈ.
DasÈyatanÈ kilesavippayuttÈ. DvÈyatanÈ siyÈ kilesasampayuttÈ, siyÈ
kilesavippayuttÈ. DasÈyatanÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkilesikÈ cÈ”ti,
saÑkilesikÈ ceva no ca kilesÈ. ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “kileso ceva
saÑkilesikaÒcÈ”ti, siyÈ saÑkilesikaÒceva no ca kileso, siyÈ na vattabbaÑ
“saÑkilesikaÒceva no ca kileso”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ kileso ceva
saÑkilesikaÒca, siyÈ saÑkilesikaÒceva no ca kileso, siyÈ na vattabbaÑ
“kileso ceva saÑkilesikaÒcÈ”tipi, “saÑkilesikaÒceva no ca kileso”tipi.
DasÈyatanÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkiliÔÔhÈ cÈ”tipi, “saÑkiliÔÔhÈ ceva
no ca kilesÈ”tipi. ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ “kileso ceva saÑkiliÔÔhaÒcÈ”ti,
siyÈ saÑkiliÔÔhaÒceva no ca kileso, siyÈ na vattabbaÑ “saÑkiliÔÔhaÒceva no
ca kileso”ti. DhammÈyatanaÑ siyÈ kileso ceva saÑkiliÔÔhaÒca, siyÈ
saÑkiliÔÔhaÒceva no ca kileso, siyÈ na vattabbaÑ “kileso ceva
saÑkiliÔÔhaÒcÈ”tipi, “saÑkiliÔÔhaÒceva no ca kileso”tipi.
DasÈyatanÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva kilesasampayuttÈ cÈ”tipi,

“kilesasampayuttÈ ceva no ca kilesÈ”tipi. ManÈyatanaÑ na vattabbaÑ
“kileso ceva kilesasampayuttaÒcÈ”ti, siyÈ kilesasampayuttaÒceva no ca
kileso, siyÈ na vattabbaÑ “kilesasampayuttaÒceva no ca kileso”ti.
DhammÈyatanaÑ siyÈ kileso ceva kilesasampayuttaÒca, siyÈ
kilesasampayuttaÒceva no ca kileso, siyÈ na vattabbaÑ “kileso ceva
kilesasampayuttaÒcÈ”tipi, “kilesasampayuttaÒceva
no ca kileso”tipi. DasÈyatanÈ kilesavippayuttasaÑkilesikÈ. DvÈyatanÈ siyÈ

kilesavippayuttasaÑkilesikÈ, siyÈ kilesavippayutta-asaÑkilesikÈ, siyÈ na
vattabbÈ “kilesavippayuttasaÑkilesikÈ”tipi, “kilesavippayutta-
asaÑkilesikÈ”tipi. (12)
DasÈyatanÈ na dassanena pahÈtabbÈ. DvÈyatanÈ siyÈ dassanena
pahÈtabbÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbÈ. DasÈyatanÈ na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. DvÈyatanÈ siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, siyÈ na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. DasÈyatanÈ na dassanena pahÈtabbahetukÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
dassanena pahÈtabbahetukÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbahetukÈ. DasÈyatanÈ
na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. DvÈyatanÈ siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ,
siyÈ na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. DasÈyatanÈ avitakkÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ. DasÈyatanÈ avicÈrÈ. DvÈyatanÈ siyÈ savicÈrÈ, siyÈ
avicÈrÈ. DasÈyatanÈ appÊtikÈ. DvÈyatanÈ siyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ.
DasÈyatanÈ na pÊtisahagatÈ. DvÈyatanÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na
pÊtisahagatÈ. DasÈyatanÈ na sukhasahagatÈ. DvÈyatanÈ siyÈ sukhasahagatÈ,
siyÈ na sukhasahagatÈ. DasÈyatanÈ na upekkhÈsahagatÈ. DvÈyatanÈ siyÈ
upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na upekkhÈsahagatÈ.
DasÈyatanÈ kÈmÈvacarÈ. DvÈyatanÈ siyÈ kÈmÈvacarÈ, siyÈ na
kÈmÈvacarÈ. DasÈyatanÈ na r|pÈvacarÈ. DvÈyatanÈ siyÈ r|pÈvacarÈ, siyÈ na
r|pÈvacarÈ. DasÈyatanÈ na ar|pÈvacarÈ. DvÈyatanÈ siyÈ ar|pÈvacarÈ, siyÈ
na ar|pÈvacarÈ. DasÈyatanÈ pariyÈpannÈ. DvÈyatanÈ siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ
apariyÈpannÈ. DasÈyatanÈ aniyyÈnikÈ. DvÈyatanÈ siyÈ niyyÈnikÈ, siyÈ
aniyyÈnikÈ. DasÈyatanÈ aniyatÈ. DvÈyatanÈ siyÈ niyatÈ, siyÈ aniyatÈ.
DasÈyatanÈ sa-uttarÈ. DvÈyatanÈ siyÈ sa-uttarÈ, siyÈ anuttarÈ. DasÈyatanÈ
araÓÈ. DvÈyatanÈ siyÈ saraÓÈ, siyÈ araÓÈti. (13)
PaÒhÈpucchakaÑ.
Œyatanavibha~go niÔÔhito.
3. DhÈtuvibha~ga
172. Cha dhÈtuyo pathavÊdhÈtu1 ÈpodhÈtu tejodhÈtu vÈyodhÈtu
ÈkÈsadhÈtu viÒÒÈÓadhÈtu.
173. Tattha katamÈ pathavÊdhÈtu, pathavÊdhÈtudvayaÑ atthi ajjhattikÈ,

atthi bÈhirÈ. Tattha katamÈ ajjhattikÈ pathavÊdhÈtu, yaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ
kakkhaÄaÑ kharigataÑ kakkhaÄattaÑ kakkhaÄabhÈvo ajjhattaÑ upÈdinnaÑ.
SeyyathidaÑ, kesÈ lomÈ nakhÈ dantÈ taco, maÑsaÑ nhÈru2 aÔÔhi
aÔÔhimiÒjaÑ3 vakkaÑ, hadayaÑ yakanaÑ kilomakaÑ pihakaÑ papphÈsaÑ,
antaÑ antaguÓaÑ udariyaÑ karÊsaÑ, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi ajjhattaÑ
paccattaÑ kakkhaÄaÑ kharigataÑ kakkhaÄattaÑ kakkhaÄabhÈvo ajjhattaÑ
upÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati ajjhattikÈ pathavÊdhÈtu.
Tattha katamÈ bÈhirÈ pathavÊdhÈtu, yaÑ bÈhiraÑ kakkhaÄaÑ
kharigataÑ kakkhaÄattaÑ kakkhaÄabhÈvo bahiddhÈ anupÈdinnaÑ.
SeyyathidaÑ, ayo lohaÑ tipu sÊsaÑ sajjhaÑ4 muttÈ maÓi veÄuriyo sa~kho
silÈ pavÈÄaÑ rajataÑ jÈtar|paÑ lohita~ko5 masÈragallaÑ tiÓaÑ kaÔÔhaÑ
sakkharÈ kaÔhalaÑ6 bh|mi pÈsÈÓo pabbato, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi
bÈhiraÑ kakkhaÄaÑ kharigataÑ kakkhaÄattaÑ kakkhaÄabhÈvo bahiddhÈ
anupÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati bÈhirÈ pathavÊdhÈtu. YÈ ca ajjhattikÈ
pathavÊdhÈtu yÈ ca bÈhirÈ pathavÊdhÈtu, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ
abhisa~khipitvÈ ayaÑ vuccati pathavÊdhÈtu. (1)
174. Tattha katamÈ ÈpodhÈtu, ÈpodhÈtudvayaÑ atthi ajjhattikÈ, atthi

bÈhirÈ. Tattha katamÈ ajjhattikÈ ÈpodhÈtu, yaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ Èpo
ÈpogataÑ sineho sinehagataÑ7 bandhanattaÑ r|passa ajjhattaÑ upÈdinnaÑ.
SeyyathidaÑ, pittaÑ semhaÑ pubbo lohitaÑ sedo medo assu vasÈ kheÄo
si~ghÈÓikÈ lasikÈ muttaÑ, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi
______________________________________________________________
1. PaÔhavÊdhÈtu (SÊ, SyÈ) evamuparipi. 2. NahÈru (SÊ)
3. AÔÔhimiÒjÈ (SÊ) 4. Sajjhu (SyÈ)
5. Lohita~go (SyÈ, Ka), lohitako (?) 6. KathalaÑ (Ka) 7. SnehosnehagataÑ(SyÈ)
3. DhÈtuvibha~ga 85
ajjhattaÑ paccattaÑ Èpo ÈpogataÑ sineho sinehagataÑ bandhanattaÑ

r|passa ajjhattaÑ upÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati ajjhattikÈ ÈpodhÈtu.
Tattha katamÈ bÈhirÈ ÈpodhÈtu, yaÑ bÈhiraÑ Èpo ÈpogataÑ sineho

sinehagataÑ bandhanattaÑ r|passa bahiddhÈ anupÈdinnaÑ. SeyyathidaÑ,
m|laraso khandharaso tacaraso pattaraso puppharaso phalaraso khÊraÑ
dadhi sappi navanÊtaÑ telaÑ madhu phÈÓitaÑ bhummÈni vÈ udakÈni
antalikkhÈni vÈ, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi bÈhiraÑ Èpo ÈpogataÑ sineho
sinehagataÑ bandhanattaÑ r|passa bahiddhÈ anupÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati
bÈhirÈ ÈpodhÈtu. YÈ ca ajjhattikÈ ÈpodhÈtu yÈ ca bÈhirÈ ÈpodhÈtu,
tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisa~khipitvÈ ayaÑ vuccati ÈpodhÈtu. (2)
175. Tattha katamÈ tejodhÈtu, tejodhÈtudvayaÑ atthi ajjhattikÈ, atthi

bÈhirÈ. Tattha katamÈ ajjhattikÈ tejodhÈtu, yaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ tejo
tejogataÑ usmÈ usmÈgataÑ usumaÑ usumagataÑ ajjhattaÑ upÈdinnaÑ.
SeyyathidaÑ, yena ca santappati, yena ca jÊrÊyati, yena ca pariÉayhati, yena
ca asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ sammÈ pariÓÈmaÑ gacchati, yaÑ vÈ panaÒÒampi
atthi ajjhattaÑ paccattaÑ tejo tejogataÑ usmÈ usmÈgataÑ usumaÑ
usumagataÑ ajjhattaÑ upÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati ajjhattikÈ tejodhÈtu.
Tattha katamÈ bÈhirÈ tejodhÈtu, yaÑ bÈhiraÑ tejo tejogataÑ usmÈ

usmÈgataÑ usumaÑ usumagataÑ bahiddhÈ anupÈdinnaÑ. SeyyathidaÑ,
kaÔÔhaggi palÈlaggi1 tiÓaggi gomayaggi thusaggi sa~kÈraggi indaggi
aggisantÈpo s|riyasantÈpo kaÔÔhasannicayasantÈpo tiÓasannicayasantÈpo
dhaÒÒasannicayasantÈpo bhaÓÉasannicayasantÈpo, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi
bÈhiraÑ tejo tejogataÑ usmÈ usmÈgataÑ usumaÑ usumagataÑ bahiddhÈ
anupÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati bÈhirÈ tejodhÈtu. YÈ ca ajjhattikÈ tejodhÈtu yÈ
ca bÈhirÈ tejodhÈtu, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisa~khipitvÈ ayaÑ
vuccati tejodhÈtu. (3)
______________________________________________________________
1. Sakalikaggi (sabbattha)
86 Vibha~gapÈÄi
176. Tattha katamÈ vÈyodhÈtu, vÈyodhÈtudvayaÑ atthi ajjhattikÈ, atthi

bÈhirÈ. Tattha katamÈ ajjhattikÈ vÈyodhÈtu, yaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ vÈyo
vÈyogataÑ thambhitattaÑ r|passa ajjhattaÑ upÈdinnaÑ. SeyyathidaÑ,
uddha~gamÈ vÈtÈ, adhogamÈ vÈtÈ, kucchisayÈ vÈtÈ, koÔÔhÈsayÈ1 vÈtÈ,
a~gama~gÈnusÈrino vÈtÈ, satthakavÈtÈ, khurakavÈtÈ, uppalakavÈtÈ, assÈso
passÈso iti vÈ, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi ajjhattaÑ paccattaÑ vÈyo
vÈyogataÑ thambhitattaÑ r|passa ajjhattaÑ upÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati
ajjhattikÈ vÈyodhÈtu.
Tattha katamÈ bÈhirÈ vÈyodhÈtu, yaÑ bÈhiraÑ vÈyo vÈyogataÑ
thambhitattaÑ r|passa bahiddhÈ anupÈdinnaÑ. SeyyathidaÑ, puratthimÈ
vÈtÈ, pacchimÈ vÈtÈ, uttarÈ vÈtÈ, dakkhiÓÈ vÈtÈ, sarajÈ vÈtÈ, arajÈ vÈtÈ, sÊtÈ
vÈtÈ, uÓhÈ vÈtÈ, parittÈ vÈtÈ, adhimattÈ vÈtÈ, kÈÄavÈtÈ, verambhavÈtÈ,
pakkhavÈtÈ, supaÓÓavÈtÈ, tÈlavaÓÔavÈtÈ, vidh|panavÈtÈ, yaÑ vÈ panaÒÒampi
atthi bÈhiraÑ vÈyo vÈyogataÑ thambhitattaÑ r|passa bahiddhÈ
anupÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati bÈhirÈ vÈyodhÈtu. YÈ ca ajjhattikÈ vÈyodhÈtu
yÈ ca bÈhirÈ vÈyodhÈtu, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisa~khipitvÈ ayaÑ
vuccati vÈyodhÈtu. (4)
177. Tattha katamÈ ÈkÈsadhÈtu, ÈkÈsadhÈtudvayaÑ atthi ajjhattikÈ, atthi

bÈhirÈ. Tattha katamÈ ajjhattikÈ ÈkÈsadhÈtu, yaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ ÈkÈso
ÈkÈsagataÑ aghaÑ aghagataÑ vivaro vivaragataÑ asamphuÔÔhaÑ
maÑsalohitehi ajjhattaÑ upÈdinnaÑ. SeyyathidaÑ, kaÓÓacchiddaÑ
nÈsacchiddaÑ mukhadvÈraÑ, yena ca asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ ajjhoharati,
yattha ca asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ santiÔÔhati, yena ca asitapÊtakhÈyitasÈyitaÑ
adhobhÈgaÑ nikkhamati, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi ajjhattaÑ paccattaÑ
ÈkÈso ÈkÈsagataÑ aghaÑ aghagataÑ vivaro vivaragataÑ asamphuÔÔhaÑ
maÑsalohitehi ajjhattaÑ upÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati ajjhattikÈ ÈkÈsadhÈtu.
Tattha katamÈ bÈhirÈ ÈkÈsadhÈtu, yaÑ bÈhiraÑ ÈkÈso ÈkÈsagataÑ
aghaÑ aghagataÑ vivaro vivaragataÑ asamphuÔÔhaÑ cat|hi
______________________________________________________________
1. KoÔÔhasayÈ (SÊ, SyÈ)
mahÈbh|tehi bahiddhÈ anupÈdinnaÑ. AyaÑ vuccati bÈhirÈ ÈkÈsadhÈtu. YÈ

ca ajjhattikÈ ÈkÈsadhÈtu yÈ ca bÈhirÈ ÈkÈsadhÈtu, tadekajjhaÑ
abhisaÒÒuhitvÈ abhisa~khipitvÈ ayaÑ vuccati ÈkÈsadhÈtu. (5)
178. Tattha katamÈ viÒÒÈÓadhÈtu, cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu

sotaviÒÒÈÓadhÈtu ghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu jivhÈviÒÒÈÓadhÈtu kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu
manoviÒÒÈÓadhÈtu. AyaÑ vuccati viÒÒÈÓadhÈtu. (6)
ImÈ cha dhÈtuyo.
179. AparÈpi cha dhÈtuyo sukhadhÈtu dukkhadhÈtu somanassadhÈtu

domanassadhÈtu upekkhÈdhÈtu avijjÈdhÈtu.
180. Tattha katamÈ sukhadhÈtu, yaÑ kÈyikaÑ sÈtaÑ kÈyikaÑ sukhaÑ

kÈyasamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ vedayitaÑ kÈyasamphassajÈ sÈtÈ sukhÈ
vedanÈ. AyaÑ vuccati sukhadhÈtu. (1)
Tattha katamÈ dukkhadhÈtu, yaÑ kÈyikaÑ asÈtaÑ kÈyikaÑ dukkhaÑ
kÈyasamphassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ vedayitaÑ kÈyasamphassajÈ asÈtÈ
dukkhÈ vedanÈ. AyaÑ vuccati dukkhadhÈtu. (2)
Tattha katamÈ somanassadhÈtu, yaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ
sukhaÑ cetosamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ sÈtÈ
sukhÈ vedanÈ. AyaÑ vuccati somanassadhÈtu. (3)
Tattha katamÈ domanassadhÈtu, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ
dukkhaÑ cetosamphassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ
asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ. AyaÑ vuccati domanassadhÈtu. (4)
Tattha katamÈ upekkhÈdhÈtu, yaÑ cetasikaÑ neva sÈtaÑ nÈsÈtaÑ
cetosamphassajaÑ adukkhamasukhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ
adukkhamasukhÈ vedanÈ. AyaÑ vuccati upekkhÈdhÈtu. (5)
Tattha katamÈ avijjÈdhÈtu, yaÑ aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ anabhisamayo
ananubodho asambodho appaÔivedho asa~gÈhaÓÈ apariyogÈhaÓÈ
asamapekkhanÈ apaccavekkhaÓÈ apaccakkhakammaÑ dummejjhaÑ bÈlyaÑ
88 Vibha~gapÈÄi
asampajaÒÒaÑ moho pamoho sammoho avijjÈ avijjogho avijjÈyogo

avijjÈnusayo avijjÈpariyuÔÔhÈnaÑ, avijjÈla~gÊ moho akusalam|laÑ. AyaÑ
vuccati avijjÈdhÈtu. (6)
ImÈ cha dhÈtuyo.
181. AparÈpi cha dhÈtuyo kÈmadhÈtu byÈpÈdadhÈtu vihiÑsÈdhÈtu

nekkhammadhÈtu abyÈpÈdadhÈtu avihiÑsÈdhÈtu.
182. Tattha katamÈ kÈmadhÈtu, kÈmapaÔisaÑyutto takko vitakko

sa~kappo appanÈ byappanÈ cetaso abhiniropanÈ micchÈsa~kappo. AyaÑ
vuccati kÈmadhÈtu. HeÔÔhato AvÊcinirayaÑ pariyantaÑ karitvÈ uparito
ParanimmitavasavattÊ deve anto karitvÈ yaÑ etasmiÑ antare etthÈvacarÈ
ettha pariyÈpannÈ khandhadhÈtu-ÈyatanÈ r|pÈ1 vedanÈ saÒÒÈ sa~khÈrÈ
viÒÒÈÓaÑ. AyaÑ vuccati kÈmadhÈtu. (1)
Tattha katamÈ byÈpÈdadhÈtu, byÈpÈdapaÔisaÑyutto takko vitakko -pa-.
micchÈsa~kappo. AyaÑ vuccati byÈpÈdadhÈtu. Dasasu vÈ ÈghÈtavatth|su
cittassa ÈghÈto paÔighÈto paÔighaÑ paÔivirodho kopo pakopo sampakopo
doso padoso sampadoso cittassa byÈpatti manopadoso kodho kujjhanÈ
kujjhitattaÑ doso dussanÈ dussitattaÑ byÈpatti byÈpajjanÈ virodho
paÔivirodho caÓÉikkaÑ asuropo anattamanatÈ cittassa. AyaÑ vuccati
byÈpÈdadhÈtu. (2)
Tattha katamÈ vihiÑsÈdhÈtu, vihiÑsÈpaÔisaÑyutto takko vitakko -pa-
micchÈsa~kappo. AyaÑ vuccati vihiÑsÈdhÈtu. Idhekacco pÈÓinÈ vÈ leÉÉunÈ
vÈ daÓÉena vÈ satthena vÈ rajjuyÈ vÈ aÒÒataraÒÒatarena satte viheÔheti, yÈ
evar|pÈ heÔhanÈ viheÔhanÈ hiÑsanÈ vihiÑsanÈ rosanÈ virosanÈ par|paghÈto.
AyaÑ vuccati vihiÑsÈdhÈtu. (3)
Tattha katamÈ nekkhammadhÈtu, nekkhammapaÔisaÑyutto takko
vitakko -pa- sammÈsa~kappo. AyaÑ vuccati nekkhammadhÈtu. Sabbepi
kusalÈ dhammÈ nekkhammadhÈtu. (4)
______________________________________________________________
1. R|paÑ (SyÈ)
Tattha katamÈ abyÈpÈdadhÈtu, abyÈpÈdapaÔisaÑyutto takko vitakko -pa-

sammÈsa~kappo. AyaÑ vuccati abyÈpÈdadhÈtu. YÈ sattesu metti mettÈyanÈ
mettÈyitattaÑ mettÈcetovimutti. AyaÑ vuccati abyÈpÈdadhÈtu. (5)
Tattha katamÈ avihiÑsÈdhÈtu, avihiÑsÈpaÔisaÑyutto takko vitakko
sa~kappo appanÈ byappanÈ cetaso abhiniropanÈ sammÈsa~kappo. AyaÑ
vuccati avihiÑsÈdhÈtu. YÈ sattesu karuÓÈyanÈ karuÓÈyitattaÑ
karuÓÈcetovimutti. AyaÑ vuccati avihiÑsÈdhÈtu. (6)
ImÈ cha dhÈtuyo.
Iti imÈni tÊÓi chakkÈni tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisa~khipitvÈ

aÔÔhÈrasa dhÈtuyo honti.
_____
183. AÔÔhÈrasa dhÈtuyo cakkhudhÈtu r|padhÈtu cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu
sotadhÈtu saddadhÈtu sotaviÒÒÈÓadhÈtu ghÈnadhÈtu gandhadhÈtu
ghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu jivhÈdhÈtu rasadhÈtu jivhÈviÒÒÈÓadhÈtu kÈyadhÈtu
phoÔÔhabbadhÈtu kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu manodhÈtu dhammadhÈtu
manoviÒÒÈÓadhÈtu.
184. Tattha katamÈ cakkhudhÈtu, yaÑ cakkhu catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ

upÈdÈya pasÈdo -pa- suÒÒo gÈmopeso. AyaÑ vuccati cakkhudhÈtu. (1)
Tattha katamÈ r|padhÈtu, yaÑ r|paÑ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ
upÈdÈya vaÓÓanibhÈ -pa- r|padhÈtupesÈ. AyaÑ vuccati r|padhÈtu. (2)
Tattha katamÈ cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu, cakkhuÒca paÔicca r|pe ca uppajjati
cittaÑ mano mÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ mano manÈyatanaÑ
manindriyaÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho tajjÈcakkhuviÒÒÈÓadhÈtu. AyaÑ
vuccati cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu. (3)
90 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈ sotadhÈtu, yaÑ sotaÑ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya

pasÈdo -pa- suÒÒo gÈmopeso. AyaÑ vuccati sotadhÈtu. (4)
Tattha katamÈ saddadhÈtu, yo saddo catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya
anidassano sappaÔigho -pa- saddadhÈtupesÈ. AyaÑ vuccati saddadhÈtu. (5)
Tattha katamÈ sotaviÒÒÈÓadhÈtu, sotaÒca paÔicca sadde ca uppajjati
manindriyaÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho tajjÈsotaviÒÒÈÓadhÈtu. AyaÑ
vuccati sotaviÒÒÈÓadhÈtu. (6)
Tattha katamÈ ghÈnadhÈtu, yaÑ ghÈnaÑ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ
upÈdÈya pasÈdo -pa- suÒÒo gÈmopeso. AyaÑ vuccati ghÈnadhÈtu. (7)
Tattha katamÈ gandhadhÈtu, yo gandho catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ
upÈdÈya anidassano sappaÔigho -pa- gandhadhÈtupesÈ. AyaÑ vuccati
gandhadhÈtu. (8)
Tattha katamÈ ghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu, ghÈnaÒca paÔicca gandhe ca
uppajjati cittaÑ mano mÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ mano manÈyatanaÑ
manindriyaÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho tajjÈghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu. AyaÑ
vuccati ghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu. (9)
Tattha katamÈ jivhÈdhÈtu, yÈ jivhÈ catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya
pasÈdo -pa- suÒÒo gÈmopeso. AyaÑ vuccati jivhÈdhÈtu. (10)
Tattha katamÈ rasadhÈtu, yo raso catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya
anidassano sappaÔigho -pa- rasadhÈtupesÈ. AyaÑ vuccati rasadhÈtu. (11)
Tattha katamÈ jivhÈviÒÒÈÓadhÈtu, jivhaÒca paÔicca rase ca uppajjati
manindriyaÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho tajjÈjivhÈviÒÒÈÓadhÈtu. AyaÑ
vuccati jivhÈviÒÒÈÓadhÈtu. (12)
Tattha katamÈ kÈyadhÈtu, yo kÈyo catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya
pasÈdo -pa- suÒÒo gÈmopeso. AyaÑ vuccati kÈyadhÈtu. (13)
Tattha katamÈ phoÔÔhabbadhÈtu, pathavÊdhÈtu -pa- phoÔÔhabbadhÈtupesÈ.

AyaÑ vuccati phoÔÔhabbadhÈtu. (14)
Tattha katamÈ kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu, kÈyaÒca paÔicca phoÔÔhabbe ca
uppajjati cittaÑ mano mÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ mano manÈyatanaÑ
manindriyaÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho tajjÈkÈyaviÒÒÈÓadhÈtu. AyaÑ
vuccati kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu. (15)
Tattha katamÈ manodhÈtu, cakkhuviÒÒÈÓadhÈtuyÈ uppajjitvÈ
niruddhasamanantarÈ uppajjati cittaÑ mano mÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ
mano manÈyatanaÑ manindriyaÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho
tajjÈmanodhÈtu. SotaviÒÒÈÓadhÈtuyÈ -pa-. GhÈnaviÒÒÈÓadhÈtuyÈ -pa-.
JivhÈviÒÒÈÓadhÈtuyÈ -pa-. KÈyaviÒÒÈÓadhÈtuyÈ uppajjitvÈ
niruddhasamanantarÈ uppajjati cittaÑ mano mÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ
tajjÈmanodhÈtu, sabbadhammesu vÈ pana paÔhamasamannÈhÈro uppajjati
manindriyaÑ viÒÒÈÓaÑ viÒÒÈÓakkhandho tajjÈmanodhÈtu. AyaÑ vuccati
manodhÈtu. (16)
Tattha katamÈ dhammadhÈtu, vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
sa~khÈrakkhandho, yaÒca r|paÑ anidassana-appaÔighaÑ
dhammÈyatanapariyÈpannaÑ asa~khatÈ ca dhÈtu.
Tattha katamo vedanÈkkhandho, ekavidhena vedanÈkkhandho–
phassasampayutto. Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi sahetuko, atthi
ahetuko. Tividhena vedanÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi
abyÈkato -pa-. EvaÑ dasavidhena vedanÈkkhandho -pa-. EvaÑ bahuvidhena
vedanÈkkhandho. AyaÑ vuccati vedanÈkkhandho. (1)
Tattha katamo saÒÒÈkkhandho, ekavidhena saÒÒÈkkhandho–
phassasampayutto. Duvidhena saÒÒÈkkhandho–atthi sahetuko, atthi
ahetuko. Tividhena saÒÒÈkkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi
abyÈkato -pa-. EvaÑ dasavidhena saÒÒÈkkhandho -pa-. EvaÑ bahuvidhena
saÒÒÈkkhandho. AyaÑ vuccati saÒÒÈkkhandho. (2)
Tattha katamo sa~khÈrakkhandho, ekavidhena sa~khÈrakkhandho–
cittasampayutto. Duvidhena sa~khÈrakkhandho–atthi hetu, atthi ahetu.
Tividhena sa~khÈrakkhandho–atthi kusalo, atthi akusalo, atthi abyÈkato
-pa-.
92 Vibha~gapÈÄi
EvaÑ dasavidhena sa~khÈrakkhandho -pa-. EvaÑ bahuvidhena

sa~khÈrakkhandho. AyaÑ vuccati sa~khÈrakkhandho. (1)
Tattha katamaÑ r|paÑ anidassana-appaÔighaÑ
dhammÈyatanapariyÈpannaÑ, itthindriyaÑ -pa- kabaÄÊkÈro ÈhÈro. IdaÑ
vuccati r|paÑ anidassana-appaÔighaÑ dhammÈyatanapariyÈpannaÑ. (4)
Tattha katamÈ asa~khatÈ dhÈtu, rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo.
AyaÑ vuccati asa~khatÈ dhÈtu. AyaÑ vuccati dhammadhÈtu. (5-17)
Tattha katamÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu, cakkhuviÒÒÈÓadhÈtuyÈ uppajjitvÈ
niruddhasamanantarÈ uppajjati manodhÈtu, manodhÈtuyÈ uppajjitvÈ
niruddhasamanantarÈ uppajjati cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa-
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, sotaviÒÒÈÓadhÈtuyÈ -pa-. GhÈnaviÒÒÈÓadhÈtuyÈ
-pa-. JivhÈviÒÒÈÓadhÈtuyÈ -pa-. KÈyaviÒÒÈÓadhÈtuyÈ uppajjitvÈ
niruddhasamanantarÈ uppajjati manodhÈtu, manodhÈtuyÈpi uppajjitvÈ
niruddhasamanantarÈ uppajjati cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa-
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, manaÒca paÔicca dhamme ca uppajjati cittaÑ mano
mÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ mano manÈyatanaÑ manindriyaÑ viÒÒÈÓaÑ
viÒÒÈÓakkhandho tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu. AyaÑ vuccati manoviÒÒÈÓadhÈtu.
(18)
_____
3. PaÒhÈpucchaka
185. AÔÔhÈrasa dhÈtuyo cakkhudhÈtu r|padhÈtu cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu
sotadhÈtu saddadhÈtu sotaviÒÒÈÓadhÈtu ghÈnadhÈtu gandhadhÈtu
ghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu jivhÈdhÈtu rasadhÈtu jivhÈviÒÒÈÓadhÈtu kÈyadhÈtu
phoÔÔhabbadhÈtu kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu manodhÈtu dhammadhÈtu
manoviÒÒÈÓadhÈtu.
186. AÔÔhÈrasannaÑ dhÈt|naÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
187. SoÄasa dhÈtuyo abyÈkatÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ,
siyÈ abyÈkatÈ. Dasa dhÈtuyo na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ”tipi, “dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi, “adukkhamasukhÈya
vedanÈya sampayuttÈ”tipi. PaÒca dhÈtuyo adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ. KÈyaviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ sukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ, siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ adukkhamasukhÈya
vedanÈya sampayuttÈ. DhammadhÈtu siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ,
siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ, siyÈ na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
sampayuttÈ”tipi.
Dasa dhÈtuyo nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. PaÒcadhÈtuyo
vipÈkÈ. ManodhÈtu siyÈ vipÈkÈ, siyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ.
Dve dhÈtuyo siyÈ vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ. SiyÈ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ.
Dasa dhÈtuyo upÈdinnupÈdÈniyÈ. SaddadhÈtu anupÈdinnupÈdÈniyÈ.
PaÒca dhÈtuyo siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinna-
anupÈdÈniyÈ.
SoÄasa dhÈtuyo asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
saÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔha-
asaÑkilesikÈ. Pannarasa dhÈtuyo avitakka-avicÈrÈ. ManodhÈtu
savitakkasavicÈrÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ
avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ. DhammadhÈtu siyÈ
savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ, siyÈ na
vattabbÈ “savitakkasavicÈrÈ”tipi, “avitakkavicÈramattÈ”tipi, “avitakka-
avicÈrÈ”tipi. Dasa dhÈtuyo na vattabbÈ “pÊtisahagatÈ”tipi,
“sukhasahagatÈ”tipi, “upekkhÈsahagatÈ”tipi. PaÒca dhÈtuyo
upekkhÈsahagatÈ. KÈyaviÒÒÈÓadhÈtu na pÊtisahagatÈ,
94 Vibha~gapÈÄi
siyÈ sukhasahagatÈ, na upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na vattabbÈ “sukhasahagatÈ”ti.

Dve dhÈtuyo siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ,
siyÈ na vattabbÈ “pÊtisahagatÈ”tipi, “sukhasahagatÈ”tipi,
“upekkhÈsahagatÈ”tipi.
SoÄasa dhÈtuyo neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. Dve dhÈtuyo
siyÈ dassanena pahÈtabbÈ, siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, siyÈ neva dassanena
na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. SoÄasa dhÈtuyo neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ dassanena pahÈtabbahetukÈ, siyÈ
bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ, siyÈ neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ. SoÄasa dhÈtuyo nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. Dve
dhÈtuyo siyÈ ÈcayagÈmino, siyÈ apacayagÈmino, siyÈ
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. SoÄasa dhÈtuyo nevasekkhanÈsekkhÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ sekkhÈ, siyÈ asekkhÈ. SiyÈ nevasekkhanÈsekkhÈ.
SoÄasa dhÈtuyo parittÈ, dve dhÈtuyo siyÈ parittÈ, siyÈ mahaggatÈ, siyÈ
appamÈÓÈ. Dasa dhÈtuyo anÈrammaÓÈ. Cha dhÈtuyo parittÈrammaÓÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ parittÈrammaÓÈ, siyÈ mahaggatÈrammaÓÈ, siyÈ
“mahaggatÈrammaÓÈ”tipi, “appamÈÓÈrammaÓÈ”tipi. SoÄasa dhÈtuyo
majjhimÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ hÊnÈ, siyÈ majjhimÈ, siyÈ paÓÊtÈ. SoÄasa
dhÈtuyo aniyatÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ micchattaniyatÈ, siyÈ sammattaniyatÈ,
siyÈ aniyatÈ.
Dasa dhÈtuyo anÈrammaÓÈ. Cha dhÈtuyo na vattabbÈ
“maggÈrammaÓÈ”tipi, “maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi. Dve
dhÈtuyo siyÈ maggÈrammaÓÈ, siyÈ maggahetukÈ, siyÈ maggÈdhipatino, siyÈ
na vattabbÈ “maggÈrammaÓÈ”tipi, “maggahetukÈ”tipi,
“maggÈdhipatino”tipi. Dasa dhÈtuyo siyÈ uppannÈ, siyÈ uppÈdino, na
vattabbÈ “anuppannÈ”ti. SaddadhÈtu siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, na
vattabbÈ “uppÈdinÊ”ti. Cha dhÈtuyo siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, siyÈ
uppÈdino. DhammadhÈtu siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, siyÈ uppÈdinÊ, siyÈ
na vattabbÈ “uppannÈ”tipi, “anuppannÈ”tipi, “uppÈdinÊ”tipi.
Sattarasa dhÈtuyo siyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ.

DhammadhÈtu siyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ, siyÈ na vattabbÈ
“atÊtÈ”tipi, “anÈgatÈ”tipi, “paccuppannÈ”tipi. Dasa dhÈtuyo anÈrammaÓÈ.
Cha dhÈtuyo paccuppannÈrammaÓÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ atÊtÈrammaÓÈ, siyÈ
anÈgatÈrammaÓÈ, siyÈ paccuppannÈrammaÓÈ, siyÈ na vattabbÈ
“atÊtÈrammaÓÈ”tipi, “anÈgatÈrammaÓÈ”tipi, “paccuppannÈrammaÓÈ”tipi,
siyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈ.
Dasa dhÈtuyo anÈrammaÓÈ. Cha dhÈtuyo siyÈ ajjhattÈrammaÓÈ, siyÈ

bahiddhÈrammaÓÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
“ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ”tipi. R|padhÈtu sanidassanasappaÔighÈ. Nava
dhÈtuyo anidassana-appaÔighÈ. AÔÔha dhÈtuyo anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
188. Sattarasa dhÈtuyo na het|. DhammadhÈtu siyÈ hetu, siyÈ na hetu.

SoÄasa dhÈtuyo ahetukÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ sahetukÈ, siyÈ ahetukÈ. SoÄasa
dhÈtuyo hetuvippayuttÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ hetusampayuttÈ, siyÈ
hetuvippayuttÈ. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “hetu ceva sahetukÈ cÈ”tipi,
“sahetukÈ ceva na ca het|”tipi. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “hetu ceva
sahetukÈ cÈ”ti, siyÈ sahetukÈ ceva na ca hetu, siyÈ na vattabbÈ “sahetukÈ
ceva na ca het|”ti. DhammadhÈtu siyÈ hetu ceva sahetukÈ ca, siyÈ sahetukÈ
ceva na ca hetu, siyÈ na vattabbÈ “hetu ceva sahetukÈ cÈ”tipi, “sahetukÈ
ceva na ca het|”tipi. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “het| ceva hetusampayuttÈ
cÈ”tipi, “hetusampayuttÈ ceva na ca het|”tipi. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na
vattabbÈ “hetu ceva hetusampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ hetusampayuttÈ ceva na ca
hetu, siyÈ na vattabbÈ “hetusampayuttÈ ceva na ca het|”ti. DhammadhÈtu
siyÈ hetu ceva hetusampayuttÈ ca, siyÈ hetusampayuttÈ ceva na ca hetu, siyÈ
na vattabbÈ “hetu ceva
96 Vibha~gapÈÄi
hetusampayuttÈ cÈ”tipi, “hetusampayuttÈ ceva na ca het|”tipi. SoÄasa

dhÈtuyo na hetu-ahetukÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ na hetusahetukÈ, siyÈ na
hetu-ahetukÈ. DhammadhÈtu siyÈ na hetusahetukÈ, siyÈ na hetu-ahetukÈ,
siyÈ na vattabbÈ “na hetusahetukÈ”tipi, “na hetu-ahetukÈ”tipi. (1)
Sattarasa dhÈtuyo sappaccayÈ. DhammadhÈtu siyÈ sappaccayÈ, siyÈ

appaccayÈ. Sattarasa dhÈtuyo sa~khatÈ. DhammadhÈtu siyÈ sa~khatÈ, siyÈ
asa~khatÈ. R|padhÈtu sanidassanÈ. Sattarasa dhÈtuyo anidassanÈ. Dasa
dhÈtuyo sappaÔighÈ. AÔÔha dhÈtuyo appaÔighÈ. Dasa dhÈtuyo r|pÈ. Satta
dhÈtuyo ar|pÈ. DhammadhÈtu siyÈ r|pÈ, siyÈ ar|pÈ. SoÄasa dhÈtuyo lokiyÈ.
Dve dhÈtuyo siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ, kenaci na
viÒÒeyyÈ. (2)
Sattarasa dhÈtuyo no ÈsavÈ. DhammadhÈtu siyÈ ÈsavÈ, siyÈ no ÈsavÈ.

SoÄasa dhÈtuyo sÈsavÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ sÈsavÈ, siyÈ anÈsavÈ. SoÄasa
dhÈtuyo ÈsavavippayuttÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ ÈsavasampayuttÈ, siyÈ
ÈsavavippayuttÈ. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”ti,
sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “Èsavo ceva sÈsavÈ
cÈ”ti, siyÈ sÈsavÈ ceva no ca Èsavo, siyÈ na vattabbÈ “sÈsavÈ ceva no ca
Èsavo”ti. DhammadhÈtu siyÈ Èsavo ceva sÈsavÈ ca, siyÈ sÈsavÈ ceva no ca
Èsavo, siyÈ na vattabbÈ “Èsavo ceva sÈsavÈ cÈ”tipi, “sÈsavÈ ceva no ca
Èsavo”tipi.
SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi,

“ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ
“Èsavo ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ ÈsavasampayuttÈ ceva no ca Èsavo,
siyÈ na vattabbÈ “ÈsavasampayuttÈ ceva no ca Èsavo”ti, dhammadhÈtu siyÈ
Èsavo ceva ÈsavasampayuttÈ ca, siyÈ ÈsavasampayuttÈ ceva no ca Èsavo,
siyÈ na vattabbÈ “Èsavo ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi, “ÈsavasampayuttÈ
ceva no ca Èsavo”tipi. SoÄasa dhÈtuyo ÈsavavippayuttasÈsavÈ. Dve dhÈtuyo
siyÈ ÈsavavippayuttasÈsavÈ, siyÈ
Èsavavippayutta-anÈsavÈ, siyÈ na vattabbÈ “ÈsavavippayuttasÈsavÈ”tipi,

“Èsavavippayutta-anÈsavÈ”tipi. (3)
Sattarasa dhÈtuyo no saÑyojanÈ. DhammadhÈtu siyÈ saÑyojanaÑ, siyÈ

no saÑyojanaÑ. SoÄasa dhÈtuyo saÑyojaniyÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
saÑyojaniyÈ, siyÈ asaÑyojaniyÈ. SoÄasa dhÈtuyo saÑyojanavippayuttÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ saÑyojanasampayuttÈ, siyÈ saÑyojanavippayuttÈ. SoÄasa
dhÈtuyo na vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva saÑyojaniyÈ cÈ”ti, saÑyojaniyÈ ceva
no ca saÑyojanÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “saÑyojanaÒceva
saÑyojaniyÈ cÈ”ti, siyÈ saÑyojaniyÈ ceva no ca saÑyojanaÑ, siyÈ na
vattabbÈ “saÑyojaniyÈ ceva no ca saÑyojanan”ti. DhammadhÈtu siyÈ
saÑyojanaÒceva saÑyojaniyÈ ca, siyÈ saÑyojaniyÈ ceva no ca saÑyojanaÑ,
siyÈ na vattabbÈ “saÑyojanaÒceva saÑyojaniyÈ cÈ”tipi, “saÑyojaniyÈ ceva
no ca saÑyojanan”tipi. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva
saÑyojanasampayuttÈ cÈ”tipi, “saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca
saÑyojanÈ”tipi. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca
saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbÈ “saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca
saÑyojanan”ti. DhammadhÈtu siyÈ saÑyojanaÒceva saÑyojanasampayuttÈ
ca, siyÈ saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbÈ
“saÑyojanaÒceva saÑyojanasampayuttÈ cÈ”tipi, “saÑyojanasampayuttÈ ceva
no ca saÑyojanan”tipi. SoÄasa dhÈtuyo saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ.
Dve dhÈtuyo siyÈ saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ, siyÈ
saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyÈ, siyÈ na vattabbÈ
“saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ”tipi, “saÑyojanavippayutta-
asaÑyojaniyÈ”tipi. (4)
Sattarasa dhÈtuyo no ganthÈ. DhammadhÈtu siyÈ gantho, siyÈ no

gantho. SoÄasa dhÈtuyo ganthaniyÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ ganthaniyÈ, siyÈ
aganthaniyÈ. SoÄasa dhÈtuyo ganthavippayuttÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
ganthasampayuttÈ, siyÈ ganthavippayuttÈ soÄasa
98 Vibha~gapÈÄi
dhÈtuyo na vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthaniyÈ cÈ”ti, ganthaniyÈ ceva no ca

ganthÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “gantho ceva ganthaniyÈ cÈ”ti, siyÈ
ganthaniyÈ ceva no ca gantho, siyÈ na vattabbÈ “ganthaniyÈ ceva no ca
gantho”ti. DhammadhÈtu siyÈ gantho ceva ganthaniyÈ ca, siyÈ ganthaniyÈ
ceva no ca gantho, siyÈ na vattabbÈ “gantho ceva ganthaniyÈ cÈ”tipi,
“ganthaniyÈ ceva no ca gantho”tipi. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “ganthÈ
ceva ganthasampayuttÈ cÈ”tipi, “ganthasampayuttÈ ceva no ca ganthÈ”tipi.
ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “gantho ceva ganthasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ
ganthasampayuttÈ ceva no ca gantho, siyÈ na vattabbÈ “ganthasampayuttÈ
ceva no ca gantho”ti. DhammadhÈtu siyÈ gantho ceva ganthasampayuttÈ ca,
siyÈ ganthasampayuttÈ ceva no ca gantho, siyÈ na vattabbÈ “gantho ceva
ganthasampayuttÈ cÈ”tipi, “ganthasampayuttÈ ceva no ca gantho”tipi. SoÄasa
dhÈtuyo ganthavippayuttaganthaniyÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
ganthavippayuttaganthaniyÈ, siyÈ ganthavippayutta-aganthaniyÈ, siyÈ na
vattabbÈ “ganthavippayuttaganthaniyÈ”tipi, “ganthavippayutta-
aganthaniyÈ”tipi. (5)
Sattarasa dhÈtuyo no oghÈ -pa- no yogÈ -pa- no nÊvaraÓÈ.
DhammadhÈtu siyÈ nÊvaraÓaÑ, siyÈ no nÊvaraÓaÑ. SoÄasa dhÈtuyo
nÊvaraÓiyÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ nÊvaraÓiyÈ, siyÈ anÊvaraÓiyÈ. SoÄasa dhÈtuyo
nÊvaraÓavippayuttÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ nÊvaraÓasampayuttÈ, siyÈ
nÊvaraÓavippayuttÈ. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva nÊvaraÓiyÈ
cÈ”ti, nÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ
“nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyÈ cÈ”ti, siyÈ nÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓaÑ, siyÈ
na vattabbÈ “nÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓan”ti. DhammadhÈtu siyÈ
nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyÈ ca, siyÈ nÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓaÑ, siyÈ na
vattabbÈ “nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyÈ cÈ”tipi, “nÊvaraÓiyÈ ceva no ca
nÊvaraÓan”tipi. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva
ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayuttÈ cÈ”ti,
siyÈ nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no ca nÊvaraÓaÑ, siyÈ na vattabbÈ
“nÊvaraÓasampayuttÈ ceva
no ca nÊvaraÓan”ti. DhammadhÈtu siyÈ nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayuttÈ

ca, siyÈ nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no ca nÊvaraÓaÑ, siyÈ na vattabbÈ
“nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayuttÈ cÈ”tipi, “nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no
ca nÊvaraÓan”tipi. SoÄasa dhÈtuyo nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ, siyÈ nÊvaraÓavippayutta-
anÊvaraÓiyÈ, siyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ”tipi,
“nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyÈ”tipi. (8)
Sattarasa dhÈtuyo no parÈmÈsÈ. DhammadhÈtu siyÈ parÈmÈso, siyÈ no
parÈmÈso. SoÄasa dhÈtuyo parÈmaÔÔhÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ parÈmaÔÔhÈ, siyÈ
aparÈmaÔÔhÈ. SoÄasa dhÈtuyo parÈmÈsavippayuttÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ
parÈmÈsasampayuttÈ, siyÈ parÈmÈsavippayuttÈ. DhammadhÈtu siyÈ
parÈmÈsasampayuttÈ, siyÈ parÈmÈsavippayuttÈ, siyÈ na vattabbÈ
“parÈmÈsasampayuttÈ”tipi, “parÈmÈsavippayuttÈ”tipi. SoÄasa dhÈtuyo na
vattabbÈ “parÈmÈsÈ ceva parÈmaÔÔhÈ cÈ”ti, parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈsÈ.
ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “parÈmÈso ceva parÈmaÔÔhÈ cÈ”ti, siyÈ
parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈso, siyÈ na vattabbÈ “parÈmaÔÔhÈ ceva no ca
parÈmÈso”ti. DhammadhÈtu siyÈ parÈmÈso ceva parÈmaÔÔhÈ ca, siyÈ
parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈso, siyÈ na vattabbÈ “parÈmÈso ceva
parÈmaÔÔhÈ cÈ”tipi, “parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈso”tipi. SoÄasa dhÈtuyo
parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔhÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
Dasa dhÈtuyo anÈrammaÓÈ. Satta dhÈtuyo sÈrammaÓÈ. DhammadhÈtu
siyÈ sÈrammaÓÈ, siyÈ anÈrammaÓÈ. Satta dhÈtuyo cittÈ. EkÈdasa dhÈtuyo no
cittÈ. Sattarasa dhÈtuyo acetasikÈ. DhammadhÈtu siyÈ cetasikÈ, siyÈ
acetasikÈ. Dasa dhÈtuyo cittavippayuttÈ. DhammadhÈtu siyÈ
cittasampayuttÈ, siyÈ cittavippayuttÈ. Satta dhÈtuyo na vattabbÈ “cittena
sampayuttÈ”tipi, “cittena vippayuttÈ”tipi. Dasa dhÈtuyo cittavisaÑsaÔÔhÈ.
DhammadhÈtu siyÈ
100 Vibha~gapÈÄi
cittasaÑsaÔÔhÈ, siyÈ cittavisaÑsaÔÔhÈ. Satta dhÈtuyo na vattabbÈ “cittena

saÑsaÔÔhÈ”tipi, “cittena visaÑsaÔÔhÈ”tipi.
DvÈdasa dhÈtuyo no cittasamuÔÔhÈnÈ. Cha dhÈtuyo siyÈ cittasamuÔÔhÈnÈ,
siyÈ no cittasamuÔÔhÈnÈ, sattarasa dhÈtuyo no cittasahabhuno. DhammadhÈtu
siyÈ cittasahabh|, siyÈ no cittasahabh|. Sattarasa dhÈtuyo no
cittÈnuparivattino. DhammadhÈtu siyÈ cittÈnuparivattÊ, siyÈ no
cittÈnuparivattÊ. Sattarasa dhÈtuyo no cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ.
DhammadhÈtu siyÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ, siyÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ. Sattarasa dhÈtuyo no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno. DhammadhÈtu siyÈ
Sattarasa dhÈtuyo no cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino. DhammadhÈtu
siyÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattÊ, siyÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattÊ. DvÈdasa dhÈtuyo ajjhattikÈ. Cha
dhÈtuyo bÈhirÈ. (10)
Nava dhÈtuyo upÈdÈ. AÔÔha dhÈtuyo no upÈdÈ. DhammadhÈtu siyÈ
upÈdÈ, siyÈ no upÈdÈ. Dasa dhÈtuyo upÈdinnÈ. SaddadhÈtu anupÈdinnÈ. Satta
dhÈtuyo siyÈ upÈdinnÈ, siyÈ anupÈdinnÈ. Sattarasa dhÈtuyo no upÈdÈnÈ.
DhammadhÈtu siyÈ upÈdÈnaÑ, siyÈ no upÈdÈnaÑ. SoÄasa dhÈtuyo
upÈdÈniyÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ upÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdÈniyÈ. SoÄasa dhÈtuyo
upÈdÈnavippayuttÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ upÈdÈnasampayuttÈ, siyÈ
upÈdÈnavippayuttÈ. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “upÈdÈnÈ ceva upÈdÈniyÈ
cÈ”ti, upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ
“upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyÈ cÈ”ti, siyÈ upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnaÑ, siyÈ
na vattabbÈ “upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnan”ti. DhammadhÈtu siyÈ
upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyÈ ca, siyÈ upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnaÑ, siyÈ na
vattabbÈ “upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyÈ cÈ”tipi, “upÈdÈniyÈ ceva no ca
upÈdÈnan”tipi.
SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “upÈdÈnÈ ceva upÈdÈnasampayuttÈ cÈ”tipi,
“upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca upÈdÈnÈ”tipi. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na
vattabbÈ “upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttÈ cÈ”ti,
siyÈ upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca upÈdÈnaÑ, siyÈ na vattabbÈ

“upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca upÈdÈnan”ti. DhammadhÈtu siyÈ
upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttÈ ca, siyÈ upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca
upÈdÈnaÑ, siyÈ na vattabbÈ “upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttÈ cÈ”tipi,
“upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca upÈdÈnan”tipi. SoÄasa dhÈtuyo
upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ upÈdÈnavippayutta-
(11)
Sattarasa dhÈtuyo no kilesÈ. DhammadhÈtu siyÈ kilesÈ, siyÈ no kilesÈ.

SoÄasa dhÈtuyo saÑkilesikÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ saÑkilesikÈ, siyÈ
asaÑkilesikÈ. SoÄasa dhÈtuyo asaÑkiliÔÔhÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ saÑkiliÔÔhÈ,
siyÈ asaÑkiliÔÔhÈ. SoÄasa dhÈtuyo kilesavippayuttÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
kilesasampayuttÈ, siyÈ kilesavippayuttÈ. SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “kilesÈ
ceva saÑkilesikÈ cÈ”ti, saÑkilesikÈ ceva no ca kilesÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na
vattabbÈ “kileso ceva saÑkilesikÈ cÈ”ti, siyÈ saÑkilesikÈ ceva no ca kileso,
siyÈ na vattabbÈ “saÑkilesikÈ ceva no ca kileso”ti. DhammadhÈtu siyÈ
kileso ceva saÑkilesikÈ ca, siyÈ saÑkilesikÈ ceva no ca kileso, siyÈ na
vattabbÈ “kileso ceva saÑkilesikÈ cÈ”tipi, “saÑkilesikÈ ceva no ca
kileso”tipi.
SoÄasa dhÈtuyo na vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkiliÔÔhÈ cÈ”tipi, “saÑkiliÔÔhÈ

ceva no ca kilesÈ”tipi. ManoviÒÒÈÓadhÈtu na vattabbÈ “kileso ceva
saÑkiliÔÔhÈ cÈ”ti, siyÈ saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kileso, siyÈ na vattabbÈ
“saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kileso”ti. DhammadhÈtu siyÈ kileso ceva saÑkiliÔÔhÈ
ca, siyÈ saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kileso, siyÈ na vattabbÈ “kileso ceva
saÑkiliÔÔhÈ cÈ”tipi, “saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kileso”tipi. SoÄasa dhÈtuyo na
vattabbÈ “kileso ceva kilesasampayuttÈ cÈ”tipi, “kilesasampayuttÈ ceva no
ca kilesÈ”tipi. ManoviÒÒÈÓadhÈtu
102 Vibha~gapÈÄi
na vattabbÈ “kileso ceva kilesasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ kilesasampayuttÈ ceva

no ca kileso, siyÈ na vattabbÈ “kilesasampayuttÈ ceva no ca kileso”ti.
DhammadhÈtu siyÈ kileso ceva kilesasampayuttÈ ca, siyÈ kilesasampayuttÈ
ceva no ca kileso, siyÈ na vattabbÈ “kileso ceva kilesasampayuttÈ cÈ”tipi,
“kilesasampayuttÈ ceva no ca kileso”tipi. SoÄasa dhÈtuyo
kilesavippayuttasaÑkilesikÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ kilesavippayuttasaÑkilesikÈ,
siyÈ kilesavippayutta-asaÑkilesikÈ, siyÈ na vattabbÈ
“kilesavippayuttasaÑkilesikÈ”tipi, “kilesavippayutta-asaÑkilesikÈ”tipi. (12)
SoÄasa dhÈtuyo na dassanena pahÈtabbÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ dassanena

pahÈtabbÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbÈ. SoÄasa dhÈtuyo na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, siyÈ na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. SoÄasa dhÈtuyo na dassanena pahÈtabbahetukÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
dassanena pahÈtabbahetukÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbahetukÈ. SoÄasa
dhÈtuyo na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ, siyÈ na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
Pannarasa dhÈtuyo avitakkÈ. ManodhÈtu savitakkÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ

savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ. Pannarasa dhÈtuyo avicÈrÈ. ManodhÈtu savicÈrÈ.
Dve dhÈtuyo siyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ. SoÄasa dhÈtuyo appÊtikÈ, dve
dhÈtuyo siyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ. SoÄasa dhÈtuyo na pÊtisahagatÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ. Pannarasa dhÈtuyo na
sukhasahagatÈ. Tisso dhÈtuyo siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ na sukhasahagatÈ.
EkÈdasa dhÈtuyo na upekkhÈsahagatÈ. PaÒca dhÈtuyo upekkhÈsahagatÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na upekkhÈsahagatÈ.
SoÄasa dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ kÈmÈvacarÈ, siyÈ na

kÈmÈvacarÈ. SoÄasa dhÈtuyo na r|pÈvacarÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ r|pÈvacarÈ,
siyÈ na r|pÈvacarÈ. SoÄasa dhÈtuyo na ar|pÈvacarÈ.
Dve dhÈtuyo siyÈ ar|pÈvacarÈ, siyÈ na ar|pÈvacarÈ. SoÄasa dhÈtuyo

pariyÈpannÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ pariyÈpannÈ. SiyÈ apariyÈpannÈ. SoÄasa
dhÈtuyo aniyyÈnikÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ niyyÈnikÈ, siyÈ aniyyÈnikÈ. SoÄasa
dhÈtuyo aniyatÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ niyatÈ, siyÈ aniyatÈ. SoÄasa dhÈtuyo sa-
uttarÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ sa-uttarÈ, siyÈ anuttarÈ. SoÄasa dhÈtuyo araÓÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ saraÓÈ, siyÈ araÓÈti. (13)
PaÒhÈpucchakaÑ.
DhÈtuvibha~go niÔÔhito.
4. Saccavibha~ga
189. CattÈri ariyasaccÈni dukkhaÑ ariyasaccaÑ, dukkhasamudayaÑ1
ariyasaccaÑ, dukkhanirodhaÑ2 ariyasaccaÑ, dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ
ariyasaccaÑ.
1. Dukkhasacca
190. Tattha katamaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ, jÈtipi dukkhÈ, jarÈpi
dukkhÈ, maraÓampi dukkhaÑ, sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈpi
dukkhÈ, appiyehi sampayogo dukkho, piyehi vippayogo dukkho,
yampicchaÑ na labhati tampi dukkhaÑ, saÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ
dukkhÈ.
191. Tattha katamÈ jÈti, yÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ tamhi tamhi

sattanikÈye jÈti saÒjÈti okkanti abhinibbatti khandhÈnaÑ pÈtubhÈvo
ÈyatanÈnaÑ paÔilÈbho. AyaÑ vuccati jÈti.
192. Tattha katamÈ jarÈ, yÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ tamhi tamhi

sattanikÈye jarÈ jÊraÓatÈ khaÓÉiccaÑ pÈliccaÑ valittacatÈ Èyuno saÑhÈni
indriyÈnaÑ paripÈko. AyaÑ vuccati jarÈ.
193. Tattha katamaÑ maraÓaÑ, yÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ tamhÈ tamhÈ

sattanikÈyÈ cuti cavanatÈ bhedo antaradhÈnaÑ maccu maraÓaÑ kÈlakiriyÈ
khandhÈnaÑ bhedo kaÄevarassa nikkhepo jÊvitindriyassupacchedo. IdaÑ
vuccati maraÓaÑ.
194. Tattha katamo soko, ÒÈtibyasanena vÈ phuÔÔhassa bhogabyasanena

vÈ phuÔÔhassa rogabyasanena vÈ phuÔÔhassa sÊlabyasanena vÈ phuÔÔhassa
diÔÔhibyasanena vÈ phuÔÔhassa aÒÒataraÒÒatarena byasanena samannÈgatassa
aÒÒataraÒÒatarena dukkhadhammena phuÔÔhassa soko socanÈ socitattaÑ
antosoko antoparisoko cetaso parijjhÈyanÈ domanassaÑ sokasallaÑ. AyaÑ
vuccati soko.
______________________________________________________________
1. Dukkhasamudayo (SyÈ) 2. Dukkhanirodho (SyÈ)
4. Saccavibha~ga 105
195. Tattha katamo paridevo, ÒÈtibyasanena vÈ phuÔÔhassa

bhogabyasanena vÈ phuÔÔhassa rogabyasanena vÈ phuÔÔhassa sÊlabyasanena
vÈ phuÔÔhassa diÔÔhibyasanena vÈ phuÔÔhassa aÒÒataraÒÒatarena byasanena
samannÈgatassa aÒÒataraÒÒatarena dukkhadhammena phutthassa Èdevo
paridevo ÈdevanÈ paridevanÈ ÈdevitattaÑ paridevitattaÑ vÈcÈ palÈpo
vippalÈpo lÈlappo lÈlappanÈ lÈlappitattaÑ1. AyaÑ vuccati paridevo.
196. Tattha katamaÑ dukkhaÑ, yaÑ kÈyikaÑ asÈtaÑ kÈyikaÑ

dukkhaÑ kÈyasamphassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ vedayitaÑ kÈyasamphassajÈ
asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ. IdaÑ vuccati dukkhaÑ.
197. Tattha katamaÑ domanassaÑ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ

asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ. IdaÑ vuccati domanassaÑ.
198. Tattha katamo upÈyÈso, ÒÈtibyasanena vÈ phuÔÔhassa

samannÈgatassa aÒÒataraÒÒatarena dukkhadhammena phuÔÔhassa ÈyÈso
upÈyÈso ÈyÈsitattaÑ upÈyÈsitattaÑ. AyaÑ vuccati upÈyÈso.
199. Tattha katamo appiyehi sampayogo dukkho, idha yassa te honti

aniÔÔhÈ akantÈ amanÈpÈ r|pÈ saddÈ gandhÈ rasÈ phoÔÔhabbÈ, ye vÈ panassa te
honti anatthakÈmÈ ahitakÈmÈ aphÈsukakÈmÈ ayogakkhemakÈmÈ, yÈ tehi
sa~gati samÈgamo samodhÈnaÑ missÊbhÈvo. AyaÑ vuccati appiyehi
sampayogo dukkho.
200. Tattha katamo piyehi vippayogo dukkho, idha yassa te honti iÔÔhÈ
kantÈ manÈpÈ r|pÈ saddÈ gandhÈ rasÈ phoÔÔhabbÈ, ye vÈ panassa te honti
atthakÈmÈ hitakÈmÈ phÈsukakÈmÈ yogakkhemakÈmÈ mÈtÈ vÈ pitÈ vÈ bhÈtÈ
vÈ bhaginÊ vÈ mittÈ vÈ amaccÈ vÈ ÒÈtÊ vÈ
______________________________________________________________
1. LÈlapo lÈlapanÈ lÈlapitattaÑ (SyÈ)
106 Vibha~gapÈÄi
sÈlohitÈ vÈ, yÈ tehi asa~gati asamÈgamo asamodhÈnaÑ amissÊbhÈvo. AyaÑ

vuccati piyehi vippayogo dukkho.
201. Tattha katamaÑ yampicchaÑ na labhati tampi dukkhaÑ,

jÈtidhammÈnaÑ sattÈnaÑ evaÑ icchÈ uppajjati “aho vata mayaÑ na
jÈtidhammÈ assÈma, na ca vata no jÈti ÈgaccheyyÈ”ti, na kho panetaÑ
icchÈya pattabbaÑ, idampi yampicchaÑ na labhati tampi dukkhaÑ.
JarÈdhammÈnaÑ sattÈnaÑ -pa-. ByÈdhidhammÈnaÑ sattÈnaÑ -pa-.
MaraÓadhammÈnaÑ sattÈnaÑ -pa-.
SokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsadhammÈnaÑ sattÈnaÑ evaÑ icchÈ
uppajjati “aho vata mayaÑ na
sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsadhammÈ assÈma, na ca vata no
sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ Ègaccheyyun”ti, na kho panetaÑ
icchÈya pattabbaÑ, idampi yampicchaÑ na labhati tampi dukkhaÑ.
202. Tattha katame saÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ dukkhÈ.

SeyyathidaÑ, r|pupÈdÈnakkhandho vedanupÈdÈnakkhandho
saÒÒupÈdÈnakkhandho sa~khÈrupÈdÈnakkhandho viÒÒÈÓupÈdÈnakkhandho,
ime vuccanti saÑkhittena paÒcupÈdÈnakkhandhÈ dukkhÈ.
IdaÑ vuccati dukkhaÑ ariyasaccaÑ.

_____
2. Samudayasacca
203. Tattha katamaÑ dukkhasamudayaÑ ariyasaccaÑ, yÈyaÑ taÓhÈ
ponobhavikÈ1 nandirÈgasahagatÈ tatratatrÈbhinandinÊ. SeyyathidaÑ,
kÈmataÓhÈ bhavataÓhÈ vibhavataÓhÈ.
SÈ kho panesÈ taÓhÈ kattha uppajjamÈnÈ uppajjati, kattha nivisamÈnÈ
nivisati, yaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ
uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati.
KiÒca loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, cakkhuÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ,
etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. SotaÑ
______________________________________________________________
1. PonobbhavikÈ (SyÈ, Ka)
loke -pa-. GhÈnaÑ loke. JivhÈ loke. KÈyo loke. Mano loke piyar|paÑ
sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati.
R|pÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati,

ettha nivisamÈnÈ nivisati. SaddÈ loke -pa-. GandhÈ loke. RasÈ loke.
PhoÔÔhabbÈ loke. DhammÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ
uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati.
CakkhuviÒÒÈÓaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ

uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. SotaviÒÒÈÓaÑ loke -pa-.
GhÈnaviÒÒÈÓaÑ loke. JivhÈviÒÒÈÓaÑ loke. KÈyaviÒÒÈÓaÑ loke.
ManoviÒÒÈÓaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ
Cakkhusamphasso loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ

uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. Sotasamphasso loke -pa-.
GhÈnasamphasso loke. JivhÈsamphasso loke. KÈyasamphasso loke.
Manosamphasso loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ
CakkhusamphassajÈ vedanÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ

uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. SotasamphassajÈ vedanÈ
loke -pa-. GhÈnasamphassajÈ vedanÈ loke. JivhÈsamphassajÈ vedanÈ loke.
KÈyasamphassajÈ vedanÈ loke. ManosamphassajÈ vedanÈ loke piyar|paÑ
R|pasaÒÒÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ

uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. SaddasaÒÒÈ loke -pa-. GandhasaÒÒÈ
loke. RasasaÒÒÈ loke. PhoÔÔhabbasaÒÒÈ loke. DhammasaÒÒÈ loke piyar|paÑ
R|pasaÒcetanÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ

uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. SaddasaÒcetanÈ loke -pa-.
108 Vibha~gapÈÄi
GandhasaÒcetanÈ loke. RasasaÒcetanÈ loke. PhoÔÔhabbasaÒcetanÈ loke.

DhammasaÒcetanÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ
R|pataÓhÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ

uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. SaddataÓhÈ loke -pa-. GandhataÓhÈ
loke. RasataÓhÈ loke. PhoÔÔhabbataÓhÈ loke. DhammataÓhÈ loke piyar|paÑ
R|pavitakko loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ

uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. Saddavitakko loke -pa-. Gandhavitakko
loke. Rasavitakko loke. PhoÔÔhabbavitakko loke. Dhammavitakko loke
piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ
nivisati.
R|pavicÈro loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ

uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. SaddavicÈro loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ,
etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati.
GandhavicÈro loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ
uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. RasavicÈro loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ,
etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati.
PhoÔÔhabbavicÈro loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ uppajjamÈnÈ
uppajjati, ettha nivisamÈnÈ nivisati. DhammavicÈro loke piyar|paÑ
IdaÑ vuccati dukkhasamudayaÑ ariyasaccaÑ.

_____
3. Nirodhasacca
204. Tattha katamaÑ dukkhanirodhaÑ ariyasaccaÑ, yo tassÈyeva

taÓhÈya asesavirÈganirodho cÈgo paÔinissaggo mutti anÈlayo.
SÈ kho panesÈ taÓhÈ kattha pahÊyamÈnÈ pahÊyati, kattha nirujjhamÈnÈ

nirujjhati. YaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ
pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
KiÒca loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, cakkhuÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ,
etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati. SotaÑ loke
-pa-. GhÈnaÑ loke. JivhÈ loke. KÈyo loke. Mano loke piyar|paÑ
sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
R|pÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati,
ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati. SaddÈ loke -pa-. GandhÈ loke. RasÈ loke.
PhoÔÔhabbÈ loke. DhammÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ
pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
CakkhuviÒÒÈÓaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ
pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati. SotaviÒÒÈÓaÑ loke -pa-.
GhÈnaviÒÒÈÓaÑ loke. JIvhÈviÒÒÈÓaÑ loke. KÈyaviÒÒÈÓaÑ loke.
ManoviÒÒÈÓaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ
Cakkhusamphasso loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ
pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati. Sotasamphasso loke
-pa-. GhÈnasamphasso loke -pa-. JivhÈsamphasso loke. KÈyasamphasso
loke. Manosamphasso loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ
CakkhusamphassajÈ vedanÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ
pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati. SotasamphassajÈ vedanÈ
loke -pa-. GhÈnasamphassajÈ vedanÈ loke. JivhÈsamphassajÈ vedanÈ loke.
KÈyasamphassajÈ vedanÈ loke. ManosamphassajÈ vedanÈ loke piyar|paÑ
sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
R|pasaÒÒÈ loke. SaddasaÒÒÈ loke. GandhasaÒÒÈ loke. RasasaÒÒÈ loke.
PhoÔÔhabbasaÒÒÈ loke. DhammasaÒÒÈ loke
110 Vibha~gapÈÄi
piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha

nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
R|pasaÒcetanÈ loke. SaddasaÒcetanÈ loke. GandhasaÒcetanÈ loke.

RasasaÒcetanÈ loke. PhoÔÔhabbasaÒcetanÈ loke. DhammasaÒcetanÈ loke
piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha
nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
R|pataÓhÈ loke. SaddataÓhÈ loke. GandhataÓhÈ loke. RasataÓhÈ loke.

PhoÔÔhabbataÓhÈ loke. DhammataÓhÈ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, etthesÈ
taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
R|pavitakko loke. Saddavitakko loke. Gandhavitakko loke. Rasavitakko

loke. PhoÔÔhabbavitakko loke. Dhammavitakko loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ,
etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
R|pavicÈro loke. SaddavicÈro loke. GandhavicÈro loke. RasavicÈro

loke. PhoÔÔhabbavicÈro loke. DhammavicÈro loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ,
etthesÈ taÓhÈ pahÊyamÈnÈ pahÊyati, ettha nirujjhamÈnÈ nirujjhati.
IdaÑ vuccati dukkhanirodhaÑ ariyasaccaÑ.

_____
4. Maggasacca
205. Tattha katamaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ ariyasaccaÑ,

ayameva ariyo aÔÔha~giko maggo. SeyyathidaÑ, sammÈdiÔÔhi
sammÈsa~kappo sammÈvÈcÈ sammÈkammanto sammÈ-ÈjÊvo sammÈvÈyÈmo
sammÈsati sammÈsamÈdhi.
Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, dukkhe ÒÈÓaÑ dukkhasamudaye ÒÈÓaÑ

dukkhanirodhe ÒÈÓaÑ dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya ÒÈÓaÑ. AyaÑ
vuccati sammÈdiÔÔhi.
Tattha katamo sammÈsa~kappo, nekkhammasa~kappo

abyÈpÈdasa~kappo avihiÑsÈsa~kappo. AyaÑ vuccati sammÈsa~kappo.
Tattha katamÈ sammÈvÈcÈ, musÈvÈdÈ veramaÓÊ pisuÓÈya vÈcÈya
veramaÓÊ pharusÈya vÈcÈya veramaÓÊ samphappalÈpÈ veramaÓÊ. AyaÑ
vuccati sammÈvÈcÈ.
Tattha katamo sammÈkammanto, pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ adinnÈdÈnÈ
veramaÓÊ kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ. AyaÑ vuccati sammÈkammanto.
Tattha katamo sammÈ-ÈjÊvo, idha ariyasÈvako micchÈ-ÈjÊvaÑ pahÈya
sammÈ-ÈjÊvena jÊvikaÑ kappeti. AyaÑ vuccati sammÈ-ÈjÊvo.
Tattha katamo sammÈvÈyÈmo, idha bhikkhu anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ
akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ anuppÈdÈya chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ
Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, uppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ
dhammÈnaÑ pahÈnÈya chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ
paggaÓhÈti padahati, anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppÈdÈya
chandaÑ janeti vÈyamati viriya Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati,
uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ asammosÈya bhiyyobhÈvÈya
vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati
cittaÑ paggaÓhÈti padahati. AyaÑ vuccati sammÈvÈyÈmo.
Tattha katamÈ sammÈsati, idha bhikkhu kÈye kÈyÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ
sampajÈno satimÈ vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ. VedanÈsu -pa-. Citte
-pa-. Dhammesu dhammÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya
loke abhijjhÈdomanassaÑ. AyaÑ vuccati sammÈsati.
Tattha katamo sammÈsamÈdhi, idha bhikkhu vivicceya kÈmehi vivicca
akusalehi dhammehi savitakkaÑ savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtisukhaÑ
paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ
ajjhattaÑ sampasÈdanaÑ cetaso ekodibhÈvaÑ avitakkaÑ avicÈraÑ
samÈdhijaÑ pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, pÊtiyÈ ca
virÈgÈ upekkhako ca viharati sato ca sampajÈno sukhaÒca kÈyena
paÔisaÑvedeti, yaÑ taÑ ariyÈ Ècikkhanti “upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊ”ti,
tatiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati,
112 Vibha~gapÈÄi
sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca pahÈnÈ pubbeva somanassadomanassÈnaÑ

attha~gamÈ adukkhamasukhaÑ upekkhÈsatipÈrisuddhiÑ catutthaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati. AyaÑ vuccati sammÈsamÈdhi.
IdaÑ vuccati dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ ariyasaccaÑ.
_____
206. CattÈri saccÈni dukkhaÑ dukkhasamudayo dukkhanirodho
dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ.
Tattha katamo dukkhasamudayo, taÓhÈ. AyaÑ vuccati
dukkhasamudayo.
Tattha katamaÑ dukkhaÑ, avasesÈ ca kilesÈ avasesÈ ca akusalÈ
dhammÈ tÊÓi ca kusalam|lÈni sÈsavÈni avasesÈ ca sÈsavÈ kusalÈ dhammÈ
sÈsavÈ ca kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈ, ye ca dhammÈ kiriyÈ neva
kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ sabbaÒca r|paÑ. IdaÑ vuccati
dukkhaÑ.
Tattha katamo dukkhanirodho, taÓhÈya pahÈnaÑ. AyaÑ vuccati
dukkhanirodho.
Tattha katamÈ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ, idha bhikkhu yasmiÑ
samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti niyyÈnikaÑ apacayagÈmiÑ
diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ vivicceva kÈmehi -pa-
paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ,
tasmiÑ samaye aÔÔha~giko maggo hoti sammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhi.
Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho
dhammavicayo sammÈdiÔÔhi dhammavicayasambojjha~go magga~gaÑ
maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati sammÈdiÔÔhi.
Tattha katamo sammÈsa~kappo, yo takko vitakko -pa- sammÈsa~kappo
magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati sammÈsa~kappo.
Tattha katamÈ sammÈvÈcÈ, yÈ cat|hi vacÊduccaritehi Èrati virati

paÔivirati veramaÓÊ1 akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo
setughÈto sammÈvÈcÈ magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati
sammÈvÈcÈ.
Tattha katamo sammÈkammanto, yÈ tÊhi kÈyaduccaritehi Èrati virati
paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto
sammÈkammanto magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati
sammÈkammanto.
Tattha katamo sammÈ-ÈjÊvo, yÈ micchÈ ÈjÊvÈ Èrati virati paÔivirati
veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto sammÈ-
ÈjÊvo magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati sammÈ-ÈjÊvo.
Tattha katamo sammÈvÈyÈmo, yo cetasiko vÊriyÈrambho2 -pa-
sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ
vuccati sammÈvÈyÈmo.
Tattha katamÈ sammÈsati, yÈ sati anussati -pa- sammÈsati
satisambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati
sammÈsati.
Tattha katamo sammÈsamÈdhi, yÈ cittassa Ôhiti saÓÔhiti -pa-
sammÈsamÈdhi samÈdhisambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ.
AyaÑ vuccati sammÈsamÈdhi. AyaÑ vuccati dukkhanirodhagÈminÊ
paÔipadÈ, avasesÈ dhammÈ dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya sampayuttÈ.
207. Tattha katamo dukkhasamudayo, taÓhÈ ca avasesÈ ca kilesÈ. AyaÑ

vuccati dukkhasamudayo.
Tattha katamaÑ dukkhaÑ, avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ tÊÓi ca
kusalam|lÈni sÈsavÈni avasesÈ ca sÈsavÈ kusalÈ dhammÈ sÈsavÈ ca
kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈ, ye ca dhammÈ kiriyÈ neva kusalÈ
nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ sabbaÒca r|paÑ. IdaÑ vuccati dukkhaÑ.
______________________________________________________________
1. VeramaÓi (Ka) evamuparipi. 2. ViriyÈrambho (SÊ, SyÈ)
114 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamo dukkhanirodho, taÓhÈya ca avasesÈnaÒca kilesÈnaÑ

pahÈnaÑ. AyaÑ vuccati dukkhanirodho.
tasmiÑ samaye aÔÔha~giko maggo hoti sammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhi.
AyaÑ vuccati dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ, avasesÈ dhammÈ
dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya sampayuttÈ.
208. Tattha katamo dukkhasamudayo, taÓhÈ ca avasesÈ ca kilesÈ

avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ. AyaÑ vuccati dukkhasamudayo.
Tattha katamaÑ dukkhaÑ, tÊÓi ca kusalam|lÈni sÈsavÈni avasesÈ ca
sÈsavÈ kusalÈ dhammÈ sÈsavÈ ca kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈ ye
ca dhammÈ kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ sabbaÒca
r|paÑ. IdaÑ vuccati dukkhaÑ.
avasesÈnaÒca akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnaÑ. AyaÑ vuccati
dukkhanirodho.
tasmiÑ samaye aÔÔha~giko maggo hoti, sammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhi.
AyaÑ vuccati dukkhanirodagÈminÊ paÔipadÈ, avasesÈ dhammÈ

avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ tÊÓi ca kusalam|lÈni sÈsavÈni. AyaÑ vuccati
dukkhasamudayo.
Tattha katamaÑ dukkhaÑ, avasesÈ ca sÈsavÈ kusalÈ dhammÈ sÈsavÈ ca
kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈ ye ca dhammÈ kiriyÈ neva kusalÈ
nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ sabbaÒca r|paÑ. IdaÑ vuccati dukkhaÑ.

avasesÈnaÒca akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ tiÓÓaÒca kusalam|lÈnaÑ sÈsavÈnaÑ
pahÈnaÑ. AyaÑ vuccati dukkhanirodho.

avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ tÊÓi ca kusalam|lÈni sÈsavÈni avasesÈ ca sÈsavÈ
kusalÈ dhammÈ. AyaÑ vuccati dukkhasamudayo.
Tattha katamaÑ dukkhaÑ, sÈsavÈ kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈ
ye ca dhammÈ kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ sabbaÒca
avasesÈnaÒca sÈsavÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnaÑ. AyaÑ vuccati
dukkhanirodho.

116 Vibha~gapÈÄi

dukkhasamudayo.
sÈsavÈ ca kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈ ye ca dhammÈ kiriyÈ neva
kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ sabbaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati
dukkhaÑ.
dukkhanirodho.
tasmiÑ samaye paÒca~giko maggo hoti sammÈdiÔÔhi sammÈsa~kappo
sammÈvÈyÈmo sammÈsati sammÈsamÈdhi.
Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho
maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati sammÈdiÔÔhi.
magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati sammÈsa~kappo.
Tattha katamo sammÈvÈyÈmo, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa-
sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ
satisambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati
sammÈsati.
Tattha katamo sammÈsamÈdhi, yÈ cittassa Ôhiti -pa- sammÈsamÈdhi
samÈdhisambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ. AyaÑ vuccati
sammÈsamÈdhi. AyaÑ vuccati dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ, avasesÈ
dhammÈ dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya sampayuttÈ.

avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ tÊÓi ca kusalam|lÈni
sÈsavÈni avasesÈ ca sÈsavÈ kusalÈ dhammÈ. AyaÑ vuccati dukkhasamudayo.

dukkhanirodho.
sammÈvÈyÈmo sammÈsati sammÈsamÈdhi. AyaÑ vuccati
dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ, avasesÈ dhammÈ dukkhanirodhagÈminiyÈ
paÔipadÈya sampayuttÈ.

dukkhasamudayo.
sÈsavÈ ca kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkÈ ye ca dhammÈ kiriyÈ neva
kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ sabbaÒca r|paÑ. IdaÑ vuccati
dukkhaÑ.
dukkhanirodho.
paÔhamaÑ jhÈnaÑ
118 Vibha~gapÈÄi
upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye

phasso hoti -pa- avikkhepo hoti. AyaÑ vuccati dukkhanirodhagÈminÊ
paÔipadÈ.
214. Tattha katamo dukkhasamusayo, taÓhÈ ca avasesÈ ca kilesÈ

avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ tÊÓi ca kusalam|lÈni sÈsavÈni avasesÈ ca sÈsavÈ
kusalÈ dhammÈ. AyaÑ vuccati dukkhasamudayo.
dukkhanirodho.
tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti. AyaÑ vuccati
_____
3. PaÒhÈpucchaka
215. CattÈri ariyasaccÈni dukkhaÑ ariyasaccaÑ dukkhasamudayaÑ
ariyasaccaÑ dukkhanirodhaÑ ariyasaccaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ
ariyasaccaÑ.
216. CatunnaÑ ariyasaccÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
217. SamudayasaccaÑ akusalaÑ. MaggasaccaÑ kusalaÑ.
NirodhasaccaÑ abyÈkataÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ kusalaÑ, siyÈ akusalaÑ,
siyÈ abyÈkataÑ. Dve saccÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. NirodhasaccaÑ na vattabbaÑ
“sukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi, “dukkhÈya vedanÈya
sampayuttan”tipi, “adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi.
DukkhasaccaÑ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ dukkhÈya
vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ,
siyÈ na vattabbaÑ “sukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi, “dukkhÈya
vedanÈya sampayuttan”tipi, “adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttan”tipi. Dve saccÈ vipÈkadhammadhammÈ. NirodhasaccaÑ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ vipÈkaÑ, siyÈ
vipÈkadhammadhammaÑ, siyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammaÑ.
SamudayasaccaÑ anupÈdinnupÈdÈniyaÑ. Dve saccÈ anupÈdinna-
anupÈdÈniyÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyaÑ, siyÈ
anupÈdinnupÈdÈniyaÑ.
SamudayasaccaÑ saÑkiliÔÔhasaÑkilesikaÑ. Dve saccÈ asaÑkiliÔÔha-
asaÑkilesikÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ saÑkiliÔÔhasaÑkilesikaÑ, siyÈ
asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikaÑ. SamudayasaccaÑ savitakkasavicÈraÑ.
NirodhasaccaÑ avitakka-avicÈraÑ. MaggasaccaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ,
siyÈ avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ avitakka-avicÈraÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ
savitakkasavicÈraÑ, siyÈ avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ avitakka-avicÈraÑ,
siyÈ na vattabbaÑ “savitakkasavicÈran”tipi, “avitakkavicÈramattan”tipi,
“avitakka-avicÈran”tipi. Dve saccÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ,
siyÈ upekkhÈsahagatÈ. NirodhasaccaÑ na vattabbaÑ “pÊtisahagatan”tipi,
“sukhasahagatan”tipi, “upekkhÈsahagatan”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ
pÊtisahagataÑ, siyÈ sukhasahagataÑ, siyÈ upekkhÈsahagataÑ, siyÈ na
vattabbaÑ “pÊtisahagatan”tipi, “sukhasahagatan”tipi,
“upekkhÈsahagatan”tipi.
Dve saccÈ neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. SamudayasaccaÑ
siyÈ dassanena pahÈtabbaÑ, siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbaÑ. DukkhasaccaÑ
siyÈ dassanena pahÈtabbaÑ, siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbaÑ, siyÈ neva
dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbaÑ. Dve saccÈ neva dassanena na
bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. SamudayasaccaÑ siyÈ dassanena
pahÈtabbahetukaÑ, siyÈ bhÈvanÈya
120 Vibha~gapÈÄi
pahÈtabbahetukaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ dassanena pahÈtabbahetukaÑ, siyÈ

bhÈvanÈya pahÈtabbahetukaÑ, siyÈ neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukaÑ. SamudayasaccaÑ ÈcayagÈmi. MaggasaccaÑ
apacayagÈmi. NirodhasaccaÑ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmi. DukkhasaccaÑ
siyÈ ÈcayagÈmi, siyÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmi. MaggasaccaÑ sekkhaÑ.
TÊÓi saccÈni nevasekkhanÈsekkhÈ. SamudayasaccaÑ parittaÑ. Dve saccÈ
appamÈÓÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ parittaÑ, siyÈ mahaggataÑ. NirodhasaccaÑ
anÈrammaÓaÑ. MaggasaccaÑ appamÈÓÈrammaÓaÑ. SamudayasaccaÑ siyÈ
parittÈrammaÓaÑ, siyÈ mahaggatÈrammaÓaÑ, na appamÈÓÈrammaÓaÑ, siyÈ
na vattabbaÑ “parittÈrammaÓan”tipi, “mahaggatÈrammaÓan”tipi.
DukkhasaccaÑ siyÈ parittÈrammaÓaÑ, siyÈ mahaggatÈrammaÓaÑ, siyÈ
appamÈÓÈrammaÓaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “parittÈrammaÓan”tipi,
“mahaggatÈrammaÓan”tipi, “appamÈÓÈrammaÓan”tipi.
SamudayasaccaÑ hÊnaÑ. Dve saccÈ paÓÊtÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ hÊnaÑ,
siyÈ majjhimaÑ. NirodhasaccaÑ aniyataÑ. MaggasaccaÑ sammattaniyataÑ.
Dve saccÈ siyÈ micchattaniyatÈ siyÈ aniyatÈ. NirodhasaccaÑ anÈrammaÓaÑ.
SamudayasaccaÑ na vattabbaÑ “maggÈrammaÓan”tipi, “maggahetukan”tipi,
“maggÈdhipatÊ”tipi. MaggasaccaÑ na maggÈrammaÓaÑ maggahetukaÑ,
siyÈ maggÈdhipati, siyÈ na vattabbaÑ “maggÈdhipatÊ”ti. DukkhasaccaÑ siyÈ
maggÈrammaÓaÑ, na maggahetukaÑ. SiyÈ maggÈdhipati, siyÈ na vattabbaÑ
“maggÈrammaÓan”tipi, “maggÈdhipatÊ”tipi. Dve saccÈ siyÈ uppannÈ, siyÈ
anuppannÈ, na vattabbÈ “uppÈdino”ti. NirodhasaccaÑ na vattabbaÑ
“uppannan”tipi, “anuppannan”tipi, “uppÈdÊ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ
uppannaÑ, siyÈ anuppannaÑ, siyÈ uppÈdi. TÊÓi saccÈni siyÈ atÊtÈ, siyÈ
anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ. NirodhasaccaÑ na vattabbaÑ “atÊtan”tipi,
“anÈgatan”tipi, “paccuppannan”tipi. NirodhasaccaÑ anÈrammaÓaÑ.
MaggasaccaÑ na vattabbaÑ “atÊtÈrammaÓan”tipi, “anÈgatÈrammaÓan”tipi,
“paccuppannÈrammaÓan”tipi. Dve saccÈ siyÈ atÊtÈrammaÓÈ, siyÈ
anÈgatÈrammaÓÈ, siyÈ paccuppannÈrammaÓÈ, siyÈ na vattabbÈ
“atÊtÈrammaÓÈ”tipi, “anÈgatÈrammaÓÈ”tipi, “paccuppannÈrammaÓÈ”tipi.
NirodhasaccaÑ bahiddhÈ. TÊÓi saccÈni siyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈ. NirodhasaccaÑ anÈrammaÓaÑ. MaggasaccaÑ
bahiddhÈrammaÓaÑ. SamudayasaccaÑ siyÈ ajjhattÈrammaÓaÑ, siyÈ
bahiddhÈrammaÓaÑ, siyÈ ajjhattabahiddhÈrammaÓaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ
ajjhattÈrammaÓaÑ, siyÈ bahiddhÈrammaÓaÑ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈrammaÓaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “ajjhattÈrammaÓan”tipi,

“bahiddhÈrammaÓan”tipi, “ajjhattabahiddhÈrammaÓan”tipi. TÊÓi saccÈni
anidassana-appaÔighÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ sanidassanasappaÔighaÑ, siyÈ
anidassanasappaÔighaÑ, siyÈ anidassana-appaÔighaÑ.
2. Duka
218. SamudayasaccaÑ hetu. NirodhasaccaÑ na hetu. Dve saccÈ siyÈ
het|, siyÈ na het|. Dve saccÈ sahetukÈ. NirodhasaccaÑ ahetukaÑ.
DukkhasaccaÑ siyÈ sahetukaÑ, siyÈ ahetukaÑ. Dve saccÈ hetusampayuttÈ.
NirodhasaccaÑ hetuvippayuttaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ hetusampayuttaÑ,
siyÈ hetuvippayuttaÑ. SamudayasaccaÑ hetu ceva sahetukaÒca.
NirodhasaccaÑ na vattabbaÑ “hetu ceva sahetukaÒcÈ”tipi, “sahetukaÒceva
na ca het|”tipi. MaggasaccaÑ siyÈ hetu ceva sahetukaÒca, siyÈ
sahetukaÒceva na ca hetu. DukkhasaccaÑ siyÈ hetu ceva sahetukaÒca, siyÈ
sahetukaÒceva na ca hetu, siyÈ na vattabbaÑ “hetu ceva sahetukaÒcÈ”tipi,
“sahetukaÒceva na ca het|”tipi. SamudayasaccaÑ hetu ceva
hetusampayuttaÒca. NirodhasaccaÑ na vattabbaÑ “hetu ceva
hetusampayuttaÒcÈ”tipi, “hetusampayuttaÒceva na ca het|”tipi.
MaggasaccaÑ siyÈ hetu ceva hetusampayuttaÒca, siyÈ hetusampayuttaÒceva
na ca hetu. DukkhasaccaÑ siyÈ hetu ceva hetusampayuttaÒca, siyÈ
hetusampayuttaÒceva na ca hetu, siyÈ na vattabbaÑ “hetu ceva
hetusampayuttaÒcÈ”tipi, “hetusampayuttaÒceva na ca het|”tipi.
NirodhasaccaÑ na hetu-ahetukaÑ. SamudayasaccaÑ na vattabbaÑ “na
hetusahetukan”tipi, “na hetu-ahetukan”tipi. MaggasaccaÑ siyÈ na
hetusahetukaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “na hetusahetukan”tipi, “na hetu-
ahetukan”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ na hetusahetukaÑ, siyÈ na hetu-
ahetukaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “na hetusahetukan”tipi, “na hetu-ahetukan”tipi.
(1)
TÊÓi saccÈni sappaccayÈ. NirodhasaccaÑ appaccayaÑ. TÊÓi saccÈni
sa~khatÈ. NirodhasaccaÑ asa~khataÑ. TÊÓi saccÈni anidassanÈ.
DukkhasaccaÑ siyÈ sanidassanaÑ, siyÈ anidassanaÑ. TÊÓi saccÈni
appaÔighÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ sappaÔighaÑ, siyÈ appaÔighaÑ. TÊÓi saccÈni
ar|pÈni. DukkhasaccaÑ siyÈ r|paÑ, siyÈ ar|paÑ. Dve
122 Vibha~gapÈÄi
saccÈ lokiyÈ. Dve saccÈ lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ, kenaci na viÒÒeyyÈ. (2)
SamudayasaccaÑ Èsavo. Dve saccÈ no ÈsavÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ
Èsavo, siyÈ no Èsavo. Dve saccÈ sÈsavÈ. Dve saccÈ anÈsavÈ.
SamudayasaccaÑ ÈsavasampayuttÈ. Dve saccÈ ÈsavavippayuttÈ.
DukkhasaccaÑ siyÈ ÈsavasampayuttaÑ, siyÈ ÈsavavippayuttaÑ.
SamudayasaccaÑ Èsavo ceva sÈsavaÒca. Dve saccÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva
sÈsavÈ cÈ”tipi, “sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ Èsavo
ceva sÈsavaÒca, siyÈ sÈsavaÒceva no ca Èsavo. SamudayasaccaÑ Èsavo ceva
ÈsavasampayuttaÒca. Dve saccÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ
cÈ”tipi, “ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ Èsavo
ceva ÈsavasampayuttaÒca, siyÈ ÈsavasampayuttaÒceva no ca Èsavo, siyÈ na
vattabbaÑ “Èsavo ceva ÈsavasampayuttaÒcÈ”tipi, “ÈsavasampayuttaÒceva no
ca Èsavo”tipi. Dve saccÈ Èsavavippayutta-anÈsavÈ. SamudayasaccaÑ na
vattabbaÑ “ÈsavavippayuttasÈsavan”tipi, “Èsavavippayutta-anÈsavan”tipi.
DukkhasaccaÑ siyÈ ÈsavavippayuttasÈsavaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
“ÈsavavippayuttasÈsavan”tipi, “Èsavavippayutta-anÈsavan”tipi. (3)
SamudayasaccaÑ saÑyojanaÑ. Dve saccÈ no saÑyojanÈ.
DukkhasaccaÑ siyÈ saÑyojanaÑ, siyÈ no saÑyojanaÑ. Dve saccÈ
saÑyojaniyÈ. Dve saccÈ asaÑyojaniyÈ. SamudayasaccaÑ
saÑyojanasampayuttaÑ. Dve saccÈ saÑyojanavippayuttÈ. DukkhasaccaÑ
siyÈ saÑyojanasampayuttaÑ, siyÈ saÑyojanavippayuttaÑ. SamudayasaccaÑ
saÑyojanaÒceva saÑyojaniyaÒca. Dve saccÈ na vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva
saÑyojaniyÈ cÈ”tipi, “saÑyojaniyÈ ceva no ca saÑyojanÈ”tipi.
DukkhasaccaÑ siyÈ saÑyojanaÒceva saÑyojaniyaÒca, siyÈ
saÑyojaniyaÒceva no ca saÑyojanaÑ. SamudayasaccaÑ saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayuttaÒca. Dve saccÈ na vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva
saÑyojanasampayuttÈ cÈ”tipi, “saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca
saÑyojanÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayuttaÒca, siyÈ saÑyojanasampayuttaÒceva no ca
saÑyojanaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayuttaÒcÈ”tipi, saÑyojanasampayuttaÒceva no ca
saÑyojanan”tipi. Dve saccÈ saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyÈ.

SamudayasaccaÑ na vattabbaÑ “saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyan”tipi,
“saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyan”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ
saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
“saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyan”tipi, “saÑyojanavippayutta-
asaÑyojaniyan”tipi. (4)
SamudayasaccaÑ gantho. Dve saccÈ no ganthÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ
gantho, siyÈ no gantho. Dve saccÈ ganthaniyÈ. Dve saccÈ aganthaniyÈ. Dve
saccÈ ganthavippayuttÈ. Dve saccÈ siyÈ ganthasampayuttÈ, siyÈ
ganthavippayuttÈ. SamudayasaccaÑ gantho ceva ganthaniyaÒca. Dve saccÈ
na vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthaniyÈ cÈ”tipi, “ganthaniyÈ ceva no ca
ganthÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ gantho ceva ganthaniyaÒca, siyÈ
ganthaniyaÒceva no ca gantho. SamudayasaccaÑ gantho ceva
ganthasampayuttaÒca, siyÈ na vattabbaÑ “gantho ceva
ganthasampayuttaÒcÈ”tipi, “ganthasampayuttaÒceva no ca gantho”tipi. Dve
saccÈ na vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthasampayuttÈ cÈ”tipi,
“ganthasampayuttÈ ceva no ca gantho”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ gantho ceva
ganthasampayuttaÒca, siyÈ ganthasampayuttaÒceva no ca gantho, siyÈ na
vattabbaÑ “gantho ceva ganthasampayuttaÒcÈ”tipi, “ganthasampayuttaÒceva
no ca gantho”tipi. Dve saccÈ ganthavippayutta-aganthaniyÈ. Dve saccÈ siyÈ
ganthavippayuttaganthaniyÈ, siyÈ na vattabbÈ
SamudayasaccaÑ ogho -pa- yogo -pa- nÊvaraÓaÑ. Dve saccÈ no
nÊvaraÓÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ nÊvaraÓaÑ, siyÈ no nÊvaraÓaÑ. Dve saccÈ
nÊvaraÓiyÈ. Dve saccÈ anÊvaraÓiyÈ. SamudayasaccaÑ nÊvaraÓasampayuttaÑ.
Dve saccÈ nÊvaraÓavippayuttÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ nÊvaraÓasampayuttaÑ
siyÈ nÊvaraÓavippayuttaÑ. SamudayasaccaÑ nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyaÒca.
Dve saccÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva nÊvaraÓiyÈ cÈ”tipi, “nÊvaraÓiyÈ ceva
no ca nÊvaraÓÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓiyaÒca, siyÈ
nÊvaraÓiyaÒceva no ca nÊvaraÓaÑ. SamudayasaccaÑ nÊvaraÓaÒceva
nÊvaraÓasampayuttaÒca. Dve saccÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva
DukkhasaccaÑ siyÈ nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayuttaÒca, siyÈ
nÊvaraÓasampayuttaÒceva no ca nÊvaraÓaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
“nÊvaraÓaÒceva
124 Vibha~gapÈÄi
nÊvaraÓasampayuttaÒcÈ”tipi, “nÊvaraÓasampayuttaÒceva no ca
nÊvaraÓan”tipi. Dve saccÈ nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyÈ, samudayasaccaÑ
na vattabbaÑ “nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyan”tipi, “nÊvaraÓavippayutta-
anÊvaraÓiyan”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyaÑ, siyÈ
na vattabbaÑ “nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyan”tipi, “nÊvaraÓavippayutta-
anÊvaraÓiyan”tipi. (8)
TÊÓi saccÈni no parÈmÈsÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ parÈmÈso, siyÈ no
parÈmÈso. Dve saccÈ parÈmaÔÔhÈ. Dve saccÈ aparÈmaÔÔhÈ. Dve saccÈ
parÈmÈsavippayuttÈ. SamudayasaccaÑ siyÈ parÈmÈsasampayuttaÑ, siyÈ
parÈmÈsavippayuttaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ parÈmÈsasampayuttaÑ, siyÈ
parÈmÈsavippayuttaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “parÈmÈsasampayuttan”tipi,
“parÈmÈsavippayuttan”tipi. SamudayasaccaÑ na vattabbaÑ “parÈmÈso ceva
parÈmaÔÔhaÒcÈ”ti, parÈmaÔÔhaÒceva no ca parÈmÈso. Dve saccÈ na vattabbÈ
“parÈmÈsÈ ceva parÈmaÔÔhÈ cÈ”tipi, “parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈsÈ”tipi.
DukkhasaccaÑ siyÈ parÈmÈso ceva parÈmaÔÔhaÒca, siyÈ parÈmaÔÔhaÒceva no
ca parÈmÈso. Dve saccÈ parÈmÈsavippayutta-aparÈmaÔÔhÈ. Dve saccÈ siyÈ
parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔhÈ, siyÈ na vattabbÈ
“parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔhÈ”tipi, “parÈmÈsavippayutta-aparÈmaÔÔhÈ”tipi.
(9)
Dve saccÈ sÈrammaÓÈ. NirodhasaccaÑ anÈrammaÓaÑ. DukkhasaccaÑ
siyÈ sÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓaÑ. TÊÓi saccÈni no cittÈ. DukkhasaccaÑ
siyÈ cittaÑ, siyÈ no cittaÑ. Dve saccÈ cetasikÈ. NirodhasaccaÑ acetasikaÑ.
DukkhasaccaÑ siyÈ cetasikaÑ, siyÈ acetasikaÑ. Dve saccÈ cittasampayuttÈ.
NirodhasaccaÑ cittavippayuttaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ cittasampayuttaÑ,
siyÈ cittavippayuttaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “cittena sampayuttan”tipi, “cittena
vippayuttan”tipi. Dve saccÈ cittasaÑsaÔÔhÈ. NirodhasaccaÑ
cittavisaÑsaÔÔhaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ cittasaÑsaÔÔhaÑ, siyÈ
cittavisaÑsaÔÔhaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “cittena saÑsaÔÔhan”tipi, “cittena
visaÑsaÔÔhan”tipi. Dve saccÈ cittasamuÔÔhÈnÈ. NirodhasaccaÑ no
cittasamuÔÔhÈnaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ cittasamuÔÔhÈnaÑ, siyÈ no
cittasamuÔÔhÈnaÑ. Dve saccÈ cittasahabhuno. NirodhasaccaÑ no
cittasahabh|. DukkhasaccaÑ siyÈ cittasahabh|, siyÈ no cittasahabh|. Dve
saccÈ cittÈnuparivattino. NirodhasaccaÑ no cittÈnuparivatti. DukkhasaccaÑ
siyÈ cittÈnuparivatti, siyÈ no cittÈnuparivatti. Dve saccÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ. NirodhasaccaÑ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ

cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnaÑ, siyÈ no cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnaÑ. Dve saccÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno. NirodhasaccaÑ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabh|. DukkhasaccaÑ siyÈ
Dve saccÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino. NirodhasaccaÑ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivatti. DukkhasaccaÑ siyÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivatti, siyÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivatti. TÊÓi saccÈni bÈhirÈ. DukkhasaccaÑ
siyÈ ajjhattaÑ, siyÈ bÈhiraÑ. (10)
TÊÓi saccÈni no upÈdÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ upÈdÈ, siyÈ no upÈdÈ. TÊÓi
saccÈni anupÈdinnÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ upÈdinnaÑ, siyÈ anupÈdinnaÑ.
SamudayasaccaÑ upÈdÈnaÑ. Dve saccÈ no upÈdÈnÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ
upÈdÈnaÑ, siyÈ no upÈdÈnaÑ. Dve saccÈ upÈdÈniyÈ. Dve saccÈ
anupÈdÈniyÈ. Dve saccÈ upÈdÈnavippayuttÈ. Dve saccÈ siyÈ
upÈdÈnasampayuttÈ, siyÈ upÈdÈnavippayuttÈ. SamudayasaccaÑ
upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyaÒca. Dve saccÈ na vattabbÈ “upÈdÈnÈ ceva
upÈdÈniyÈ cÈ”tipi, “upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ
upÈdÈnaÒceva upÈdÈniyaÒca, siyÈ upÈdÈniyaÒceva no ca upÈdÈnaÑ.
SamudayasaccaÑ siyÈ upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttaÒca. SiyÈ na
vattabbaÑ “upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttaÒcÈ”tipi,
“upÈdÈnasampayuttaÒceva no ca upÈdÈnan”tipi. Dve saccÈ na vattabbÈ
“upÈdÈnÈ ceva upÈdÈnasampayuttÈ cÈ”tipi, “upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca
upÈdÈnÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttaÒca,
siyÈ upÈdÈnasampayuttaÒceva no ca upÈdÈnaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
“upÈdÈnaÒceva upÈdÈnasampayuttaÒcÈ”tipi, “upÈdÈnasampayuttaÒceva no
ca upÈdÈnan”tipi. Dve saccÈ upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyÈ. Dve saccÈ
siyÈ upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyÈ, siyÈ na vattabbÈ “upÈdÈnavippayutta-
upÈdÈniyÈ”tipi, “upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyÈ”tipi. (11)
SamudayasaccaÑ kileso. Dve saccÈ no kilesÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ
kileso, siyÈ no kileso. Dve saccÈ saÑkilesikÈ. Dve saccÈ asaÑkilesikÈ.
SamudayasaccaÑ saÑkiliÔÔhaÑ. Dve saccÈ asaÑkiliÔÔhÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ
saÑkiliÔÔhaÑ, siyÈ asaÑkiliÔÔhaÑ. SamudayasaccaÑ kilesasampayuttaÑ. Dve
saccÈ kilesavippayuttÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ kilesasampayuttaÑ,
126 Vibha~gapÈÄi
siyÈ kilesavippayuttaÑ. SamudayasaccaÑ kileso ceva saÑkilesikaÒca. Dve

saccÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkilesikÈ cÈ”tipi, “saÑkilesikÈ ceva no ca
kilesÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ kileso ceva saÑkilesikaÒca, siyÈ
saÑkilesikaÒceva no ca kileso. SamudayasaccaÑ kileso ceva saÑkiliÔÔhaÒca.
Dve saccÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkiliÔÔhÈ cÈ”tipi, “saÑkiliÔÔhÈ ceva no
ca kilesÈ”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ kileso ceva saÑkiliÔÔhaÒca, siyÈ
saÑkiliÔÔhaÒceva no ca kileso, siyÈ na vattabbaÑ “kileso ceva
saÑkiliÔÔhaÒcÈ”tipi, “saÑkiliÔÔhaÒceva no ca kileso”tipi. SamudayasaccaÑ
kileso ceva kilesasampayuttaÒca. Dve saccÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva
kilesasampayuttÈ cÈ”tipi, “kilesasampayuttÈ ceva no ca kilesÈ”tipi.
DukkhasaccaÑ siyÈ kileso ceva kilesasampayuttaÒca, siyÈ
kilesasampayuttaÒceva no ca kileso, siyÈ na vattabbaÑ “kileso ceva
kilesasampayuttaÒcÈ”tipi, “kilesasampayuttaÒceva no ca kileso”tipi. Dve
saccÈ kilesavippayutta-asaÑkilesikÈ. SamudayasaccaÑ na vattabbaÑ
“kilesavippayuttasaÑkilesikan”tipi, “kilesavippayutta-asaÑkilesikan”tipi.
DukkhasaccaÑ siyÈ kilesavippayuttasaÑkilesikaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
(12)
Dve saccÈ na dassanena pahÈtabbÈ. Dve saccÈ siyÈ dassanena
pahÈtabbÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbÈ. Dve saccÈ na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. Dve saccÈ siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, siyÈ na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. Dve saccÈ na dassanena pahÈtabbahetukÈ. Dve saccÈ siyÈ
dassanena pahÈtabbahetukÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbahetukÈ. Dve saccÈ
na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. Dve saccÈ siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ,
siyÈ na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. SamudayasaccaÑ savitakkaÑ.
NirodhasaccaÑ avitakkaÑ. Dve saccÈ siyÈ savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ.
SamudayasaccaÑ savicÈraÑ. NirodhasaccaÑ avicÈraÑ. Dve saccÈ siyÈ
savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ. NirodhasaccaÑ appÊtikaÑ. TÊÓi saccÈni siyÈ
sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ. NirodhasaccaÑ na pÊtisahagataÑ. TÊÓi saccÈni siyÈ
pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ.
nirodhasaccaÑ na sukhasahagataÑ. TÊÓi saccÈni siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ na

sukhasahagatÈ. NirodhasaccaÑ na upekkhÈsahagataÑ. TÊÓi saccÈni siyÈ
SamudayasaccaÑ kÈmÈvacaraÑ. Dve saccÈ na kÈmÈvacarÈ.
DukkhasaccaÑ siyÈ kÈmÈvacaraÑ, siyÈ na kÈmÈvacaraÑ. TÊÓi saccÈni na
r|pÈvacarÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ r|pÈvacaraÑ, siyÈ na r|pÈvacaraÑ. TÊÓi
saccÈni na ar|pÈvacarÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ ar|pÈvacaraÑ, siyÈ na
ar|pÈvacaraÑ. Dve saccÈ pariyÈpannÈ. Dve saccÈ apariyÈpannÈ.
MaggasaccaÑ niyyÈnikaÑ. TÊÓi saccÈni aniyyÈnikÈ. MaggasaccaÑ niyataÑ.
NirodhasaccaÑ aniyataÑ. Dve saccÈ siyÈ niyatÈ, siyÈ aniyatÈ. Dve saccÈ sa-
uttarÈ. Dve saccÈ anuttarÈ. SamudayasaccaÑ saraÓaÑ. Dve saccÈ araÓÈ.
DukkhasaccaÑ siyÈ saraÓaÑ, siyÈ araÓanti. (13)
PaÒhÈpucchakaÑ.
Saccavibha~go niÔÔhito.
5. Indriyavibha~ga
219. BÈvÊsatindriyÈni cakkhundriyaÑ sotindriyaÑ ghÈnindriyaÑ
jivhindriyaÑ kÈyindriyaÑ manindriyaÑ itthindriyaÑ purisindriyaÑ
jÊvitindriyaÑ sukhindriyaÑ dukkhindriyaÑ somanassindriyaÑ
domanassindriyaÑ upekkhindriyaÑ saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ1
satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ
aÒÒindriyaÑ aÒÒÈtÈvindriyaÑ.
220. Tattha katamaÑ cakkhundriyaÑ, yaÑ cakkhu catunnaÑ

mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya pasÈdo -pa- suÒÒo gÈmopeso. IdaÑ vuccati
cakkhundriyaÑ. (1)
Tattha katamaÑ sotindriyaÑ -pa- ghÈnindriyaÑ -pa- jivhindriyaÑ -pa-
kÈyindriyaÑ yo kÈyo catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈya pasÈdo -pa- suÒÒo
gÈmopeso. IdaÑ vuccati kÈyindriyaÑ. (5)
Tattha katamaÑ manindriyaÑ, ekavidhena manindriyaÑ–
phassasampayuttaÑ duvidhena manindriyaÑ–atthi sahetukaÑ, atthi
ahetukaÑ. Tividhena manindriyaÑ–atthi kusalaÑ, atthi akusalaÑ, atthi
abyÈkataÑ. Catubbidhena manindriyaÑ–atthi kÈmÈvacaraÑ, atthi
r|pÈvacaraÑ, atthi ar|pÈvacaraÑ, atthi apariyÈpannaÑ. PaÒcavidhena
manindriyaÑ–atthi sukhindriyasampayuttaÑ, atthi
dukkhindriyasampayuttaÑ, atthi somanassindriyasampayuttaÑ, atthi
domanassindriyasampayuttaÑ, atthi upekkhindriyasampayuttaÑ.
Chabbidhena manindriyaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- manoviÒÒÈÓaÑ. EvaÑ
chabbidhena manindriyaÑ.
Sattavidhena manindriyaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ,
manodhÈtu, manoviÒÒÈÓadhÈtu. EvaÑ sattavidhena manindriyaÑ.
AÔÔhavidhena manindriyaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ atthi
sukhasahagataÑ, atthi dukkhasahagataÑ, manodhÈtu, manoviÒÒÈÓadhÈtu.
EvaÑ aÔÔhavidhena manindriyaÑ.
______________________________________________________________
1. ViriyindriyaÑ (SÊ, SyÈ)
5. Indriyavibha~ga 129
Navavidhena manindriyaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ,

manodhÈtu, manoviÒÒÈÓadhÈtu atthi kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi abyÈkatÈ.
EvaÑ navavidhena manindriyaÑ.
Dasavidhena manindriyaÑ–cakkhuviÒÒÈÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ atthi
sukhasahagataÑ, atthi dukkhasahagataÑ, manodhÈtu, manoviÒÒÈÓadhÈtu
atthi kusalÈ, atthi akusalÈ, atthi abyÈkatÈ. EvaÑ dasavidhena manindriyaÑ
-pa-. EvaÑ bahuvidhena manindriyaÑ. IdaÑ vuccati manindriyaÑ. (6)
Tattha katamaÑ itthindriyaÑ, yaÑ itthiyÈ itthili~gaÑ itthinimittaÑ
itthikuttaÑ itthÈkappo itthattaÑ itthibhÈvo, idaÑ vuccati itthindriyaÑ. (7)
Tattha katamaÑ purisindriyaÑ, yaÑ purisassa purisali~gaÑ
purisanimittaÑ purisakuttaÑ purisÈkappo purisattaÑ purisabhÈvo, idaÑ
vuccati purisindriyaÑ. (8)
Tattha katamaÑ jÊvitindriyaÑ, jÊvitindriyaÑ duvidhena atthi
r|pajÊvitindriyaÑ, atthi ar|pajÊvitindriyaÑ.
Tattha katamaÑ r|pajÊvitindriyaÑ, yo tesaÑ r|pÊnaÑ dhammÈnaÑ Èyu
Ôhiti yapanÈ yÈpanÈ iriyanÈ vattanÈ pÈlanÈ jÊvitaÑ jÊvitindriyaÑ, idaÑ
vuccati r|pajÊvitindriyaÑ.
Tattha katamaÑ ar|pajÊvitindriyaÑ, yo tesaÑ ar|pÊnaÑ dhammÈnaÑ
Èyu Ôhiti yapanÈ yÈpanÈ iriyanÈ vattanÈ pÈlanÈ jÊvitaÑ jÊvitindriyaÑ, idaÑ
vuccati ar|pajÊvitindriyaÑ. IdaÑ vuccati jÊvitindriyaÑ. (9)
Tattha katamaÑ sukhindriyaÑ, yaÑ kÈyikaÑ sÈtaÑ kÈyikaÑ sukhaÑ
vedanÈ, idaÑ vuccati sukhindriyaÑ. (10)
Tattha katamaÑ dukkhindriyaÑ, yaÑ kÈyikaÑ asÈtaÑ kÈyiyaÑ
asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati dukkhindriyaÑ. (11)
Tattha katamaÑ somanassindriyaÑ, yaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ
sukhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati somanassindriyaÑ. (12)
130 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamaÑ domanassindriyaÑ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ

asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati domanassindriyaÑ. (13)
Tattha katamaÑ upekkhindriyaÑ, yaÑ cetasikaÑ neva sÈtaÑ nÈsÈtaÑ
adukkhamasukhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati upekkhindriyaÑ. (14)
Tattha katamaÑ saddhindriyaÑ, yÈ saddhÈ saddahanÈ okappanÈ
abhippasÈdo saddhÈ saddhindriyaÑ saddhÈbalaÑ, idaÑ vuccati
saddhindriyaÑ. (15)
Tattha katamaÑ vÊriyindriyaÑ, yo cetasiko vÊriyÈrambho nikkamo
parakkamo uyyÈmo vÈyÈmo ussÈho ussoÄhÊ thÈmo Ôhiti asithilaparakkamatÈ
anikkhittachandatÈ anikkhittadhuratÈ dhurasampaggÈho vÊriyaÑ
vÊriyindriyaÑ vÊriyabalaÑ, idaÑ vuccati vÊriyindriyaÑ. (16)
Tattha katamaÑ satindriyaÑ, yÈ sati anussati paÔissati sati saraÓatÈ
dhÈraÓatÈ apilÈpanatÈ asammussanatÈ sati satindriyaÑ satibalaÑ sammÈsati,
idaÑ vuccati satindriyaÑ. (17)
Tattha katamaÑ samÈdhindriyaÑ, yÈ cittassa Ôhiti saÓÔhiti avaÔÔhiti
avisÈhÈro avikkhepo avisÈhaÔamÈnasatÈ samatho samÈdhindriyaÑ
samÈdhibalaÑ sammÈsamÈdhi, idaÑ vuccati samÈdhindriyaÑ. (18)
Tattha katamaÑ paÒÒindriyaÑ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho
dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati paÒÒindriyaÑ. (19)
Tattha katamaÑ anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ, yÈ tesaÑ dhammÈnaÑ
anaÒÒÈtÈnaÑ adiÔÔhÈnaÑ appattÈnaÑ aviditÈnaÑ asacchikatÈnaÑ
sacchikiriyÈya paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi
dhammavicayasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, idaÑ
vuccati anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ. (20)
Tattha katamaÑ aÒÒindriyaÑ, yÈ tesaÑ dhammÈnaÑ ÒÈtÈnaÑ
diÔÔhÈnaÑ pattÈnaÑ viditÈnaÑ sacchikatÈnaÑ sacchikiriyÈya paÒÒÈ pajÈnanÈ
-pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi dhammavicayasambojjha~go
magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati aÒÒindriyaÑ. (21)
Tattha katamaÑ aÒÒÈtÈvindriyaÑ, yÈ tesaÑ dhammÈnaÑ aÒÒÈtÈvÊnaÑ

diÔÔhÈnaÑ pattÈnaÑ viditÈnaÑ sacchikatÈnaÑ sacchikiriyÈya paÒÒÈ pajÈnanÈ
-pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi dhammavicayasambojjha~go
magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati aÒÒÈtÈvindriyaÑ. (22)
_____
2. PaÒhÈpucchaka
221. BÈvÊsatindriyÈni cakkhundriyaÑ sotindriyaÑ ghÈnindriyaÑ
jivhindriyaÑ kÈyindriyaÑ manindriyaÑ itthindriyaÑ purisindriyaÑ
jÊvitindriyaÑ sukhindriyaÑ dukkhindriyaÑ somanassindriyaÑ
domanassindriyaÑ upekkhindriyaÑ saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ
satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ
aÒÒindriyaÑ aÒÒÈtÈvindriyaÑ.
222. BÈvÊsatÊnaÑ indriyÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
223. DasindriyÈ abyÈkatÈ. DomanassindriyaÑ akusalaÑ.
AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ kusalaÑ, cattÈrindriyÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ
abyÈkatÈ. Cha indriyÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ.
DvÈdasindriyÈ na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
sampayuttÈ”tipi. Cha indriyÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. TÊÓindriyÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya
vedanÈya sampayuttÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ,
siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “sukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi,
“dukkhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi, “adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttan”tipi.
SattindriyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. TÊÓindriyÈ vipÈkÈ.
DvindriyÈ vipÈkadhammadhammÈ. AÒÒindriyaÑ siyÈ vipÈkaÑ, siyÈ
vipÈkadhammadhammaÑ. NavindriyÈ
132 Vibha~gapÈÄi
siyÈ vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ

nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. NavindriyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ,
domanassindriyaÑ anupÈdinnupÈdÈniyaÑ. TÊÓindriyÈ anupÈdinna-
anupÈdÈniyÈ. NavindriyÈ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ,
siyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ.
NavindriyÈ asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ. DomanassindriyaÑ
saÑkiliÔÔhasaÑkilesikaÑ. TÊÓindriyÈ asaÑkiliÔÔha-asaÑkilesikÈ. TÊÓindriyÈ
siyÈ asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔha-asaÑkilesikÈ. Cha indriyÈ
siyÈ saÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔha-
asaÑkilesikÈ. NavindriyÈ avitakka-avicÈrÈ. DomanassindriyaÑ
savitakkasavicÈraÑ. UpekkhindriyaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ, siyÈ
avitakka-avicÈraÑ. EkÈdasindriyÈ siyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ
avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ.
EkÈdasindriyÈ na vattabbÈ “pÊtisahagatÈ”tipi, “sukhasahagatÈ”tipi,
“upekkhÈsahagatÈ”tipi. SomanassindriyaÑ siyÈ pÊtisahagataÑ, na
sukhasahagataÑ, na upekkhÈsahagataÑ, siyÈ na vattabbaÑ “pÊtisahagatan”ti.
Cha indriyÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ.
CattÈrindriyÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ,
siyÈ na vattabbÈ “pÊtisahagatÈ”tipi, “sukhasahagatÈ”tipi,
“upekkhÈsahagatÈ”tipi.
PannarasindriyÈ neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ.
DomanassindriyaÑ siyÈ dassanena pahÈtabbaÑ, siyÈ bhÈvanÈya
pahÈtabbaÑ. Cha indriyÈ siyÈ dassanena pahÈtabbÈ, siyÈ bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ, siyÈ neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. PannarasindriyÈ
neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. DomanassindriyaÑ siyÈ
dassanena pahÈtabbahetukaÑ, siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbahetukaÑ. Cha
indriyÈ siyÈ dassanena pahÈtabbahetukÈ, siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ,
siyÈ neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
DasindriyÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. DomanassindriyaÑ
ÈcayagÈmi. AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ apacayagÈmi. AÒÒindriyaÑ siyÈ
apacayagÈmi, siyÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmi. NavindriyÈ siyÈ
ÈcayagÈmino,
siyÈ apacayagÈmino, siyÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. DasindriyÈ

nevasekkhanÈsekkhÈ. DvindriyÈ sekkhÈ. AÒÒÈtÈvindriyaÑ asekkhaÑ.
NavindriyÈ siyÈ sekkhÈ, siyÈ asekkhÈ, siyÈ nevasekkhanÈsekkhÈ.
DasindriyÈ parittÈ. TÊÓindriyÈ appamÈÓÈ. NavindriyÈ siyÈ parittÈ, siyÈ
mahaggatÈ, siyÈ appamÈÓÈ. SattindriyÈ anÈrammaÓÈ. DvindriyÈ
parittÈrammaÓÈ. TÊÓindriyÈ appamÈÓÈrammaÓÈ. DomanassindriyaÑ siyÈ
parittÈrammaÓaÑ, siyÈ mahaggatÈrammaÓaÑ, na appamÈÓÈrammaÓaÑ, siyÈ
na vattabbaÑ “parittÈrammaÓan”tipi, “mahaggatÈrammaÓan”tipi.
NavindriyÈ siyÈ parittÈrammaÓÈ, siyÈ mahaggatÈrammaÓÈ, siyÈ
“mahaggatÈrammaÓÈ”tipi, “appamÈÓÈrammaÓÈ”tipi.
NavindriyÈ majjhimÈ. DomanassindriyaÑ hÊnaÑ. TÊÓindriyÈ paÓÊtÈ.
TÊÓindriyÈ siyÈ majjhimÈ. SiyÈ paÓÊtÈ. Cha indriyÈ siyÈ hÊnÈ, siyÈ majjhimÈ.
SiyÈ paÓÊtÈ. DasindriyÈ aniyatÈ. AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ
sammattaniyataÑ. CattÈrindriyÈ siyÈ sammattaniyatÈ, siyÈ aniyatÈ.
DomanassindriyaÑ siyÈ micchattaniyataÑ, siyÈ aniyataÑ. Cha indriyÈ siyÈ
micchattaniyatÈ, siyÈ sammattaniyatÈ, siyÈ aniyatÈ. SattindriyÈ anÈrammaÓÈ.
CattÈrindriyÈ na vattabbÈ “maggÈrammaÓÈ”tipi, “maggahetukÈ”tipi,
“maggÈdhipatino”tipi. AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ na maggÈrammaÓaÑ,
siyÈ maggahetukaÑ, siyÈ maggÈdhipati, siyÈ na vattabbaÑ
“maggahetukan”tipi, “maggÈdhipatÊ”tipi. AÒÒindriyaÑ na maggÈrammaÓaÑ
siyÈ maggahetukaÑ, siyÈ maggÈdhipati, siyÈ na vattabbaÑ
“maggahetukan”tipi, “maggÈdhipatÊ”tipi. NavindriyÈ siyÈ maggÈrammaÓÈ,
“maggÈrammaÓÈ”tipi, “maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi.
DasindriyÈ siyÈ uppannÈ, siyÈ uppÈdino, na vattabbÈ “anuppannÈ”ti.
DvindriyÈ siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, na vattabbÈ “uppÈdino”ti.
DasindriyÈ siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, siyÈ uppÈdino, siyÈ atÊtÈ, siyÈ
anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ. SattindriyÈ anÈrammaÓÈ. DvindriyÈ
paccuppannÈrammaÓÈ. TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “atÊtÈrammaÓÈ”tipi,
134 Vibha~gapÈÄi
“anÈgatÈrammaÓÈ”tipi, “paccuppannÈrammaÓÈ”tipi. DasindriyÈ siyÈ

ajjhattabahiddhÈ. SattindriyÈ anÈrammaÓÈ. TÊÓindriyÈ bahiddhÈrammaÓÈ.
CattÈrindriyÈ siyÈ ajjhattÈrammaÓÈ, siyÈ bahiddhÈrammaÓÈ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ. AÔÔhindriyÈ siyÈ ajjhattÈrammaÓÈ, siyÈ
bahiddhÈrammaÓÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ, siyÈ na vattabbÈ
“ajjhattÈrammaÓÈ”tipi, “bahiddhÈrammaÓÈ”tipi,
“ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ”tipi. PaÒcindriyÈ anidassanasappaÔighÈ.
SattarasindriyÈ anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
224. CattÈrindriyÈ het|. AÔÔhÈrasindriyÈ na het|. SattindriyÈ sahetukÈ.
NavindriyÈ ahetukÈ. Cha indriyÈ siyÈ sahetukÈ, siyÈ ahetukÈ. SattindriyÈ
hetusampayuttÈ. NavindriyÈ hetuvippayuttÈ. Cha indriyÈ siyÈ
hetusampayuttÈ, siyÈ hetuvippayuttÈ. CattÈrindriyÈ het| ceva sahetukÈ ca.
NavindriyÈ na vattabbÈ “het| ceva sahetukÈ cÈ”tipi, “sahetukÈ ceva na ca
het|”tipi. TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “het| ceva sahetukÈ cÈ”ti, sahetukÈ ceva
na ca het|. Cha indriyÈ na vattabbÈ “het| ceva sahetukÈ cÈ”ti, siyÈ sahetukÈ
ceva na ca het|, siyÈ na vattabbÈ “sahetukÈ ceva na ca het|”ti.
CattÈrindriyÈ het| ceva hetusampayuttÈ ca. NavindriyÈ na vattabbÈ
“het| ceva hetusampayuttÈ cÈ”tipi, “hetusampayuttÈ ceva na ca het|”tipi.
TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “het| ceva hetusampayuttÈ cÈ”ti, hetusampayuttÈ
ceva na ca het|. Cha indriyÈ na vattabbÈ “het| ceva hetusampayuttÈ cÈ”ti,
siyÈ hetusampayuttÈ ceva na ca het|, siyÈ na vattabbÈ “hetusampayuttÈ ceva
na ca het|”ti.
NavindriyÈ na het| ahetukÈ. TÊÓindriyÈ na het| sahetukÈ. CattÈrindriyÈ
na vattabbÈ “na het| sahetukÈ”tipi, “na het|
ahetukÈ”tipi. Cha indriyÈ siyÈ na het| sahetukÈ, siyÈ na het| ahetukÈ. (1)
SappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ. PaÒcindriyÈ sappaÔighÈ.

SattarasindriyÈ appaÔighÈ. SattindriyÈ r|pÈ. CuddasindriyÈ ar|pÈ.
JÊvitindriyaÑ siyÈ r|paÑ, siyÈ ar|paÑ. DasindriyÈ lokiyÈ. TÊÓindriyÈ
lokuttarÈ. NavindriyÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ, kenaci na
viÒÒeyyÈ. (2)
No ÈsavÈ. DasindriyÈ sÈsavÈ. TÊÓindriyÈ anÈsavÈ. NavindriyÈ siyÈ

sÈsavÈ, siyÈ anÈsavÈ. PannarasindriyÈ ÈsavavippayuttÈ. DomanassindriyaÑ
ÈsavasampayuttaÑ. Cha indriyÈ siyÈ ÈsavasampayuttÈ, siyÈ ÈsavavippayuttÈ.
DasindriyÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”ti, sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ.
TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”tipi, “sÈsavÈ ceva no ca
ÈsavÈ”tipi. NavindriyÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”ti, siyÈ sÈsavÈ
ceva no ca ÈsavÈ, siyÈ na vattabbÈ “sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ”ti.
PannarasindriyÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi,

“ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ
“Èsavo ceva ÈsavasampayuttaÒcÈ”ti, ÈsavasampayuttaÒceva no ca Èsavo.
Cha indriyÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ
ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ, siyÈ na vattabbÈ “ÈsavasampayuttÈ ceva
no ca ÈsavÈ”ti. NavindriyÈ ÈsavavippayuttasÈsavÈ. TÊÓindriyÈ
Èsavavippayutta-anÈsavÈ. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ
“ÈsavavippayuttasÈsavan”tipi, “Èsavavippayutta-anÈsavan”tipi. TÊÓindriyÈ
siyÈ ÈsavavippayuttasÈsavÈ, siyÈ Èsavavippayutta-anÈsavÈ. Cha indriyÈ siyÈ
ÈsavavippayuttasÈsavÈ, siyÈ Èsavavippayutta-anÈsavÈ, siyÈ na vattabbÈ
“ÈsavavippayuttasÈsavÈ”tipi, “Èsavavippayutta-anÈsavÈ”tipi. (3)
No saÑyojanÈ. DasindriyÈ saÑyojaniyÈ. TÊÓindriyÈ asaÑyojaniyÈ.

NavindriyÈ siyÈ saÑyojaniyÈ, siyÈ asaÑyojaniyÈ. PannarasindriyÈ
saÑyojanavippayuttÈ. DomanassindriyaÑ saÑyojanasampayuttaÑ.
136 Vibha~gapÈÄi
Cha indriyÈ siyÈ saÑyojanasampayuttÈ, siyÈ saÑyojanavippayuttÈ.

DasindriyÈ na vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva saÑyojaniyÈ cÈ”ti, saÑyojaniyÈ
ceva no ca saÑyojanÈ. TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva saÑyojaniyÈ
cÈ”tipi, “saÑyojaniyÈ ceva no ca saÑyojanÈ”tipi. NavindriyÈ na vattabbÈ
“saÑyojanÈ ceva saÑyojaniyÈ cÈ”ti, siyÈ saÑyojaniyÈ ceva no ca
saÑyojanÈ, siyÈ na vattabbÈ “saÑyojaniyÈ ceva no ca saÑyojanÈ”ti.
PannarasindriyÈ na vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva saÑyojanasampayuttÈ
cÈ”tipi, “saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca saÑyojanÈ”tipi.
DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ “saÑyojanaÒceva
saÑyojanasampayuttaÒcÈ”ti, saÑyojanasampayuttaÒceva no ca saÑyojanaÑ.
Cha indriyÈ na vattabbÈ “saÑyojanÈ ceva saÑyojanasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ
saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca saÑyojanÈ, siyÈ na vattabbÈ
“saÑyojanasampayuttÈ ceva no ca saÑyojanÈ”ti.
NavindriyÈ saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ. TÊÓindriyÈ
saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyÈ. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ
“saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyan”tipi, “saÑyojanavippayutta-
asaÑyojaniyan”tipi. TÊÓindriyÈ siyÈ saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ, siyÈ
saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyÈ. Cha indriyÈ siyÈ
saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ, siyÈ saÑyojanavippayutta-asaÑyojaniyÈ,
siyÈ na vattabbÈ “saÑyojanavippayuttasaÑyojaniyÈ”tipi,
No ganthÈ. DasindriyÈ ganthaniyÈ. TÊÓindriyÈ aganthaniyÈ. NavindriyÈ
siyÈ ganthaniyÈ, siyÈ aganthaniyÈ. PannarasindriyÈ ganthavippayuttÈ.
DomanassindriyaÑ ganthasampayuttaÑ. Cha indriyÈ siyÈ ganthasampayuttÈ,
siyÈ ganthavippayuttÈ. DasindriyÈ na vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthaniyÈ
cÈ”ti, ganthaniyÈ ceva no ca ganthÈ. TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “ganthÈ ceva
ganthaniyÈ cÈ”tipi, “ganthaniyÈ ceva no ca ganthÈ”tipi. NavindriyÈ na
vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthaniyÈ cÈ”ti, siyÈ ganthaniyÈ ceva no ca ganthÈ,
siyÈ na vattabbÈ “ganthaniyÈ ceva no ca ganthÈ”ti.
PannarasindriyÈ na vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthasampayuttÈ cÈ”tipi,

“ganthasampayuttÈ ceva no ca ganthÈ”tipi. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ
“gantho ceva ganthasampayuttaÒcÈ”ti, ganthasampayuttaÒceva no ca gantho.
Cha indriyÈ na vattabbÈ “ganthÈ ceva ganthasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ
ganthasampayuttÈ ceva no ca ganthÈ, siyÈ na vattabbÈ “ganthasampayuttÈ
ceva no ca ganthÈ”ti.
NavindriyÈ ganthavippayuttaganthaniyÈ, tÊÓindriyÈ ganthavippayutta-
aganthaniyÈ. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ
“ganthavippayuttaganthaniyan”tipi, “ganthavippayutta-aganthaniyan”tipi.
TÊÓindriyÈ siyÈ ganthavippayuttaganthaniyÈ, siyÈ ganthavippayutta-
aganthaniyÈ. Cha indriyÈ siyÈ ganthavippayuttaganthaniyÈ, siyÈ
ganthavippayutta-aganthaniyÈ, siyÈ na vattabbÈ
No oghÈ -pa-. No yogÈ -pa-. No nÊvaraÓÈ. DasindriyÈ nÊvaraÓiyÈ.
TÊÓindriyÈ anÊvaraÓiyÈ. NavindriyÈ nÊvaraÓiyÈ, siyÈ anÊvaraÓiyÈ.
PannarasindriyÈ nÊvaraÓavippayuttÈ. DomanassindriyaÑ
nÊvaraÓasampayuttaÑ. Cha indriyÈ siyÈ nÊvaraÓasampayuttÈ, siyÈ
nÊvaraÓavippayuttÈ. DasindriyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva nÊvaraÓiyÈ cÈ”ti,
nÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ. TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva
nÊvaraÓiyÈ cÈ”tipi, “nÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ”tipi. NavindriyÈ na
vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva nÊvaraÓiyÈ cÈ”ti, siyÈ nÊvaraÓiyÈ ceva no ca
nÊvaraÓÈ, siyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓiyÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ”ti.
PannarasindriyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓÈ ceva nÊvaraÓasampayuttÈ cÈ”tipi,
“nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ”tipi. DomanassindriyaÑ na
vattabbaÑ “nÊvaraÓaÒceva nÊvaraÓasampayuttaÒcÈ”ti,
nÊvaraÓasampayuttaÒceva no ca nÊvaraÓaÑ. Cha indriyÈ na vattabbÈ
“nÊvaraÓÈ ceva nÊvaraÓasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no
ca nÊvaraÓÈ, siyÈ na vattabbÈ “nÊvaraÓasampayuttÈ ceva no ca nÊvaraÓÈ”ti.
NavindriyÈ nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ. TÊÓindriyÈ
nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyÈ. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ
“nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyan”tipi, “nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyan”tipi.
TÊÓindriyÈ siyÈ nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ, siyÈ nÊvaraÓavippayutta-
anÊvaraÓiyÈ. Cha indriyÈ siyÈ
138 Vibha~gapÈÄi
nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ, siyÈ nÊvaraÓavippayutta-anÊvaraÓiyÈ, siyÈ na

vattabbÈ “nÊvaraÓavippayuttanÊvaraÓiyÈ”tipi, “nÊvaraÓavippayutta-
anÊvaraÓiyÈ”tipi. (8)
No parÈmÈsÈ. DasindriyÈ parÈmaÔÔhÈ. TÊÓindriyÈ aparÈmaÔÔhÈ.
NavindriyÈ siyÈ parÈmaÔÔhÈ, siyÈ aparÈmaÔÔhÈ. SoÄasindriyÈ
parÈmÈsavippayuttÈ. Cha indriyÈ siyÈ parÈmÈsasampayuttÈ, siyÈ
parÈmÈsavippayuttÈ. DasindriyÈ na vattabbÈ “parÈmÈsÈ ceva parÈmaÔÔhÈ
cÈ”ti, parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈsÈ. TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “parÈmÈsÈ
ceva parÈmaÔÔhÈ cÈ”tipi, “parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈsÈ”tipi. NavindriyÈ
na vattabbÈ “parÈmÈsÈ ceva parÈmaÔÔhÈ cÈ”ti, siyÈ parÈmaÔÔhÈ ceva no ca
parÈmÈsÈ, siyÈ na vattabbÈ “parÈmaÔÔhÈ ceva no ca parÈmÈsÈ”ti. DasindriyÈ
parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔhÈ. TÊÓindriyÈ parÈmÈsavippayutta-
aparÈmaÔÔhÈ. TÊÓindriyÈ siyÈ parÈmÈsavippayuttaparÈmaÔÔhÈ, siyÈ
parÈmÈsavippayutta-aparÈmaÔÔhÈ. Cha indriyÈ siyÈ
SattindriyÈ anÈrammaÓÈ. CuddasindriyÈ sÈrammaÓÈ. JÊvitindriyÈ siyÈ
sÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓaÑ. EkavÊsatindriyÈ no cittÈ. ManindriyaÑ
cittaÑ. TerasindriyÈ cetasikÈ. AÔÔhindriyÈ acetasikÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ
cetasikaÑ, siyÈ acetasikaÑ. TerasindriyÈ cittasampayuttÈ. SattindriyÈ
cittavippayuttÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ cittasampayuttaÑ, siyÈ cittavippayuttaÑ.
ManindriyaÑ na vattabbaÑ “cittena sampayuttan”tipi, “cittena
vippayuttan”tipi.
TerasindriyÈ cittasaÑsaÔÔhÈ. SattindriyÈ cittavisaÑsaÔÔhÈ. JÊvitindriyaÑ
siyÈ cittasaÑsaÔÔhaÑ, siyÈ cittavisaÑsaÔÔhaÑ. ManindriyaÑ na vattabbaÑ
“cittena saÑsaÔÔhan”tipi, “cittena visaÑsaÔÔhan”tipi. TerasindriyÈ
cittasamuÔÔhÈnÈ. AÔÔhindriyÈ no cittasamuÔÔhÈnÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ
cittasamuÔÔhÈnaÑ, siyÈ no cittasamuÔÔhÈnaÑ.
TerasindriyÈ cittasahabhuno, aÔÔhindriyÈ no cittasahabhuno.
JÊvitindriyaÑ siyÈ cittasahabh|, siyÈ no cittasahabh|. TerasindriyÈ
cittÈnuparivattino. AÔÔhindriyÈ no cittÈnuparivattino. JÊvitindriyaÑ siyÈ
cittÈnuparivatti, siyÈ no cittÈnuparivatti.
TerasindriyÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ. AÔÔhindriyÈ no

cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnaÑ,
siyÈ no cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnaÑ. TerasindriyÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno. AÔÔhindriyÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno. JÊvitindriyaÑ siyÈ
TerasindriyÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino. AÔÔhindriyÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino. JÊvitindriyaÑ siyÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivatti, siyÈ no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivatti. Cha indriyÈ ajjhattikÈ. SoÄasindriyÈ
bÈhirÈ. (10)
SattindriyÈ upÈdÈ. CuddasindriyÈ no upÈdÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ upÈdÈ,
siyÈ no upÈdÈ. NavindriyÈ upÈdinnÈ. CattÈrindriyÈ anupÈdinnÈ. NavindriyÈ
siyÈ upÈdinnÈ, siyÈ anupÈdinnÈ, no upÈdÈnÈ. DasindriyÈ upÈdÈniyÈ.
TÊÓindriyÈ anupÈdÈniyÈ. NavindriyÈ siyÈ upÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdÈniyÈ.
SoÄasindriyÈ upÈdÈnavippayuttÈ. Cha indriyÈ siyÈ upÈdÈnasampayuttÈ, siyÈ
upÈdÈnavippayuttÈ. DasindriyÈ na vattabbÈ “upÈdÈnÈ ceva upÈdÈniyÈ cÈ”ti,
upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnÈ. TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “uppÈdÈnÈ ceva
upÈdÈniyÈ cÈ”tipi, “upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnÈ”tipi. NavindriyÈ na
vattabbÈ “upÈdÈnÈ ceva upÈdÈniyÈ cÈ”ti, siyÈ upÈdÈniyÈ ceva no ca
upÈdÈnÈ. DasindriyÈ siyÈ upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnÈ, siyÈ na vattabbÈ
“upÈdÈniyÈ ceva no ca upÈdÈnÈ”ti.
SoÄasindriyÈ na vattabbÈ “upÈdÈnÈ ceva upÈdÈnasampayuttÈ cÈ”tipi,
“upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca upÈdÈnÈ”tipi. Cha indriyÈ na vattabbÈ
“upÈdÈnÈ ceva upÈdÈnasampayuttÈ cÈ”ti, siyÈ upÈdÈnasampayuttÈ ceva no
ca upÈdÈnÈ, siyÈ na vattabbÈ “upÈdÈnasampayuttÈ ceva no ca upÈdÈnÈ”ti.
DasindriyÈ upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyÈ. TÊÓindriyÈ upÈdÈnavippayutta-
anupÈdÈniyÈ. TÊÓindriyÈ siyÈ upÈdÈnavippayutta-upÈdÈniyÈ, siyÈ
upÈdÈnavippayutta-anupÈdÈniyÈ. Cha indriyÈ siyÈ upÈdÈnavippayutta-
(11)
140 Vibha~gapÈÄi
No kilesÈ. DasindriyÈ saÑkilesikÈ, tÊÓindriyÈ asaÑkilesikÈ, navindriyÈ

siyÈ saÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkilesikÈ. PannarasindriyÈ asaÑkiliÔÔhÈ.
DomanassindriyaÑ saÑkiliÔÔhaÑ. Cha indriyÈ siyÈ saÑkiliÔÔhÈ, siyÈ
asaÑkiliÔÔhÈ. PannarasindriyÈ kilesavippayuttÈ. DomanassindriyaÑ
kilesasampayuttaÑ. Cha indriyÈ siyÈ kilesasampayuttÈ, siyÈ
kilesavippayuttÈ. DasindriyÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkilesikÈ cÈ”ti.
SaÑkilesikÈ ceva no ca kilesÈ. TÊÓindriyÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva
saÑkilesikÈ cÈ”tipi, “saÑkilesikÈ ceva no ca kilesÈ”tipi. NavindriyÈ na
vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkilesikÈ cÈ”ti, siyÈ saÑkilesikÈ ceva no ca kilesÈ,
siyÈ na vattabbÈ “saÑkilesikÈ ceva no ca kilesÈ”ti.
PannarasindriyÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkiliÔÔhÈ cÈ”tipi,

“saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kilesÈ”tipi. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ “kileso
ceva saÑkiliÔÔhaÒcÈ”ti, saÑkiliÔÔhaÒceva no ca kileso. Cha indriyÈ na
vattabbÈ “kilesÈ ceva saÑkiliÔÔhÈ cÈ”ti, siyÈ saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kilesÈ,
siyÈ na vattabbÈ “saÑkiliÔÔhÈ ceva no ca kilesÈ”ti.
PannarasindriyÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva kilesasampayuttÈ cÈ”tipi,

“kilesasampayuttÈ ceva no ca kilesÈ”tipi. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ
“kileso ceva kilesasampayuttaÒcÈ”ti, kilesasampayuttaÒceva no ca kileso.
Cha indriyÈ na vattabbÈ “kilesÈ ceva kilesasampayuttÈ cÈ”ti. SiyÈ
kilesasampayuttÈ ceva no ca kilesÈ, siyÈ na vattabbÈ “kilesasampayuttÈ ceva
no ca kilesÈ”ti. NavindriyÈ kilesavippayuttasaÑkilesikÈ. TÊÓindriyÈ
kilesavippayutta-asaÑkilesikÈ. DomanassindriyaÑ na vattabbaÑ
TÊÓindriyÈ siyÈ kilesavippayuttasaÑkilesikÈ, siyÈ kilesavippayutta-
asaÑkilesikÈ. Cha indriyÈ siyÈ kilesavippayuttasaÑkilesikÈ, siyÈ
kilesavippayutta-asaÑkilesikÈ, siyÈ na vattabbÈ
“kilesavippayuttasaÑkilesikÈ”tipi, “kilesavippayutta-asaÑkilesikÈ”tipi. (12)
PannarasindriyÈ na dassanena pahÈtabbÈ. SattindriyÈ siyÈ dassanena

pahÈtabbÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbÈ. PannarasindriyÈ na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. SattindriyÈ siyÈ bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, siyÈ na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. PannarasindriyÈ na dassanena pahÈtabbahetukÈ. SattindriyÈ siyÈ
dassanena pahÈtabbahetukÈ, siyÈ na dassanena pahÈtabbahetukÈ.
PannarasindriyÈ na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. SattindriyÈ siyÈ bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ, siyÈ na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
NavindriyÈ avitakkÈ. DomanassindriyaÑ savitakkaÑ. DvÈdasindriyÈ
siyÈ savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ. NavindriyÈ avicÈrÈ. DomanassindriyaÑ
savicÈraÑ. DvÈdasindriyÈ siyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ. EkÈdasindriyÈ
appÊtikÈ. EkÈdasindriyÈ siyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ. EkÈdasindriyÈ na
pÊtisahagatÈ. EkÈdasindriyÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ.
DvÈdasindriyÈ na sukhasahagatÈ. DasindriyÈ siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ na
sukhasahagatÈ. DvÈdasindriyÈ na upekkhÈsahagatÈ, dasindriyÈ siyÈ
DasindriyÈ kÈmÈvacarÈ. TÊÓindriyÈ na kÈmÈvacarÈ. NavindriyÈ siyÈ
kÈmÈvacarÈ, siyÈ na kÈmÈvacarÈ. TerasindriyÈ na r|pÈvacarÈ. NavindriyÈ
siyÈ r|pÈvacarÈ, siyÈ na r|pÈvacarÈ. CuddasindriyÈ na ar|pÈvacarÈ.
AÔÔhindriyÈ siyÈ ar|pÈvacarÈ, siyÈ na ar|pÈvacarÈ. DasindriyÈ pariyÈpannÈ.
TÊÓindriyÈ apariyÈpannÈ. NavindriyÈ siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ apariyÈpannÈ.
EkÈdasindriyÈ aniyyÈnikÈ. AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ niyyÈnikaÑ.
DasindriyÈ siyÈ niyyÈnikÈ, siyÈ aniyyÈnikÈ. DasindriyÈ aniyatÈ.
AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ niyataÑ. EkÈdasindriyÈ siyÈ niyatÈ, siyÈ
aniyatÈ. DasindriyÈ sa-uttarÈ. TÊÓindriyÈ anuttarÈ. NavindriyÈ siyÈ sa-uttarÈ,
siyÈ anuttarÈ. PannarasindriyÈ araÓÈ. DomanassindriyaÑ saraÓaÑ. Cha
indriyÈ siyÈ saraÓÈ, siyÈ araÓÈti. (13)
PaÒhÈpucchakaÑ.
Indriyavibha~go niÔÔhito.
6. PaÔiccasamuppÈdavibha~ga
225. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ,
saÄÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ,
taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ
sambhavanti, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.
226. Tattha katamÈ avijjÈ, dukkhe aÒÒÈÓaÑ dukkhasamudaye aÒÒÈÓaÑ

dukkhanirodhe aÒÒÈÓaÑ dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya aÒÒÈÓaÑ,
ayaÑ vuccati avijjÈ.
Tattha katame avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ, puÒÒÈbhisa~khÈro
apuÒÒÈbhisa~khÈro ÈneÒjÈbhisa~khÈro kÈyasa~khÈro vacÊsa~khÈro
cittasa~khÈro.
Tattha katamo puÒÒÈbhisa~khÈro, kusalÈ cetanÈ kÈmÈvacarÈ r|pÈvacarÈ
dÈnamayÈ sÊlamayÈ bhÈvanÈmayÈ, ayaÑ vuccati puÒÒÈbhisa~khÈro.
Tattha katamo apuÒÒÈbhisa~khÈro, akusalÈ cetanÈ kÈmÈvacarÈ, ayaÑ
vuccati apuÒÒÈbhisa~khÈro.
Tattha katamo ÈneÒjÈbhisa~khÈro, kusalÈ cetanÈ ar|pÈvacarÈ, ayaÑ
vuccati ÈneÒjÈbhisa~khÈro.
Tattha katamo kÈyasa~khÈro, kÈyasaÒcetanÈ kÈyasa~khÈro,
vacÊsaÒcetanÈ vacÊsa~khÈro, manosaÒcetanÈ cittasa~khÈro, ime vuccanti
avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ.
227. Tattha katamaÑ sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, cakkhuviÒÒÈÓaÑ

sotaviÒÒÈÓaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ
manoviÒÒÈÓaÑ, idaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ.
228. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, atthi nÈmaÑ, atthi

r|paÑ. Tattha katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati
6. PaÔiccasamuppÈdavibha~ga 143
nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ, cattÈro mahÈbh|tÈ catunnaÒca

mahÈbh|tÈnaÑ upÈdÈyar|paÑ, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ
idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ.
229. Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ, cakkhÈyatanaÑ

sotÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ manÈyatanaÑ, idaÑ
vuccati nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ.
230. Tattha katamo saÄÈyatanapaccayÈ phasso, cakkhusamphasso

sotasamphasso ghÈnasamphasso jivhÈsamphasso kÈyasamphasso
manosamphasso, ayaÑ vuccati saÄÈyatanapaccayÈ phasso.
231. Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ, cakkhusamphassajÈ vedanÈ

sotasamphassajÈ vedanÈ ghÈnasamphassajÈ vedanÈ jivhÈsamphassajÈ vedanÈ
kÈyasamphassajÈ vedanÈ manosamphassajÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati
phassapaccayÈ vedanÈ.
232. Tattha katamÈ vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, r|pataÓhÈ saddataÓhÈ

gandhataÓhÈ rasataÓhÈ phoÔÔhabbataÓhÈ dhammataÓhÈ, ayaÑ vuccati
vedanÈpaccayÈ taÓhÈ.
233. Tattha katamaÑ taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, kÈmupÈdÈnaÑ

diÔÔhupÈdÈnaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ, idaÑ vuccati
taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ.
234. Tattha katamo upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavo duvidhena atthi

kammabhavo, atthi upapattibhavo. Tattha katamo kammabhavo,
puÒÒÈbhisa~khÈro apuÒÒÈbhisa~khÈro ÈneÒjÈbhisa~khÈro, ayaÑ vuccati
kammabhavo. Sabbampi bhavagÈmikammaÑ kammabhavo.
Tattha katamo upapattibhavo, kÈmabhavo r|pabhavo ar|pabhavo
saÒÒÈbhavo asaÒÒÈbhavo nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈbhavo ekavokÈrabhavo
catuvokÈrabhavo paÒcavokÈrabhavo, ayaÑ vuccati upapattibhavo. AyaÑ
vuccati upÈdÈnapaccayÈ bhavo.
144 Vibha~gapÈÄi
235. Tattha katamÈ bhavapaccayÈ jÈti, yÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ tamhi

tamhi sattanikÈye jÈti saÒjÈti okkanti abhinibbatti khandhÈnaÑ pÈtubhÈvo
ÈyatanÈnaÑ paÔilÈbho, ayaÑ vuccati bhavapaccayÈ jÈti.
236. Tattha katamaÑ jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, atthi jarÈ, atthi

maraÓaÑ. Tattha katamÈ jarÈ, yÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ tamhi tamhi
sattanikÈye jarÈ jÊraÓatÈ khaÓÉiccaÑ pÈliccaÑ valittacatÈ Èyuno saÑhÈni
indriyÈnaÑ paripÈko, ayaÑ vuccati jarÈ.
Tattha katamaÑ maraÓaÑ, yÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ tamhÈ tamhÈ
sattanikÈyÈ cuti cavanatÈ bhedo antaradhÈnaÑ maccu maraÓaÑ kÈlakiriyÈ1
khandhÈnaÑ bhedo kaÄevarassa nikkhepo jÊvitindriyassupacchedo, idaÑ
vuccati maraÓaÑ. Iti ayaÒca jarÈ idaÒca maraÓaÑ, idaÑ vuccati jÈtipaccayÈ
jarÈmaraÓaÑ.
237. Tattha katamo soko, ÒÈtibyasanena vÈ phuÔÔhassa bhogabyasanena

vÈ phuÔÔhassa rogabyasanena vÈ phuÔÔhassa sÊlabyasanena vÈ phuÔÔhassa
diÔÔhibyasanena vÈ phuÔÔhassa aÒÒataraÒÒatarena byasanena samannÈgatassa
aÒÒataraÒÒatarena dukkhadhammena phuÔÔhassa soko socanÈ socitattaÑ
antosoko antoparisoko cetaso parijjhÈyanÈ domanassaÑ sokasallaÑ, ayaÑ
vuccati soko.
238. Tattha katamo paridevo, ÒÈtibyasanena vÈ phuÔÔhassa

samannÈgatassa aÒÒataraÒÒatarena dukkhadhammena phuÔÔhassa Èdevo
paridevo ÈdevanÈ paridevanÈ ÈdevitattaÑ paridevitattaÑ vÈcÈ palÈpo
vippalÈpo lÈlappo lÈlappanÈ lÈlappitattaÑ, ayaÑ vuccati paridevo.
239. Tattha katamaÑ dukkhaÑ, yaÑ kÈyikaÑ asÈtaÑ kÈyikaÑ

asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati dukkhaÑ.
______________________________________________________________
1. KÈlaÑkiriyÈ (Ka)
240. Tattha katamaÑ domanassaÑ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ

asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati domanassaÑ.
241. Tattha katamo upÈyÈso, ÒÈtibyasanena vÈ phuÔÔhassa

samannÈgatassa aÒÒataraÒÒatarena dukkhadhammena phuÔÔhassa ÈyÈso
upÈyÈso ÈyÈsitattaÑ upÈyÈsitattaÑ, ayaÑ vuccati upÈyÈso.
242. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotÊti,

evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa sa~gati hoti, samÈgamo hoti,
samodhÈnaÑ hoti, pÈtubhÈvo hoti, tena vuccati evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hotÊti.
_____
1. Paccayacatukka
243. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ,
jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hoti. (1)
AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ
nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ,
samudayo hoti. (2)
146 Vibha~gapÈÄi

nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ
phasso, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈ
upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ
jarÈmaraÓaÑ, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. (3)
nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso,
phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ,
upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ,
evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. (4)
PaccayacatukkaÑ.
_____
2. Hetucatukka
244. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈhetuko, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ
sa~khÈrahetukaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓahetukaÑ, nÈmapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmahetukaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso
chaÔÔhÈyatanahetuko, phassapaccayÈ vedanÈ phassahetukÈ, vedanÈpaccayÈ
taÓhÈ vedanÈhetukÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ taÓhÈhetukaÑ,
evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. (1-5)
AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈhetuko, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ
sa~khÈrahetukaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓahetukaÑ, nÈmapaccayÈ
phasso nÈmahetuko, phassapaccayÈ vedanÈ phassahetukÈ, vedanÈpaccayÈ
sa~khÈrahetukaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓahetukaÑ,
nÈmar|papaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmar|pahetukaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso

chaÔÔhÈyatanahetuko, phassapaccayÈ vedanÈ phassahetukÈ, vedanÈpaccayÈ
sa~khÈrahetukaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓahetukaÑ,
nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ nÈmar|pahetukaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ
phasso chaÔÔhÈyanahetuko, phassapaccayÈ vedanÈ phassahetukÈ,
vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈhetukÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ taÓhÈhetukaÑ,
upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ.
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti. (4-8)
HetucatukkaÑ.
_____
3. Sampayuttacatukka
245. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈsampayutto, sa~khÈrapaccayÈ
viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ
viÒÒÈÓasampayuttaÑ, nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanasampayutto, phassapaccayÈ
vedanÈ phassasampayuttÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈsampayuttÈ,
taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ taÓhÈsampayuttaÑ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo,
bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti. (1-9)
AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈsampayutto, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ
sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ,
nÈmapaccayÈ phasso nÈmasampayutto, phassapaccayÈ vedanÈ
phassasampayuttÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈsampayuttÈ, taÓhÈpaccayÈ
upÈdÈnaÑ taÓhÈsampayuttaÑ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
samudayo hoti. (2-10)
148 Vibha~gapÈÄi

sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ
nÈmaÑ, nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmar|pasampayuttaÑ,
sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ
nÈmaÑ, nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ chaÔÔhÈyatanaÑ,
SampayuttacatukkaÑ.
_____
4. AÒÒamaÒÒacatukka
246. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈpi avijjÈ.
Sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈpi sa~khÈro. ViÒÒÈÓapaccayÈ
nÈmaÑ, nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ. NÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmaÑ. ChaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso,
phassapaccayÈpi chaÔÔhÈyatanaÑ. PhassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈpi
phasso. VedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈpi vedanÈ. TaÓhÈpaccayÈ
upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈpi taÓhÈ. UpÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ
jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa
AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈpi avijjÈ. Sa~khÈrapaccayÈ
viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈpi sa~khÈro. ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ,
nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ. NÈmapaccayÈ phasso, phassapaccayÈpi nÈmaÑ.
PhassapaccayÈ vedanÈ,
vedanÈpaccayÈpi phasso. VedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈpi vedanÈ.

TaÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈpi taÓhÈ. UpÈdÈnapaccayÈ bhavo,
viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈpi sa~khÈro. ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ,
nÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ. NÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmar|paÑ. ChaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso,
viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈpi sa~khÈro. ViÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ,
nÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ. NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmar|paÑ. ChaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso,
AÒÒamaÒÒacatukkaÑ.
_____
MÈtikÈ
247. Sa~khÈrapaccayÈ avijjÈ -pa-. ViÒÒÈÓapaccayÈ avijjÈ -pa-.
NÈmapaccayÈ avijjÈ -pa-. ChaÔÔhÈyatanapaccayÈ avijjÈ -pa-. PhassapaccayÈ
avijjÈ -pa-. VedanÈpaccayÈ avijjÈ -pa-. TaÓhÈpaccayÈ avijjÈ -pa-.
UpÈdÈnapaccayÈ avijjÈ -pa-. AvijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ
viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ,
150 Vibha~gapÈÄi

samudayo hoti.
MÈtikÈ.
_____
5. Paccayacatukka
248. Katame dhammÈ akusalÈ, yasmiÑ samaye akusalaÑ cittaÑ
uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ diÔÔhigatasampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ
vÈ saddÈrammaÓaÑ vÈ gandhÈrammaÓaÑ vÈ rasÈrammaÓaÑ vÈ
phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ vÈ dhammÈrammaÓaÑ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha,
tasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
samudayo hoti.
249. Tattha katamÈ avijjÈ, yaÑ aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ -pa- avijjÈla~gÊ

moho akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati avijjÈ.
Tattha katamo avijjÈpaccayÈ sa~khÈro, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ
saÒcetayitattaÑ1, ayaÑ vuccati avijjÈpaccayÈ sa~khÈro.
Tattha katamaÑ sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, yaÑ cittaÑ mano
viÒÒÈÓakkhandho tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈ
viÒÒÈÓaÑ.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho
saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ.
Tattha katamaÑ nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ, yaÑ cittaÑ mano
viÒÒÈÓakkhandho tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ.
______________________________________________________________
1. CetayitattaÑ (SÊ, Ka)
Tattha katamo chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso, yo phasso phusanÈ

samphusanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso.
Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ, yaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ
sukhaÑ cetosamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ vedayitaÑ ceto samphassajÈ sÈtÈ
sukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ.
Tattha katamÈ vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, yo rÈgo sÈrÈgo anunayo anurodho
nandÊ nandirÈgo cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ taÓhÈ.
Tattha katamaÑ taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, yÈ diÔÔhi diÔÔhigataÑ
diÔÔhigahanaÑ diÔÔhikantÈro diÔÔhivis|kÈyikaÑ diÔÔhivipphanditaÑ
diÔÔhisaÒÒojanaÑ gÈho patiÔÔhÈho abhiniveso parÈmÈso kummaggo
micchÈpatho micchattaÑ titthÈyatanaÑ vipariyÈsaggÈho1, idaÑ vuccati
taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ.
Tattha katamo upÈdÈnapaccayÈ bhavo, ÔhapetvÈ upÈdÈnaÑ
vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho,
ayaÑ vuccati upÈdÈnapaccayÈ bhavo.
Tattha katamÈ bhavapaccayÈ jÈti, yÈ tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ jÈti
saÒjÈti nibbatti abhinibbatti pÈtubhÈvo, ayaÑ vuccati bhavapaccayÈ jÈti.
Tattha katamaÑ jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, atthi jarÈ, atthi maraÓaÑ.
Tattha katamÈ jarÈ, yÈ tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ jarÈ jÊraÓatÈ Èyuno
saÑhÈni, ayaÑ vuccati jarÈ. Tattha katamaÑ maraÓaÑ, yo tesaÑ tesaÑ
dhammÈnaÑ khayo vayo bhedo paribhedo aniccatÈ antaradhÈnaÑ, idaÑ
jarÈmaraÓaÑ.
Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotÊti evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa sa~gati hoti, samÈgamo hoti, samodhÈnaÑ
hoti, pÈtubhÈvo hoti, tena vuccati “evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti. (1)
______________________________________________________________
1. VipariyesaggÈho (bah|su)
152 Vibha~gapÈÄi
250. TasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ

viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ
vedanÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈ
bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hoti.

saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati avijjÈpaccayÈ sa~khÈro.
mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈ
viÒÒÈÓaÑ.
NÈmapaccayÈ phassoti tattha katamaÑ nÈmaÑ, ÔhapetvÈ phassaÑ
vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, idaÑ
vuccati nÈmaÑ.
Tattha katamo nÈmapaccayÈ phasso, yo phasso phusanÈ samphusanÈ
samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati nÈmapaccayÈ phasso -pa- tena vuccati
“evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti. (2)

viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ,
jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, evametassa kevalasse dukkhakkhandhassa
samudayo hoti.


viÒÒÈÓaÑ.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ.
Tattha katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ,
cakkhÈyatanassa upacayo, sotÈyatanassa upacayo, ghÈnÈyatanassa upacayo,
jivhÈyatanassa upacayo, kÈyÈyatanassa upacayo, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi
r|paÑ cittajaÑ cittahetukaÑ cittasamuÔÔhÈnaÑ, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti
idaÒca nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ.
NÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatananti atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha
katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, idaÑ
vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ, yaÑ r|paÑ nissÈya
manoviÒÒÈÓadhÈtu vattati, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ idaÒca
r|paÑ, idaÑ vuccati nÈmar|paÑ.
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ, yaÑ cittaÑ mano
mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmar|papaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ.
samphusanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso
-pa- tena vuccati “evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo
hotÊ”ti. (3)

viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ,
samudayo hoti.

154 Vibha~gapÈÄi

mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu. IdaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈ
viÒÒÈÓaÑ.
NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatananti atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha
vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ, cattÈro ca mahÈbh|tÈ yaÒca r|paÑ
nissÈya manoviÒÒÈÓadhÈtu vattati, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ
idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati nÈmar|paÑ.
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ, cakkhÈyatanaÑ
samphusanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso
hotÊ”ti. (4)
PaccayacatukkaÑ.
_____
6. Hetucatukka
256. TasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈhetuko,
sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrahetukaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ
viÒÒÈÓahetukaÑ, nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmahetukaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanahetuko, phassapaccayÈ vedanÈ
phassahetukÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈhetukÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ
taÓhÈhetukaÑ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ
jarÈmaraÓaÑ, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.

Tattha katamo avijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈhetuko, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ

saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati avijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈhetuko.
Tattha katamaÑ sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrahetukaÑ, yaÑ

cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati
sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrahetukaÑ.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓahetukaÑ,

vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓahetukaÑ.
Tattha katamaÑ nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmahetukaÑ, yaÑ

nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmahetukaÑ.
Tattha katamo chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanahetuko, yo

phasso phusanÈ samphusanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanahetuko.
Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ phassahetukÈ, yaÑ cetasikaÑ

sÈtaÑ cetasikaÑ sukhaÑ cetosamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ vedayitaÑ
cetosamphassajÈ sÈtÈ sukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ
phassahetukÈ.
Tattha katamÈ vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈhetukÈ, yo rÈgo sÈrÈgo -pa-

cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈhetukÈ.
Tattha katamaÑ taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ taÓhÈhetukaÑ, yÈ diÔÔhi

diÔÔhigataÑ -pa- titthÈyatanaÑ vipariyÈsaggÈho, idaÑ vuccati taÓhÈpaccayÈ
upÈdÈnaÑ taÓhÈhetukaÑ -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa
dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti. (1-5)
156 Vibha~gapÈÄi

sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrahetukaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ
viÒÒÈÓahetukaÑ, nÈmapaccayÈ phasso nÈmahetuko, phassapaccayÈ vedanÈ

Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓahetukaÑ,
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓahetukaÑ.
NÈmapaccayÈ phasso nÈmahetukoti tattha katamaÑ nÈmaÑ, ÔhapetvÈ
phassaÑ vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho
viÒÒÈÓakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ.
Tattha katamo nÈmapaccayÈ phasso nÈmahetuko, yo phasso phusanÈ
samphusanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati nÈmapaccayÈ phasso
nÈmahetuko -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hotÊ”ti. (2-6)

sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrahetukaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ
viÒÒÈÓahetukaÑ, nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmar|pahetukaÑ,
phassahetukÈ,
vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈhetukÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ taÓhÈhetukaÑ,

evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.

Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓahetukaÑ, atthi
nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho
saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ
r|paÑ, cakkhÈyatanassa upacayo, sotÈyatanassa upacayo, ghÈnÈyatanassa
upacayo, jivhÈyatanassa upacayo, kÈyÈyatanassa upacayo, yaÑ vÈ
panaÒÒampi atthi r|paÑ cittajaÑ cittahetukaÑ cittasamuÔÔhÈnaÑ, idaÑ
vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓahetukaÑ.
NÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmar|pahetukanti atthi nÈmaÑ,
atthi r|paÑ. Tattha katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ, yaÑ
r|paÑ nissÈya manoviÒÒÈÓadhÈtu vattati, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca
nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati nÈmar|paÑ.
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmar|pahetukaÑ,
yaÑ cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati
nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmar|pahetukaÑ.
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanahetuko -pa- tena vuccati
“evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti. (3-7)
158 Vibha~gapÈÄi

sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrahetukaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ
viÒÒÈÓahetukaÑ, nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ nÈmar|pahetukaÑ,

Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓahetukaÑ, atthi
nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho
saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho idaÑ vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ
r|paÑ, cakkhÈyatanassa upacayo, sotÈyatanassa upacayo, ghÈnÈyatanassa
upacayo, jivhÈyatanassa upacayo, kÈyÈyatanassa upacayo, yaÑ vÈ
panaÒÒampi atthi r|paÑ cittajaÑ cittahetukaÑ cittasamuÔÔhÈnaÑ, idaÑ
vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓahetukaÑ.
NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ nÈmar|pahetukanti atthi nÈmaÑ, atthi
sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ, cattÈro ca
mahÈbh|tÈ yaÒca r|paÑ nissÈya manoviÒÒÈÓadhÈtu vattati, idaÑ vuccati
r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati nÈmar|paÑ.
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ nÈmar|pahetukaÑ,
cakkhÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ
manÈyatanaÑ, idaÑ vuccati nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ
nÈmar|pahetukaÑ.

chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanahetuko.
Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ phassahetukÈ, yaÑ cetasikaÑ
phassahetukÈ.
Tattha katamÈ vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈhetukÈ, yo rÈgo sÈrÈgo -pa-
cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈhetukÈ.
Tattha katamaÑ taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ taÓhÈhetukaÑ, yÈ diÔÔhi
upÈdÈnaÑ taÓhÈhetukaÑ -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa
HetucatukkaÑ.
_____
7. Sampayuttacatukka
264. TasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈsampayutto,
sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ
viÒÒÈÓasampayuttaÑ, nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ,
vedanÈ phassasampayuttÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈsampayutto,

160 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamo avijjÈpaccayÈ sa~khÈro avijjÈsampayutto, yÈ cetanÈ

saÒcetanÈ saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati avijjÈpaccayÈ sa~khÈro
avijjÈsampayutto.
Tattha katamaÑ sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrasampayuttaÑ, yaÑ
sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrasampayuttaÑ.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ,
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ.
Tattha katamaÑ nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyanaÑ -pa- nÈmasampayuttaÑ,
nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ.
Tattha katamo chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanasampayutto,
yo phasso phusanÈ samphusanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanasampayutto.
Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ phassasampayuttÈ, yaÑ cetasikaÑ
phassasampayuttÈ.
Tattha katamÈ vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈsampayuttÈ, yo rÈgo sÈrÈgo
-pa- cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈsampayuttÈ.
Tattha katamaÑ taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ taÓhÈsampayuttaÑ, yÈ diÔÔhi
upÈdÈnaÑ taÓhÈsampayuttaÑ -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa

sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ
viÒÒÈÓasampayuttaÑ, nÈmapaccayÈ phasso nÈmasampayutto, phassapaccayÈ
vedanÈ
phassasampayuttÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈsampayuttÈ, taÓhÈpaccayÈ

upÈdÈnaÑ taÓhÈsampayuttaÑ. UpÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, evametassa kelavassa dukkhakkhandhassa
samudayo hoti.

avijjÈsampayutto.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ,
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ.
NÈmapaccayÈ phasso nÈmasampayuttoti tattha katamaÑ nÈmaÑ,
ÔhapetvÈ phassaÑ vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho
viÒÒÈÓakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ.
Tattha katamo nÈmapaccayÈ phasso nÈmasampayutto, yo phasso
phusanÈ samphusanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati nÈmapaccayÈ phasso
nÈmasampayutto -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa

sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ
nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ nÈmaÑ, nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ
nÈmasampayuttaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanasampayutto,
phassapaccayÈ vedanÈ phassasampayuttÈ, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ
vedanÈsampayuttÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ taÓhÈsampayuttaÑ,
upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
162 Vibha~gapÈÄi

samudayo hoti.

avijjÈsampayutto.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ
nÈmaÑ, atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha katamaÑ nÈmaÑ,
vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ.
Tattha katamaÑ r|paÑ, cakkhÈyatanassa upacayo, sotÈyatanassa upacayo,
ghÈnÈyatanassa upacayo, jivhÈyatanassa upacayo, kÈyÈyatanassa upacayo,
yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi r|paÑ cittajaÑ cittahetukaÑ cittasamuÔÔhÈnaÑ,
idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ nÈmaÑ.
NÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmasampayuttanti atthi nÈmaÑ,
atthi r|paÑ. Tattha katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ, yaÑ
r|paÑ nissÈya manoviÒÒÈÓadhÈtu vattati, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca
nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati nÈmar|paÑ.
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ,
nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ.
yo phasso phusanÈ samphasanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanasampayutto -pa- tena vuccati

sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ
nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ nÈmaÑ, nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ
nÈmasampayuttaÑ chaÔÔhÈyatanaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso
chaÔÔhÈyatanasampayutto, phassapaccayÈ vedanÈ phassasampayuttÈ,
vedanÈpaccayÈ taÓhÈ vedanÈsampayuttÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ
taÓhÈsampayuttaÑ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ

avijjÈsampayutto.
Tattha katamaÑ viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ
nÈmaÑ, atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha katamaÑ nÈmaÑ,
vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ.
Tattha katamaÑ r|paÑ, cakkhÈyatanassa upacayo, sotÈyatanassa upacayo,
ghÈnÈyatanassa upacayo, jivhÈyatanassa upacayo, kÈyÈyatanassa upacayo,
yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi r|paÑ cittajaÑ cittahetukaÑ cittasamuÔÔhÈnaÑ,
idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|paÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ nÈmaÑ.
NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ chaÔÔhÈyatananti
atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha katamaÑ nÈmaÑ, vedanÈkkhandho
saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ
r|paÑ, cattÈro ca mahÈbh|tÈ yaÒca r|paÑ nissÈya manoviÒÒÈÓadhÈtu
vattati, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati
nÈmar|paÑ.
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ

chaÔÔhÈyatanaÑ, cakkhÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ
kÈyÈyatanaÑ
164 Vibha~gapÈÄi
manÈyatanaÑ, idaÑ vuccati nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ

nÈmasampayuttaÑ chaÔÔhÈyatanaÑ.
yo phasso phusanÈ samphusanÈ samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanasampayutto -pa- tena vuccati
SampayuttacatukkaÑ.
_____
8. AÒÒamaÒÒacatukka
272. TasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈpi avijjÈ,
sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈpi sa~khÈro, viÒÒÈÓapaccayÈ
nÈmaÑ, nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso,
phassapaccayÈpi chaÔÔhÈyatanaÑ, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈpi
phasso, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈpi vedanÈ, taÓhÈpaccayÈ
upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈpi taÓhÈ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ
samudayo hoti.

Tattha katamÈ sa~khÈrapaccayÈpi avijjÈ, yaÑ aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ -pa-
avijjÈla~gÊ moho akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈpi avijjÈ.
viÒÒÈÓaÑ.
Tattha katamo viÒÒÈÓapaccayÈpi sa~khÈro, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ
saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati viÒÒÈÓapaccayÈpi sa~khÈro.

Tattha katamaÑ nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, yaÑ cittaÑ mano mÈnasaÑ
-pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ.
mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ.
Tattha katamaÑ chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmaÑ, vedanÈkkhandho
saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho, idaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi
nÈmaÑ.
Tattha katamaÑ phassapaccayÈpi chaÔÔhÈyatanaÑ, yaÑ cittaÑ mano
mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati phassapaccayÈpi
chaÔÔhÈyatanaÑ.
Tattha katamo vedanÈpaccayÈpi phasso, yo phasso phusanÈ samphusanÈ
samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈpi phasso.
Tattha katamo vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, yo rÈgo sÈrÈgo -pa- cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ taÓhÈ.
Tattha katamÈ taÓhÈpaccayÈpi vedanÈ, yaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ
sukhaÑ cetosamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ vedayitaÑ ceto samphassajÈ sÈtÈ
sukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati taÓhÈpaccayÈpi vedanÈ.
Tattha katamaÑ taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, yÈ diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa-
titthÈyatanaÑ vipariyÈsaggÈho, idaÑ vuccati taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ.
Tattha katamÈ upÈdÈnapaccayÈpi taÓhÈ, yo rÈgo -pa- cittassa sÈrÈgo,
ayaÑ vuccati upÈdÈnapaccayÈpi taÓhÈ.
166 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamo upÈdÈnapaccayÈ bhavo, ÔhapetvÈ upÈdÈnaÑ

ayaÑ vuccati upÈdÈnapaccayÈ bhavo.
jarÈmaraÓaÑ.

nÈmaÑ, nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, nÈmapaccayÈ phasso, phassapaccayÈpi
nÈmaÑ, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈpi phasso, vedanÈpaccayÈ
taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈpi vedanÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈpi
taÓhÈ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ,


viÒÒÈÓaÑ.
Tattha katamaÑ nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, yaÑ cittaÑ mano mÈnasaÑ
-pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ.
NÈmapaccayÈ phassoti tattha katamaÑ nÈmaÑ, ÔhapetvÈ phassaÑ
vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, idaÑ
vuccati nÈmaÑ.
Tattha katamo nÈmapaccayÈ phasso, yo phasso phusanÈ samphusanÈ
samphusitattaÑ, ayaÑ vuccati nÈmapaccayÈ phasso.
Tattha katamaÑ phassapaccayÈpi nÈmaÑ, vedanÈkkhandho
saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, idaÑ vuccati
phassapaccayÈpi nÈmaÑ -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa

nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, nÈmar|papaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmar|paÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ
phasso, phassapaccayÈpi chaÔÔhÈyatanaÑ, phassapaccayÈ vedanÈ,
vedanÈpaccayÈpi phasso, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈpi vedanÈ,
taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈpi taÓhÈ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo,

168 Vibha~gapÈÄi

viÒÒÈÓaÑ.
NÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓanti atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, yaÑ cittaÑ mano
mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmar|papaccayÈpi
viÒÒÈÓaÑ.
NÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatananti atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ tattha
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ, yaÑ cittaÑ mano
mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmar|papaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ.
Tattha katamaÑ chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmar|paÑ, atthi nÈmaÑ, atthi
sa~khÈrakkhandho, idaÑ
vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ, cakkhÈyatanassa upacayo,

sotÈyatanassa upacayo, ghÈnÈyatanassa upacayo, jivhÈyatanassa upacayo,
kÈyÈyatanassa upacayo, yaÑ vÈ panaÒÒampi atthi r|paÑ cittajaÑ
cittahetukaÑ cittasamuÔÔhÈnaÑ, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ
idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmar|paÑ.
chaÔÔhÈyatanaÑ -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hotÊ”ti. (3-15)

nÈmar|paÑ, nÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmar|paÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso,
phassapaccayÈpi chaÔÔhÈyatanaÑ, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈpi
phasso, vedanÈpaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈpi vedanÈ, taÓhÈpaccayÈ
upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈpi taÓhÈ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ
samudayo hoti.

viÒÒÈÓaÑ.
170 Vibha~gapÈÄi

NÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓanti atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, yaÑ cittaÑ mano
mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmar|papaccayÈpi
viÒÒÈÓaÑ.
NÈmar|papaccayÈ saÄÈyatananti atthi nÈmaÑ, atthi r|paÑ. Tattha
vuccati nÈmaÑ. Tattha katamaÑ r|paÑ, cattÈro ca mahÈbh|tÈ yaÒca r|paÑ
nissÈya manoviÒÒÈÓadhÈtu vattati, idaÑ vuccati r|paÑ. Iti idaÒca nÈmaÑ
idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati nÈmar|paÑ.
Tattha katamaÑ nÈmar|papaccayÈ saÄÈyatanaÑ, cakkhÈyatanaÑ
Tattha katamaÑ chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmar|paÑ, atthi nÈmaÑ, atthi
idaÒca nÈmaÑ idaÒca r|paÑ, idaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi
nÈmar|paÑ.

chaÔÔhÈyatanaÑ.
sukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ -pa- tena vuccati
AÒÒamaÒÒacatukkaÑ.
_____
9. Akusalaniddesa
uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ diÔÔhigatasampayuttaÑ sasa~khÈrena
-pa- somanassasahagataÑ diÔÔhigatavippayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa-
somanassasahagataÑ diÔÔhigatavippayuttaÑ sasa~khÈrena r|pÈrammaÓaÑ vÈ
saddÈrammaÓaÑ vÈ gandhÈrammaÓaÑ vÈ rasÈrammaÓaÑ vÈ
taÓhÈpaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
samudayo hoti.

saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati avijjÈpaccayÈ sa~khÈro -pa-.
Tattha katamo taÓhÈpaccayÈ adhimokkho, yo cittassa adhimokkho
adhimuccanÈ tadadhimuttatÈ, ayaÑ vuccati taÓhÈpaccayÈ adhimokkho.
Tattha katamo adhimokkhapaccayÈ bhavo, ÔhapetvÈ adhimokkhaÑ
ayaÑ vuccati
172 Vibha~gapÈÄi
adhimokkhapaccayÈ bhavo -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa

dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti.

uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ diÔÔhigatasampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ
samudayo hoti.

moho akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati avijjÈ -pa-.
Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ, yaÑ cetasikaÑ neva
sÈtaÑnÈsÈtaÑ cetosamphassajaÑ adukkhamasukhaÑ vedayitaÑ
cetosamphassajÈ adukkhamasukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati phassapaccayÈ
vedanÈ -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hotÊ”ti.

uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ diÔÔhigatasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
upekkhÈsahagataÑ diÔÔhigatavippayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa-
upekkhÈsahagataÑ diÔÔhigatavippayuttaÑ sasa~khÈrena r|pÈrammaÓaÑ vÈ
saddÈrammaÓaÑ vÈ gandhÈrammaÓaÑ vÈ rasÈrammaÓaÑ vÈ
taÓhÈpaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
samudayo hoti.
285. Tattha katamÈ avijjÈ -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa


uppannaÑ hoti domanassasahagataÑ paÔighasampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ
vÈ -pa- domanassasahagataÑ paÔighasampayuttaÑ sasa~khÈrena
r|pÈrammaÓaÑ vÈ saddÈrammaÓaÑ vÈ gandhÈrammaÓaÑ vÈ
rasÈrammaÓaÑ vÈ phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ vÈ dhammÈrammaÓaÑ vÈ yaÑ
yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro,
sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ,
vedanÈpaccayÈ paÔighaÑ, paÔighapaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ

moho akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati avijjÈ -pa- ayaÑ vuccati
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso.
Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ
asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ.
Tattha katamaÑ vedanÈpaccayÈ paÔighaÑ, yo cittassa ÈghÈto -pa-
caÓÉikkaÑ asuropo1 anattamanatÈ cittassa, idaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ
paÔighaÑ.
Tattha katamo paÔighapaccayÈ adhimokkho, yo cittassa adhimokkho
adhimuccanÈ tadadhimuttatÈ, ayaÑ vuccati paÔighapaccayÈ adhimokkho.
ayaÑ vuccati adhimokkhapaccayÈ bhavo -pa- tena vuccati “evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti.
uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ vicikicchÈsampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ
phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ vÈ dhammÈrammaÓaÑ vÈ yaÑ yaÑ vÈ
______________________________________________________________
1. Asulopo (SyÈ)
174 Vibha~gapÈÄi
panÈrabbha, tasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ

chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ
vicikicchÈ, vicikicchÈpaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ

Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ, yaÑ cetasikaÑ neva sÈtaÑ
nÈsÈtaÑ cetosamphassajaÑ adukkhamasukhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ
adukkhamasukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ.
Tattha katamÈ vedanÈpaccayÈ vicikicchÈ, yÈ ka~khÈ ka~khÈyanÈ
ka~khÈyitattaÑ vimati vicikicchÈ dveÄhakaÑ dvidhÈpatho1 saÑsayo
anekaÑsaggÈho ÈsappanÈ parisappanÈ apariyogÈhaÓÈ2 chambhitattaÑ
cittassa manovilekho, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ vicikicchÈ.
Tattha katamo vicikicchÈpaccayÈ bhavo, ÔhapetvÈ vicikicchaÑ
ayaÑ vuccati vicikicchÈpaccayÈ bhavo -pa- tena vuccati “evametassa

uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ uddhaccasampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ
uddhaccaÑ, uddhaccapaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ bhavo,
______________________________________________________________
1. DvedhÈpatho (SÊ, SyÈ) 2. ApariyogÈhanÈ (SÊ, SyÈ, Ka)

Tattha katamaÑ vedanÈpaccayÈ uddhaccaÑ, yaÑ cittassa uddhaccaÑ
av|pasamo cetaso vikkhepo bhantattaÑ cittassa, idaÑ vuccati
vedanÈpaccayÈ uddhaccaÑ.
Tattha katamo uddhaccapaccayÈ adhimokkho, yo cittassa adhimokkho
adhimuccanÈ tadadhimuttatÈ, ayaÑ vuccati uddhaccapaccayÈ adhimokkho.
Akusalaniddeso.
_____
10. Kusalaniddesa
292. Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ
cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ
yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro,
vedanÈpaccayÈ pasÈdo, pasÈdapaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ
293. Tattha katame kusalam|lÈ, alobho adoso amoho.

176 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamo alobho, yo alobho alubbhanÈ alubbhitattaÑ asÈrÈgo

asÈrajjanÈ asÈrajjitattaÑ anabhijjhÈ alobho kusalam|laÑ, ayaÑ vuccati
alobho.
Tattha katamo adoso, yo adoso adussanÈ adussitattaÑ abyÈpÈdo
abyÈpajjo adoso kusalam|laÑ, ayaÑ vuccati adoso.
Tattha katamo amoho, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati amoho. Ime vuccanti kusalam|lÈ.
Tattha katamo kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ
saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro.
Tattha katamaÑ sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ -pa- viÒÒÈÓapaccayÈ
nÈmaÑ -pa- nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ -pa- chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso
-pa- phassapaccayÈ vedanÈ -pa- ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ.
Tattha katamo vedanÈpaccayÈ pasÈdo, yÈ saddhÈ saddahanÈ okappanÈ
abhippasÈdo, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ pasÈdo.
Tattha katamo pasÈdapaccayÈ adhimokkho, yo cittassa adhimokkho
adhimuccanÈ tadadhimuttatÈ, ayaÑ vuccati pasÈdapaccayÈ adhimokkho.

cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena
r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa- somanassasahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ
r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa- somanassasahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena
yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro,
sa~khÈrapaccayÈ

pasÈdo, pasÈdapaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ bhavo,
295. Tattha katame kusalam|lÈ, alobho adoso.

Tattha katamo alobho, yo alobho alubbhanÈ alubbhitattaÑ asÈrÈgo
asÈrajjanÈ asÈrajjitattaÑ anabhijjhÈ alobho kusalam|laÑ, ayaÑ vuccati
alobho.
Tattha katamo adoso, yo adoso adussanÈ adussitattaÑ abyÈpÈdo
abyÈpajjo adoso kusalam|laÑ, ayaÑ vuccati adoso. Ime vuccanti
kusalam|lÈ.
saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro -pa- ayaÑ
vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso.
“evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti.

cittaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ
vÈ -pa- upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena r|pÈrammaÓaÑ
tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
178 Vibha~gapÈÄi
297. Tattha katame kusalam|lÈ, alobho adoso amoho, ime vuccanti

kusalam|lÈ.
adukkhamasukhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ -pa- tena
vuccati “evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti.

cittaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ
vÈ -pa- upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena r|pÈrammaÓaÑ
tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
299. Tattha katame kusalam|lÈ, alobho adoso, ime vuccanti

kusalam|lÈ.
saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro -pa- tena
300. Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ

bhÈveti vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
pathavÊkasiÓaÑ1, tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro,
sa~khÈrapaccayÈ
______________________________________________________________
1. PaÔhavÊkasiÓaÑ (SÊ, SyÈ)


kusalam|lÈ.
saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro -pa- tena
302. Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye ar|p|papattiyÈ maggaÑ

bhÈveti sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasaÒÒÈsahagataÑ sukhassa ca pahÈnÈ -pa- catutthaÑ
jhÈnaÑ upasampajja viharati, tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro,

kusalam|lÈ.
180 Vibha~gapÈÄi
304. Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ

bhÈveti niyyÈnikaÑ apacayagÈmiÑ diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈya paÔhamÈya
bh|miyÈ pattiyÈ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja
viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye
kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ
nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso,
phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ pasÈdo, pasÈdapaccayÈ adhimokkho,
adhimokkhapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ,
evametesaÑ dhammÈnaÑ samudayo hoti.
305. Tattha katame kusalam|lÈ, alobho adoso amoho.

Tattha katamo alobho -pa-. Adoso -pa-. Amoho, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ
-pa-. Amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi dhammavicayasambojjha~go
magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati amoho. Ime vuccanti
kusalam|lÈ.
ayaÑ vuccati adhimokkhapaccayÈ bhavo -pa- ayaÑ vuccati jÈtipaccayÈ
jarÈmaraÓaÑ.
EvametesaÑ dhammÈnaÑ samudayo hotÊti evametesaÑ dhammÈnaÑ

sa~gati hoti, samÈgamo hoti, samodhÈnaÑ hoti, pÈtubhÈvo hoti, tena vuccati
“evametesaÑ dhammÈnaÑ samudayo hotÊ”ti.
Kusalaniddeso.
_____
11. AbyÈkataniddesa
306. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacarassa
kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ
hoti upekkhÈsahagataÑ r|pÈrammaÓaÑ, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ bhavo,
307. Tattha katamo sa~khÈro, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ saÒcetayitattaÑ,

ayaÑ vuccati sa~khÈro.
mÈnasaÑ -pa- tajjÈcakkhuviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈ
viÒÒÈÓaÑ.
mÈnasaÑ -pa- tajjÈcakkhuviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ.
182 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamo vedanÈpaccayÈ bhavo, ÔhapetvÈ vedanaÑ saÒÒÈkkhandho

sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ bhavo
hotÊ”ti.
308. TasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ sa~khÈrahetukaÑ,

viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓahetukaÑ, nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ
nÈmahetukaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso chaÔÔhÈyatanahetuko,
phassapaccayÈ vedanÈ phassahetukÈ, vedanÈpaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ
samudayo hoti.
309. TasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ

sa~khÈrasampayuttaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ viÒÒÈÓasampayuttaÑ,
nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ nÈmasampayuttaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ
phasso chaÔÔhÈyatanasampayutto, phassapaccayÈ vedanÈ phassasampayuttÈ,
vedanÈpaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ,
310. TasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈpi

sa~khÈro, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈpi viÒÒÈÓaÑ, nÈmapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈpi nÈmaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ
phasso, phassapaccayÈpi chaÔÔhÈyatanaÑ, phassapaccayÈ vedanÈ,
vedanÈpaccayÈpi phasso, vedanÈpaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
samudayo hoti.

kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ
hoti upekkhÈsahagataÑ saddÈrammaÓaÑ -pa- ghÈnaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ
hoti upekkhÈsahagataÑ gandhÈrammaÓaÑ -pa- jivhÈviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ
hoti upekkhÈsahagataÑ rasÈrammaÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
sukhasahagataÑ phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ

ayaÑ vuccati sa~khÈro -pa- ayaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso.
Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ, yaÑ kÈyikaÑ sÈtaÑ kÈyikaÑ
sukhaÑ kÈyasamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ vedayitaÑ kÈyasamphassajÈ sÈtÈ
Tattha katamo vedanÈpaccayÈ bhavo, ÔhapetvÈ vedanaÑ saÒÒÈkkhandho
hotÊ”ti.

kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manodhÈtu uppannÈ hoti
upekkhÈsahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ saddÈrammaÓÈ vÈ gandhÈrammaÓÈ vÈ
rasÈrammaÓÈ vÈ phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ
samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ
vedanÈpaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
samudayo hoti.

mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanodhÈtu, idaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ -pa-
ayaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso.
Tattha katamo vedanÈpaccayÈ adhimokkho, yo cittassa adhimokkho
adhimuccanÈ tadadhimuttatÈ, ayaÑ vuccati vedanÈpaccayÈ adhimokkho.
184 Vibha~gapÈÄi


kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ
hoti somanassasahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ saddÈrammaÓÈ vÈ
gandhÈrammaÓÈ vÈ rasÈrammaÓÈ vÈ phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ
dhammÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye
samudayo hoti.

viÒÒÈÓaÑ -pa- ayaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso.

hoti upekkhÈsahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ saddÈrammaÓÈ vÈ gandhÈrammaÓÈ
vÈ rasÈrammaÓÈ vÈ phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ dhammÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ
vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ
phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ


hoti somanassasahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ -pa- somanassasahagatÈ
ÒÈÓasampayuttÈ sasa~khÈrena -pa-. SomanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ -pa-
somanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ sasa~khÈrena -pa-.
186 Vibha~gapÈÄi
UpekkhÈsahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ -pa- upekkhÈsahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ

sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ -pa- upekkhÈsahagatÈ
ÒÈÓavippayuttÈ sasa~khÈrena r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ
yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,

viÒÒÈÓaÑ -pa- ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ.
321. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ

pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti, ime
dhammÈ kusalÈ.
Tasseva r|pÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ
vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ

bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccÈyÈ jarÈmaraÓaÑ, evametassa kevalassa
322. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye ar|p|papattiyÈ

maggaÑ bhÈveti sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
jhÈnaÑ upasampajja viharati, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo
hoti, ime dhammÈ kusalÈ.
Tasseva ar|pÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ
sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
jhÈnaÑ upasampajja viharati, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
323. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ

viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa-
avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ.
Tasseva lokuttarassa kusalassa jhÈnassa katattÈ bhÈvitattÈ vipÈkaÑ
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ
bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ, evametesaÑ dhammÈnaÑ
samudayo hoti.
188 Vibha~gapÈÄi
324. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye akusalassa kammassa

katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
upekkhÈsahagataÑ r|pÈrammaÓaÑ -pa- sotaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
upekkhÈsahagataÑ saddÈrammaÓaÑ -pa- ghÈnaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
upekkhÈsahagataÑ gandhÈrammaÓaÑ -pa- jivhÈviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
upekkhÈsahagataÑ rasÈrammaÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
dukkhasahagataÑ phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ

mÈnasaÑ -pa- tajjÈkÈyaviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈ
Tattha katamÈ phassapaccayÈ vedanÈ, yaÑ kÈyikaÑ asÈtaÑ kÈyikaÑ
asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, ayaÑ vuccati phassapaccayÈ vedanÈ.
Tattha katamo vedanÈpacayÈ bhavo, ÔhapetvÈ vedanaÑ saÒÒÈkkhandho
hotÊ”ti.

katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manodhÈtu uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ
r|pÈrammaÓÈ vÈ saddÈrammaÓÈ vÈ gandhÈrammaÓÈ vÈ rasÈrammaÓÈ vÈ
phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye
samudayo hoti.

mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanodhÈtu, idaÑ vuccati sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ -pa-
ayaÑ vuccati chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso.

katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ
r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ
samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ
samudayo hoti.

viÒÒÈÓaÑ -pa- tena vuccati “evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa
samudayo hotÊ”ti.
190 Vibha~gapÈÄi
330. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye manodhÈtu uppannÈ

hoti kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ upekkhÈsahagatÈ
r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ -pa- manoviÒÒÈÓadhÈtu
uppannÈ hoti kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ
somanassasahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ -pa-
manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca
kammavipÈkÈ upekkhÈsahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ
yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ
331. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye manoviÒÒÈÓadhÈtu

uppannÈ hoti kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ
somanassasahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ -pa- somanassasahagatÈ
ÒÈÓasampayuttÈ sasa~khÈrena -pa- somanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ -pa-
somanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagatÈ
ÒÈÓasampayuttÈ -pa- upekkhÈsahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ sasa~khÈrena -pa-
upekkhÈsahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ -pa- upekkhÈsahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ
sasa~khÈrena r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ
panÈrabbha, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ
332. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye r|pÈvacaraÑ jhÈnaÑ

bhÈveti kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ na ca kammavipÈkaÑ
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ

333. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye ar|pÈvacaraÑ jhÈnaÑ

bhÈveti kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ na ca kammavipÈkaÑ
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
jhÈnaÑ upasampajja viharati, tasmiÑ samaye sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
AbyÈkataniddeso.
_____
12. AvijjÈm|lakakusalaniddesa
r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa- dhammÈrammaÓaÑ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha,
335. Tattha katamo avijjÈpaccayÈ sa~khÈro, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ

saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati avijjÈpaccayÈ sa~khÈro -pa- ayaÑ vuccati
192 Vibha~gapÈÄi


viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ, nÈmapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ
vedanÈ, vedanÈpaccayÈ pasÈdo, pasÈdapaccayÈ adhimokkho,



cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena
-pa- somanassasahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ -pa- somanassasahagataÑ
ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ
-pa- upekkhÈsahagataÑ
ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ

-pa- upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena r|pÈrammaÓaÑ vÈ
-pa- dhammarammaÓaÑ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye
avijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ
340. Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ

pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ
341. Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye ar|p|papattiyÈ maggaÑ

jhÈnaÑ upasampajja viharati, tasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ sa~khÈro,
vedanÈpaccayÈ pasÈdo pasÈdapaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ
342. Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ

viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye avijjÈpaccayÈ
sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmaÑ,
nÈmapaccayÈ chaÔÔhÈyatanaÑ, chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ
vedanÈ, vedanÈpaccayÈ pasÈdo, pasÈdapaccayÈ
194 Vibha~gapÈÄi

jarÈmaraÓaÑ, evametesaÑ dhammÈnaÑ samudayo hoti.
AvijjÈm|lakakusalaniddeso.
_____
13. Kusalam|lakavipÈkaniddesa
kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ
hoti upekkhÈsahagataÑ r|pÈrammaÓaÑ, tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ
vedanÈ, vedanÈpaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ,
344. Tattha katamÈ kusalam|lapaccayÈ sa~khÈrÈ, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ

saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati kusalam|lapaccayÈ sa~khÈrÈ -pa- tena vuccati

kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ
hoti upekkhÈsahagataÑ saddÈrammaÓaÑ -pa- ghÈnaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ
hoti upekkhÈsahagataÑ gandhÈrammaÓaÑ -pa- jivhÈviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ
hoti upekkhÈsahagataÑ rasÈrammaÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
sukhasahagataÑ phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ -pa- manodhÈtu uppannÈ hoti
upekkhÈsahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ -pa-
manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti somanassasahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa-
dhammÈrammaÓÈ vÈ -pa- manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ
samaye kusalam|lapaccayÈ

vedanÈ, vedanÈpaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ bhavo,

hoti somanassasahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ -pa- somanassasahagatÈ
somanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ sasa~khÈrena -pa-. upekkhÈsahagatÈ
panÈrabbha, tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ phasso, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ pasÈdo
pasÈdapaccayÈ adhimokkho, adhimokkhapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti,
samudayo hoti.
347. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ

dhammÈ kusalÈ.
Tasseva r|pÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ
pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro,
196 Vibha~gapÈÄi
348. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye ar|p|papattiyÈ

maggaÑ bhÈveti sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
hoti, ime dhammÈ kusalÈ.
Tasseva ar|pÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ
nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasaÒÒÈsaÒÒÈsahagataÑ sukhassa ca pahÈnÈ -pa-
catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, tasmiÑ samaye kusalam|lapaccayÈ
vedanÈ, vedanÈpaccayÈ pasÈdo, pasÈdapaccayÈ adhimokkho,
349. Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ

avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ.
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, tasmiÑ samaye
kusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ, viÒÒÈÓapaccayÈ
evametesaÑ dhammÈnaÑ samudayo hoti.
Kusalam|lakavipÈkaniddeso.
14. Akusalam|lakavipÈkaniddesa
350. Katame dhammÈ abyÈkatÈ yasmiÑ samaye akusalassa kammassa
upekkhÈsahagataÑ r|pÈrammaÓaÑ, tasmiÑ samaye akusalam|lapaccayÈ
vedanÈ, vedanÈpaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈti, jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓaÑ,
351. Tattha katamo akusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ

saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati akusalam|lapaccayÈ sa~khÈro -pa- tena

katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ
saddÈrammaÓaÑ -pa- ghÈnaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ
gandhÈrammaÓaÑ -pa- jivhÈviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ
rasÈrammaÓaÑ -pa- kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti dukkhasahagataÑ
phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ -pa- manodhÈtu uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ
r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha,
tasmiÑ samaye akusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,

katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ
samaye akusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓaÑ,
chaÔÔhÈyatanapaccayÈ
198 Vibha~gapÈÄi
phasso, phassapaccayÈ vedanÈ, vedanÈpaccayÈ adhimokkho,

354. Tattha katamo akusalam|lapaccayÈ sa~khÈro, yÈ cetanÈ saÒcetanÈ

saÒcetayitattaÑ, ayaÑ vuccati akusalam|lapaccayÈ sa~khÈro.
viÒÒÈÓaÑ.
mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati nÈmapaccayÈ
chaÔÔhÈyatanaÑ.
ayaÑ vuccati adhimokkhapaccayÈ bhavo.

jarÈmaraÓaÑ.
Akusalam|lakavipÈkaniddeso.
PaÔiccasamuppÈdavibha~go1 niÔÔhito.
7. SatipaÔÔhÈnavibha~ga
355. CattÈro satipaÔÔhÈnÈ–idha bhikkhu ajjhattaÑ kÈye kÈyÈnupassÊ
viharati, bahiddhÈ kÈye kÈyÈnupassÊ viharati, ajjhattabahiddhÈ kÈye
kÈyÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya loke
abhijjhÈdomanassaÑ. AjjhattaÑ vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati, bahiddhÈ
vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati, ajjhattabahiddhÈ vedanÈsu vedanÈnupassÊ
viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ.
AjjhattaÑ citte cittÈnupassÊ viharati, bahiddhÈ citte cittÈnupassÊ viharati,
ajjhattabahiddhÈ citte cittÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya
loke abhijjhÈdomanassaÑ. AjjhattaÑ dhammesu dhammÈnupassÊ viharati,
bahiddhÈ dhammesu dhammÈnupassÊ viharati, ajjhattabahiddhÈ dhammesu
dhammÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya loke
abhijjhÈdomanassaÑ.
1. KÈyÈnupassanÈniddesa
356. KathaÒca bhikkhu ajjhattaÑ kÈye kÈyÈnupassÊ viharati, idha
bhikkhu ajjhattaÑ kÈyaÑ uddhaÑ pÈdatalÈ adho kesamatthakÈ
tacapariyantaÑ p|raÑ nÈnappakÈrassa asucino paccavekkhati “atthi
imasmiÑ kÈye kesÈ lomÈ nakhÈ dantÈ taco, maÑsaÑ nhÈru1 aÔÔhi
aÔÔhimiÒjaÑ2 vakkaÑ, hadayaÑ yakanaÑ kilomakaÑ pihakaÑ papphÈsaÑ,
antaÑ antaguÓaÑ udariyaÑ karÊsaÑ, pittaÑ semhaÑ pubbo lohitaÑ sedo
medo, assu vasÈ kheÄo si~ghÈÓikÈ lasikÈ muttan”ti. So taÑ nimittaÑ Èsevati
bhÈveti bahulÊkaroti, svÈvatthitaÑ vavatthapeti, so taÑ nimittaÑ ÈsevitvÈ
bhÈvetvÈ bahulÊkaritvÈ svÈvatthitaÑ vavatthapetvÈ bahiddhÈ kÈye cittaÑ
upasaÑharati.
KathaÒca bhikkhu bahiddhÈ kÈye kÈyÈnupassÊ viharati, idha bhikkhu
bahiddhÈ kÈyaÑ uddhaÑ pÈdatalÈ adho kesamatthakÈ tacapariyantaÑ p|raÑ
nÈnappakÈrassa asucino paccavekkhati “atthissa kÈye kesÈ
______________________________________________________________
1. NahÈru (SÊ) 2. AÔÔhimiÒjÈ (SÊ)
7. SatipaÔÔhÈnavibha~ga 201
lomÈ nakhÈ dantÈ taco, maÑsaÑ nhÈru aÔÔhi aÔÔhimiÒjaÑ vakkaÑ, hadayaÑ
yakanaÑ kilomakaÑ pihakaÑ papphÈsaÑ, antaÑ antaguÓaÑ udariyaÑ
karÊsaÑ, pittaÑ semhaÑ pubbo lohitaÑ sedo medo, assu vasÈ kheÄo
si~ghÈÓikÈ lasikÈ muttan”ti. So taÑ nimittaÑ Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti,
svÈvatthitaÑ vavatthapeti, so taÑ nimittaÑ ÈsevitvÈ bhÈvetvÈ bahulÊkaritvÈ
svÈvatthitaÑ vavatthapetvÈ ajjhattabahiddhÈ kÈye cittaÑ upasaÑharati.
KathaÒca bhikkhu ajjhattabahiddhÈ kÈye kÈyÈnupassÊ viharati, idha
bhikkhu ajjhattabahiddhÈ kÈyaÑ uddhaÑ pÈdatalÈ adho kesamatthakÈ
tacapariyantaÑ p|raÑ nÈnappakÈrassa asucino paccavekkhati “atthi
imasmiÑ kÈye kesÈ lomÈ nakhÈ dantÈ taco, maÑsaÑ nhÈru aÔÔhi
aÔÔhimiÒjaÑ vakkaÑ, hadayaÑ yakanaÑ kilomakaÑ pihakaÑ papphÈsaÑ,
antaÑ antaguÓaÑ udariyaÑ karÊsaÑ, pittaÑ semhaÑ pubbo lohitaÑ sedo
medo, assu vasÈ kheÄo si~ghÈÓikÈ lasikÈ muttan”ti. EvaÑ bhikkhu
ajjhattabahiddhÈ kÈye kÈyÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya
loke abhijjhÈdomanassaÑ.
357. “AnupassÊ”ti tattha katamÈ anupassanÈ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa-

amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati anupassanÈ. ImÈya
anupassanÈya upeto hoti samupeto upÈgato samupÈgato upapanno sampanno
samannÈgato, tena vuccati “anupassÊ”ti.
358. “VÊharatÊ”ti iriyati vattati pÈleti yapeti yÈpeti carati viharati, tena
vuccati “viharatÊ”ti.
359. “ŒtÈpÊ”ti tattha katamo ÈtÈpo1, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa-

sammÈvÈyÈmo, ayaÑ vuccati ÈtÈpo. IminÈ ÈtÈpena upeto hoti samupeto
upÈgato samupÈgato upapanno sampanno samannÈgato, tena vuccati
“ÈtÈpÊ”ti.
______________________________________________________________
1. KatamaÑ ÈtÈpaÑ (sabbattha)
202 Vibha~gapÈÄi
360. “SampajÈno”ti tattha katamaÑ sampajaÒÒaÑ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ

-pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati sampajaÒÒaÑ. IminÈ
sampajaÒÒena upeto hoti samupeto upÈgato samupÈgato upapanno
sampanno samannÈgato, tena vuccati “sampajÈno”ti.
361. “SatimÈ”ti tattha katamÈ sati, yÈ sati anussati -pa- sammÈsati,

ayaÑ vuccati sati. ImÈya satiyÈ upeto hoti samupeto upÈgato samupÈgato
upapanno sampanno samannÈgato, tena vuccati “satimÈ”ti.
362. “Vineyya loke abhijjhÈdomanassan”ti tattha katamo loko, sveva

kÈyo loko, paÒcapi upÈdÈnakkhandhÈ loko, ayaÑ vuccati loko. Tattha
katamÈ abhijjhÈ, yo rÈgo sÈrÈgo -pa- cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati abhijjhÈ.
Tattha katamaÑ domanassaÑ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ dukkhaÑ
cetosampassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ asÈtÈ dukkhÈ
vedanÈ, idaÑ vuccati domanassaÑ. Iti ayaÒca abhijjhÈ idaÒca domanassaÑ
imamhi loke vinÊtÈ honti paÔivinÊtÈ santÈ samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ
abbhattha~gatÈ appitÈ byappitÈ sositÈ visositÈ byantÊkatÈ, tena vuccati
“veneyya loke abhijjhÈdomanassan”ti.
KÈyÈnupassanÈniddeso.
_____
2. VedanÈnupassanÈniddesa
363. KathaÒca bhikkhu ajjhattaÑ vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati, idha
bhikkhu sukhaÑ vedanaÑ vedayamÈno “sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti
pajÈnÈti, dukkhaÑ vedanaÑ vedayamÈno “dukkhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti
pajÈnÈti, adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedayamÈno “adukkhamasukhaÑ
vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti. SÈmisaÑ vÈ sukhaÑ vedanaÑ vedayamÈno
“sÈmisaÑ sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ sukhaÑ
vedanaÑ vedayamÈno “nirÈmisaÑ sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti.
SÈmisaÑ vÈ dukkhaÑ vedanaÑ vedayamÈno “sÈmisaÑ
dukkhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ dukkhaÑ vedanaÑ

vedayamÈno “nirÈmisaÑ dukkhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti. SÈmisaÑ
vÈ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedayamÈno “sÈmisaÑ adukkhamasukhaÑ
vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ
vedayamÈno “nirÈmisaÑ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti pajÈnÈti.
So taÑ nimittaÑ Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti, svÈvatthitaÑ vavatthapeti, so
taÑ nimittaÑ ÈsevitvÈ bhÈvetvÈ bahulÊkaritvÈ svÈvatthitaÑ vavatthapetvÈ
bahiddhÈ vedanÈsu cittaÑ upasaÑharati.
KathaÒca bhikkhu bahiddhÈ vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati, idha
bhikkhu sukhaÑ vedanaÑ vedayamÈnaÑ “sukhaÑ vedanaÑ vedayatÊ”ti
pajÈnÈti, dukkhaÑ vedanaÑ vedayamÈnaÑ “dukkhaÑ vedanaÑ vedayatÊ”ti
pajÈnÈti, adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedayamÈnaÑ “adukkhamasukhaÑ
vedanaÑ vedayatÊ”ti pajÈnÈti. SÈmisaÑ vÈ sukhaÑ vedanaÑ vedayamÈnaÑ
“sÈmisaÑ sukhaÑ vedanaÑ vedayatÊ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ sukhaÑ
vedanaÑ vedayamÈnaÑ “nirÈmisaÑ sukhaÑ vedanaÑ vedayatÊ”ti pajÈnÈti.
SÈmisaÑ vÈ dukkhaÑ vedanaÑ vedayamÈnaÑ “sÈmisaÑ dukkhaÑ vedanaÑ
vedayatÊ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ dukkhaÑ vedanaÑ vedayamÈnaÑ
“nirÈmisaÑ dukkhaÑ vedanaÑ vedayatÊ”ti pajÈnÈti. SÈmisaÑ vÈ
adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedayamÈnaÑ “sÈmisaÑ adukkhamasukhaÑ
vedanaÑ vedayatÊ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ
vedayamÈnaÑ “nirÈmisaÑ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ vedayatÊ”ti pajÈnÈti.
ajjhattabahiddhÈ vedanÈsu cittaÑ upasaÑharati.
KathaÒca bhikkhu ajjhattabahiddhÈ vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati,
idha bhikkhu sukhaÑ vedanaÑ “sukhÈ vedanÈ”ti pajÈnÈti, dukkhaÑ
vedanaÑ “dukkhÈ vedanÈ”ti pajÈnÈti, adukkhamasukhaÑ vedanaÑ
“adukkhamasukhÈ vedanÈ”ti pajÈnÈti. SÈmisaÑ vÈ sukhaÑ vedanaÑ “sÈmisÈ
sukhÈ vedanÈ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ sukhaÑ vedanaÑ “nirÈmisÈ sukhÈ
vedanÈ”ti pajÈnÈti, sÈmisaÑ vÈ dukkhaÑ vedanaÑ “sÈmisÈ dukkhÈ
vedanÈ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ dukkhaÑ vedanaÑ “nirÈmisÈ dukkhÈ
vedanÈ”ti pajÈnÈti, sÈmisaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ “sÈmisÈ
adukkhamasukhÈ vedanÈ”ti pajÈnÈti, nirÈmisaÑ vÈ adukkhamasukhÑ
204 Vibha~gapÈÄi
vedanaÑ “nirÈmisÈ adukkhamasukhÈ vedanÈ”ti pajÈnÈti. EvaÑ bhikkhu

ajjhattabahiddhÈ vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ
vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ.
364. “AnupassÊ”ti -pa-. “ViharatÊ”ti -pa-. “ŒtÈpÊ”ti -pa-. “SampajÈno”ti

-pa-. “SatimÈ”ti -pa-. “Vineyya loke abhijjhÈdomanassan”ti tattha katamo
loko, sÈyeva vedanÈ loko, paÒcapi upÈdÈnakkhandhÈ loko, ayaÑ vuccati
loko. Tattha katamÈ abhijjhÈ, yo rÈgo sÈrÈgo -pa- cittassa sÈrÈgo, ayaÑ
vuccati abhijjhÈ. Tattha katamaÑ domanassaÑ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ
cetasikaÑ dukkhaÑ cetosamphassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ vedayitaÑ
cetosamphassajÈ asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati domanassaÑ. Iti ayaÒca
abhijjhÈ idaÒca domanassaÑ imamhi loke vinÊtÈ honti paÔivinÊtÈ santÈ
samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ appitÈ byappitÈ sositÈ visositÈ
byantÊkatÈ, tena vuccati “vineyya loke abhijjhÈdomanassan”ti.
VedanÈnupassanÈniddeso.
_____
3. CittÈnupassanÈniddesa
365. KathaÒca bhikkhu ajjhattaÑ citte cittÈnupassÊ viharati, idha
bhikkhu sarÈgaÑ vÈ cittaÑ “sarÈgaÑ me cittan”ti pajÈnÈti, vÊtarÈgaÑ vÈ
cittaÑ “vÊtarÈgaÑ me cittan”ti pajÈnÈti. SadosaÑ vÈ cittaÑ “sadosaÑ me
cittan”ti pajÈnÈti, vÊtadosaÑ vÈ cittaÑ “vÊtadosaÑ me cittan”ti pajÈnÈti.
SamohaÑ vÈ cittaÑ “samohaÑ me cittan”ti pajÈnÈti, vÊtamohaÑ vÈ cittaÑ
“vÊtamohaÑ me cittan”ti pajÈnÈti. SaÑkhittaÑ vÈ cittaÑ “saÑkhittaÑ me
cittan”ti pajÈnÈti, vikkhittaÑ vÈ cittaÑ “vikkhittaÑ me cittan”ti pajÈnÈti.
MahaggataÑ vÈ cittaÑ “mahaggataÑ me cittan”ti pajÈnÈti, amahaggataÑ vÈ
cittaÑ “amahaggataÑ me cittan”ti pajÈnÈti. Sa-uttaraÑ vÈ cittaÑ “sa-
uttaraÑ me cittan”ti pajÈnÈti, anuttaraÑ vÈ cittaÑ “anuttaraÑ me cittan”ti
pajÈnÈti. SamÈhitaÑ vÈ cittaÑ “samÈhitaÑ me cittan”ti pajÈnÈti,
asamÈhitaÑ vÈ cittaÑ “asamÈhitaÑ me cittan”ti pajÈnÈti. VimuttaÑ vÈ

cittaÑ “vimuttaÑ me cittan”ti pajÈnÈti, avimuttaÑ vÈ cittaÑ “avimuttaÑ me
cittan”ti pajÈnÈti. So taÑ nimittaÑ Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti, svÈvatthitaÑ
vavatthapeti, so taÑ nimittaÑ ÈsevitvÈ bhÈvetvÈ bahulÊkaritvÈ svÈvatthitaÑ
vavatthapetvÈ bahiddhÈ citte cittaÑ upasaÑharati.
KathaÒca bhikkhu bahiddhÈ citte cittÈnupassÊ viharati, idha bhikkhu
sarÈgaÑ vÈssa cittaÑ “sarÈgamassa cittan”ti pajÈnÈti, vÊtarÈgaÑ vÈssa
cittaÑ “vÊtarÈgamassa cittan”ti pajÈnÈti. SadosaÑ vÈssa cittaÑ “sadosamassa
cittan”ti pajÈnÈti, vÊtadosaÑ vÈssa cittaÑ “vÊtadosamassa cittan”ti pajÈnÈti.
SamohaÑ vÈssa cittaÑ “samohamassa cittan”ti pajÈnÈti, vÊtamohaÑ vÈssa
cittaÑ “vÊtamohamassa cittan”ti pajÈnÈti. SaÑkhittaÑ vÈssa cittaÑ
“saÑkhittamassa cittan”ti pajÈnÈti, vikkhittaÑ vÈssa cittaÑ “vikkhittamassa
cittan”ti pajÈnÈti. MahaggataÑ vÈssa cittaÑ “mahaggatamassa cittan”ti
pajÈnÈti, amahaggataÑ vÈssa cittaÑ “amahaggatamassa cittan”ti pajÈnÈti.
Sa-uttaraÑ vÈssa cittaÑ “sa-uttaramassa cittan”ti pajÈnÈti, anuttaraÑ vÈssa
cittaÑ “anuttaramassa cittan”ti pajÈnÈti. SamÈhitaÑ vÈssa cittaÑ
“samÈhitamassa cittan”ti pajÈnÈti, asamÈhitaÑ vÈssa cittaÑ
“asamÈhitamassa cittan”ti pajÈnÈti. VimuttaÑ vÈssa cittaÑ “vimuttamassa
cittan”ti pajÈnÈti, avimuttaÑ vÈssa cittaÑ “avimuttamassa cittan”ti pajÈnÈti.
ajjhattabahiddhÈ citte cittaÑ upasaÑharati.
KathaÒca bhikkhu ajjhattabahiddhÈ citte cittÈnupassÊ viharati, idha
bhikkhu sarÈgaÑ vÈ cittaÑ “sarÈgaÑ cittan”ti pajÈnÈti, vÊtarÈgaÑ vÈ cittaÑ
“vÊtarÈgaÑ cittan”ti pajÈnÈti. SadosaÑ vÈ cittaÑ “sadosaÑ cittan”ti pajÈnÈti,
vÊtadosaÑ vÈ cittaÑ “vÊtadosaÑ cittan”ti pajÈnÈti. SamohaÑ vÈ cittaÑ
“samohaÑ cittan”ti pajÈnÈti, vÊtamohaÑ vÈ cittaÑ “vÊtamohaÑ cittan”ti
pajÈnÈti. SaÑkhittaÑ vÈ cittaÑ “saÑkhittaÑ cittan”ti pajÈnÈti, vikkhittaÑ vÈ
cittaÑ “vikkhittaÑ cittan”ti pajÈnÈti. MahaggataÑ vÈ cittaÑ “mahaggataÑ
cittan”ti pajÈnÈti, amahaggataÑ vÈ cittaÑ “amahaggataÑ cittan”ti pajÈnÈti.
Sa-uttaraÑ vÈ cittaÑ “sa-uttaraÑ cittan”ti pajÈnÈti, anuttaraÑ vÈ cittaÑ
“anuttaraÑ cittan”ti
206 Vibha~gapÈÄi
pajÈnÈti. SamÈhitaÑ vÈ cittaÑ “samÈhitaÑ cittan”ti pajÈnÈti, asamÈhitaÑ vÈ

cittaÑ “asamÈhitaÑ cittan”ti pajÈnÈti. VimuttaÑ vÈ cittaÑ “vimuttaÑ
cittan”ti pajÈnÈti, avimuttaÑ vÈ cittaÑ “avimuttaÑ cittan”ti pajÈnÈti. EvaÑ
bhikkhu ajjhattabahiddhÈ citte cittÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ
vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ.
366. “AnupassÊ”ti -pa-. “ViharatÊ”ti -pa-. “ŒtÈpÊ”ti -pa-. “SampajÈno”ti

-pa-. “SatimÈ”ti -pa-. “Vineyya loke abhijjhÈdomanassan”ti tattha katamo
loko, taÑyeva cittaÑ loko, paÒcapi upÈdÈnakkhandhÈ loko. Tattha katamÈ
abhijjhÈ, yo rÈgo sÈrÈgo -pa- cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati abhijjhÈ. Tattha
katamaÑ domanassaÑ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ dukkhaÑ
cetosamphassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ asÈtÈ
dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati domanassaÑ. Iti ayaÒca abhijjhÈ idaÒca
domanassaÑ imamhi loke vinÊtÈ honti paÔivinÊtÈ santÈ samitÈ v|pasantÈ
attha~gatÈ abbhattha~gatÈ appitÈ byappitÈ sositÈ visositÈ byantÊkatÈ, tena
vuccati “vineyya loke abhijjhÈdomanassan”ti.
CittÈnupassanÈniddeso.
_____
4. DhammÈnupassanÈniddesa
367. KathaÒca bhikkhu ajjhattaÑ dhammesu dhammÈnupassÊ viharati,
idha bhikkhu santaÑ vÈ ajjhattaÑ kÈmacchandaÑ “atthi me ajjhattaÑ
kÈmacchando”ti pajÈnÈti, asantaÑ vÈ ajjhattaÑ kÈmacchandaÑ “natthi me
ajjhattaÑ kÈmacchando”ti pajÈnÈti, yathÈ ca anuppannassa kÈmacchandassa
uppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca uppannassa kÈmacchandassa pahÈnaÑ
hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca pahÊnassa kÈmacchandassa ÈyatiÑ anuppÈdo
hoti, taÒca pajÈnÈti. SantaÑ vÈ ajjhattaÑ byÈpÈdaÑ -pa-. SantaÑ vÈ
ajjhattaÑ thinamiddhaÑ1 -pa-. SantaÑ vÈ ajjhattaÑ uddhaccakukkuccaÑ
-pa-. SantaÑ vÈ ajjhattaÑ vicikicchaÑ “atthi me ajjhattaÑ vicikicchÈ”ti
pajÈnÈti, asantaÑ vÈ ajjhattaÑ vicikicchaÑ “natthi me ajjhattaÑ
______________________________________________________________
1. ThÊnamiddhaÑ (SÊ, SyÈ)
vicikicchÈ”ti pajÈnÈti, yathÈ ca anuppannÈya vicikicchÈya uppÈdo hoti, taÒca

pajÈnÈti, yathÈ ca uppannÈya vicikicchÈya pahÈnaÑ hoti, taÒca pajÈnÈti,
yathÈ ca pahÊnÈya vicikicchÈya ÈyatiÑ anuppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti.
SantaÑ vÈ ajjhattaÑ satisambojjha~gaÑ “atthi me ajjhattaÑ
satisambojjha~go”ti pajÈnÈti, asantaÑ vÈ ajjhattaÑ satisambojjha~gaÑ
“natthi me ajjhattaÑ satisambojjha~go”ti pajÈnÈti, yathÈ ca anuppannassa
satisambojjha~gassa uppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca uppannassa
satisambojjha~gassa bhÈvanÈya pÈrip|rÊ hoti, taÒca pajÈnÈti. SantaÑ vÈ
ajjhattaÑ dhammavicayasambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈ ajjhattaÑ
vÊriyasambojjha~gaÑ1 -pa-. SantaÑ vÈ ajjhattaÑ pÊtisambojjha~gaÑ -pa-.
SantaÑ vÈ ajjhattaÑ passaddhisambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈ ajjhattaÑ
samÈdhisambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈ ajjhattaÑ upekkhÈsambojjha~gaÑ
“atthi me ajjhattaÑ upekkhÈsambojjha~go”ti pajÈnÈti, asantaÑ vÈ ajjhattaÑ
upekkhÈsambojjha~gaÑ “natthi me ajjhattaÑ upekkhÈsambojjha~go”ti
pajÈnÈti, yathÈ ca anuppannassa upekkhÈsambojjha~gassa uppÈdo hoti, taÒca
pajÈnÈti, yathÈ ca uppannassa upekkhÈsambojjha~gassa bhÈvanÈya pÈrip|rÊ
hoti, taÒca pajÈnÈti. So taÑ nimittaÑ Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti,
svÈvatthitaÑ vavatthapeti, so taÑ nimittaÑ ÈsevitvÈ bhÈvetvÈ bahulÊkaritvÈ
svÈvatthitaÑ vavatthapetvÈ bahiddhÈ dhammesu cittaÑ upasaÑharati.
KathaÒca bhikkhu bahiddhÈ dhammesu dhammÈnupassÊ viharati, idha
bhikkhu santaÑ vÈssa kÈmacchandaÑ “atthissa kÈmacchando”ti pajÈnÈti,
asantaÑ vÈssa kÈmacchandaÑ “natthissa kÈmacchando”ti pajÈnÈti, yathÈ ca
anuppannassa kÈmacchandassa uppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca
uppannassa kÈmacchandassa pahÈnaÑ hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca
pahÊnassa kÈmacchandassa ÈyatiÑ anuppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti. SantaÑ
vÈssa byÈpÈdaÑ -pa-. SantaÑ vÈssa thinamiddhaÑ -pa-. SantaÑ vÈssa
uddhaccakukkuccaÑ -pa-. SantaÑ vÈssa vicikicchaÑ “atthissa vicikicchÈ”ti
pajÈnÈti, asantaÑ vÈssa vicikicchaÑ “natthissa vicikicchÈ”ti pajÈnÈti, yathÈ
ca anuppannÈya
______________________________________________________________
1. Viriyasambojjha~gaÑ (SÊ, SyÈ)
208 Vibha~gapÈÄi
vicikicchÈya uppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca uppannÈya vicikicchÈya

pahÈnaÑ hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca pahÊnÈya vicikicchÈya ÈyatiÑ
anuppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti.
SantaÑ vÈssa satisambojjha~gaÑ “atthissa satisambojjha~go”ti,
pajÈnÈti, asantaÑ vÈssa satisambojjha~gaÑ “natthissa satisambojjha~go”ti
pajÈnÈti, yathÈ ca anuppannassa satisambojjha~gassa uppÈdo hoti, taÒca
pajÈnÈti, yathÈ ca uppannassa satisambojjha~gassa bhÈvanÈya pÈrip|rÊ hoti,
taÒca pajÈnÈti. SantaÑ vÈssa dhammavicayasambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ
vÈssa vÊriyasambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈssa pÊtisambojjha~gaÑ -pa-.
SantaÑ vÈssa passaddhisambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈssa
samÈdhisambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈssa upekkhÈsambojjha~gaÑ
“atthissa upekkhÈsambojjha~go”ti pajÈnÈti, asantaÑ vÈssa
upekkhÈsambojjha~gaÑ “natthissa upekkhÈsambojjha~go”ti pajÈnÈti, yathÈ
ca anuppannassa upekkhÈsambojjha~gassa uppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ
ca uppannassa upekkhÈsambojjha~gassa bhÈvanÈya pÈrip|rÊ hoti, taÒca
pajÈnÈti. So taÑ nimittaÑ Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti, svÈvatthitaÑ
vavatthapeti, so taÑ nimittaÑ ÈsevitvÈ bhÈvetvÈ bahulÊkaritvÈ svÈvatthitaÑ
vavatthapetvÈ ajjhattabahiddhÈ dhammesu cittaÑ upasaÑharati.
KathaÒca bhikkhu ajjhattabahiddhÈ dhammesu dhammÈnupassÊ viharati,
idha bhikkhu santaÑ vÈ kÈmacchandaÑ “atthi kÈmacchando”ti pajÈnÈti,
asantaÑ vÈ kÈmacchandaÑ “natthi kÈmacchando”ti pajÈnÈti, yathÈ ca
anuppannassa kÈmacchandassa uppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca
uppannassa kÈmacchandassa pahÈnaÑ hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca
pahÊnassa kÈmacchandassa ÈyatiÑ anuppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti. SantaÑ vÈ
byÈpÈdaÑ -pa-. SantaÑ vÈ thinamiddhaÑ -pa-. SantaÑ vÈ
uddhaccakukkuccaÑ -pa-. SantaÑ vÈ vicikicchaÑ “atthi vicikicchÈ”ti
pajÈnÈti, asantaÑ vÈ vicikicchaÑ “natthi vicikicchÈ”ti pajÈnÈti, yathÈ ca
anuppannÈya vicikicchÈya uppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca uppannÈya
vicikicchÈya pahÈnaÑ hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca pahÊnÈya vicikicchÈya
ÈyatiÑ anuppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti.
SantaÑ vÈ satisambojjha~gaÑ “atthi satisambojjha~go”ti pajÈnÈti,

asantaÑ vÈ satisambojjha~gaÑ “natthi satisambojjha~go”ti pajÈnÈti, yathÈ
ca anuppannassa satisambojjha~gassa uppÈdo hoti, taÒca pajÈnÈti, yathÈ ca
uppannassa satisambojjha~gassa bhÈvanÈya pÈrip|rÊ hoti, taÒca pajÈnÈti.
SantaÑ vÈ dhammavicayasambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈ
vÊriyasambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈ pÊtisambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈ
passaddhisambojjha~gaÑ -pa-. SantaÑ vÈ samÈdhisambojjha~gaÑ -pa-.
SantaÑ vÈ upekkhÈsambojjha~gaÑ “atthi upekkhÈsambojjha~go”ti pajÈnÈti,
asantaÑ vÈ upekkhÈsambojjha~gaÑ “natthi upekkhÈsambojjha~go”ti
pajÈnÈti, yathÈ ca anuppannassa upekkhÈsambojjha~gassa uppÈdo hoti, taÒca
pajÈnÈti, yathÈ ca uppannassa upekkhÈsambojjha~gassa bhÈvanÈya pÈrip|rÊ
hoti, taÒca pajÈnÈti. EvaÑ bhikkhu ajjhattabahiddhÈ dhammesu
dhammÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya loke
abhijjhÈdomanassaÑ.
368. “AnupassÊ”ti tattha katamÈ anupassanÈ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa-

amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati anupassanÈ. ImÈya
anupassanÈya upeto hoti samupeto upÈgato samupÈgato upapanno sampanno
samannÈgato, tena vuccati “anupassÊ”ti.
369. “ViharatÊ”ti iriyati vattati pÈleti yapeti yÈpeti carati viharati, tena
370. “ŒtÈpÊ”ti tattha katamo ÈtÈpo, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa-

sammÈvÈyÈmo, ayaÑ vuccati ÈtÈpo. IminÈ ÈtÈpena upeto hoti -pa-
samannÈgato, tena vuccati “ÈtÈpÊ”ti.

-pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati sampajaÒÒaÑ. IminÈ
sampajaÒÒena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati “sampajÈno”ti.
210 Vibha~gapÈÄi
372. “SatimÈ”ti tattha katamÈ sati, yÈ sati anussati -pa- sammÈsati,

ayaÑ vuccati sati. ImÈya satiyÈ upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati
“satimÈ”ti.
373. “Vineyya loke abhijjhÈdomanassan”ti tattha katamo loko, teva

dhammÈ loko, paÒcapi upÈdÈnakkhandhÈ loko, ayaÑ vuccati loko. Tattha
katamÈ abhijjhÈ, yo rÈgo sÈrÈgo -pa- cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati abhijjhÈ.
Tattha katamaÑ domanassaÑ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ dukkhaÑ
cetosamphassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ asÈtÈ
dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati domanassaÑ. Iti ayaÒca abhijjhÈ idaÒca
domanassaÑ imamhi loke vinÊtÈ honti paÔivinÊtÈ santÈ samitÈ v|pasantÈ
vuccati “vineyya loke abhijjhÈdomanassan”ti.
DhammÈnupassanÈniddeso.
_____
374. CattÈro satipaÔÔhÈnÈ–idha bhikkhu kÈye kÈyÈnupassÊ viharati,
vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati, citte cittÈnupassÊ viharati, dhammesu
dhammÈnupassÊ viharati.
375. KathaÒca bhikkhu kÈye kÈyÈnupassÊ viharati, idha bhikkhu

yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti niyyÈnikaÑ apacayagÈmiÑ
paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ
kÈye kÈyÈnupassÊ, yÈ tasmiÑ samaye sati anussati sammÈsati
satisambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati
satipaÔÔhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ satipaÔÔhÈnasampayuttÈ.
376. KathaÒca bhikkhu vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati, idha bhikkhu

vedanÈsu vedanÈnupassÊ, yÈ tasmiÑ samaye sati anussati sammÈsati
377. KathaÒca bhikkhu citte cittÈnupassÊ viharati, idha bhikkhu yasmiÑ

citte cittÈnupassÊ, yÈ tasmiÑ samaye sati anussati sammÈsati
378. KathaÒca bhikkhu dhammesu dhammÈnupassÊ viharati, idha

bhikkhu yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti niyyÈnikaÑ
apacayagÈmiÑ diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ dhammesu dhammÈnupassÊ, yÈ tasmiÑ
samaye sati anussati sammÈsati satisambojjha~go magga~gaÑ
maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati satipaÔÔhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
satipaÔÔhÈnasampayuttÈ.
379. Tattha katamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti niyyÈnikaÑ apacayagÈmiÑ diÔÔhigatÈnaÑ
pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ
jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ 1dhammesu
dhammÈnupassÊ1, yÈ tasmiÑ samaye sati anussati sammÈsati
380. CattÈro satipaÔÔhÈnÈ–idha bhikkhu kÈye kÈyÈnupassÊ viharati,

vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati, citte cittÈnupassÊ viharati dhammesu
dhammÈnupassÊ viharati.
______________________________________________________________
1-1. This phrase should not be existed here.
212 Vibha~gapÈÄi
381. KathaÒca bhikkhu kÈye kÈyÈnupassÊ viharati, idha bhikkhu

tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ.
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ kÈye kÈyÈnupassÊ, yÈ tasmiÑ
382. KathaÒca bhikkhu vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati, idha bhikkhu

dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ vedanÈsu vedanÈnupassÊ, yÈ
tasmiÑ samaye sati anussati sammÈsati satisambojjha~go magga~gaÑ
383. KathaÒca bhikkhu citte cittÈnupassÊ viharati, idha bhikkhu yasmiÑ

dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ citte cittÈnupassÊ, yÈ tasmiÑ
384. KathaÒca bhikkhu dhammesu dhammÈnupassÊ viharati, idha

dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa-
avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ. Tasseva lokuttarassa kusalassa
jhÈnassa katattÈ bhÈvitattÈ vipÈkaÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ
jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ
dhammesu dhammÈnupassÊ, yÈ tasmiÑ samaye sati anussati sammÈsati
385. Tattha katamaÑ satipaÔÔhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ
samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ. Tasseva
lokuttarassa kusalassa jhÈnassa katattÈ bhÈvitattÈ vipÈkaÑ vivicceva kÈmehi
-pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ
dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, yÈ tasmiÑ samaye sati anussati sammÈsati
_____
3. PaÒhÈpucchaka
386. CattÈro satipaÔÔhÈnÈ–idha bhikkhu kÈye kÈyÈnupassÊ viharati
ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ, vedanÈsu
vedanÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya loke
abhijjhÈdomanassaÑ, citte cittÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ
vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ, dhammesu dhammÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ
sampajÈno satimÈ vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ.
214 Vibha~gapÈÄi
387. CatunnaÑ satipaÔÔhÈnÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
388. SiyÈ kusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ -pa- siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ
siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. SiyÈ vipÈkÈ, siyÈ
vipÈkadhammadhammÈ. AnupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. AsaÑkiliÔÔha-
asaÑkilesikÈ. SiyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ
avitakka-avicÈrÈ. SiyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ
upekkhÈsahagatÈ. Neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, neva dassanena
na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. SiyÈ apacayagÈmino, siyÈ
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. SiyÈ sekkhÈ, siyÈ asekkhÈ. AppamÈÓÈ.
AppamÈÓÈrammaÓÈ. PaÓÊtÈ. SiyÈ sammattaniyatÈ, siyÈ aniyatÈ. Na
maggÈrammaÓÈ. SiyÈ maggahetukÈ, siyÈ maggÈdhipatino, siyÈ na vattabbÈ
“maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi. SiyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ,
siyÈ uppÈdino. SiyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ. Na vattabbÈ
SiyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈ. BahiddhÈrammaÓÈ.
Anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
389. Na het|, sahetukÈ, hetusampayuttÈ. Na vattabbÈ “het| ceva
sahetukÈ cÈ”ti, sahetukÈ ceva na ca het|. Na vattabbÈ “het| ceva
hetusampayuttÈ cÈ”ti, hetusampayuttÈ ceva na ca het|. Na het| sahetukÈ.
SappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ, appaÔighÈ, ar|pÈ, lokuttarÈ, kenaci
viÒÒeyyÈ, kenaci na viÒÒeyyÈ. No ÈsavÈ, anÈsavÈ. ŒsavavippayuttÈ. Na
vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”tipi, “sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. Na
vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi, “ÈsavasampayuttÈ ceva no ca
ÈsavÈ”tipi. ŒsavavippayuttÈ. AnÈsavÈ. No saÑyojanÈ -pa-. No ganthÈ -pa-.
No oghÈ -pa-.
No yogÈ -pa-. No nÊvaraÓÈ -pa-. No parÈmÈsÈ -pa- sÈrammaÓÈ, no cittÈ,

cetasikÈ, cittasampayuttÈ, cittasaÑsaÔÔhÈ, cittasamuÔÔhÈnÈ, cittasahabhuno,
cittÈnuparivattino, cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ,
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno, cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino,
bÈhirÈ. No upÈdÈ, anupÈdinnÈ, no upÈdÈnÈ -pa- no kilesÈ -pana dassanena
pahÈtabbÈ, na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. Na dassanena pahÈtabbahetukÈ, na
bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
SiyÈ savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ. SiyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ. SiyÈ sappÊtikÈ,
siyÈ appÊtikÈ. SiyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ. SiyÈ sukhasahagatÈ,
siyÈ na sukhasahagatÈ. SiyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na upekkhÈsahagatÈ. Na
kÈmÈvacarÈ. Na r|pÈvacarÈ. Na ar|pÈvacarÈ. ApariyÈpannÈ. SiyÈ niyyÈnikÈ,
siyÈ aniyyÈnikÈ. SiyÈ niyatÈ, siyÈ aniyatÈ. AnuttarÈ. AraÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
SatipaÔÔhÈnavibha~go niÔÔhito.
8. SammappadhÈnavibha~ga
390. CattÈro sammappadhÈnÈ–idha bhikkhu anuppannÈnaÑ
pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ anuppÈdÈya chandaÑ janeti vÈyamati
vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, uppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ
akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnÈya chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ
Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ
uppÈdÈya chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti
padahati, uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ asammosÈya
bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ chandaÑ janeti vÈyamati
vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati.
391. KathaÒca bhikkhu anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ

dhammÈnaÑ anuppÈdÈya chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ
paggaÓhÈti padahati. Tattha katame anuppannÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ, tÊÓi
akusalam|lÈni lobho doso moho tadekaÔÔhÈ ca kilesÈ, taÑsampayutto
taÑsamuÔÔhÈnaÑ kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ manokammaÑ, ime vuccanti
anuppannÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ. Iti imesaÑ anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ
Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati.
392. “ChandaÑ janetÊ”ti tattha katamo chando, yo chando chandikatÈ1

kattukamyatÈ kusalo dhammacchando, ayaÑ vuccati chando. ImaÑ
chandaÑ janeti saÒjaneti uÔÔhapeti samuÔÔhapeti2 nibbatteti abhinibbatteti,
tena vuccati “chandaÑ janetÊ”ti.
393. “VÈyamatÊ”ti tattha katamo vÈyÈmo, yo cetasiko vÊriyÈrambho

-pa- sammÈvÈyÈmo, ayaÑ vuccati vÈyÈmo. IminÈ vÈyÈmena upeto hoti
samupeto upÈgato samupÈgato upapanno sampanno samannÈgato, tena
vuccati “vÈyamatÊ”ti.
______________________________________________________________
1. ChandÊkatÈ (SyÈ) 2. UÔÔhÈpeti samuÔÔhÈpeti (SyÈ) evamuparipi.
8. SammappadhÈnavibha~ga 217
394. “VÊriyaÑ ÈrabhatÊ”ti tattha katamaÑ vÊriyaÑ, yo cetasiko

vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo, idaÑ vuccati vÊriyaÑ. ImaÑ vÊriyaÑ
Èrabhati samÈrabhati Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti, tena vuccati “vÊriyaÑ
ÈrabhatÊ”ti.
395. “CittaÑ paggaÓhÈtÊ”ti tattha katamaÑ cittaÑ, yaÑ cittaÑ mano

mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. ImaÑ cittaÑ
paggaÓhÈti sampaggaÓhÈti upatthambheti paccupatthambheti, tena vuccati
“cittaÑ paggaÓhÈtÊ”ti.
396. “PadahatÊ”ti tattha katamaÑ padhÈnaÑ, yo cetasiko vÊriyÈrambho

-pa- sammÈvÈyÈmo. IdaÑ vuccati padhÈnaÑ, iminÈ padhÈnena upeto hoti
-pa- samannÈgato, tena vuccati “padahatÊ”ti.
397. KathaÒca bhikkhu uppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ

paggaÓhÈti padahati. Tattha katame uppannÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ, tÊÓi
akusalam|lÈni lobho doso moho tadekaÔÔhÈ ca kilesÈ, taÑsampayutto
taÑsamuÔÔhÈnaÑ kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ manokammaÑ, ime vuccanti
uppannÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ. Iti imesaÑ uppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ
398. “ChandaÑ janetÊ”ti tattha katamo chando, yo chando chandikatÈ

chandaÑ janeti saÒjaneti uÔÔhapeti samuÔÔhapeti nibbatteti abhinibbatteti,

-pa- sammÈvÈyÈmo, ayaÑ vuccati vÈyÈmo. IminÈ vÈyÈmena upeto hoti -pa-
samannÈgato, tena vuccati “vÈyamatÊ”ti.
218 Vibha~gapÈÄi

vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo, idaÑ vuccati vÊriyaÑ. ImaÑ vÊriyaÑ
Èrabhati samÈrabhati Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti, tena vuccati “vÊriyaÑ
ÈrabhatÊ”ti.

402. “PadahatÊ”ti tattha katamaÑ padhÈnaÑ, yo cetasiko vÊriyÈrambho

-pa- sammÈvÈyÈmo, idaÑ vuccati padhÈnaÑ. IminÈ padhÈnena upeto hoti
-pa- samannÈgato, tena vuccati “padahatÊ”ti.
403. KathaÒca bhikkhu anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ

padahati. Tattha katame anuppannÈ kusalÈ dhammÈ, tÊÓi kusalam|lÈni
alobho adoso amoho, taÑsampayutto vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, taÑsamuÔÔhÈnaÑ kÈyakammaÑ
vacÊkammaÑ manokammaÑ, ime vuccanti anuppannÈ kusalÈ dhammÈ. Iti
imesaÑ anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppÈdÈya chandaÑ janeti
vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati.
404. “ChandaÑ janetÊ”ti -pa-. “VÈyamatÊ”ti -pa-. “VÊriyaÑ ÈrabhatÊ”ti

-pa-. “CittaÑ paggaÓhÈtÊ”ti -pa-. “PadahatÊ”ti tattha katamaÑ padhÈnaÑ, yo
cetasiko vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo, idaÑ vuccati padhÈnaÑ. IminÈ
padhÈnena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati “padahatÊ”ti.
405. KathaÒca bhikkhu uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ

asammosÈya bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ chandaÑ
janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati. Tattha katame
uppannÈ kusalÈ dhammÈ, tÊÓi kusalam|lÈni alobho adoso amoho,
taÑsampayutto vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho
viÒÒÈÓakkhandho, taÑsamuÔÔhÈnaÑ kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ

manokammaÑ, ime vuccanti uppannÈ kusalÈ dhammÈ. Iti imesaÑ
cittaÑ paggaÓhÈti padahati.
406. “®hitiyÈ”ti yÈ Ôhiti so asammoso, yo asammoso so bhiyyobhÈvo,

yo bhiyyobhÈvo taÑ vepullaÑ, yaÑ vepullaÑ sÈ bhÈvanÈ, yÈ bhÈvanÈ sÈ
pÈrip|rÊ.
407. “ChandaÑ janetÊ”ti -pa-. “VÈyamatÊ”ti -pa-. “VÊriyaÑ ÈrabhatÊ”ti

-pa-. “CittaÑ paggaÓhÈtÊ”ti -pa-. “PadahatÊ”ti tattha katamaÑ padhÈnaÑ, yo
cetasiko vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo, idaÑ vuccati padhÈnaÑ. IminÈ
padhÈnena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati “padahatÊ”ti.
_____
Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ
padahati, uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ asammosÈya
409. KathaÒca bhikkhu anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ

dhammÈnaÑ anuppÈdÈya chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ
paggaÓhÈti padahati. Idha bhikkhu yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ
bh|miyÈ
220 Vibha~gapÈÄi
pattiyÈ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati

dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye anuppannÈnaÑ


-pa- sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ,
ayaÑ vuccati vÈyÈmo. IminÈ vÈyÈmena upeto hoti samupeto upÈgato
samupÈgato upapanno sampanno samannÈgato, tena vuccati “vÈyamatÊ”ti.

vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ
maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati vÊriyaÑ. ImaÑ vÊriyaÑ Èrabhati
samÈrabhati Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti, tena vuccati “vÊriyaÑ ÈrabhatÊ”ti.

414. “PadahatÊ”ti tattha katamaÑ sammappadhÈnaÑ, yo cetasiko

maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati sammappadhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
sammappadhÈnasampayuttÈ.
415. KathaÒca bhikkhu uppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ

paggaÓhÈti padahati, idha bhikkhu yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ
viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ
samaye uppÈnnÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnÈya

chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati.
416. “ChandaÑ janetÊ”ti -pa- “VÈyamatÊ”ti -pa- “VÊriyaÑ ÈrabhatÊ”ti

-pa- “CittaÑ paggaÓhÈtÊ”ti -pa- “PadahatÊ”ti tattha katamaÑ
sammappadhÈnaÑ, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo
vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati
sammappadhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ sammappadhÈnasampayuttÈ.
417. KathaÒca bhikkhu anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ

padahati, idha bhikkhu yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti
niyyÈnikaÑ apacayagÈmiÑ diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye anuppannÈnaÑ
kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppÈdÈya chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ
418. “ChandaÑ janetÊ”ti -pa- “VÈyamatÊ”ti -pa- “VÊriyaÑ ÈrabhatÊ”ti

-pa- “CittaÑ paggaÓhÈtÊ”ti -pa- “PadahatÊ”ti tattha katamaÑ
sammappadhÈnaÑ, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo
vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati
sammappadhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ sammappadhÈnasampayuttÈ.
419. KathaÒca bhikkhu uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ

janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, idha bhikkhu
tasmiÑ samaye uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ asammosÈya
222 Vibha~gapÈÄi
420. “®hitiyÈ”ti yÈ Ôhiti so asammoso, yo asammoso so bhiyyobhÈvo,

yo bhiyyobhÈvo taÑ vepullaÑ, yaÑ vepullaÑ sÈ bhÈvanÈ, yÈ bhÈvanÈ sÈ
pÈrip|rÊ.


-pa- sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ,
ayaÑ vuccati vÈyÈmo. IminÈ vÈyÈmena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena
vuccati “vÈyamatÊ”ti.

maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati vÊriyaÑ. ImaÑ vÊriyaÑ Èrabhati
samÈrabhati Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti, tena vuccati “vÊriyaÑ ÈrabhatÊ”ti.

425. “PadahatÊ”ti tattha katamaÑ sammappadhÈnaÑ, yo cetasiko

maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati sammappadhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
sammappadhÈnasampayuttÈ.
426. Tattha katamaÑ sammappadhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, yo tasmiÑ
samaye cetasiko vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go
magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, idaÑ vuccati sammappadhÈnaÑ. AvasesÈ
dhammÈ sammappadhÈnasampayuttÈ.
3. PaÒhÈpucchaka
akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnÈya -pa- anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ
dhammÈnaÑ uppÈdÈya -pa- uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ
janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati.
428. CatunnaÑ sammappadhÈnÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati

abyÈkatÈ -pa- kati saraÓÈ, kati araÓÈ.
1. Tika
429. KusalÈyeva. SiyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. VipÈkadhammadhammÈ.
AnupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. AsaÑkiliÔÔha-asaÑkilesikÈ. SiyÈ
savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ. SiyÈ
pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ. Neva dassanena na
bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
ApacayagÈmino. SekkhÈ. AppamÈÓÈ. AppamÈÓÈrammaÓÈ. PaÓÊtÈ.
SammattaniyatÈ. Na maggÈrammaÓÈ. MaggahetukÈ. SiyÈ maggÈdhipatino,
siyÈ na vattabbÈ “maggÈdhipatino”ti. SiyÈ uppannÈ siyÈ anuppannÈ, na
vattabbÈ “uppÈdino”ti. SiyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ, na
“paccuppannÈrammaÓÈ”tipi. SiyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈ. BahiddhÈrammaÓÈ. Anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
430. Na het|, sahetukÈ. HetusampayuttÈ. Na vattabbÈ “het| ceva
sahetukÈ cÈ”ti. SahetukÈ ceva na ca het|. Na vattabbÈ “het| ceva
hetusampayuttÈ cÈ”ti. HetusampayuttÈ ceva na ca het|.
224 Vibha~gapÈÄi
na het|, sahetukÈ. SappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ, appaÔighÈ, ar|pÈ,

lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ, kenaci na viÒÒeyyÈ. No ÈsavÈ. AnÈsavÈ.
ŒsavavippayuttÈ. Na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”tipi, “sÈsavÈ ceva no
ca ÈsavÈ”tipi. Na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi,
“ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. ŒsavavippayuttÈ anÈsavÈ. No
saÑyojanÈ -pa-. No ganthÈ -pa-. No oghÈ -pa-. No yogÈ -pa-. No nÊvaraÓÈ
-pa-. No parÈmÈsÈ -pa- sÈrammaÓÈ, no cittÈ, cetasikÈ, cittasampayuttÈ,
cittasaÑsaÔÔhÈ, cittasamuÔÔhÈnÈ, cittasahabhuno, cittÈnuparivattino,
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ, cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno,
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino, bÈhirÈ. No upÈdÈ, anupÈdinnÈ, no
upÈdÈnÈ -pa-. No kilesÈ -pa-. Na dassanena pahÈtabbÈ, na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. Na dassanena pahÈtabbahetukÈ, na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
SiyÈ savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ. SiyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ. SiyÈ sappÊtikÈ, siyÈ
appÊtikÈ. SiyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ. SiyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ na
sukhasahagatÈ. SiyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na upekkhÈsahagatÈ. Na
kÈmÈvacarÈ. Na r|pÈvacarÈ. Na ar|pÈvacarÈ. ApariyÈpannÈ. NiyyÈnikÈ.
NiyatÈ. AnuttarÈ. AraÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
SammappadhÈnavibha~go niÔÔhito.
9. IddhipÈdavibha~ga
431. CattÈro iddhipÈdÈ–idha bhikkhu
chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti,
vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti,
cittasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti,
vÊmaÑsÈsamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti.
1. ChandiddhipÈda
432. KathaÒca bhikkhu chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ
iddhipÈdaÑ bhÈveti, chandaÑ ce bhikkhu adhipatiÑ karitvÈ labhati
samÈdhiÑ, labhati cittassekaggataÑ1, ayaÑ vuccati chandasamÈdhi. So
anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ anuppÈdÈya chandaÑ
janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, uppannÈnaÑ
pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnÈya chandaÑ janeti vÈyamati
vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ
dhammÈnaÑ uppÈdÈya chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ
paggaÓhÈti padahati, uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ
janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, ime vuccanti
padhÈnasa~khÈrÈ. Iti ayaÒca chandasamÈdhi ime ca padhÈnasa~khÈrÈ
tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisa~khipitvÈ
chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrotveva sa~khyaÑ2 gacchati.
433. Tattha katamo chando, yo chando chandikatÈ kattukamyatÈ kusalo

dhammacchando, ayaÑ vuccati chando.
Tattha katamo samÈdhi, yÈ cittassa Ôhiti saÓÔhiti avaÔÔhiti avisÈhÈro
avikkhepo avisÈhaÔamÈnasatÈ samatho samÈdhindriyaÑ samÈdhibalaÑ
sammÈsamÈdhi, ayaÑ vuccati samÈdhi.
Tattha katamo padhÈnasa~khÈro, yo cetasiko vÊriyÈrambho nikkamo
parakkamo uyyÈmo vÈyÈmo ussÈho ussoÄhÊ thÈmo Ôhiti asithilaparakkamatÈ
anikkhittachandatÈ anikkhittadhuratÈ
______________________________________________________________
1. Cittassa ekaggataÑ (SÊ, SyÈ) 2. Sa~khaÑ (SÊ)
226 Vibha~gapÈÄi
dhurasampaggÈho vÊriyaÑ vÊriyindriyaÑ vÊriyabalaÑ sammÈvÈyÈmo, ayaÑ

vuccati padhÈnasa~khÈro. Iti iminÈ ca chandena iminÈ ca samÈdhinÈ iminÈ
ca padhÈnasa~khÈrena upeto hoti samupeto upÈgato samupÈgato upapanno
sampanno samannÈgato, tena vuccati
“chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgato”ti.
434. “IddhÊ”ti yÈ tesaÑ dhammÈnaÑ iddhi samiddhi ijjhanÈ samijjhanÈ

lÈbho paÔilÈbho patti sampatti phusanÈ sacchikiriyÈ upasampadÈ.
“IddhipÈdo”ti tathÈbh|tassa vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
“IddhipÈdaÑ bhÈvetÊ”ti te dhamme Èsevati bhÈveti bahulÊkaroti, tena
vuccati “iddhipÈdaÑ bhÈvetÊ”ti.
2. VÊriyiddhipÈda
435. KathaÒca bhikkhu vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ
iddhipÈdaÑ bhÈveti, vÊriyaÑ ce bhikkhu adhipatiÑ karitvÈ labhati
samÈdhiÑ, labhati cittassekaggataÑ, ayaÑ vuccati vÊriyasamÈdhi, so
anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ anuppÈdÈya chandaÑ
janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, uppannÈnaÑ
pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnÈya -pa- anuppannÈnaÑ
kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppÈdÈya -pa- uppannÈnaÑ kusalÈnaÑ
dhammÈnaÑ ÔhitiyÈ asammosÈya bhiyyobhÈvÈya vepullÈya bhÈvanÈya
pÈrip|riyÈ chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti
padahati, ime vuccanti padhÈnasa~khÈrÈ. Iti ayaÒca vÊriyasamÈdhi ime ca
padhÈnasa~khÈrÈ tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ abhisa~khipitvÈ
vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrotveva sa~khyaÑ gacchati.
436. Tattha katamaÑ vÊriyaÑ, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa-

sammÈvÈyÈmo, idaÑ vuccati vÊriyaÑ.
Tattha katamo samÈdhi, yÈ cittassa Ôhiti saÓÔhiti avaÔÔhiti avisÈhÈro
avikkhepo avisÈhaÔamÈnasatÈ samatho samÈdhindriyaÑ samÈdhibalaÑ
sammÈsamÈdhi, ayaÑ vuccati samÈdhi.
9. IddhipÈdavibha~ga 227
Tattha katamo padhÈnasa~khÈro, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa-

sammÈvÈyÈmo, ayaÑ vuccati padhÈnasa~khÈro. Iti iminÈ ca vÊriyena iminÈ
ca samÈdhinÈ iminÈ ca padhÈnasa~khÈrena upeto hoti -pa- samannÈgato,
tena vuccati “vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgato”ti.

“IddhipÈdo”ti tathÈbh|tassa vedanÈkkhandho -pa- viÒÒÈÓakkhandho.
3. CittiddhipÈda
438. KathaÒca bhikkhu cittasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ
iddhipÈdaÑ bhÈveti, cittaÑ ce bhikkhu adhipatiÑ karitvÈ labhati samÈdhiÑ,
labhati cittassekaggataÑ, ayaÑ vuccati cittasamÈdhi. So anuppannÈnaÑ
padhÈnasa~khÈrÈ. Iti ayaÒca cittasamÈdhi ime ca padhÈnasa~khÈrÈ
cittasamÈdhipadhÈnasa~khÈrotveva sa~khyaÑ gacchati.
439. Tattha katamaÑ cittaÑ, yaÑ cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa-

tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ.
Tattha katamo samÈdhi, yÈ cittassa Ôhiti saÓÔhiti -pa- sammÈsamÈdhi,
ayaÑ vuccati samÈdhi.
sammÈvÈyÈmo, ayaÑ vuccati padhÈnasa~khÈro. Iti iminÈ ca cittena iminÈ ca
samÈdhinÈ iminÈ ca padhÈnasa~khÈrena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena
vuccati “cittasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgato”ti.
228 Vibha~gapÈÄi

“IddhipÈdo”ti tathÈbh|tassa vedanÈkkhandho -pa- viÒÒÈÓakkhandho.
4. VÊmaÑsiddhipÈda
441. KathaÒca bhikkhu
vÊmaÑsÈsamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti,
vÊmaÑsaÑ ce bhikkhu adhipatiÑ karitvÈ labhati samÈdhiÑ, labhati
cittassekaggataÑ, ayaÑ vuccati vÊmaÑsÈsamÈdhi. So anuppannÈnaÑ
padhÈnasa~khÈrÈ. Iti ayaÒca vÊmaÑsÈsamÈdhi ime ca padhÈnasa~khÈrÈ
vÊmaÑsÈsamÈdhipadhÈnasa~khÈrotveva sa~khyaÑ gacchati.
442. Tattha katamÈ vÊmaÑsÈ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho

dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati vÊmaÑsÈ.
Tattha katamo samÈdhi, yÈ cittassa Ôhiti saÓÔhiti -pa- sammÈsamÈdhi,
ayaÑ vuccati samÈdhi.
sammÈvÈyÈmo, ayaÑ vuccati padhÈnasa~khÈro. Iti imÈya ca vÊmaÑsÈya
iminÈ ca samÈdhinÈ iminÈ ca padhÈnasa~khÈrena upeto hoti -pa-
samannÈgato, tena vuccati
“vÊmaÑsÈsamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgato”ti.

“IddhipÈdo”ti tathÈbh|tassa vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho

_____
vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti,
cittasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti,
1. ChandiddhipÈda
445. KathaÒca bhikkhu chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ
iddhipÈdaÑ bhÈveti, idha bhikkhu yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ
chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti.
446. Tattha katamo chando, yo chando chandikatÈ kattukamyatÈ kusalo

dhammacchando, ayaÑ vuccati chando.
Tattha katamo samÈdhi, yÈ cittassa Ôhiti saÓÔhiti -pa- sammÈsamÈdhi
samÈdhisambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati
samÈdhi.
sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ
vuccati padhÈnasa~khÈro. Iti iminÈ ca chandena iminÈ ca samÈdhinÈ iminÈ
ca padhÈnasa~khÈrena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati
“chandasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgato”ti.
230 Vibha~gapÈÄi

“IddhipÈdo”ti tathÈbh|tassa phasso -pa- paggÈho avikkhepo.
2. VÊriyiddhipÈda
448. KathaÒca bhikkhu vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ
bh|miyÈ pattiyÈ vivicceva kÈmehi -pa- aÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja
vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti.
449. Tattha katamaÑ vÊriyaÑ, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa-

sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, idaÑ
vuccati vÊriyaÑ.
samÈdhi.
vuccati padhÈnasa~khÈro. Iti iminÈ ca vÊriyena iminÈ ca samÈdhinÈ iminÈ ca
padhÈnasa~khÈrena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati
“vÊriyasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgato”ti.

3. CittiddhipÈda
451. KathaÒca bhikkhu cittasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ
cittasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti.
452. Tattha katamaÑ cittaÑ, yaÑ cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa-

tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ.
samÈdhi.
vuccati padhÈnasa~khÈro. Iti iminÈ ca cittena iminÈ ca samÈdhinÈ iminÈ ca
padhÈnasa~khÈrena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati
“cittasamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgato”ti.

4. VÊmaÑsiddhipÈda
454. KathaÒca bhikkhu
vÊmaÑsÈsamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgataÑ iddhipÈdaÑ bhÈveti, idha
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye
232 Vibha~gapÈÄi
455. Tattha katamÈ vÊmaÑsÈ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho

maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati vÊmaÑsÈ.
samÈdhi.
vuccati padhÈnasa~khÈro. Iti imÈya ca vÊmaÑsÈya iminÈ ca samÈdhinÈ
iminÈ ca padhÈnasa~khÈrena upeto hoti samupeto upÈgato samupÈgato
upapanno sampanno samannÈgato, tena vuccati
“vÊmaÑsÈsamÈdhipadhÈnasa~khÈrasamannÈgato”ti.

457. CattÈro iddhipÈdÈ chandiddhipÈdo vÊriyiddhipÈdo cittiddhipÈdo
vÊmaÑsiddhipÈdo.
458. Tattha katamo chandiddhipÈdo, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

samaye chando chandikatÈ kattukamyatÈ kusalo dhammacchando, ayaÑ
vuccati chandiddhipÈdo. AvasesÈ dhammÈ chandiddhipÈdasampayuttÈ.
459. Tattha katamo vÊriyiddhipÈdo, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

jhÈnaÑ
upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, yo tasmiÑ samaye

cetasiko vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo vÊriyasambojjha~go magga~gaÑ
maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati vÊriyiddhipÈdo. AvasesÈ dhammÈ
vÊriyiddhipÈdasampayuttÈ.
460. Tattha katamo cittiddhipÈdo, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, yaÑ
tasmiÑ samaye cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, ayaÑ
vuccati cittiddhipÈdo. AvasesÈ dhammÈ cittiddhipÈdasampayuttÈ.
461. Tattha katamo vÊmaÑsiddhipÈdo, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, yÈ tasmiÑ
samaye paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi
dhammavicayasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ
vuccati vÊmaÑsiddhipÈdo. AvasesÈ dhammÈ vÊmaÑsiddhipÈdasampayuttÈ.
_____
3. PaÒhÈpucchaka
vÊriyasamÈdhi -pa- cittasamÈdhi -pa-
463. CatunnaÑ iddhipÈdÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. VipÈkadhammadhammÈ.
AnupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. AsaÑkiliÔÔha-asaÑkilesikÈ. SiyÈ
savitakkasavicÈrÈ, siyÈ
234 Vibha~gapÈÄi
avitakkavicÈramattÈ. SiyÈ avitakka-avicÈrÈ. SiyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ

sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ. Neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ. Neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
ApacayagÈmino. SekkhÈ. AppamÈÓÈ. AppamÈÓÈrammaÓÈ. PaÓÊtÈ.
SammattaniyatÈ. Na maggÈrammaÓÈ. MaggahetukÈ. Na maggÈdhipatino.
SiyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, na vattabbÈ “uppÈdino”ti. SiyÈ atÊtÈ, siyÈ
anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ. Na vattabbÈ “atÊtÈrammaÓÈ”tipi,
“anÈgatÈrammaÓÈ”tipi, “paccuppannÈrammaÓÈ”tipi. SiyÈ ajjhattÈ, siyÈ
bahiddhÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈ. BahiddhÈrammaÓÈ. Anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
465. VÊmaÑsiddhipÈdo hetu. Tayo iddhipÈdÈ na het|, sahetukÈ. Hetu

sampayuttÈ. VÊmaÑsiddhipÈdo hetu ceva sahetuko ca. Tayo iddhipÈdÈ na
vattabbÈ “het| ceva sahetukÈ cÈ”ti, sahetukÈ ceva na ca het|.
VÊmaÑsiddhipÈdo hetu ceva hetusampayutto ca. Tayo iddhipÈdÈ na vattabbÈ
“het| ceva hetusampayuttÈ cÈ”ti, hetusampayuttÈ ceva na ca het|. Tayo
iddhipÈdÈ na het|, sahetukÈ. VÊmaÑsiddhipÈdo na vattabbo “na hetu
sahetuko”tipi, “na hetu ahetuko”tipi. SappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ,
appaÔighÈ, ar|pÈ, lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ, kenaci na viÒÒeyyÈ. No ÈsavÈ.
AnÈsavÈ. Œsava vippayuttÈ. Na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”tipi, “sÈsavÈ
ceva no ca ÈsavÈ”tipi. Na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi,
“ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. ŒsavavippayuttÈ anÈsavÈ.
No saÑyojanÈ -pa-. No ganthÈ -pa-. No oghÈ -pa-. No yogÈ -pa-. No

nÊvaraÓÈ -pa-. No parÈmÈsÈ -pa- sÈrammaÓÈ. Tayo iddhipÈdÈ no cittÈ.
CittiddhipÈdo cittaÑ. Tayo iddhipÈdÈ cetasikÈ. CittiddhipÈdo acetasiko.
Tayo iddhipÈdÈ cittasampayuttÈ. CittiddhipÈdo na vattabbo “cittena
sampayutto”tipi, “cittena vippayutto”tipi. Tayo iddhipÈdÈ cittasaÑsaÔÔhÈ.
CittiddhipÈdo na vattabbo “cittena saÑsaÔÔho”tipi, “cittena visaÑsaÔÔho”tipi.
Tayo iddhipÈdÈ cittasamuÔÔhÈnÈ. CittiddhipÈdo no
cittasamuÔÔhÈno. Tayo iddhipÈdÈ cittasahabhuno. CittiddhipÈdo no

cittasahabh|. Tayo iddhipÈdÈ cittÈnuparivattino. CittiddhipÈdo no
cittÈnuparivatti. Tayo iddhipÈdÈ cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ. CittiddhipÈdo no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈno. Tayo iddhipÈdÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno. CittiddhipÈdo no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabh|. Tayo iddhipÈdÈ
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino. CittiddhipÈdo no
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivatti.
Tayo iddhipÈdÈ bÈhirÈ. CittiddhipÈdo ajjhattiko. No upÈdÈ.
AnupÈdinnÈ. No upÈdÈnÈ -pa-. No kilesÈ -pa-. Na dassanena pahÈtabbÈ. Na
bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. Na dassanena pahÈtabbahetukÈ. Na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ. SiyÈ savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ, siyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ.
SiyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ, siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ. SiyÈ
sukhasahagatÈ, siyÈ na sukhasahagatÈ. SiyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na
upekkhÈsahagatÈ. Na kÈmÈvacarÈ. Na r|pÈvacarÈ. Na ar|pÈvacarÈ.
ApariyÈpannÈ. NiyyÈnikÈ. NiyatÈ. AnuttarÈ. AraÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
IddhipÈdavibha~go niÔÔhito.
10. Bojjha~gavibha~ga
466. Satta bojjha~gÈ satisambojjha~go dhammavicayasambojjha~go
vÊriyasambojjha~go pÊtisambojjha~go passaddhisambojjha~go
samÈdhisambojjha~go upekkhÈsambojjha~go.
467. Tattha katamo satisambojjha~go, idha bhikkhu satimÈ hoti

paramena satinepakkena samannÈgato cirakatampi cirabhÈsitampi saritÈ hoti
anussaritÈ, ayaÑ vuccati satisambojjha~go. (1)
So tathÈ sato viharanto taÑ dhammaÑ paÒÒÈya pavicinati pavicarati
parivÊmaÑsamÈpajjati, ayaÑ vuccati dhammavicayasambojjha~go. (2)
Tassa taÑ dhammaÑ paÒÒÈya pavicinato pavicarato
parivÊmaÑsamÈpajjato ÈraddhaÑ hoti vÊriyaÑ asallÊnaÑ, ayaÑ vuccati
vÊriyasambojjha~go. (3)
ŒraddhavÊriyassa uppajjati pÊti nirÈmisÈ, ayaÑ vuccati
pÊtisambojjha~go. (4)
PÊtimanassa kÈyopi passambhati cittampi passambhati, ayaÑ vuccati
passaddhisambojjha~go. (5)
PassaddhakÈyassa sukhino cittaÑ samÈdhiyati, ayaÑ vuccati
samÈdhisambojjha~go. (6)
So tathÈ samÈhitaÑ cittaÑ sÈdhukaÑ ajjhupekkhitÈ hoti, ayaÑ vuccati
upekkhÈsambojjha~go. (7)

469. Tattha katamo satisambojjha~go, atthi ajjhattaÑ dhammesu sati,

atthi bahiddhÈ dhammesu sati. Yadapi ajjhattaÑ dhammesu sati, tadapi
satisambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. Yadapi
10. Bojjha~gavibha~ga 237
bahiddhÈ dhammesu sati, tadapi satisambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya

nibbÈnÈya saÑvattati. (1)
Tattha katamo dhammavicayasambojjha~go, atthi ajjhattaÑ dhammesu
pavicayo, atthi bahiddhÈ dhammesu pavicayo. Yadapi ajjhattaÑ dhammesu
pavicayo, tadapi dhammavicayasambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya
nibbÈnÈya saÑvattati. Yadapi bahiddhÈ dhammesu pavicayo, tadapi
dhammavicayasambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati.
(2)
Tattha katamo vÊriyasambojjha~go, atthi kÈyikaÑ vÊriyaÑ, atthi
cetasikaÑ vÊriyaÑ. Yadapi kÈyikaÑ vÊriyaÑ, tadapi vÊriyasambojjha~go
abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. Yadapi cetasikaÑ vÊriyaÑ,
tadapi vÊriyasambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. (3)
Tattha katamo pÊtisambojjha~go, atthi savitakkasavicÈrÈ pÊti, atthi
avitakka-avicÈrÈ pÊti. Yadapi savitakkasavicÈrÈ pÊti, tadapi pÊtisambojjha~go
abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. Yadapi avitakka-avicÈrÈ pÊti,
tadapi pÊtisambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. (4)
Tattha katamo passaddhisambojjha~go, atthi kÈyapassaddhi1, atthi
cittapassaddhi2. Yadapi kÈyapassaddhi, tadapi passaddhisambojjha~go
abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. Yadapi cittapassaddhi, tadapi
passaddhisambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. (5)
Tattha katamo samÈdhisambojjha~go, atthi savitakko savicÈro samÈdhi,
atthi avitakko avicÈro samÈdhi. Yadapi savitakko savicÈro samÈdhi, tadapi
samÈdhisambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. Yadapi
avitakko avicÈro samÈdhi, tadapi samÈdhisambojjha~go abhiÒÒÈya
sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. (6)
Tattha katamo upekkhÈsambojjha~go, atthi ajjhattaÑ dhammesu
upekkhÈ, atthi bahiddhÈ dhammesu upekkhÈ. Yadapi ajjhattaÑ dhammesu
upekkhÈ, tadapi upekkhÈsambojjha~go abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya
saÑvattati.
______________________________________________________________
1. KÈyappassaddhi (SyÈ, Ka) 2. Cittappassaddhi (SyÈ, Ka)
238 Vibha~gapÈÄi
Yadapi bahiddhÈ dhammesu upekkhÈ, tadapi upekkhÈsambojjha~go

abhiÒÒÈya sambodhÈya nibbÈnÈya saÑvattati. (7)

471. Tattha katamo satisambojjha~go, idha bhikkhu satisambojjha~gaÑ

bhÈveti vivekanissitaÑ virÈganissitaÑ nirodhanissitaÑ vossaggapariÓÈmiÑ.
Dhammavicayasambojjha~gaÑ bhÈveti -pa-. VÊriyasambojjha~gaÑ bhÈveti.
PÊtisambojjha~gaÑ bhÈveti. Passaddhisambojjha~gaÑ bhÈveti.
SamÈdhisambojjha~gaÑ bhÈveti. UpekkhÈsambojjha~gaÑ bhÈveti
vivekanissitaÑ virÈganissitaÑ nirodhanissitaÑ vossaggapariÓÈmiÑ.
_____
473. Tattha katame satta bojjha~gÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

samaye satta bojjha~gÈ honti satisambojjha~go -pa- upekkhÈsambojjha~go.
474. Tattha katamo satisambojjha~go, yÈ sati anussati -pa- sammÈsati

satisambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati
satisambojjha~go. (1)
Tattha katamo dhammavicayasambojjha~go, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa-

amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi dhammavicayasambojjha~go
magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati
dhammavicayasambojjha~go. (2)
Tattha katamo vÊriyasambojjha~go, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa-
vuccati vÊriyasambojjha~go. (3)
Tattha katamo pÊtisambojjha~go, yÈ pÊti pÈmojjaÑ ÈmodanÈ pamodanÈ
hÈso pahÈso vitti odagyaÑ1 attamanatÈ cittassa pÊtisambojjha~go, ayaÑ
vuccati pÊtisambojjha~go. (4)
Tattha katamo passaddhisambojjha~go, yÈ vedanÈkkhandhassa
saÒÒÈkkhandhassa sa~khÈrakkhandhassa viÒÒÈÓakkhandhassa passaddhi
paÔippassaddhi passambhanÈ paÔippassambhanÈ paÔippassambhi tattaÑ
passaddhisambojjha~go, ayaÑ vuccati passaddhisambojjha~go. (5)
Tattha katamo samÈdhisambojjha~go, yÈ cittassa Ôhiti -pa-
sammÈsamÈdhi samÈdhisambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ,
ayaÑ vuccati samÈdhisambojjha~go. (6)
Tattha katamo upekkhÈsambojjha~go, yÈ upekkhÈ upekkhanÈ
ajjhupekkhanÈ majjhattatÈ cittatÈ upekkhÈsambojjha~go, ayaÑ vuccati
upekkhÈsambojjha~go. Ime vuccanti satta bojjha~gÈ. AvasesÈ dhammÈ
sattahi bojjha~gehi sampayuttÈ. (7)
475. Satta bojjha~gÈ satisambojjha~go -pa- upekkhÈsambojjha~go.
476. Tattha katamo satisambojjha~go, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati satisambojjha~go. AvasesÈ dhammÈ
satisambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ
______________________________________________________________
1. OdaggaÑ (SÊ) Abhi 1. 18 piÔÔhepi.
240 Vibha~gapÈÄi
dhammÈ dhammavicayasambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ

vÊriyasambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ
pÊtisambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ
passaddhisambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ
samÈdhisambojjha~gasampayuttÈ.
Tattha katamo upekkhÈsambojjha~go, idha bhikkhu yasmiÑ samaye
samaye upekkhÈ upekkhanÈ ajjhupekkhanÈ majjhattatÈ cittassa
upekkhÈsambojjha~go, ayaÑ vuccati upekkhÈsambojjha~go. AvasesÈ
dhammÈ upekkhÈsambojjha~gasampayuttÈ.
478. Tattha katame satta bojjha~gÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, tasmiÑ samaye satta bojjha~gÈ honti
satisambojjha~go -pa- upekkhÈsambojjha~go.
479. Tattha katamo satisambojjha~go, yÈ sati anussati -pa- sammÈsati

satisambojjha~go -pa-.
Tattha katamo upekkhÈsambojjha~go, yÈ upekkhÈ upekkhanÈ
ajjhupekkhanÈ majjhattatÈ cittassa upekkhÈsambojjha~go, ayaÑ vuccati
upekkhÈsambojjha~go. Ime vuccanti satta bojjha~gÈ. AvasesÈ dhammÈ
sattahi bojjha~gehi sampayuttÈ.

481. Tattha katamo satisambojjha~go, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

dandhÈbhiÒÒaÑ, yÈ tasmiÑ samaye sati anussati sammÈsati
satisambojjha~go. AvasesÈ dhammÈ satisambojjha~gasampayuttÈ -pa-.
AvasesÈ dhammÈ dhammavicayasambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ
dhammÈ vÊriyasambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ
pÊtisambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ
passaddhisambojjha~gasampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ
samÈdhisambojjha~gasampayuttÈ.
Tattha katamo upekkhÈsambojjha~go, idha bhikkhu yasmiÑ samaye
dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, yÈ tasmiÑ samaye upekkhÈ upekkhanÈ
ajjhupekkhanÈ majjhattatÈ cittassa upekkhÈsambojjha~go, ayaÑ vuccati
upekkhÈsambojjha~go. AvasesÈ dhammÈ upekkhÈsambojjha~gasampayuttÈ.
_____
3. PaÒhÈpucchaka
242 Vibha~gapÈÄi
483. SattannaÑ bojjha~gÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
484. SiyÈ kusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ. PÊtisambojjha~go sukhÈya vedanÈya
sampayutto. Cha bojjha~gÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. SiyÈ vipÈkÈ, siyÈ
asaÑkilesikÈ. SiyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ
avitakka-avicÈrÈ. PÊtisambojjha~go na pÊtisahagato, sukhasahagato, na
upekkhÈsahagato. Cha bojjha~gÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ
na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. SiyÈ apacayagÈmino, siyÈ
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. SiyÈ sekkhÈ, siyÈ asekkhÈ. AppamÈÓÈ.
AppamÈÓÈrammaÓÈ. PaÓÊtÈ. SiyÈ sammattaniyatÈ, siyÈ aniyatÈ. Na
maggÈrammaÓÈ, siyÈ maggahetukÈ. SiyÈ maggÈdhipatino, siyÈ na vattabbÈ
“maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi. SiyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ,
siyÈ uppÈdino. SiyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ. Na vattabbÈ
SiyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈ. BahiddhÈrammaÓÈ.
Anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
485. Dhammavicayasambojjha~go hetu. Cha bojjha~gÈ hetusampayuttÈ.
Dhammavicayasambojjha~go hetu ceva sahetuko ca, cha bojjha~gÈ na
vattabbÈ “het| ceva sahetukÈ cÈ”ti, sahetukÈ ceva na ca het|.
Dhammavicayasambojjha~go hetu ceva hetusampayutto ca. Cha bojjha~gÈ
na vattabbÈ “het| ceva hetusampayuttÈ cÈ”ti, hetusampayuttÈ ceva na ca
het|. Cha bojjha~gÈ na het| sahetukÈ. Dhammavicayasambojjha~go na
vattabbo “na hetusahetuko”tipi, “na hetu-ahetuko”tipi. SappaccayÈ,
sa~khatÈ, anidassanÈ, appaÔighÈ, ar|pÈ, lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ,
kenaci na viÒÒeyyÈ. No ÈsavÈ, anÈsavÈ, ÈsavavippayuttÈ, na vattabbÈ “ÈsavÈ

ceva sÈsavÈ cÈ”tipi, “sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. Na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva
ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi, “ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi,
ÈsavavippayuttÈ anÈsavÈ. No. SaÑyojanÈ -pa-. No ganthÈ -pa-. No oghÈ
-pa-. No yogÈ -pa-. No nÊvaraÓÈ -pa-. No parÈmÈsÈ -pa- sÈrammaÓÈ, no
cittÈ, cetasikÈ, cittasampayuttÈ, cittasaÑsaÔÔhÈ, cittasamuÔÔhÈnÈ,
cittasahabhuno, cittÈnuparivattino, cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ,
bÈhirÈ. No upÈdÈ, anupÈdinnÈ, no upÈdÈnÈ -pa-. No kilesÈ -pa-. Na
dassanena pahÈtabbÈ, na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ. Na dassanena
pahÈtabbahetukÈ, na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ. SiyÈ savitakkÈ, siyÈ
avitakkÈ. SiyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ.
PÊtisambojjha~go appÊtiko. Cha bojjha~gÈ siyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ.
PÊtisambojjha~go na pÊtisahagato. Cha bojjha~gÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na
pÊtisahagatÈ. PÊtisambojjha~go sukhasahagato. Cha bojjha~gÈ siyÈ
sukhasahagatÈ, siyÈ na sukhasahagatÈ. PÊtisambojjha~go na
upekkhÈsahagato. Cha bojjha~gÈ siyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na
upekkhÈsahagatÈ, na kÈmÈvacarÈ, na r|pÈvacarÈ, na ar|pÈvacarÈ,
apariyÈpannÈ, siyÈ niyyÈnikÈ, siyÈ aniyyÈnikÈ, siyÈ niyatÈ, siyÈ aniyatÈ,
anuttarÈ, araÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
Bojjha~gavibha~go niÔÔhito.
11. Magga~gavibha~ga
486. Ariyo aÔÔha~giko maggo. SeyyathidaÑ, sammÈdiÔÔhi
487. Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, dukkhe ÒÈÓaÑ dukkhasamudaye

ÒÈÓaÑ dukkhanirodhe ÒÈÓaÑ dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya ÒÈÓaÑ,
ayaÑ vuccati sammÈdiÔÔhi. (1)
Tattha katamo sammÈsa~kappo, nekkhammasa~kappo
abyÈpÈdasa~kappo avihiÑsÈsa~kappo, ayaÑ vuccati sammÈsa~kappo. (2)
Tattha katamÈ sammÈvÈcÈ, musÈvÈdÈ veramaÓÊ, pisuÓÈya vÈcÈya
veramaÓÊ, pharusÈya vÈcÈya veramaÓÊ, samphappalÈpÈ veramaÓÊ, ayaÑ
vuccati sammÈvÈcÈ. (3)
Tattha katamo sammÈkammanto, pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ, adinnÈdÈnÈ
veramaÓÊ, kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ, ayaÑ vuccati sammÈkammanto. (4)
Tattha katamo sammÈ-ÈjÊvo, idha ariyasÈvako micchÈ-ÈjÊvaÑ pahÈya
sammÈ-ÈjÊvena jÊvikaÑ kappeti, ayaÑ vuccati sammÈ-ÈjÊvo. (5)
Tattha katamo sammÈvÈyÈmo, idha bhikkhu anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ
Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati, uppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ
paggaÓhÈti padahati, anuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppÈdÈya
chandaÑ janeti vÈyamati vÊriyaÑ Èrabhati cittaÑ paggaÓhÈti padahati,
cittaÑ paggaÓhÈti padahati, ayaÑ vuccati sammÈvÈyÈmo. (6)
Tattha katamÈ sammÈsati, idha bhikkhu kÈye kÈyÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ
sampajÈno satimÈ vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ,
11. Magga~gavibha~ga 245
vedanÈsu vedanÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ vineyya loke

abhijjhÈdomanassaÑ, citte cittÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ
vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ, dhammesu dhammÈnupassÊ viharati ÈtÈpÊ
sampajÈno satimÈ vineyya loke abhijjhÈdomanassaÑ, ayaÑ vuccati
sammÈsati. (7)
Tattha katamo sammÈsamÈdhi, idha bhikkhu vivicceva kÈmehi vivicca
paÔhamaÑ jÈnaÑ upasampajja viharati, vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ
ajjhattaÑ sampasÈdanaÑ cetaso ekodibhÈvaÑ avitakkaÑ avicÈraÑ
samÈdhijaÑ pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, pÊtiyÈ ca
virÈgÈ upekkhako ca viharati, sato ca sampajÈno sukhaÒca kÈyena
paÔisaÑvedeti, yaÑ taÑ ariyÈ Ècikkhanti “upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊ”ti,
tatiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca
pahÈnÈ pubbeva somanassadomanassÈnaÑ attha~gamÈ adukkhamasukhaÑ
upekkhÈsatipÈrisuddhiÑ catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, ayaÑ
vuccati sammÈsamÈdhi. (8)

489. Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, idha bhikkhu sammÈdiÔÔhiÑ bhÈveti

vivekanissitaÑ virÈganissitaÑ nirodhanissitaÑ vossaggapariÓÈmiÑ.
SammÈsa~kappaÑ bhÈveti -pa- sammÈvÈcaÑ bhÈveti -pa-
sammÈkammantaÑ bhÈveti -pa- sammÈ ÈjÊvaÑ bhÈveti -pa-
sammÈvÈyÈmaÑ bhÈveti -pa- sammÈsatiÑ bhÈveti -pa- sammÈsamÈdhiÑ
bhÈveti vivekanissitaÑ virÈganissitaÑ nirodhanissitaÑ vossaggapariÓÈmiÑ.
_____
490. AÔÔha~giko maggo sammÈdiÔÔhi sammÈsa~kappo sammÈvÈcÈ
sammÈkammanto sammÈ-ÈjÊvo sammÈvÈyÈmo sammÈsati sammÈsamÈdhi.
246 Vibha~gapÈÄi
491. Tattha katamo aÔÔha~giko maggo, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

samaye aÔÔha~giko maggo hoti sammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhi.
492. Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho

maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati sammÈdiÔÔhi. (1)
Tattha katamo sammÈsa~kappo, yo takko vitakko sa~kappo appanÈ
byappanÈ cetaso abhiniropanÈ sammÈsa~kappo magga~gaÑ
maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati sammÈsa~kappo. (2)
Tattha katamÈ samÈvÈcÈ, yÈ cat|hi vacÊduccaritehi Èrati virati paÔivirati
veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto
sammÈvÈcÈ magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati sammÈvÈcÈ. (3)
Tattha katamo sammÈkammanto, yÈ tÊhi kÈyaduccaritehi Èrati virati
paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto
sammÈkammanto magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati
sammÈkammanto. (4)
Tattha katamo sammÈ-ÈjÊvo, yÈ micchÈ-ÈjÊvÈ Èrati virati paÔivirati
veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto sammÈ-
ÈjÊvo magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati sammÈ-ÈjÊvo. (5)
Tattha katamo sammÈvÈyÈmo, ye cetasiko vÊriyÈrambho -pa-
vuccati sammÈvÈyÈmo. (6)
sammÈsati. (7)

sammÈsamÈdhi. AyaÑ vuccati aÔÔha~giko maggo. AvasesÈ dhammÈ
aÔÔha~gikena maggena sampayuttÈ. (8)
493. PaÒca~giko maggo sammÈdiÔÔhi sammÈsa~kappo sammÈvÈyÈmo

494. Tattha katamo paÒca~giko maggo, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ vivicceva kamehi -pa- paÔhamaÑ
samaye paÒca~giko maggo hoti sammÈdiÔÔhi sammÈsa~kappo
sammÈvÈyÈmo sammÈsati sammÈsamÈdhi.
495. Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho

maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati sammÈdiÔÔhi.
magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati sammÈsa~kappo.
Tattha katamo sammÈvÈyÈmo, yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa-
sammÈsati.
sammÈsamÈdhi. AyaÑ vuccati paÒca~giko maggo. AvasesÈ dhammÈ
paÒca~gikena maggena sampayuttÈ.

248 Vibha~gapÈÄi
497. Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

samaye paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi
dhammavicayasambojjha~go magga~gaÑ maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ
vuccati sammÈdiÔÔhi. AvasesÈ dhammÈ sammÈdiÔÔhiyÈ sampayuttÈ -pa-.
AvasesÈ dhammÈ sammÈsa~kappena sampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ
sammÈvÈyÈmena sampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ sammÈsatiyÈ
sampayuttÈ.
Tattha katamo sammÈsamÈdhi, idha bhikkhu yasmiÑ samaye
samaye cittassa Ôhiti -pa- sammÈsamÈdhi samÈdhisambojjha~go magga~gaÑ
maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati sammÈsamÈdhi. AvasesÈ dhammÈ
sammÈsamÈdhinÈ sampayuttÈ.
498. AÔÔha~giko maggo sammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhi.
499. Tattha katamo aÔÔha~giko maggo, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, tasmiÑ samaye aÔÔha~giko maggo hoti
sammÈdiÔÔhi -pa- sammÈsamÈdhi, ayaÑ vuccati aÔÔha~giko maggo. AvasesÈ
dhammÈ aÔÔha~gikena maggena sampayuttÈ.

501. Tattha katamo paÒca~giko maggo, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

jhÈnaÑ upasampajja

jhÈnassa katattÈ bhÈvitattÈ vipÈkaÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ
jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ,
sammÈvÈyÈmo sammÈsati sammÈsamÈdhi, ayaÑ vuccati paÒca~giko maggo.
AvasesÈ dhammÈ paÒca~gikena maggena sampayuttÈ.

503. Tattha katamÈ sammÈdiÔÔhi, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, yÈ tasmiÑ samaye paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho
maggapariyÈpannaÑ, ayaÑ vuccati sammÈdiÔÔhi. AvasesÈ dhammÈ
sammÈdiÔÔhiyÈ sampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ sammÈsa~kappena
sampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ sammÈvÈyÈmena sampayuttÈ -pa-.
AvasesÈ dhammÈ sammÈsatiyÈ sampayuttÈ.
Tattha katamo sammÈsamÈdhi, idha bhikkhu yasmiÑ samaye
dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, yÈ tasmiÑ samaye cittassa Ôhiti saÓÔhiti avaÔÔhiti
avisÈhÈro avikkhepo
250 Vibha~gapÈÄi
avisÈhaÔamÈnasatÈ samatho samÈdhindriyaÑ samÈdhibalaÑ sammÈsamÈdhi

sammÈsamÈdhi. AvasesÈ dhammÈ sammÈsamÈdhinÈ sampayuttÈ.
_____
3. PaÒhÈpucchaka
505. AÔÔhannaÑ magga~gÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
506. SiyÈ kusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ. SammÈsa~kappo sukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ. Satta magga~gÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. SiyÈ vipÈkÈ, siyÈ
asaÑkilesikÈ. SammÈsa~kappo avitakkavicÈramatto. Satta magga~gÈ siyÈ
savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ.
SammÈsa~kappo pÊtisahagato, sukhasahagato, na upekkhÈsahagato. Satta
magga~gÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ.
Neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ. SiyÈ apacayagÈmino, siyÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino.
SiyÈ sekkhÈ, siyÈ asekkhÈ. AppamÈÓÈ, appamÈÓÈrammaÓÈ, paÓÊtÈ, siyÈ
sammattaniyatÈ, siyÈ aniyatÈ, na maggÈrammaÓÈ, siyÈ maggahetukÈ, siyÈ
maggÈdhipatino, siyÈ na vattabbÈ “maggahetukÈ”tipi. “MaggÈdhipatino”tipi.
SiyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, siyÈ uppÈdino. SiyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ,
siyÈ paccuppannÈ, na vattabbÈ “atÊtÈrammaÓÈ”tipi, “anÈgatÈrammaÓÈ”tipi,

“paccuppannÈrammaÓÈ”tipi. SiyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈ. BahiddhÈrammaÓÈ, anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
507. SammÈdiÔÔhi hetu. Satta magga~gÈ na het|, sahetukÈ,
hetusampayuttÈ. SammÈdiÔÔhi hetu ceva sahetukÈ ca. Satta magga~gÈ na
vattabbÈ “het| ceva sahetukÈ cÈ”ti, sahetukÈ ceva na ca het|. SammÈdiÔÔhi
hetu ceva hetusampayuttÈ ca. Satta magga~gÈ na vattabbÈ “het| ceva
hetusampayuttÈ cÈ”ti, hetusampayuttÈ ceva na ca het|. Satta magga~gÈ na
het|, sahetukÈ. SammÈdiÔÔhi na vattabbÈ “na hetu sahetukÈ”tipi, “na hetu
ahetukÈ”tipi.
SappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ, appaÔighÈ, ar|pÈ, lokuttarÈ, kenaci
viÒÒeyyÈ, kenaci na viÒÒeyyÈ.
No ÈsavÈ, anÈsavÈ, ÈsavavippayuttÈ, na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ
cÈ”tipi, “sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi, na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva
ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi, ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi,
ÈsavavippayuttÈ anÈsavÈ.
nÊvaraÓÈ -pa-. No parÈmÈsÈ -pa- sÈrammaÓÈ, no cittÈ, cetasikÈ,
cittasampayuttÈ, cittasaÑsaÔÔhÈ, cittasamuÔÔhÈnÈ, cittasahabhuno,
bÈhirÈ, no upÈdÈ, anupÈdinnÈ.
No upÈdÈnÈ -pa-. No kilesÈ -pa-. Na dassanena pahÈtabbÈ, na
bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, na dassanena pahÈtabbahetukÈ, na bhÈvanÈya
pahÈtabbahetukÈ. SammÈsa~kappo avitakko. Satta magga~gÈ siyÈ savitakkÈ,
siyÈ avitakkÈ. SammÈsa~kappo savicÈro. Satta magga~gÈ siyÈ savicÈrÈ, siyÈ
avicÈrÈ. SammÈsa~kappo
252 Vibha~gapÈÄi
sappÊtiko. Satta magga~gÈ siyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ. SammÈsa~kappo

pÊtisahagato. Satta magga~gÈ siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ.
SammÈsa~kappo sukhasahagato. Satta magga~gÈ siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ na
sukhasahagatÈ. SammÈsa~kappo na upekkhÈsahagato. Satta magga~gÈ siyÈ
upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na upekkhÈsahagatÈ, na kÈmÈvacarÈ, na r|pÈvacarÈ,
na ar|pÈvacarÈ, apariyÈpannÈ, siyÈ niyyÈnikÈ, siyÈ aniyyÈnikÈ, siyÈ niyatÈ,
siyÈ aniyatÈ, anuttarÈ, araÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
Magga~gavibha~go niÔÔhito.
12. JhÈnavibha~ga
508. Idha bhikkhu pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto viharati
ÈcÈragocarasampanno aÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊ samÈdÈya sikkhati
sikkhÈpadesu indriyesu guttadvÈro bhojane mattaÒÒ| pubbarattÈpararattaÑ
jÈgariyÈnuyogamanuyutto sÈtaccaÑ nepakkaÑ bodhipakkhikÈnaÑ
dhammÈnaÑ bhÈvanÈnuyogamanuyutto, so abhikkante paÔikkante
sampajÈnakÈrÊ hoti, Èlokite vilokite sampajÈnakÈrÊ hoti, samiÒjite1 pasÈrite
sampajÈnakÈrÊ hoti, sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe sampajÈnakÈrÊ hoti, asite
pÊte khÈyite sÈyite sampajÈnakÈrÊ hoti, uccÈrapassÈvakamme sampajÈnakÈrÊ
hoti, gate Ôhite nisinne sutte jÈgarite bhÈsite tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊ hoti,
so vivittaÑ senÈsanaÑ bhajati araÒÒaÑ rukkham|laÑ pabbataÑ kandaraÑ
giriguhaÑ susÈnaÑ vanapatthaÑ abbhokÈsaÑ palÈlapuÒjaÑ appasaddaÑ
appanigghosaÑ vijanavÈtaÑ manussarÈhasseyyakaÑ2 paÔisallÈnasÈruppaÑ,
so araÒÒagato vÈ rukkham|lagato vÈ suÒÒÈgÈragato vÈ nisÊdati palla~kaÑ
ÈbhujitvÈ ujuÑ kÈyaÑ paÓidhÈya parimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈ, so
abhijjhaÑ loke pahÈya vigatÈbhijjhena cetasÈ viharati, abhijjhÈya cittaÑ
parisodheti. ByÈpÈdapadosaÑ pahÈya abyÈpannacitto viharati
sabbapÈÓabh|tahitÈnukampÊ, byÈpÈdapadosÈ cittaÑ parisodheti.
ThinamiddhaÑ pahÈya vigatathinamiddho viharati ÈlokasaÒÒÊ sato
sampajÈno, thinamiddhÈ cittaÑ parisodheti. UddhaccakukkuccaÑ pahÈya
anuddhato viharati ajjhattaÑ v|pasantacitto, uddhaccakukkuccÈ cittaÑ
parisodheti. VicikicchaÑ pahÈya tiÓÓavicikiccho viharati akathaÑkathÊ
kusalesu dhammesu, vicikicchÈya cittaÑ parisodheti. So ime paÒca nÊvaraÓe
pahÈya cetaso upakkilese paÒÒÈya dubbalÊkaraÓe vivicceva kÈmehi vivicca
paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
______________________________________________________________
1. SammiÒjite (SÊ, SyÈ) 2. ManussarÈhaseyyakaÑ (SÊ, SyÈ)
254 Vibha~gapÈÄi
vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ ajjhattaÑ sampasÈdanaÑ cetaso ekodibhÈvaÑ

avitakkaÑ avicÈraÑ samÈdhijaÑ pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja
viharati, pÊtiyÈ ca virÈgÈ upekkhako ca viharati sato ca sampajÈno sukhaÒca
kÈyena paÔisaÑvedeti, yaÑ taÑ ariyÈ Ècikkhanti “upekkhako satimÈ
sukhavihÈrÊ”ti, tatiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, sukhassa ca pahÈnÈ
dukkhassa ca pahÈnÈ pubbeva somanassadomanassÈnaÑ attha~gamÈ
adukkhamasukhaÑ upekkhÈsatipÈrisuddhiÑ catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja
viharati, sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ paÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ
nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ “ananto ÈkÈso”ti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ
upasampajja viharati, sabbaso ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkamma “anantaÑ
viÒÒÈÓan”ti viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharati, sabbaso
viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkamma “natthi kiÒcÊ”ti ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ
upasampajja viharati, sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ upasampajja viharati.
MÈtikÈ.
509. “IdhÈ”ti imissÈ diÔÔhiyÈ imissÈ khantiyÈ imissÈ ruciyÈ imasmiÑ

ÈdÈye imasmiÑ dhamme imasmiÑ vinaye imasmiÑ dhammavinaye
imasmiÑ pÈvacane imasmiÑ brahmacariye imasmiÑ SatthusÈsane, tena
vuccati “idhÈ”ti.
510. “Bhikkh|”ti samaÒÒÈya bhikkhu, paÔiÒÒÈya bhikkhu, bhikkhatÊti

bhikkhu, bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhÈcariyaÑ ajjhupagatoti bhikkhu,
bhinnapaÔadharoti bhikkhu, bhindati pÈpake akusale dhammeti bhikkhu,
bhinnattÈ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ bhikkhu, odhiso kilesÈnaÑ
pahÈnÈ bhikkhu, anodhiso kilesÈnaÑ pahÈnÈ bhikkhu, sekkho bhikkhu,
asekkho bhikkhu, nevasekkhanÈsekkho bhikkhu, aggo bhikkhu, bhadro
bhikkhu, maÓÉo bhikkhu, sÈro bhikkhu, samaggena saÑghena
Òatticatutthena kammena akuppena ÔhÈnÈrahena upasampanno bhikkhu.
511. “PÈtimokkhan”ti sÊlaÑ patiÔÔhÈ Èdi caraÓaÑ saÑyamo saÑvaro

mokkhaÑ pÈmokkhaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattiyÈ. “SaÑvaro”ti
12. JhÈnavibha~ga 255
kÈyiko avÊtikkamo vÈcasiko avÊtikkamo kÈyikavÈcasiko avÊtikkamo.

“SaÑvuto”ti iminÈ pÈtimokkhasaÑvarena upeto hoti samupeto upÈgato
samupÈgato upapanno sampanno samannÈgato, tena vuccati
“pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto”ti.
513. “ŒcÈragocarasampanno”ti atthi ÈcÈro, atthi anÈcÈro.

Tattha katamo anÈcÈro, kÈyiko vÊtikkamo vÈcasiko vÊtikkamo
kÈyikavÈcasiko vÊtikkamo, ayaÑ vuccati anÈcÈro. Sabbampi dussÊlyaÑ
anÈcÈro, idhekacco veÄudÈnena vÈ pattadÈnena vÈ pupphadÈnena vÈ
phaladÈnena vÈ sinÈnadÈnena vÈ dantakaÔÔhadÈnena vÈ cÈÔukamyatÈya vÈ
muggas|pyatÈya1 vÈ pÈribhaÔyatÈya vÈ ja~ghapesanikena vÈ
aÒÒataraÒÒatarena vÈ BuddhapaÔikuÔÔhena micchÈ-ÈjÊvena jÊvikaÑ kappeti,
ayaÑ vuccati anÈcÈro.
Tattha katamo ÈcÈro, kÈyiko avÊtikkamo vÈcasiko avÊtikkamo
kÈyikavÈcasiko avÊtikkamo, ayaÑ vuccati ÈcÈro. Sabbopi sÊlasaÑvaro ÈcÈro,
idhekacco na veÄudÈnena na pattadÈnena na pupphadÈnena na phaladÈnena
na sinÈnadÈnena na dantakaÔÔhadÈnena na cÈÔukamyatÈya na
muggas|pyatÈya na pÈribhaÔyatÈya na ja~ghapesanikena na
aÒÒataraÒÒatarena BuddhapaÔikuÔÔhena micchÈ-ÈjÊvena jÊvikaÑ kappeti,
ayaÑ vuccati ÈcÈro.
514. “Gocaro”ti atthi gocaro, atthi agocaro.

Tattha katamo agocaro, idhekacco vesiyÈgocaro vÈ hoti vidhavÈgocaro
vÈ thullakumÈrigocaro vÈ paÓÉakagocaro vÈ bhikkhunigocaro vÈ
pÈnÈgÈragocaro vÈ, saÑsaÔÔho viharati rÈj|hi rÈjamahÈmattehi titthiyehi
titthiyasÈvakehi ananulomikena
______________________________________________________________
1. MuggasuppatÈya (SÊ)
256 Vibha~gapÈÄi
saÑsaggena, yÈni vÈ pana tÈni kulÈni assaddhÈni appasannÈni

anopÈnabh|tÈni akkosakaparibhÈsakÈni anatthakÈmÈni ahitakÈmÈni
aphÈsukakÈmÈni ayogakkhemakÈmÈni bhikkh|naÑ bhikkhunÊnaÑ
upÈsakÈnaÑ upÈsikÈnaÑ, tathÈr|pÈni kulÈni sevati bhajati payirupÈsati,
ayaÑ vuccati agocaro.
Tattha katamo gocaro, idhekacco na vesiyÈgocaro hoti na
vidhavÈgocaro na thullakumÈrigocaro na paÓÉakagocaro na
bhikkhunigocaro na pÈnÈgÈragocaro, asaÑsaÔÔho viharati rÈj|hi
rÈjamahÈmattehi titthiyehi titthiyasÈvakehi ananulomikena saÑsaggena, yÈni
vÈ pana tÈni kulÈni saddhÈni pasannÈni opÈnabh|tÈni kÈsÈvapajjotÈni
isivÈtapaÔivÈtÈni atthakÈmÈni hitakÈmÈni phÈsukakÈmÈni
yogakkhemakÈmÈni bhikkh|naÑ bhikkhunÊnaÑ upÈsakÈnaÑ upÈsikÈnaÑ,
tathÈr|pÈni kulÈni sevati bhajati payirupÈsati, ayaÑ vuccati gocaro. Iti iminÈ
ca ÈcÈrena iminÈ ca gocarena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati
“ÈcÈragocarasampanno”ti.
515. “AÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊ”ti tattha katame aÓumattÈ vajjÈ,

yÈni tÈni vajjÈni appamattakÈni oramattakÈni lahusÈni lahusammatÈni
saÑyamakaraÓÊyÈni saÑvarakaraÓÊyÈni cittuppÈdakaraÓÊyÈni
manasikÈrapaÔibaddhÈni, ime vuccanti aÓumattÈ vajjÈ. Iti imesu aÓumattesu
vajjesu vajjadassÈvÊ ca hoti bhayadassÈvÊ ca ÈdÊnavadassÈvÊ ca
nissaraÓadassÈvÊ ca, tena vuccati “aÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊ”ti.
516. “SamÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|”ti tattha katamÈ sikkhÈ, catasso

sikkhÈ bhikkh|naÑ bhikkhusikkhÈ, bhikkhunÊnaÑ bhikkhunisikkhÈ,
upÈsakÈnaÑ upÈsakasikkhÈ, upÈsikÈnaÑ upÈsikasikkhÈ, imÈ vuccanti
sikkhÈyo. Iti imÈsu sikkhÈsu sabbena sabbaÑ sabbathÈ sabbaÑ asesaÑ
nissesaÑ samÈdÈya vattati, tena vuccati “samÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|”ti.
517. “Indriyesu guttadvÈro”ti atthi indriyesu guttadvÈratÈ, atthi

aguttadvÈratÈ.
Tattha katamÈ indriyesu aguttadvÈratÈ, idhekacco cakkhunÈ r|paÑ

disvÈ nimittaggÈhÊ hoti anubyaÒjanaggÈhÊ, yatvÈdhikaraÓamenaÑ
cakkhundriyaÑ asaÑvutaÑ viharantaÑ abhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ
dhammÈ anvÈssaveyyuÑ, tassa saÑvarÈya na paÔipajjati, na rakkhati
cakkhundriyaÑ, cakkhundriye na saÑvaraÑ Èpajjati. Sotena saddaÑ sutvÈ
-pa-. GhÈnena gandhaÑ ghÈyitvÈ -pa-. JivhÈya rasaÑ sÈyitvÈ -pa-. KÈyena
phoÔÔhabbaÑ phusitvÈ -pa-. ManasÈ dhammaÑ viÒÒÈya nimittaggÈhÊ hoti
anubyaÒjanaggÈhÊ, yatvÈdhikaraÓamenaÑ manindriyaÑ asaÑvutaÑ
viharantaÑ abhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ anvÈssaveyyuÑ,
tassa saÑvarÈya na paÔipajjati, na rakkhati manindriyaÑ, manindriye na
saÑvaraÑ Èpajjati. YÈ imesaÑ channaÑ indriyÈnaÑ agutti agopanÈ
anÈrakkho asaÑvaro, ayaÑ vuccati indriyesu aguttadvÈratÈ.
Tattha katamÈ indriyesu guttadvÈratÈ, idhekacco cakkhunÈ r|paÑ disvÈ
na nimittaggÈhÊ hoti nÈnubyaÒjanaggÈhÊ, yatvÈdhikaraÓamenaÑ
dhammÈ anvÈssaveyyuÑ, tassa saÑvarÈya paÔipajjati, rakkhati
cakkhundriyaÑ, cakkhundriye saÑvaraÑ Èpajjati. Sotena saddaÑ sutvÈ -pa-.
GhÈnena gandhaÑ ghÈyitvÈ -pa-. JivhÈya rasaÑ sÈyitvÈ -pa-. KÈyena
phoÔÔhabbaÑ phusitvÈ -pa-. ManasÈ dhammaÑ viÒÒÈya na nimittaggÈhÊ hoti
nÈnubyaÒjanaggÈhÊ, yatvÈdhikaraÓamenaÑ manindriyaÑ asaÑvutaÑ
tassa saÑvarÈya paÔipajjati, rakkhati manindriyaÑ, manindriye saÑvaraÑ
Èpajjati. YÈ imesaÑ channaÑ indriyÈnaÑ gutti gopanÈ Èrakkho saÑvaro,
ayaÑ vuccati indriyesu guttadvÈratÈ. ImÈya indriyesu guttadvÈratÈya upeto
hoti samupeto -pa- samannÈgato, tena vuccati “indriyesu guttadvÈro”ti.
518. “Bhojane mattaÒÒ|”ti atthi bhojane mattaÒÒutÈ, atthi bhojane

amattaÒÒutÈ.
Tattha katamÈ bhojane amattaÒÒutÈ, idhekacco appaÔisa~khÈ ayoniso
ÈhÈraÑ ÈhÈreti davÈya madÈya maÓÉanÈya vibh|sanÈya. YÈ tattha
asantuÔÔhitÈ amattaÒÒutÈ appaÔisa~khÈ bhojane, ayaÑ vuccati “bhojane
amattaÒÒutÈ”ti.
258 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈ bhojane mattaÒÒutÈ, idhekacco paÔisa~khÈ yoniso

ÈhÈraÑ ÈhÈreti neva davÈya na madÈya na maÓÉanÈya na vibh|sanÈya
yÈvadeva imassa kÈyassa ÔhitiyÈ yÈpanÈya vihiÑs|paratiyÈ
brahmacariyÈnuggahÈya, iti purÈÓaÒca vedanaÑ paÔiha~khÈmi, navaÒca
vedanaÑ na uppÈdessÈmi, yÈtrÈ ca me bhavissati anavajjatÈ ca phÈsu vihÈro
cÈti. YÈ tattha santuÔÔhitÈ mattaÒÒutÈ paÔisa~khÈ bhojane, ayaÑ vuccati
bhojane mattaÒÒutÈ. ImÈya bhojane mattaÒÒutÈya upeto hoti -pa-
samannÈgato, tena vuccati “bhojane mattaÒÒ|”ti.
519. KathaÒca bhikkhu pubbarattÈpararattaÑ jÈgariyÈnuyogamanuyutto

hoti, idha bhikkhu divasaÑ ca~kamena nisajjÈya ÈvaraÓÊyehi dhammehi
cittaÑ parisodheti, rattiyÈ paÔhamayÈmaÑ ca~kamena nisajjÈya ÈvaraÓÊyehi
dhammehi cittaÑ parisodheti, rattiyÈ majjhimayÈmaÑ dakkhiÓena passena
sÊhaseyyaÑ kappeti pÈde pÈdaÑ1 accÈdhÈya sato sampajÈno uÔÔhÈnasaÒÒaÑ
manasikaritvÈ, rattiyÈ pacchimayÈmaÑ paccuÔÔhÈya ca~kamena nisajjÈya
ÈvaraÓÊyehi dhammehi cittaÑ parisodheti, evaÑ bhikkhu
pubbarattÈpararattaÑ jÈgariyÈnuyogamanuyutto.
520. “SÈtaccan”ti yo cetasiko vÊriyÈrambho -pa- sammÈvÈyÈmo.
521. “Nepakkan”ti yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo

sammÈdiÔÔhi.
522. “BodhipakkhikÈnaÑ dhammÈnaÑ bhÈvanÈnuyogamanuyutto”ti

tattha katame bodhipakkhikÈ dhammÈ, satta bojjha~gÈ satisambojjha~go
dhammavicayasambojjha~go vÊriyasambojjha~go pÊtisambojjha~go
passaddhisambojjha~go samÈdhisambojjha~go upekkhÈsambojjha~go, ime
vuccanti bodhipakkhikÈ dhammÈ. Iti te bodhipakkhike dhamme Èsevati
bhÈveti bahulÊkaroti, tena vuccati “bodhipakkhikÈnaÑ dhammÈnaÑ
bhÈvanÈnuyogamanuyutto”ti.
______________________________________________________________
1. PÈdena pÈdaÑ (SyÈ)
523. KathaÒca bhikkhu abhikkante paÔikkante sampajÈnakÈrÊ hoti,

Èlokite vilokite sampajÈnakÈrÊ hoti, samiÒjite pasÈrite sampajÈnakÈrÊ hoti,
sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe sampajÈnakÈrÊ hoti, asite pÊte khÈyite sÈyite
sampajÈnakÈrÊ hoti, uccÈrapassÈvakamme sampajÈnakÈrÊ hoti, gate Ôhite
nisinne sutte jÈgarite bhÈsite tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊ hoti, idha bhikkhu
sato sampajÈno abhikkamati, sato sampajÈno paÔikkamati, sato sampajÈno
Èloketi, sato sampajÈno viloketi, sato sampajÈno samiÒjeti, sato sampajÈno
pasÈreti, sato sampajÈnakÈrÊ hoti, sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe sato
sampajÈnakÈrÊ hoti, asite pÊte khÈyite sÈyite sato sampajÈnakÈrÊ hoti,
uccÈrapassÈvakamme sato sampajÈnakÈrÊ hoti, gate Ôhite nisinne sutte
jÈgarite bhÈsite tuÓhÊbhÈve sato sampajÈnakÈrÊ hotÊti.
524. Tattha katamo sati, yÈ sati anussati paÔissati sati saraÓatÈ dhÈraÓatÈ
apilÈpanatÈ asammusanatÈ sati satindriyaÑ satibalaÑ sammÈsati, ayaÑ
vuccati sati.

vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaÓÈ upalakkhaÓÈ paccupalakkhaÓÈ
paÓÉiccaÑ kosallaÑ nepuÒÒaÑ vebhabyÈ cintÈ-upaparikkhÈ bh|rÊ medhÈ
pariÓÈyikÈ vipassanÈ sampajaÒÒaÑ patodo paÒÒÈ paÒÒindriyaÑ paÒÒÈbalaÑ
paÒÒÈsatthaÑ paÒÒÈpÈsÈdo paÒÒÈ-Èloko paÒÒÈ-obhÈso paÒÒÈpajjoto
paÒÒÈratanaÑ amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati
sampajaÒÒaÑ. Iti imÈya ca satiyÈ iminÈ ca sampajaÒÒena upeto hoti -pa-
samannÈgato. EvaÑ bhikkhu sato sampajÈno abhikkamati, sato sampajÈno
paÔikkamati, sato sampajÈno Èloketi, sato sampajÈno viloketi, sato
sampajÈno samiÒjeti, sato sampajÈno pasÈreti, sato sampajÈnakÈrÊ hoti,
sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe sato sampajÈnakÈrÊ hoti, asite pÊte khÈyite sÈyite
sato sampajÈnakÈrÊ hoti, uccÈrapassÈvakamme sato
260 Vibha~gapÈÄi
sampajÈnakÈrÊ hoti, gate Ôhite nisinne sutte jÈgarite bhÈsite tuÓhÊbhÈve

sampajÈnakÈrÊ hoti.
526. “Vivittan”ti santike cepi senÈsanaÑ hoti, taÒca anÈkiÓÓaÑ

gahaÔÔhehi pabbajitehi, tena taÑ vivittaÑ. D|re cepi senÈsanaÑ hoti, taÒca
anÈkiÓÓaÑ gahaÔÔhehi pabbajitehi, tena taÑ vivittaÑ.
527. “SenÈsanan”ti maÒcopi senÈsanaÑ, pÊÔhampi senÈsanaÑ, bhisipi

senÈsanaÑ, bibbohanampi1 senÈsanaÑ, vihÈropi senÈsanaÑ, aÉÉhayogopi
senÈsanaÑ, pÈsÈdopi senÈsanaÑ, aÔÔopi senÈsanaÑ, mÈÄopi senÈsanaÑ,
leÓampi senÈsanaÑ, guhÈpi senÈsanaÑ, rukkham|lampi senÈsanaÑ,
veÄugumbopi senÈsanaÑ, yattha vÈ pana bhikkh| paÔikkamanti, sabbametaÑ
senÈsanaÑ.
528. “VivittaÑ senÈsanaÑ bhajatÊ”ti imaÑ vivittaÑ senÈsanaÑ bhajati

sambhajati sevati nisevati saÑsevati, tena vuccati “vivittaÑ senÈsanaÑ
bhajatÊ”ti.
529. “AraÒÒan”ti nikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈ, sabbametaÑ araÒÒaÑ.
530. “Rukkham|lan”ti rukkham|laÑyeva rukkham|laÑ, pabbatoyeva

pabbato, kandarÈyeva kandarÈ, giriguhÈyeva giriguhÈ, susÈnaÑyeva
susÈnaÑ, abbhokÈsoyeva abbhokÈso, palÈlapuÒjoyeva palÈlapuÒjo.
531. “Vanapatthan”ti d|rÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ,

“vanapatthan”ti vanasaÓÉÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ,
“vanapatthan”ti bhÊsanakÈnametaÑ2 senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ,
“vanapatthan”ti salomahaÑsÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ,
“vanapatthan”ti pariyantÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ,
“vanapatthan”ti na manuss|pacÈrÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ,
“vanapatthan”ti durabhisambhavÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ.
______________________________________________________________
1. Bimbohanampi (SÊ, SyÈ) 2. BhiÑsanakÈnametaÑ (SÊ, SyÈ)
532. “Appasaddan”ti santike cepi senÈsanaÑ hoti, taÒca anÈkiÓÓaÑ

gahaÔÔhehi pabbajitehi, tena taÑ appasaddaÑ. D|re cepi senÈsanaÑ hoti,
taÒca anÈkiÓÓaÑ gahaÔÔhehi pabbajitehi, tena taÑ appasaddaÑ.
533. “Appanigghosan”ti yadeva taÑ appasaddaÑ, tadeva taÑ

appanigghosaÑ. Yadeva taÑ appanigghosaÑ, tadeva taÑ vijanavÈtaÑ.
Yadeva taÑ vijanavÈtaÑ, tadeva taÑ manussarÈhasseyyakaÑ. Yadeva taÑ
manussarÈhasseyyakaÑ, tadeva taÑ paÔisallÈnasÈruppaÑ.
534. “AraÒÒagato vÈ rukkham|lagato vÈ suÒÒÈgÈragato vÈ”ti

araÒÒagato vÈ hoti rukkham|lagato vÈ suÒÒÈgÈragato vÈ.
535. “NisÊdati palla~kaÑ ÈbhujitvÈ”ti nisinno hoti palla~kaÑ ÈbhujitvÈ.
536. “UjuÑ kÈyaÑ paÓidhÈyÈ”ti ujuko hoti kÈyo Ôhito paÓihito.
537. “ParimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈ”ti tattha katamÈ sati, yÈ sati

anussati paÔissati -pa- sammÈsati, ayaÑ vuccati sati. AyaÑ sati upaÔÔhitÈ hoti
supaÔÔhitÈ nÈsikagge vÈ mukhanimitte vÈ, tena vuccati “parimukhaÑ satiÑ
upaÔÔhapetvÈ”ti.
538. “AbhijjhaÑ loke pahÈyÈ”ti tattha katamÈ abhijjhÈ, yo rÈgo sÈrÈgo

-pa- cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati abhijjhÈ.
Tattha katamo loko, paÒcupÈdÈnakkhandhÈ loko, ayaÑ vuccati loko.
AyaÑ abhijjhÈ imamhi loke santÈ hoti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ
“abhijjhaÑ loke pahÈyÈ”ti.
539. “VigatÈbhijjhena cetasÈ”ti tattha katamaÑ cittaÑ, yaÑ cittaÑ

mano mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ
cittaÑ vigatÈbhijjhaÑ hoti, tena vuccati “vigatÈbhijjhena cetasÈ”ti.
262 Vibha~gapÈÄi
541. “AbhijjhÈya cittaÑ parisodhetÊ”ti tattha katamÈ abhijjhÈ, yo rÈgo

sÈrÈgo -pa- cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati abhijjhÈ.
Tattha katamaÑ cittaÑ, yaÑ cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa-

tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈya abhijjhÈya
sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti, tena vuccati
“abhijjhÈya cittaÑ parisodhetÊ”ti.
542. “ByÈpÈdapadosaÑ pahÈyÈ”ti atthi byÈpÈdo, atthi padoso.
Tattha katamo byÈpÈdo, yo cittassa ÈghÈto paÔighÈto paÔighaÑ

paÔivirodho kopi pakopo sampakopo doso padoso sampadoso cittassa
byÈpatti manopadoso kodho kujjhanÈ kujjhitattaÑ doso dussanÈ
dussitattaÑ1 byÈpatti byÈpajjanÈ byÈpajjitattaÑ virodho paÔivirodho
caÓÉikkaÑ asuropo anattamanatÈ cittassa, ayaÑ vuccati byÈpÈdo.
Tattha katamo padoso, yo byÈpÈdo so padoso, yo padoso so byÈpÈdo,

iti ayaÒca byÈpÈdo ayaÒca padoso santÈ honti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ
“byÈpÈdapadosaÑ pahÈyÈ”ti.
543. “AbyÈpannacitto”ti tattha katamaÑ cittaÑ, yaÑ cittaÑ mano

mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ
abyÈpannaÑ hoti, tena vuccati “abyÈpannacitto”ti.
544. “ViharatÊ”ti -pa- tena vuccati “viharatÊ”ti.

______________________________________________________________
1. D|sanÈ d|sitattaÑ (SyÈ)
545. “ByÈpÈdapadosÈ cittaÑ parisodhetÊ”ti atthi byÈpÈdo, atthi padoso.

Tattha katamo byÈpÈdo, yo cittassa ÈghÈto -pa- caÓÉikkaÑ asuropo
anattamanatÈ cittassa, ayaÑ vuccati byÈpÈdo.
Tattha katamo padoso, yo byÈpÈdo so padoso, yo padoso so byÈpÈdo.
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imamhÈ
byÈpÈdapadosÈ sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti,
tena vuccati “byÈpÈdapadosÈ cittaÑ parisodhetÊ”ti.
546. “ThinamiddhaÑ pahÈyÈ”ti atthi thinaÑ1, atthi middhaÑ.

Tattha katamaÑ thinaÑ, yÈ cittassa akalyatÈ akammaÒÒatÈ olÊyanÈ
sallÊyanÈ lÊnaÑ lÊyanÈ lÊyitattaÑ thinaÑ thiyanÈ thiyitattaÑ2 cittassa, idaÑ
vuccati thinaÑ.
Tattha katamaÑ middhaÑ, yÈ kÈyassa akalyatÈ akammaÒÒatÈ onÈho
pariyonÈho antosamorodho middhaÑ suppaÑ pacalÈyikaÑ suppaÑ suppanÈ
suppitattaÑ, idaÑ vuccati middhaÑ. Iti idaÒca thinaÑ idaÒca middhaÑ
santÈ honti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ appitÈ byappitÈ
sositÈ visositÈ byantÊkatÈ, tena vuccati “thinamiddhaÑ pahÈyÈ”ti.
547. “Vigatathinamiddho”ti tassa thinamiddhassa cattattÈ vantattÈ

muttattÈ pahÊnattÈ paÔinissaÔÔhattÈ pahÊnapaÔinissaÔÔhattÈ, tena vuccati
“vigatathinamiddho”ti.
549. “ŒlokasaÒÒÊ”ti tattha katamÈ saÒÒÈ, yÈ saÒÒÈ saÒjÈnanÈ

saÒjÈnitattaÑ, ayaÑ vuccati saÒÒÈ. AyaÑ saÒÒÈ ÈlokÈ
______________________________________________________________
1. ThÊnaÑ (SÊ, SyÈ) 2. ThÊyanÈ thÊyitattaÑ (SÊ, SyÈ)
264 Vibha~gapÈÄi
hoti vivaÔÈ parisuddhÈ pariyodÈtÈ, tena vuccati “ÈlokasaÒÒÊ”ti.
550. “Sato sampajÈno”ti tattha katamÈ sati, yÈ sati anussati -pa-

sammÈsati, ayaÑ vuccati sati.
Tattha katamaÑ sampajaÒÒaÑ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho
dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati sampajaÒÒaÑ. Iti imÈya ca satiyÈ
iminÈ ca sampajaÒÒena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati “sato
sampajÈno”ti.
551. “ThinamiddhÈ cittaÑ parisodhetÊ”ti atthi thinaÑ, atthi middhaÑ.

Tattha katamaÑ thinaÑ -pa- idaÑ vuccati thinaÑ.
Tattha katamaÑ middhaÑ -pa- idaÑ vuccati middhaÑ.
Tattha katamaÑ cittaÑ -pa- idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imamhÈ
thinamiddhÈ sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti, tena
vuccati “thinamiddhÈ cittaÑ parisodhetÊ”ti.
552. “UddhaccakukkuccaÑ pahÈyÈ”ti atthi uddhaccaÑ, atthi

kukkuccaÑ.
Tattha katamaÑ uddhaccaÑ, yaÑ cittassa uddhaccaÑ av|pasamo cetaso
vikkhepo bhantattaÑ cittassa, idaÑ vuccati uddhaccaÑ.
Tattha katamaÑ kukkuccaÑ, akappiye kappiyasaÒÒitÈ kappiye
akappiyasaÒÒitÈ avajje vajjasaÒÒitÈ vajje avajjasaÒÒitÈ, yaÑ evar|paÑ
kukkuccaÑ kukkuccÈyanÈ kukkuccÈyitattaÑ cetaso vippaÔisÈro
manovilekhÈ, idaÑ vuccati kukkuccaÑ. Iti idaÒca uddhaccaÑ idaÒca
kukkuccaÑ santÈ honti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ appitÈ
byappitÈ sositÈ visositÈ byantÊkatÈ, tena vuccati “uddhaccakukkuccaÑ
pahÈyÈ”ti.
553. “Anuddhato”ti tassa uddhaccakukkuccassa cattattÈ vantattÈ

muttattÈ pahÊnattÈ paÔinissaÔÔhattÈ pahÊnapaÔinissaÔÔhattÈ, tena vuccati
“anuddhato”ti.

555. “V|pasantacitto”ti tattha katamaÑ cittaÑ, yaÑ cittaÑ mano

mÈnasaÑ -pa- tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ
ajjhattaÑ santaÑ hoti samitaÑ v|pasantaÑ, tena vuccati “ajjhattaÑ
v|pasantacitto”ti.
556. “UddhaccakukkuccÈ cittaÑ parisodhetÊ”ti atthi uddhaccaÑ, atthi

kukkuccaÑ.
Tattha katamaÑ uddhaccaÑ, yaÑ cittassa uddhaccaÑ av|pasamo cetaso
vikkhepo bhantattaÑ cittassa, idaÑ vuccati uddhaccaÑ.
Tattha katamaÑ kukkuccaÑ -pa- idaÑ vuccati kukkuccaÑ.
Tattha katamaÑ cittaÑ -pa- idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imamhÈ
uddhaccakukkuccÈ sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti
parimoceti, tena vuccati “uddhaccakukkuccÈ cittaÑ parisodhetÊ”ti.
557. “VicikicchaÑ pahÈyÈ”ti tattha katamÈ vicikicchÈ, yÈ ka~khÈ

ka~khÈyanÈ ka~khÈyitattaÑ vimati vicikicchÈ dveÄhakaÑ dvidhÈpatho
saÑsayo anekaÑsaggÈho ÈsappanÈ parisappanÈ apariyogÈhaÓÈ
chambhitattaÑ cittassa manovilekho, ayaÑ vuccati vicikicchÈ. AyaÑ
vicikicchÈ santÈ hoti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ appitÈ
byappitÈ sositÈ visositÈ byantÊkatÈ, tena vuccati “vicikicchaÑ pahÈyÈ”ti.
558. “TiÓÓavicikiccho”ti imaÑ vicikicchaÑ tiÓÓo hoti uttiÓÓo nittiÓÓo

pÈra~gato pÈramanuppatto, tena vuccati “tiÓÓavicikiccho”ti.
559. “AkathaÑkathÊ kusalesu dhammes|”ti imÈya vicikicchÈya kusalesu

dhammesu na ka~khati na vicikicchati akathaÑkathÊ hoti nikkathaÑkathÊ
vikathaÑkatho, tena vuccati “akathaÑkathÊ kusalesu dhammes|”ti.
560. “VicikicchÈya cittaÑ parisodhetÊ”ti tattha katamÈ vicikicchÈ, yÈ

ka~khÈ ka~khÈyanÈ ka~khÈyitattaÑ chambhitattaÑ cittassa manovilekho,
ayaÑ vuccati vicikicchÈ.
266 Vibha~gapÈÄi

tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈya
vicikicchÈya sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti, tena
vuccati “vicikicchÈya cittaÑ parisodhetÊ”ti.
561. “Ime paÒca nÊvaraÓe pahÈyÈ”ti ime paÒca nÊvaraÓÈ santÈ honti
samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ appitÈ byappitÈ sositÈ visositÈ
byantÊkatÈ, tena vuccati “ime paÒca nÊvaraÓe pahÈyÈ”ti.
562. “Cetaso upakkilese”ti ime paÒca nÊvaraÓÈ cittassa upakkilesÈ.
563. “PaÒÒÈya dubbalÊkaraÓe”ti imehi paÒcahi nÊvaraÓehi anuppannÈ

ceva paÒÒÈ na uppajjati, uppannÈ ca paÒÒÈ nirujjhati, tena vuccati “paÒÒÈya
dubbalÊkaraÓe”ti.
564. “Vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehÊ”ti tattha katame

kÈmÈ, chando kÈmo rÈgo kÈmo chandarÈgo kÈmo sa~kappo kÈmo rÈgo
kÈmo sa~kapparÈgo kÈmo, ime vuccanti kÈmÈ.
Tattha katame akusalÈ dhammÈ, kÈmacchando byÈpÈdo thinaÑ

middhaÑ uddhaccaÑ kukkuccaÑ vicikicchÈ, ime vuccanti akusalÈ dhammÈ.
Iti imehi ca kÈmehi imehi ca akusalehi dhammehi vivitto hoti, tena vuccati
“vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehÊ”ti.
565. “SavitakkaÑ savicÈran”ti atthi vitakko, atthi vicÈro.
Tattha katamo vitakko, yo takko vitakko sa~kappo appanÈ byappanÈ

cetaso abhiniropanÈ sammÈsa~kappo, ayaÑ vuccati vitakko.
Tattha katamo vicÈro, yo cÈro vicÈro anuvicÈro upavicÈro cittassa

anusandhanatÈ anupekkhanatÈ, ayaÑ vuccati vicÈro.
Iti iminÈ ca vitakkena iminÈ ca vicÈrena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena
vuccati “savitakkaÑ savicÈran”ti.
566. “Vivekajan”ti vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, te

imasmiÑ viveke jÈtÈ honti saÒjÈtÈ nibbattÈ abhinibbattÈ pÈtubh|tÈ, tena
vuccati “vivekajan”ti.
567. “PÊtisukhan”ti atthi pÊti, atthi sukhaÑ.

Tattha katamÈ pÊti, yÈ pÊti pÈmojjaÑ ÈmodanÈ pamodanÈ hÈso pahÈso
vitti odagyaÑ attamanatÈ cittassa, ayaÑ vuccati pÊti.
Tattha katamaÑ sukhaÑ, yaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ sukhaÑ
cetosamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ sÈtÈ sukhÈ
vedanÈ, idaÑ vuccati sukhaÑ. IdaÑ sukhaÑ imÈya pÊtiyÈ sahagataÑ hoti
sahajÈtaÑ saÑsaÔÔhaÑ sampayuttaÑ, tena vuccati “pÊtisukhan”ti.
568. “PaÔhaman”ti gaÓanÈnupubbatÈ1 paÔhamaÑ, idaÑ paÔhamaÑ

samÈpajjatÊti paÔhamaÑ.
569. “JhÈnan”ti vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ.
570. “UpasampajjÈ”ti yo paÔhamassa jhÈnassa lÈbho paÔilÈbho patti

sampatti phusanÈ sacchikiriyÈ upasampadÈ.
572. “VitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ”ti atthi vitakko, atthi vicÈro.

Tattha katamo vitakko, yo takko vitakko -pa- sammÈsa~kappo, ayaÑ
vuccati vitakko.
Tattha katamo vicÈro, yo cÈro vicÈro anuvicÈro upavicÈro cittassa
anusandhanatÈ anupekkhanatÈ, ayaÑ vuccati vicÈro. Iti ayaÒca vitakko
ayaÒca vicÈro santÈ honti samitÈ v|pasantÈ
______________________________________________________________
1. GaÓanÈnupubbato (SyÈ) evamuparipi.
268 Vibha~gapÈÄi

vuccati “vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ”ti.
573. “Ajjhattan”ti yaÑ ajjhattaÑ paccattaÑ.
574. “SampasÈdanan”ti yÈ saddhÈ saddahanÈ okappanÈ abhippasÈdo.
575. “Cetaso ekodibhÈvan”ti yÈ cittassa Ôhiti -pa- sammÈsamÈdhi.
576. “AvitakkaÑ avicÈran”ti atthi vitakko, atthi vicÈro.

Tattha katamo vitakko, yo takko vitakko -pa- sammÈsa~kappo, ayaÑ
vuccati vitakko.
Tattha katamo vicÈro, yo cÈro anucÈro vicÈro anuvicÈro upavicÈro
cittassa anusandhanatÈ anupekkhanatÈ, ayaÑ vuccati vicÈro. Iti ayaÒca
vitakko ayaÒca vicÈro santÈ honti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ
“avitakkaÑ avicÈran”ti.
577. “SamÈdhijan”ti sampasÈdo pÊtisukhaÑ, te imasmiÑ samÈdhimhi

jÈtÈ honti saÒjÈtÈ nibbattÈ abhinibbattÈ pÈtubh|tÈ, tena vuccati
“samÈdhijan”ti.
578. “PÊtisukhan”ti atthi pÊti, atthi sukhaÑ.

Tattha katamÈ pÊti -pa- ayaÑ vuccati pÊti.
Tattha katamaÑ sukhaÑ -pa- idaÑ vuccati sukhaÑ. IdaÑ sukhaÑ
imÈya pÊtiyÈ sahagataÑ hoti sahajÈtaÑ saÑsaÔÔhaÑ sampayuttaÑ, tena
vuccati “pÊtisukhan”ti.
579. “Dutiyan”ti gaÓanÈnupubbatÈ dutiyaÑ, idaÑ dutiyaÑ samÈpajjatÊti

dutiyaÑ.
580. “JhÈnan”ti sampasÈdo pÊtisukhaÑ cittassekaggatÈ.

581. “UpasampajjÈ”ti yo dutiyassa jhÈnassa lÈbho paÔilÈbho patti

583. “PÊtiyÈ ca virÈgÈ”ti tattha katamÈ pÊti, yÈ pÊti pÈmojjaÑ ÈmodanÈ

pamodanÈ hÈso pahÈso vitti odagyaÑ attamanatÈ cittassa, ayaÑ vuccati pÊti.
AyaÑ pÊti santÈ hoti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ appitÈ
byappitÈ sositÈ visositÈ byantÊkatÈ, tena vuccati “pÊtiyÈ ca virÈgÈ”ti.
584. “Upekkhako”ti tattha katamÈ upekkhÈ, yÈ upekkhÈ upekkhanÈ

ajjhupekkhanÈ majjhattatÈ cittassa, ayaÑ vuccati upekkhÈ. ImÈya upekkhÈya
upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati “upekkhako”ti.
586. “Sato ca sampajÈno”ti tattha katamÈ sati, yÈ sati anussati -pa-

sammÈsati, ayaÑ vuccati sati.
Tattha katamaÑ sampajaÒÒaÑ, yÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho

dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati sampajaÒÒaÑ. Iti imÈya ca satiyÈ
iminÈ ca sampajaÒÒena upeto hoti -pa- samannÈgato, tena vuccati “sato ca
sampajÈno”ti.
587. “SukhaÒca kÈyena paÔisaÑvedetÊ”ti tattha katamaÑ sukhaÑ, yaÑ

cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ sukhaÑ cetosamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ
vedayitaÑ cetosamphassajÈ sÈtÈ sukhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati sukhaÑ.
Tattha katamo kÈyo, saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho

viÒÒÈÓakkhandho, ayaÑ vuccati kÈyo. IdaÑ sukhaÑ iminÈ kÈyena
paÔisaÑvedeti, tena vuccati “sukhaÒca kÈyena paÔisaÑvedetÊ”ti.
270 Vibha~gapÈÄi
588. “YaÑ taÑ ariyÈ ÈcikkhantÊ”ti tattha katame ariyÈ, ariyÈ vuccanti
BuddhÈ ca BuddhasÈvakÈ ca, te imaÑ Ècikkhanti desenti paÒÒapenti1
paÔÔhapenti vivaranti vibhajanti uttÈniÑ karonti pakÈsenti, tena vuccati “yaÑ
taÑ ariyÈ ÈcikkhantÊ”ti.
589. “Upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊ”ti tattha katamÈ upekkhÈ, yÈ

upekkhÈ upekkhanÈ ajjhupekkhanÈ majjhattatÈ cittassa, ayaÑ vuccati
upekkhÈ.
Tattha katamÈ sati, yÈ sati anussati -pa- sammÈsati, ayaÑ vuccati sati.
Tattha katamaÑ sati, yaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ sukhaÑ
vedanÈ, idaÑ vuccati sukhaÑ. Iti imÈya ca upekkhÈya imÈya ca satiyÈ iminÈ
ca sukhena samannÈgato iriyati vattati pÈleti yapeti yÈpeti carati viharati,
tena vuccati “upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊ”ti.
590. “Tatiyan”ti gaÓanÈnupubbatÈ tatiyaÑ, idaÑ tatiyaÑ samÈpajjatÊti

tatiyaÑ.
591. “JhÈnan”ti upekkhÈ sati sampajaÒÒaÑ sukhaÑ cittassekaggatÈ.
592. “UpasampajjÈ”ti yo tatiyassa jhÈnassa lÈbho paÔilÈbho patti

594. “Sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca pahÈnÈ”ti atthi sukhaÑ, atthi

dukkhaÑ.
Tattha katamaÑ sukhaÑ, yaÑ kÈyikaÑ sÈtaÑ kÈyikaÑ sukhaÑ
vedanÈ, idaÑ vuccati sukhaÑ.
______________________________________________________________
1. PaÒÒÈpenti (SÊ, SyÈ)
Tattha katamaÑ dukkhaÑ, yaÑ kÈyikaÑ asÈtaÑ kÈyikaÑ dukkhaÑ

kÈyasamphassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ vedayitaÑ kÈyasamphassajÈ asÈtÈ
dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati dukkhaÑ. Iti idaÒca sukhaÑ idaÒca dukkhaÑ
santÈ honti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ appitÈ byappitÈ
sositÈ visositÈ byantÊkatÈ, tena vuccati “sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca
pahÈnÈ”ti.
595. “Pubbeva somanassadomanassÈnaÑ attha~gamÈ”ti atthi

somanassaÑ, atthi domanassaÑ.
Tattha katamaÑ somanassaÑ, yaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ sukhaÑ
vedanÈ, idaÑ vuccati somanassaÑ.
Tattha katamaÑ domanassaÑ, yaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ
asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, idaÑ vuccati domanassaÑ. Iti idaÒca somanassaÑ
idaÒca domanassaÑ pubbeva santÈ honti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ
“pubbeva somanassadomanassÈnaÑ attha~gamÈ”ti.
596. “Adukkhamasukhan”ti yaÑ cetasikaÑ neva sÈtaÑ nÈsÈtaÑ

adukkhamasukhÈ vedanÈ, tena vuccati “adukkhamasukhan”ti.
597. “UpekkhÈsatipÈrisuddhin”ti tattha katamÈ upekkhÈ, yÈ upekkhÈ

upekkhanÈ ajjhupekkhanÈ majjhattatÈ cittassa, ayaÑ vuccati upekkhÈ.
Tattha katamÈ sati, yÈ sati anussati -pa- sammÈsati, ayaÑ vuccati sati.
AyaÑ sati imÈya upekkhÈya vivaÔÈ hoti parisuddhÈ pariyodÈtÈ, tena vuccati
“upekkhÈsatipÈrisuddhin”ti.
598. “Catutthan”ti gaÓanÈnupubbatÈ catutthaÑ, idaÑ catutthaÑ

samÈpajjatÊti catutthaÑ.
599. “JhÈnan”ti upekkhÈ sati cittassekaggatÈ.

272 Vibha~gapÈÄi
600. “UpasampajjÈ”ti yo catutthassa jhÈnassa lÈbho paÔilÈbho patti

602. “Sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ”ti tattha katamÈ r|pasaÒÒÈ,

r|pÈvacarasamÈpattiÑ samÈpannassa vÈ upapannassa vÈ
diÔÔhadhammasukhavihÈrissa vÈ saÒÒÈ saÒjÈnanÈ saÒjÈnitattaÑ, imÈ vuccanti
r|pasaÒÒÈyo. ImÈ r|pasaÒÒÈyo atikkanto hoti vÊtikkanto samatikkanto, tena
vuccati “sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ”ti.
603. “PaÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ”ti tattha katamÈ paÔighasaÒÒÈ,

r|pasaÒÒÈ saddasaÒÒÈ -pa- phoÔÔhabbasaÒÒÈ, imÈ vuccanti paÔighasaÒÒÈyo.
ImÈ paÔighasaÒÒÈyo santÈ honti samitÈ v|pasantÈ attha~gatÈ abbhattha~gatÈ
appitÈ byappitÈ sositÈ visositÈ byantÊkatÈ, tena vuccati “paÔighasaÒÒÈnaÑ
attha~gamÈ”ti.
604. “NÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ”ti tattha katamÈ nÈnattasaÒÒÈ,

asamÈpannassa manodhÈtusama~gissa vÈ manoviÒÒÈÓadhÈtusama~gissa vÈ
saÒÒÈ saÒjÈnanÈ saÒjÈnitattaÑ, imÈ vuccanti nÈnattasaÒÒÈyo. ImÈ
nÈnattasaÒÒÈyo na manasi karoti, tena vuccati “nÈnattasaÒÒÈnaÑ
amanasikÈrÈ”ti.
605. “Ananto ÈkÈso”ti tattha katamo ÈkÈso, yo ÈkÈso ÈkÈsagataÑ

aghaÑ aghagataÑ vivaro vivaragataÑ asamphuÔÔhaÑ cat|hi mahÈbh|tehi,
ayaÑ vuccati ÈkÈso. TasmiÑ ÈkÈse cittaÑ Ôhapeti saÓÔhapeti anantaÑ
pharati, tena vuccati “ananto ÈkÈso”ti.
606. “ŒkÈsÈnaÒcÈyatanan”ti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samÈpannassa vÈ

upapannassa vÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrissa vÈ cittacetasikÈ dhammÈ.
607. “UpasampajjÈ”ti yo ÈkÈsÈnaÒcÈyatanassa lÈbho paÔilÈbho patti

609. “Sabbaso ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti imaÑ

ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ atikkanto hoti vÊtikkanto samatikkanto, tena vuccati
“sabbaso ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti.
610. “AnantaÑ viÒÒÈÓan”ti taÑyeva ÈkÈsaÑ viÒÒÈÓena phuÔÔhaÑ

manasi karoti anantaÑ pharati, tena vuccati “anantaÑ viÒÒÈÓan”ti.
611. “ViÒÒÈÓaÒcÈyatanan”ti viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samÈpannassa vÈ

612. “UpasampajjÈ”ti yo viÒÒÈÓaÒcÈyatanassa lÈbho paÔilÈbho patti

614. “Sabbaso viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti imaÑ

viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ atikkanto hoti vÊtikkanto samatikkanto, tena vuccati
“sabbaso viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti.
615. “Natthi kiÒcÊ”ti taÑyeva viÒÒÈÓaÑ bhÈveti vibhÈveti antaradhÈpeti

“natthi kiÒcÊ”ti passati, tena vuccati “natthi kiÒcÊ”ti.
616. “ŒkiÒcaÒÒÈyatanan”ti ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samÈpannassa vÈ

617. “UpasampajjÈ”ti yo ÈkiÒcaÒÒÈyatanassa lÈbho paÔilÈbho patti

619. “Sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti imaÑ

ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ atikkanto hoti vÊtikkanto samatikkanto, tena vuccati
“sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkammÈ”ti.
274 Vibha~gapÈÄi
NevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊti taÑyeva ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ santato manasi karoti

sa~khÈrÈvasesasamÈpattiÑ bhÈveti, tena vuccati nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊti1.
620. “NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanan”ti nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ

samÈpannassa vÈ upapannassa vÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrissa vÈ
cittacetasikÈ dhammÈ.
621. “UpasampajjÈ”ti yo nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanassa lÈbho paÔilÈbho

patti sampatti phusanÈ sacchikiriyÈ upasampadÈ.
_____
1. R|pÈvacarakusala
623. CattÈri jhÈnÈni, paÔhamaÑ jhÈnaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ tatiyaÑ jhÈnaÑ
catutthaÑ jhÈnaÑ.
624. Tattha katamaÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye paÒca~gikaÑ jhÈnaÑ
hoti vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati paÔhamaÑ
jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ. (1)
Tattha katamaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye
r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa- dutiyaÑ
jhÈnaÑ upasampajja viharati
______________________________________________________________
1. AyaÑ pÈÔho mÈtikÈyaÑ natthi, niddese pana sabbapotthakesu dissati.
pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye tiva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti pÊti sukhaÑ

cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati dutiyaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ. (2)
Tattha katamaÑ tatiyaÑ jhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye
r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti pÊtiyÈ ca virÈgÈ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ
hoti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati tatiyaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ
dhammÈ jhÈnasampayuttÈ. (3)
Tattha katamaÑ catutthaÑ jhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye
r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti sukhassa ca pahÈnÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ
hoti upekkhÈ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati catutthaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ
CatukkaÑ.
625. Idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti

pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye paÒca~gikaÑ jhÈnaÑ hoti vitakko vicÈro
pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati paÔhamaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ
Idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti vivicceva
kÈmehi vivicca akusalehi dhammehi avitakkaÑ vicÈramattaÑ vivekajaÑ
pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ
samaye catura~gikaÑ jhÈnaÑ hoti vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ
vuccati dutiyaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ. (2)
Idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti
vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye tiva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti pÊti sukhaÑ
cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati tatiyaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ. (3)
Idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti pÊtiyÈ ca
virÈgÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ
samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati
catutthaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ. (4)
276 Vibha~gapÈÄi
Idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti sukhassa

ca pahÈnÈ -pa- paÒcamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ,
tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti upekkhÈ cittassekaggatÈ, idaÑ
vuccati paÒcamaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ. (5)
PaÒcakaÑ.
_____
2. Ar|pÈvacarakusala
626. Idha bhikkhu yasmiÑ samaye ar|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti
jhÈnaÑ upasampajja viharati, tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti
upekkhÈ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati catutthaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ.
3. Lokuttarakusala

samaye paÒca~gikaÑ jhÈnaÑ hoti vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ
cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati paÔhamaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ.
pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa-
dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ,
tasmiÑ samaye tiva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ
vuccati dutiyaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ.
Tattha katamaÑ tatiyaÑ jhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ pÊtiyÈ ca virÈgÈ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye
duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati tatiyaÑ
jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ.
Tattha katamaÑ catutthaÑ jhÈnaÑ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye
pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ sukhassa ca pahÈnÈ -pa- catutthaÑ
samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti upekkhÈ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati
catutthaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ.
CatukkaÑ.
629. Idha bhikkhu yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti

dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye paÒca~gikaÑ jhÈnaÑ
hoti vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati paÔhamaÑ
jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ.
Idha bhikkhu yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti niyyÈnikaÑ
vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi dhammehi avitakkaÑ vicÈramattaÑ
vivekajaÑ pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye catura~gikaÑ jhÈnaÑ
hoti vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati dutiyaÑ jhÈnaÑ.
AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ.
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye tiva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti
pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati tatiyaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ.
apacayagÈmiÑ diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ pÊtiyÈ ca
278 Vibha~gapÈÄi
virÈgÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ

dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti sukhaÑ
cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati catutthaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ.
sukhassa ca pahÈnÈ -pa- paÒcamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ, tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti
upekkhÈ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati paÒcamaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ.
PaÒcakaÑ.
_____
4. R|pÈvacaravipÈka

r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa-
avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ. Tasseva r|pÈvacarassa kusalassa
kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ
jhÈnaÑ upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye paÒca~gikaÑ
jhÈnaÑ hoti vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati
paÔhamaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ.
r|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa- dutiyaÑ
jhÈnaÑ upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti
-pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ. Tasseva r|pÈvacarassa kusalassa
kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa-
dutiyaÑ jhÈnaÑ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ -pa- paÔhamaÑ
jhÈnaÑ -pa- paÒcamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ,
tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti upekkhÈ cittassekaggatÈ, idaÑ
vuccati paÒcamaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ -pa-.
5. Ar|pÈvacaravipÈka
632. Idha bhikkhu yasmiÑ samaye ar|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti
hoti, ime dhammÈ kusalÈ. Tasseva ar|pÈvacarassa kusalassa kammassa
katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
jhÈnasampayuttÈ.
6. LokuttaravipÈka

dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, tasmiÑ samaye paÒca~gikaÑ jhÈnaÑ hoti
vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati paÔhamaÑ jhÈnaÑ.
AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ.
pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa-
dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ,
tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ,
tasseva lokuttarassa kusalassa
280 Vibha~gapÈÄi
jhÈnassa katattÈ bhÈvitattÈ vipÈkaÑ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa-

dutiyaÑ jhÈnaÑ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ -pa- paÔhamaÑ
jhÈnaÑ -pa- paÒcamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ
dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti
upekkhÈ cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati paÒcamaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ.
7. R|pÈr|pÈvacarakiriya

r|pÈvacaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ na ca
kammavipÈkaÑ diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ vivicceva kÈmehi -pa-
paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye
paÒca~gikaÑ jhÈnaÑ hoti vitakko vicÈro pÊti sukhaÑ cittassekaggatÈ, idaÑ
vuccati paÔhamaÑ jhÈnaÑ. AvasesÈ dhammÈ jhÈnasampayuttÈ.
r|pÈvacaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ na ca
kammavipÈkaÑ diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ
-pa- dutiyaÑ jhÈnaÑ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ -pa-
paÔhamaÑ jhÈnaÑ -pa- paÒcamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
pathavÊkasiÓaÑ, tasmiÑ samaye duva~gikaÑ jhÈnaÑ hoti upekkhÈ
cittassekaggatÈ, idaÑ vuccati paÒcamaÑ jhÈnaÑ, avasesÈ dhammÈ
jhÈnasampayuttÈ.
637. Idha bhikkhu yasmiÑ samaye ar|pÈvacaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti

kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ na ca kammavipÈkaÑ
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
jhÈnasampayuttÈti.
3. PaÒhÈpucchaka
638. CattÈri jhÈnÈni, idha bhikkhu vivicceva kÈmehi vivicca akusalehi
dhammehi savitakkaÑ savicÈraÑ vivekajaÑ pÊtisukhaÑ paÔhamaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati -pa- vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ ajjhattaÑ
sampasÈdanaÑ cetaso ekodibhÈvaÑ avitakkaÑ avicÈraÑ samÈdhijaÑ
pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati -pa- pÊtiyÈ ca virÈgÈ
upekkhako ca viharati sato ca sampajÈno sukhaÒca kÈyena paÔisaÑvedeti,
yaÑ taÑ ariyÈ Ècikkhanti “upekkhako satimÈ sukhavihÈrÊ”ti, tatiyaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati -pa- sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca pahÈnÈ pubbeva
somanassadomanassÈnaÑ attha~gamÈ adukkhamasukhaÑ
upekkhÈsatipÈrisuddhiÑ catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati.
639. CatunnaÑ jhÈnÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ -pa-
kati saraÓÈ, kati araÓÈ.
1. Tika
640. SiyÈ kusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ. TÊÓi jhÈnÈni etthuppannaÑ sukhaÑ
vedanaÑ ÔhapetvÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. CatutthaÑ jhÈnaÑ
etthuppannaÑ adukkhamasukhaÑ vedanaÑ ÔhapetvÈ adukkhamasukhÈya
vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ neva
vipÈka na vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ, siyÈ
asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔha-asaÑkilesikÈ. PaÔhamaÑ jhÈnaÑ
etthuppanne vitakkavicÈre ÔhapetvÈ savitakkaÑ savicÈraÑ. TÊÓi jhÈnÈni
avitakka-avicÈrÈ. Dve jhÈnÈni etthuppannaÑ pÊtiÑ ÔhapetvÈ pÊtisahagatÈ.
TÊÓi jhÈnÈni etthuppannaÑ sukhaÑ ÔhapetvÈ sukhasahagatÈ. CatutthaÑ
jhÈnaÑ etthuppannaÑ upekkhaÑ ÔhapetvÈ upekkhÈsahagataÑ, neva
dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, neva dassanena na bhÈvanÈya
pahÈtabbÈ, neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ, siyÈ
ÈcayagÈmino, siyÈ apacayagÈmino, siyÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino, siyÈ
sekkhÈ, siyÈ asekkhÈ, siyÈ nevasakkhanÈsekkhÈ, siyÈ mahaggatÈ, siyÈ
appamÈÓÈ. TÊÓi jhÈnÈni na vattabbÈ “parittÈrammaÓÈ”tipi,
“mahaggatÈrammaÓÈ”tipi, siyÈ
282 Vibha~gapÈÄi
appamÈÓÈrammaÓÈ, siyÈ na vattabbÈ “appamÈÓÈrammaÓÈ”ti. CatutthaÑ

jhÈnaÑ siyÈ parittÈrammaÓaÑ, siyÈ mahaggatÈrammaÓaÑ, siyÈ
appamÈÓÈrammaÓaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “parittÈrammaÓan”tipi,
“mahaggatÈrammaÓan”tipi, “appamÈÓÈrammaÓan”tipi, siyÈ majjhimÈ, siyÈ
paÓÊtÈ, siyÈ sammattaniyatÈ, siyÈ aniyatÈ. TÊÓi jhÈnÈni na maggÈrammaÓÈ,
“maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi. CatutthaÑ jhÈnaÑ siyÈ
maggÈrammaÓaÑ, siyÈ maggahetukaÑ, siyÈ maggÈdhipati, siyÈ na
vattabbaÑ “maggÈrammaÓan”tipi, “maggahetukan”tipi, “maggÈdhipatÊ”tipi,
siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, siyÈ uppÈdino, siyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ
paccuppannÈ, tÊÓi jhÈnÈni na vattabbÈ “atÊtÈrammaÓÈ”tipi,
“anÈgatÈrammaÓÈ”tipi, “paccuppannÈrammaÓÈ”tipi. CatutthaÑ jhÈnaÑ siyÈ
atÊtÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈgatÈrammaÓaÑ, siyÈ paccuppannÈrammaÓaÑ, siyÈ
na vattabbaÑ “atÊtÈrammaÓan”tipi, “anÈgatÈrammaÓan”tipi,
“paccuppannÈrammaÓan”tipi, siyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈ. TÊÓi jhÈnÈni bahiddhÈrammaÓÈ. CatutthaÑ jhÈnaÑ siyÈ
ajjhattÈrammaÓaÑ, siyÈ bahiddhÈrammaÓaÑ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈrammaÓaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “ajjhattÈrammaÓan”tipi,
“bahiddhÈrammaÓan”tipi, “ajjhattabahiddhÈrammaÓan”tipi, anidassana-
appaÔighÈ.
2. Duka
641. Na het|, sahetukÈ, hetusampayuttÈ, na vattabbÈ “het| ceva
sahetukÈ cÈ”ti, sahetukÈ ceva na ca het|, na vattabbÈ “het| ceva
hetusampayuttÈ cÈ”ti, hetusampayuttÈ ceva na ca het|, na het|, sahetukÈ.
SappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ, appaÔighÈ, ar|pÈ, siyÈ lokiyÈ, siyÈ
lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ, kenaci na viÒÒeyyÈ.
No ÈsavÈ, siyÈ sÈsavÈ, siyÈ anÈsavÈ, ÈsavavippayuttÈ, na vattabbÈ
“ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”ti, siyÈ sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ, siyÈ na vattabbÈ
“sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ”ti, na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ
cÈ”tipi, “ÈsavasampayuttÈ
ceva no ca ÈsavÈ”tipi, siyÈ ÈsavavippayuttÈ sÈsavÈ, siyÈ ÈsavavippayuttÈ

anÈsavÈ.
bÈhirÈ, no upÈdÈ, siyÈ upÈdinnÈ, siyÈ anupÈdinnÈ.
pahÈtabbahetukÈ. PaÔhamaÑ jhÈnaÑ etthuppannaÑ vitakkaÑ ÔhapetvÈ
savitakkaÑ. TÊÓi jhÈnÈni avitakkÈ. PaÔhamaÑ jhÈnaÑ etthuppannaÑ
vicÈraÑ ÔhapetvÈ savicÈraÑ. TÊÓi jhÈnÈni avicÈrÈ. Dve jhÈnÈni
etthuppannaÑ pÊtiÑ ÔhapetvÈ sappÊtikÈ. Dve jhÈnÈni appÊtikÈ. Dve jhÈnÈni
etthuppannaÑ pÊtiÑ ÔhapetvÈ pÊtisahagatÈ. Dve jhÈnÈni na pÊtisahagatÈ. TÊÓi
jhÈnÈni etthuppannaÑ sukhaÑ ÔhapetvÈ sukhasahagatÈ. CatutthaÑ jhÈnaÑ
na sukhasahagataÑ. CatutthaÑ jhÈnaÑ etthuppannaÑ upekkhaÑ ÔhapetvÈ
upekkhÈsahagataÑ. TÊÓi jhÈnÈni upekkhÈsahagatÈ, na kÈmÈvacarÈ, siyÈ
r|pÈvacarÈ, siyÈ na r|pÈvacarÈ. TÊÓi jhÈnÈni na ar|pÈvacarÈ. CatutthaÑ
jhÈnaÑ siyÈ ar|pÈvacaraÑ, siyÈ na ar|pÈvacaraÑ, siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ
apariyÈpannÈ, siyÈ niyyÈnikÈ, siyÈ aniyyÈnikÈ, siyÈ niyatÈ, siyÈ aniyatÈ, siyÈ
sa-uttarÈ, siyÈ anuttarÈ, araÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
JhÈnavibha~go niÔÔhito.
13. AppamaÒÒÈvibha~ga
642. Catasso appamaÒÒÈyo–idha bhikkhu mettÈsahagatena cetasÈ
ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharati, tathÈ dutiyaÑ. TathÈ tatiyaÑ. TathÈ
catutthaÑ1. Iti uddhamadho tiriyaÑ sabbadhi sabbattatÈya sabbÈvantaÑ
lokaÑ mettÈsahagatena cetasÈ vipulena mahaggatena appamÈÓena averena
abyÈpajjena2 pharitvÈ viharati. KaruÓÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ
pharitvÈ viharati, tathÈ dutiyaÑ. TathÈ tatiyaÑ. TathÈ catutthaÑ. Iti
uddhamadho tiriyaÑ sabbadhi sabbattatÈya sabbÈvantaÑ lokaÑ
karuÓÈsahagatena cetasÈ vipulena mahaggatena appamÈÓena averena
abyÈpajjena pharitvÈ viharati. MuditÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ
viharati, tathÈ dutiyaÑ. TathÈ tatiyaÑ. TathÈ catutthaÑ. Iti uddhamadho
tiriyaÑ sabbadhi sabbattatÈya sabbÈvantaÑ lokaÑ muditÈsahagatena cetasÈ
vipulena mahaggatena appamÈÓena averena abyÈpajjena pharitvÈ viharati.
UpekkhÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharati, tathÈ dutiyaÑ.
TathÈ tatiyaÑ. TathÈ catutthaÑ. Iti uddhamadho tiriyaÑ sabbadhi
sabbattatÈya sabbÈvantaÑ lokaÑ upekkhÈsahagatena cetasÈ vipulena
mahaggatena appamÈÓena averena abyÈpajjena pharitvÈ viharati.
1. MettÈ
643. KathaÒca bhikkhu mettÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ
viharati, seyyathÈpi nÈma ekaÑ puggalaÑ piyaÑ manÈpaÑ disvÈ
mettÈyeyya, evameva sabbe satte mettÈya pharati.
Tattha katamÈ mettÈ, yÈ sattesu metti mettÈyanÈ mettÈyitattaÑ
mettÈcetovimutti, ayaÑ vuccati mettÈ.
Tattha katamaÑ cittaÑ, yaÑ cittaÑ mano mÈnasaÑ hadayaÑ paÓÉaraÑ
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu,
______________________________________________________________
1. CatutthiÑ (SÊ) 2. AbyÈpajjhena (SÊ, SyÈ)
13. AppamaÒÒÈvibha~ga 285
idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈya mettÈya sahagataÑ hoti sahajÈtaÑ
saÑsaÔÔhaÑ sampayuttaÑ, tena vuccati “mettÈsahagatena cetasÈ”ti.
644. “EkaÑ disan”ti puratthimaÑ vÈ disaÑ pacchimaÑ vÈ disaÑ

uttaraÑ vÈ disaÑ dakkhiÓaÑ vÈ disaÑ uddhaÑ vÈ adho vÈ tiriyaÑ vÈ
vidisaÑ vÈ.
645. “PharitvÈ”ti pharitvÈ adhimuccitvÈ.
647. “TathÈ dutiyan”ti yatheva ekaÑ disaÑ, tathÈ dutiyaÑ disaÑ, tathÈ
tatiyaÑ disaÑ, tathÈ catutthaÑ disaÑ, tathÈ uddhaÑ, tathÈ adho, tathÈ
tiriyaÑ, tathÈ vidisaÑ.
648. “Sabbadhi sabbattatÈya sabbÈvantaÑ lokan”ti sabbena sabbaÑ

sabbathÈ sabbaÑ asesaÑ nissesaÑ pariyÈdÈyavacanametaÑ “sabbadhi
sabbattatÈya sabbÈvantaÑ lokan”ti.
649. “MettÈsahagatena cetasÈ”ti tattha katamÈ mettÈ, yÈ sattesu metti

mettÈyanÈ mettÈyitattaÑ mettÈcetovimutti, ayaÑ vuccati mettÈ.
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ idaÑ cittaÑ imÈya mettÈya
sahagataÑ hoti sahajÈtaÑ saÑsaÔÔhaÑ sampayuttaÑ, tena vuccati
“mettÈsahagatena cetasÈ”ti.
650. “VipulenÈ”ti yaÑ vipulaÑ taÑ mahaggataÑ, yaÑ mahaggataÑ

taÑ appamÈÓaÑ, yaÑ appamÈÓaÑ so avero, yo avero, so abyÈpajjo1.

______________________________________________________________
1. AbyÈpajjho (SÊ, SyÈ)
286 Vibha~gapÈÄi
2. KaruÓÈ
653. KathaÒca bhikkhu karuÓÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ
viharati, seyyathÈpi nÈma ekaÑ puggalaÑ duggataÑ dur|petaÑ disvÈ
karuÓÈyeyya, evameva sabbe satte karuÓÈya pharati.
Tattha katamÈ karuÓÈ, yÈ sattesu karuÓÈ karuÓÈyanÈ karuÓÈyitattaÑ
karuÓÈcetovimutti, ayaÑ vuccati karuÓÈ.
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈyÈ karuÓÈya
“karuÓÈsahagatena cetasÈ”ti.

vidisaÑ vÈ.

659. “KaruÓÈsahagatena cetasÈ”ti tattha katamÈ karuÓÈ, yÈ sattesu

karuÓÈ karuÓÈyanÈ karuÓÈyitattaÑ karuÓÈcetovimutti, ayaÑ vuccati karuÓÈ.
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈya karuÓÈya
sahagataÑ hoti
sahajÈtaÑ saÑsaÔÔhaÑ sampayuttaÑ, tena vuccati “karuÓÈsahagatena

cetasÈ”ti.

taÑ appamÈÓaÑ, yaÑ appamÈÓaÑ so avero, yo avero so abyÈpajjo.
3. MuditÈ
663. KathaÒca bhikkhu muditÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ
viharati, seyyathÈpi nÈma ekaÑ puggalaÑ piyaÑ manÈpaÑ disvÈ mudito
assa, evameva sabbe satte muditÈya pharati.
Tattha katamÈ muditÈ, yÈ sattesu muditÈ muditÈyanÈ muditÈyitattaÑ
muditÈcetovimutti, ayaÑ vuccati muditÈ.
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈya muditÈya
“muditÈsahagatena cetasÈ”ti.

vidisaÑ vÈ.
288 Vibha~gapÈÄi

669. “MuditÈsahagatena cetasÈ”ti tattha katamÈ muditÈ, yÈ sattesu

muditÈ muditÈyanÈ muditÈyitattaÑ muditÈcetovimutti, ayaÑ vuccati muditÈ.
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈya muditÈya
“muditÈsahagatena cetasÈ”ti.

4. UpekkhÈ
673. KathaÒca bhikkhu upekkhÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ
viharati, seyyathÈpi nÈma ekaÑ puggalaÑ neva manÈpaÑ na amanÈpaÑ
disvÈ upekkhako assa, evameva sabbe satte upekkhÈya pharati.
Tattha katamÈ upekkhÈ, yÈ sattesu upekkhÈ upekkhÈyanÈ
upekkhÈyitattaÑ upekkhÈcetovimutti, ayaÑ vuccati upekkhÈ.
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈya upekkhÈya
“upekkhÈsahagatena cetasÈ”ti.

vidisaÑ vÈ.

679. “UpekkhÈsahagatena cetasÈ”ti tattha katamÈ upekkhÈ, yÈ sattesu

upekkhÈ upekkhÈyanÈ upekkhÈyitattaÑ upekkhÈcetovimutti, ayaÑ vuccati
upekkhÈ.
tajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati cittaÑ. IdaÑ cittaÑ imÈya upekkhÈya
“upekkhÈsahagatena cetasÈ”ti.

_____
683. Catasso appamaÒÒÈyo mettÈ karuÓÈ muditÈ upekkhÈ.
684. Tattha katamÈ mettÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ

maggaÑ bhÈveti vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja
viharati
290 Vibha~gapÈÄi
mettÈsahagataÑ. YÈ tasmiÑ samaye metti mettÈyanÈ mettÈyitattaÑ

mettÈcetovimutti, ayaÑ vuccati mettÈ. AvasesÈ dhammÈ mettÈya
sampayuttÈ. (1)
Tattha katamÈ mettÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ
maggaÑ bhÈveti vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa- dutiyaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati mettÈsahagataÑ. YÈ tasmiÑ samaye metti mettÈyanÈ
mettÈyitattaÑ mettÈcetovimutti, ayaÑ vuccati mettÈ. AvasesÈ dhammÈ
mettÈya sampayuttÈ. (2)
maggaÑ bhÈveti pÊtiyÈ ca virÈgÈ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
mettÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye metti mettÈyanÈ mettÈyitattaÑ
sampayuttÈ. (3)

sampayuttÈ. (1-4)
pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati mettÈsahagataÑ, yÈ
tasmiÑ samaye metti mettÈyanÈ mettÈyitattaÑ mettÈcetovimutti, ayaÑ
vuccati mettÈ. AvasesÈ dhammÈ mettÈya sampayuttÈ. (2-5)
sampayuttÈ. (3-6)
virÈgÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati mettÈsahagataÑ, yÈ
tasmiÑ
samaye metti mettÈyanÈ mettÈyitattaÑ mettÈcetovimutti, ayaÑ vuccati

mettÈ. AvasesÈ dhammÈ mettÈya sampayuttÈ. (4-7)
686. Tattha katamÈ karuÓÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ

viharati karuÓÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye karuÓÈ karuÓÈyanÈ
karuÓÈyitattaÑ karuÓÈcetovimutti, ayaÑ vuccati karuÓÈ. AvasesÈ dhammÈ
karuÓÈya sampayuttÈ. (1)
Tattha katamÈ karuÓÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ
maggaÑ bhÈveti pÊtiyÈ ca virÈgÈ -pa- dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
karuÓÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye karuÓÈ karuÓÈyanÈ karuÓÈyitattaÑ
karuÓÈcetovimutti, ayaÑ vuccati karuÓÈ. AvasesÈ dhammÈ karuÓÈya
sampayuttÈ. (2)
sampayuttÈ. (3)

sampayuttÈ. (1-4)
pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati karuÓÈsahagataÑ, yÈ
tasmiÑ samaye karuÓÈ karuÓÈyanÈ karuÓÈyitattaÑ karuÓÈcetovimutti, ayaÑ
vuccati karuÓÈ. AvasesÈ dhammÈ karuÓÈya sampayuttÈ. (2-5)
karuÓÈsahagataÑ, yÈ
292 Vibha~gapÈÄi

virÈgÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati karuÓÈsahagataÑ, yÈ
688. Tattha katamÈ muditÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ

viharati muditÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye muditÈ muditÈyanÈ
muditÈyitattaÑ muditÈcetovimutti, ayaÑ vuccati muditÈ. AvasesÈ dhammÈ
muditÈya sampayuttÈ. (1)
Tattha katamÈ muditÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ
upasampajja viharati muditÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye muditÈ
muditÈyanÈ muditÈyitattaÑ muditÈcetovimutti, ayaÑ vuccati muditÈ.
AvasesÈ dhammÈ muditÈya sampayuttÈ. (2)
muditÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye muditÈ muditÈyanÈ muditÈyitattaÑ
muditÈcetovimutti, ayaÑ vuccati muditÈ. AvasesÈ dhammÈ muditÈya
sampayuttÈ. (3)

sampayuttÈ. (1-4)
pÊtisukhaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati muditÈsahagataÑ, yÈ

tasmiÑ samaye muditÈ muditÈyanÈ muditÈyitattaÑ muditÈcetovimutti, ayaÑ
vuccati muditÈ. AvasesÈ dhammÈ muditÈya sampayuttÈ. (2-5)
sampayuttÈ. (3-6)
virÈgÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati muditÈsahagataÑ, yÈ
tasmiÑ samaye muditÈ muditÈyanÈ muditÈyitattaÑ muditÈcetomutti, ayaÑ
vuccati muditÈ. AvasesÈ dhammÈ muditÈya sampayuttÈ. (4-7)
690. Tattha katamÈ upekkhÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

upasampajja viharati upekkhÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye upekkhÈ
upekkhÈyanÈ upekkhÈyitattaÑ upekkhÈcetovimutti, ayaÑ vuccati upekkhÈ.
AvasesÈ dhammÈ upekkhÈya sampayuttÈ.
692. Tattha katamÈ mettÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ

viharati mettÈsahagataÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti,
ime dhammÈ kusalÈ. Tasseva r|pÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ
upacitattÈ vipÈkaÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja
viharati mettÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye metti mettÈyanÈ mettÈyitattaÑ
sampayuttÈ.
upasampajja viharati mettÈsahagataÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa-
avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ. Tasseva rupÈvacarassa kusalassa
kammassa
294 Vibha~gapÈÄi
katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa- dutiyaÑ jhÈnaÑ

-pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ -pa- dutiyaÑ jhÈnaÑ -pa-
tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
sampayuttÈ.
693. Tattha katamÈ karuÓÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ

viharati karuÓÈsahagataÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti,
viharati karuÓÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye karuÓÈ karuÓÈyanÈ
karuÓÈyitattaÑ karuÓÈcetovimutti, ayaÑ vuccati karuÓÈ. AvasesÈ dhammÈ
karuÓÈya sampayuttÈ.
upasampajja viharati karuÓÈsahagataÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa-
dutiyaÑ jhÈnaÑ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ -pa- dutiyaÑ
jhÈnaÑ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
sampayuttÈ.
694. Tattha katamÈ muditÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ

viharati muditÈsahagataÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti,
viharati muditÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye muditÈ muditÈyanÈ
muditÈyitattaÑ muditÈcetovimutti, ayaÑ vuccati muditÈ. AvasesÈ dhammÈ
muditÈya sampayuttÈ.

upasampajja viharati muditÈsahagataÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa-
dutiyaÑ jhÈnaÑ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ -pa- dutiyaÑ
jhÈnaÑ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
sampayuttÈ.
695. Tattha katamÈ upekkhÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye

upasampajja viharati upekkhÈsahagataÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa-
kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca
pahÈnÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati upekkhÈsahagataÑ, yÈ
tasmiÑ samaye upekkhÈ upekkhÈyanÈ upekkhÈyitattaÑ upekkhÈcetovimutti,
ayaÑ vuccati upekkhÈ. AvasesÈ dhammÈ upekkhÈya sampayuttÈ.
697. Tattha katamÈ mettÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|pÈvacaraÑ

jhÈnaÑ bhÈveti kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ na ca kammavipÈkaÑ
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ
upasampajja viharati mettÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ samaye metti mettÈyanÈ
mettÈyitattaÑ mettÈcetovimutti, ayaÑ vuccati mettÈ. AvasesÈ dhammÈ
mettÈya sampayuttÈ.
Tattha katamÈ mettÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|pÈvacaraÑ
jhÈnaÑ bhÈveti kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ na ca kammavipÈkaÑ
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa- dutiyaÑ
jhÈnaÑ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ -pa- dutiyaÑ jhÈnaÑ
-pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati
sampayuttÈ.
296 Vibha~gapÈÄi
698. Tattha katamÈ karuÓÈ -pa-. Tattha katamÈ muditÈ -pa-. Tattha
katamÈ upekkhÈ, idha bhikkhu yasmiÑ samaye r|pÈvacaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti
kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ na ca kammavipÈkaÑ
diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ sukhassa ca pahÈnÈ dukkhassa ca pahÈnÈ -pa-
catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati upekkhÈsahagataÑ, yÈ tasmiÑ
samaye upekkhÈ upekkhÈyanÈ upekkhÈyitattaÑ upekkhÈcetovimutti, ayaÑ
vuccati upekkhÈ. AvasesÈ dhammÈ upekkhÈya sampayuttÈ.
_____
3. PaÒhÈpucchaka
699. Catasso appamaÒÒÈyo, idha bhikkhu mettÈsahagatena cetasÈ ekaÑ
disaÑ pharitvÈ viharati, tathÈ dutiyaÑ. TathÈ tatiyaÑ. TathÈ catutthaÑ. Iti
uddhamadho tiriyaÑ sabbadhi sabbattatÈya sabbÈvantaÑ lokaÑ
mettÈsahagatena cetasÈ vipulena mahaggatena appamÈÓena averena
abyÈpajjena pharitvÈ viharati. KaruÓÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ
viharati, tathÈ dutiyaÑ. TathÈ tatiyaÑ. TathÈ catutthaÑ. Iti uddhamadho
tiriyaÑ sabbadhi sabbattatÈya sabbÈvantaÑ lokaÑ karuÓÈsahagatena cetasÈ
vipulena mahaggatena appamÈÓena averena abyÈpajjena pharitvÈ viharati.
MuditÈsahagatena cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharati, tathÈ dutiyaÑ. TathÈ
tatiyaÑ. TathÈ catutthaÑ. Iti uddhamadho tiriyaÑ sabbadhi sabbattatÈya
sabbÈvantaÑ lokaÑ muditÈsahagatena cetasÈ vipulena mahaggatena
appamÈÓena averena abyÈpajjena pharitvÈ viharati. UpekkhÈsahagatena
cetasÈ ekaÑ disaÑ pharitvÈ viharati, tathÈ dutiyaÑ. TathÈ tatiyaÑ. TathÈ
catutthaÑ. Iti uddhamadho tiriyaÑ sabbadhi sabbattatÈya sabbÈvantaÑ
lokaÑ upekkhÈsahagatena cetasÈ vipulena mahaggatena appamÈÓena
averena abyÈpajjena pharitvÈ viharati.
700. CatunnaÑ appamaÒÒÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika
701. SiyÈ kusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ. Tisso appamaÒÒÈyo sukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ. UpekkhÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ neva
vipÈkanavipÈkadhammadhammÈ, siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ. Tisso appamaÒÒÈyo siyÈ
savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ, upekkhÈ
avitakka-avicÈrÈ. Tisso appamaÒÒÈyo siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ,
na upekkhÈsahagatÈ. SiyÈ na vattabbÈ “pÊtisahagatÈ”ti. UpekkhÈ
na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ, siyÈ ÈcayagÈmino, siyÈ
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino, nevasekkhanÈsekkhÈ, mahaggatÈ, na
vattabbÈ “parittÈrammaÓÈ”tipi, “mahaggatÈrammaÓÈ”tipi,
“appamÈÓÈrammaÓÈ”tipi, majjhimÈ, aniyatÈ, na vattabbÈ
“maggÈrammaÓÈ”tipi, “maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi, siyÈ
uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, siyÈ uppÈdino. SiyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ
paccuppannÈ, na vattabbÈ “atÊtÈrammaÓÈ”tipi, “anÈgatÈrammaÓÈ”tipi,
ajjhattabahiddhÈ, bahiddhÈrammaÓÈ, anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
702. MettÈ het|. Tisso appamaÒÒÈyo na het|, sahetukÈ, hetusampayuttÈ.
MettÈ hetu ceva sahetukÈ ca. Tisso appamaÒÒÈyo na vattabbÈ “hetu ceva
sahetukÈ cÈ”ti, sahetukÈ ceva na ca het|. MettÈ hetu ceva hetusampayuttÈ
ca. Tisso appamaÒÒÈyo na vattabbÈ “het| ceva hetusampayuttÈ cÈ”ti,
hetusampayuttÈ ceva na ca het|. Tisso appamaÒÒÈyo na het|, sahetukÈ.
MettÈ na vattabbÈ “na hetu sahetukÈ”tipi, “na hetu ahetukÈ”tipi.
SappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ, appaÔighÈ, ar|pÈ, lokiyÈ, kenaci
viÒÒeyyÈ, kenaci na viÒÒeyyÈ, no ÈsavÈ, sÈsavÈ,
298 Vibha~gapÈÄi
ÈsavavippayuttÈ, na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ cÈ”ti, sÈsavÈ ceva no ca

ÈsavÈ, na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ cÈ”tipi, “ÈsavasampayuttÈ
ceva no ca ÈsavÈ”tipi, ÈsavavippayuttÈ sÈsavÈ.
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno.
CittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino, bÈhirÈ, no upÈdÈ, siyÈ upÈdinnÈ,
siyÈ anupÈdinnÈ.
pahÈtabbahetukÈ. Tisso appamaÒÒÈyo siyÈ savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ.
UpekkhÈ avitakkÈ. Tisso appamaÒÒÈyo siyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ. UpekkhÈ
avicÈrÈ. Tisso appamaÒÒÈyo siyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ, upekkhÈ appÊtikÈ.
Tisso appamaÒÒÈyo siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ. UpekkhÈ na
pÊtisahagatÈ. Tisso appamaÒÒÈyo sukhasahagatÈ, upekkhÈ na sukhasahagatÈ.
UpekkhÈ upekkhÈsahagatÈ. Tisso appamaÒÒÈyo na upekkhÈsahagatÈ, na
kÈmÈvacarÈ, r|pÈvacarÈ, na ar|pÈvacarÈ, pariyÈpannÈ, aniyyÈnikÈ, aniyato,
sa-uttarÈ, araÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
AppamaÒÒÈvibha~go niÔÔhito.
14. SikkhÈpadavibha~ga
703. PaÒca sikkhÈpadÈni pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ, adinnÈdÈnÈ
veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ, kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ,
musÈvÈdÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ, surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ
sikkhÈpadaÑ.
704. Tattha katamaÑ pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ, yasmiÑ

samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ
ÒÈÓasampayuttaÑ pÈÓÈtipÈtÈ viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye pÈÓÈtipÈtÈ
Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-
anatikkamo setughÈto, idaÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
AvasesÈ dhammÈ veramaÓiyÈ sampayuttÈ.
Tattha katamaÑ pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ, yasmiÑ samaye
kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ
ÒÈÓasampayuttaÑ pÈÓÈtipÈtÈ viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye cetanÈ
saÒcetanÈ saÒcetayitattaÑ, idaÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
AvasesÈ dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ.
ÒÈÓasampayuttaÑ pÈÓÈtipÈtÈ viramantassa, yo tasmiÑ samaye phasso -pa-
paggÈho avikkhepo, idaÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa- somanassasahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ
-pa- somanassasahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓasamayuttaÑ -pa- upekkhÈsahagataÑ
-pa- upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena pÈÓÈtipÈtÈ
viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye pÈÓÈtipÈtÈ Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ
akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo
300 Vibha~gapÈÄi
setughÈto, idaÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ, avasesÈ dhammÈ

veramaÓiyÈ sampayuttÈ.

samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ
ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena pÈÓÈtipÈtÈ viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye
cetanÈ saÒcetanÈ saÒcetayitattaÑ, idaÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ
sikkhÈpadaÑ, avasesÈ dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ.
kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti upekkhÈsahagataÑ
ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena pÈÓÈtipÈtÈ viramantassa, phasso -pa-
paggÈho avikkhepo, idaÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
706. Tattha katamaÑ adinnÈdÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ -pa-

kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ -pa- musÈvÈdÈ veramaÓÊ
sikkhÈpadaÑ -pa- surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ
yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti
somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ
viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ Èrati virati
paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo
setughÈto, idaÑ vuccati surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ
sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ veramaÓiyÈ sampayuttÈ.
Tattha katamaÑ surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ,
viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye cetanÈ saÒcetanÈ saÒcetayitattaÑ, idaÑ
vuccati surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ
dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ.
viramantassa, yo tasmiÑ samaye phasso -pa- paggÈho avikkhepo, idaÑ
vuccati surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
14. SikkhÈpadavibha~ga 301

somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
somanassasahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ -pa- somanassasahagataÑ
-pa- upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ -pa- upekkhÈsahagataÑ
ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ viramantassa,
yÈ tasmiÑ samaye surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ Èrati virati paÔivirati
veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto, idaÑ
vuccati surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ
dhammÈ veramaÓÊyÈ sampayuttÈ.
707. Tattha katamaÑ surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ

sikkhÈpadaÑ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti
upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena
surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye cetanÈ
saÒcetanÈ saÒcetayitattaÑ, idaÑ vuccati surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ
veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ.
upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena
surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ viramantassa, yo tasmiÑ samaye phasso -pa-
paggÈho avikkhepo, idaÑ vuccati surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ
sikkhÈpadaÑ.

sikkhÈpadaÑ.

samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ
ÒÈÓasampayuttaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ, chandÈdhipateyyaÑ,
vÊriyÈdhipateyyaÑ, cittÈdhipateyyaÑ, vÊmaÑsÈdhipateyyaÑ.
ChandÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ,
302 Vibha~gapÈÄi
vÊriyÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ, cittÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ

majjhimaÑ paÓÊtaÑ, vÊmaÑsÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ
pÈÓÈtipÈtÈ viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye pÈÓÈtipÈtÈ Èrati virati paÔivirati
veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto, idaÑ
vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ veramaÓiyÈ
sampayuttÈ.
ChandÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ, vÊriyÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ
majjhimaÑ paÓÊtaÑ, cittÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ,
vÊmaÑsÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ pÈÓÈtipÈtÈ viramantassa,
yÈ tasmiÑ samaye cetanÈ saÒcetanÈ saÒcetayitattaÑ, idaÑ vuccati
pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ.
majjhimaÑ paÓÊtaÑ, cittÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ,
vÊmaÑsÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ pÈÓÈtipÈtÈ viramantassa,
yo tasmiÑ samaye phasso -pa- paggÈho avikkhepo, idaÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈ
veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa- somanassasahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ
-pa- somanassasahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ -pa- upekkhÈsahagataÑ
-pa- upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena hÊnaÑ majjhimaÑ
paÓÊtaÑ, chandÈdhipateyyaÑ, vÊriyÈdhipateyyaÑ, cittÈdhipateyyaÑ.
majjhimaÑ paÓÊtaÑ, cittÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ pÈÓÈtipÈtÈ
viramantassa, yÈ
tasmiÑ samaye pÈÓÈtipÈtÈ Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ

anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto, idaÑ vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ
sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ veramaÓiyÈ sampayuttÈ -pa-. AvasesÈ
dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ -pa- phasso -pa- paggÈho avikkhepo, idaÑ
vuccati pÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
710. Tattha katamaÑ adinnÈdÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ -pa-

kÈmesumicchÈcÈrÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ -pa- musÈvÈdÈ veramaÓÊ
sikkhÈpadaÑ -pa- surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ,
somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ,
chandÈdhipateyyaÑ, vÊriyÈdhipateyyaÑ, cittÈdhipateyyaÑ,
vÊmaÑsÈdhipateyyaÑ. ChandÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ,
vÊriyÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ, cittÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ
majjhimaÑ paÓÊtaÑ, vÊmaÑsÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ
surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye
surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ
akaraÓaÑ anajjhÈpatti velÈ-anatikkamo setughÈto, idaÑ vuccati
surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ
veramaÓiyÈ sampayuttÈ -pa-. AvasesÈ dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ -pa-
phasso -pa- paggÈho avikkhepo, idaÑ vuccati
surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
711. Tattha katamaÑ surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ

sikkhÈpadaÑ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ uppannaÑ hoti
somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
upekkhÈsahagataÑ ÒÈÓavippayuttaÑ -pa- upekkhÈsahagataÑ
ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ,
chandÈdhipateyyaÑ, vÊriyÈdhipateyyaÑ, cittÈdhipateyyaÑ.
ChandÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ, viriyÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ
majjhimaÑ paÓÊtaÑ, cittÈdhipateyyaÑ hÊnaÑ majjhimaÑ paÓÊtaÑ
surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ viramantassa, yÈ tasmiÑ samaye
surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ Èrati virati paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ
akaraÓaÑ anajjhÈpatti
304 Vibha~gapÈÄi
velÈ-anatikkamo setughÈto, idaÑ vuccati surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ

veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ. AvasesÈ dhammÈ veramaÓiyÈ sampayuttÈ -pa-.
AvasesÈ dhammÈ cetanÈya sampayuttÈ -pa- phasso -pa- paggÈho avikkhepo,
idaÑ vuccati surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ veramaÓÊ sikkhÈpadaÑ.
712. Katame dhammÈ sikkhÈ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ

tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ sikkhÈ.
Katame dhammÈ sikkhÈ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ
uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa- dhammÈrammaÓaÑ
vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo
hoti, ime dhammÈ sikkhÈ.
713. Katame dhammÈ sikkhÈ, yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ

bhÈveti -pa- ar|p|papattiyÈ maggaÑ bhÈveti -pa- lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti
avikkhepo hoti, ime dhammÈ sikkhÈ.
_____
2. PaÒhÈpucchaka
sikkhÈpadaÑ.
715. PaÒcannaÑ sikkhÈpadÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ

1. Tika

adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, vipÈkadhammadhammÈ,
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, savitakkasavicÈrÈ, siyÈ
pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ.
Neva dassanena nabhÈvanÈya pahÈtabbÈ, neva dassanena nabhÈvanÈya

pahÈtabbahetukÈ, ÈcayagÈmino, nevasekkhanÈsekkhÈ, parittÈ,
parittÈrammaÓÈ, majjhimÈ, aniyatÈ, na vattabbÈ “maggÈrammaÓÈ”tipi,
“maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi, siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, na
vattabbÈ “uppÈdino”ti, siyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ,
paccuppannÈrammaÓÈ, siyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈ,
bahiddhÈrammaÓÈ, anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
717. Na het| sahetukÈ, hetusampayuttÈ, na vattabbÈ “het| ceva

sahetukÈ cÈ”ti, sahetukÈ ceva na ca het|, na vattabbÈ “het| ceva
hetusampayuttÈ cÈ”ti, hetusampayuttÈ ceva na ca het|, na hetusahetukÈ,
sappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ, appaÔighÈ, ar|pÈ, lokiyÈ, kenaci viÒÒeyyÈ,
kenaci na viÒÒeyyÈ.
No ÈsavÈ, sÈsavÈ, ÈsavavippayuttÈ, na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva sÈsavÈ

cÈ”ti, sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ, na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ
cÈ”tipi, “ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi, ÈsavavippayuttÈ sÈsavÈ, no
saÑyojanÈ -pa-. No ganthÈ -pa-. No oghÈ -pa-. No yogÈ -pa-. No nÊvaraÓÈ
-pa-. No parÈmÈsÈ -pa- sÈrammaÓÈ, no cittÈ, cetasikÈ, cittasampayuttÈ,
306 Vibha~gapÈÄi
cittasaÑsaÔÔhÈ, cittasamuÔÔhÈnÈ, cittasahabhuno, cittÈnuparivattino,

cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈ, cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnasahabhuno,
cittasaÑsaÔÔhasamuÔÔhÈnÈnuparivattino, bÈhirÈ, no upÈdÈ, anupÈdinnÈ, no
upÈdÈnÈ -pa-. No kilesÈ -pa-.
Na dassanena pahÈtabbÈ, na bhÈvanÈyapahÈtabbÈ, na dassanena
pahÈtabbahetukÈ, na bhÈvanÈyapahÈtabbahetukÈ, savitakkÈ, savicÈrÈ, siyÈ
sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ, siyÈ pÊtisahagatÈ, siyÈ na pÊtisahagatÈ, siyÈ
sukhasahagatÈ, siyÈ na sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na
upekkhÈsahagatÈ, kÈmÈvacarÈ, na r|pÈvacarÈ, na ar|pÈvacarÈ, pariyÈpannÈ,
aniyyÈnikÈ, aniyatÈ, sa-uttarÈ, araÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
SikkhÈpadavibha~go niÔÔhito.
15. PaÔisambhidÈvibha~ga
1. Sa~gahavÈra
718. Catasso paÔisambhidÈ, atthapaÔisambhidÈ dhammapaÔisambhidÈ
niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ1. Atthe ÒÈÓaÑ
atthapaÔisambhidÈ, dhamme ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, tatra
dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ
paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. . AyaÑ sa~gahavÈro.
2. SaccavÈra
niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. Dukkhe ÒÈÓaÑ
atthapaÔisambhidÈ, dukkhasamudaye ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ,
dukkhanirodhe ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, dukkhanirodhagÈminiyÈ
paÔipadÈya ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ
niruttipaÔisambhidÈ, ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. . AyaÑ
saccavÈro.
3. HetuvÈra
niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. Hetumhi ÒÈÓaÑ
dhammapaÔisambhidÈ, hetuphale ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, tatra
paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. . AyaÑ hetuvÈro.
4. DhammavÈra
niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. Ye dhammÈ jÈtÈ bh|tÈ saÒjÈtÈ
nibbattÈ abhinibbattÈ pÈtubh|tÈ, imesu dhammesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ,
yamhÈ dhammÈ te dhammÈ jÈtÈ bh|tÈ saÒjÈtÈ nibbattÈ abhinibbattÈ
pÈtubh|tÈ,
______________________________________________________________
1. PaÔibhÈÓapaÔisambhidÈ (SyÈ) evamuparipi.
308 Vibha~gapÈÄi
tesu dhammesu ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, tatra dhammaniruttÈbhilÈpe

ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. . AyaÑ
dhammavÈro.
5. PaÔiccasamuppÈdavÈra
niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. JarÈmaraÓe ÒÈÓaÑ
atthapaÔisambhidÈ, jarÈmaraÓasamudaye ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ,
jarÈmaraÓanirodhe ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, jarÈmaraÓanirodhagÈminiyÈ
paÔipadÈya ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ
niruttipaÔisambhidÈ, ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ.

niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. JÈtiyÈ ÒÈÓaÑ -pa- bhave ÒÈÓaÑ
-pa- upÈdÈne ÒÈÓaÑ -pa- taÓhÈya ÒÈÓaÑ -pa- vedanÈya ÒÈÓaÑ -pa- phasse
ÒÈÓaÑ -pa- saÄÈyatane ÒÈÓaÑ -pa- nÈmar|pe ÒÈÓaÑ -pa- viÒÒÈÓe ÒÈÓaÑ
-pasa~khÈresu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, sa~khÈrasamudaye ÒÈÓaÑ
dhammapaÔisambhidÈ, sa~khÈranirodhe ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ,
sa~khÈranirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, tatra
paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. . AyaÑ paÔiccasamuppÈdavÈro.
6. PariyattivÈra
niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ.
Tattha katamÈ dhammapaÔisambhidÈ, idha bhikkhu dhammaÑ jÈnÈti,
SuttaÑ, GeyyaÑ, VeyyÈkaraÓaÑ, GÈthaÑ, UdÈnaÑ, ItivuttakaÑ, JÈtakaÑ,
AbbhutadhammaÑ, VedallaÑ, ayaÑ vuccati dhammapaÔisambhidÈ. So tassa
tasseva bhÈsitassa atthaÑ jÈnÈti “ayaÑ imassa bhÈsitassa attho, ayaÑ imassa
bhÈsitassa attho”ti, ayaÑ vuccati atthapaÔisambhidÈ, tatra
paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. . AyaÑ pariyattivÈro.
15. PaÔisambhidÈvibha~ga 309
1. KusalavÈra
Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ
uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ vÈ
-pa- dhammÈrammaÓaÑ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye phasso
hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ
dhammapaÔisambhidÈ, tesaÑ vipÈke ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya
niruttiyÈ tesaÑ dhammÈnaÑ paÒÒatti hoti, tatra dhammaniruttÈbhilÈpe
ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, yena ÒÈÓena tÈni ÒÈÓÈni jÈnÈti “imÈni ÒÈÓÈni
idamatthajotakÈnÊ”ti ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ.

Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacaraÑ kusalaÑ cittaÑ
uppannaÑ hoti somanassasahagataÑ ÒÈÓasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
ÒÈÓavippayuttaÑ sasa~khÈrena r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa- dhammÈrammaÓaÑ
vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo
hoti. Ime dhammÈ kusalÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ,
tesaÑ vipÈke ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya niruttiyÈ tesaÑ dhammÈnaÑ
paÒÒatti hoti, tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, yena
ÒÈÓena tÈni ÒÈÓÈni jÈnÈti “imÈni ÒÈÓÈni idamatthajotakÈnÊ”ti ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ
paÔibhÈnapaÔisambhidÈ.

310 Vibha~gapÈÄi
Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ

dhammÈ kusalÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, tesaÑ
vipÈke ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya niruttiyÈ tesaÑ dhammÈnaÑ paÒÒatti
hoti, tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, yena ÒÈÓena
tÈni ÒÈÓÈni jÈnÈti “imÈni ÒÈÓÈni idamatthajotakÈnÊ”ti ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ

Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye ar|p|papattiyÈ maggaÑ
hoti. Ime dhammÈ kusalÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ,
tesaÑ vipÈke ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya niruttiyÈ tesaÑ dhammÈnaÑ
paÒÒatti hoti tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, yena

nirutti paÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ.
Katame dhammÈ kusalÈ, yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti
avikkhepo hoti, ime dhammÈ kusalÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ
2. AkusalavÈra
Katame dhammÈ akusalÈ, yasmiÑ samaye akusalaÑ cittaÑ uppannaÑ
hoti somanassasahagataÑ diÔÔhigatasampayuttaÑ r|pÈrammaÓaÑ vÈ -pa-
dhammÈrammaÓaÑ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye phasso hoti
-pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ akusalÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ

Katame dhammÈ akusalÈ, yasmiÑ samaye akusalaÑ cittaÑ uppannaÑ
hoti somanassasahagataÑ diÔÔhigatasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
somanassasahagataÑ diÔÔhigatavippayuttaÑ -pa- somanassasahagataÑ
diÔÔhigatavippayuttaÑ sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagataÑ
diÔÔhigatasampayuttaÑ -pa- upekkhÈsahagataÑ diÔÔhigatasampayuttaÑ
sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagataÑ diÔÔhigatavippayuttaÑ -pa-
upekkhÈsahagataÑ diÔÔhigatavippayuttaÑ sasa~khÈrena -pa-
domanassasahagataÑ paÔighasampayuttaÑ -pa- domanassasahagataÑ
paÔighasampayuttaÑ sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagataÑ
vicikicchÈsampayuttaÑ -pa- upekkhÈsahagataÑ uddhaccasampayuttaÑ
tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ akusalÈ.
Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, tesaÑ vipÈke ÒÈÓaÑ
atthapaÔisambhidÈ, yÈya niruttiyÈ tesaÑ dhammÈnaÑ paÒÒatti hoti, tatra
dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, yena ÒÈÓena tÈni ÒÈÓÈni
jÈnÈti “imÈni ÒÈÓÈni idamattajotakÈnÊ”ti ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ
312 Vibha~gapÈÄi
3. VipÈkavÈra
732. Tisso paÔisambhidÈ, atthapaÔisambhidÈ niruttipaÔisambhidÈ
Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacarassa kusalassa
kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
upekkhÈsahagataÑ r|pÈrammaÓaÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti, vedanÈ
hoti, saÒÒÈ hoti, cetanÈ hoti, cittaÑ hoti, upekkhÈ hoti, cittassekaggatÈ hoti,
manindriyaÑ hoti, upekkhindriyaÑ hoti, jÊvitindriyaÑ hoti, ye vÈ pana
tasmiÑ samaye aÒÒepi atthi paÔiccasamuppannÈ ar|pino dhammÈ, ime
dhammÈ abyÈkatÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya

kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
sukhasahagataÑ phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti, vedanÈ
hoti, saÒÒÈ hoti, cetanÈ hoti, cittaÑ hoti, sukhaÑ hoti, cittassekaggatÈ hoti,
manindriyaÑ hoti, sukhindriyaÑ hoti, jÊvitindriyaÑ hoti, ye vÈ pana tasmiÑ
samaye aÒÒepi atthi paÔiccasamuppannÈ ar|pino dhammÈ, ime dhammÈ
abyÈkatÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya niruttiyÈ tesaÑ
dhammÈnaÑ paÒÒatti hoti tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ
niruttipaÔisambhidÈ, yena ÒÈÓena tÈni ÒÈÓÈni jÈnÈti “imÈni ÒÈÓÈni
734. Tisso paÔisambhidÈ -pa- paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. Katame dhammÈ

abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye kÈmÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ
upacitattÈ vipÈkÈ manodhÈtu uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ r|pÈrammaÓÈ
vÈ -pa- phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye
phasso hoti, vedanÈ hoti, saÒÒÈ hoti, cetanÈ hoti, cittaÑ hoti, vitakko hoti,
vicÈro hoti, upekkhÈ hoti, cittassekaggatÈ hoti, manindriyaÑ hoti,
upekkhindriyaÑ hoti, jÊvitindriyaÑ hoti, ye vÈ pana tasmiÑ samaye aÒÒepi
atthi paÔiccasamuppannÈ ar|pino dhammÈ, ime dhammÈ abyÈkatÈ. Imesu
dhammesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya niruttiyÈ tesaÑ dhammÈnaÑ

kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti
somanassasahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ
panÈrabbha, tasmiÑ samaye phasso hoti, vedanÈ hoti, saÒÒÈ hoti, cetanÈ
hoti, cittaÑ hoti, vitakko hoti, vicÈro hoti, pÊti hoti, sukhaÑ hoti,
cittassekaggatÈ hoti, manindriyaÑ hoti, somanassindriyaÑ hoti,
jÊvitindriyaÑ hoti, ye vÈ pana tasmiÑ samaye aÒÒepi atthi
paÔiccasamuppannÈ ar|pino dhammÈ, ime dhammÈ abyÈkatÈ. Imesu

kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu
314 Vibha~gapÈÄi
uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ

yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha, tasmiÑ samaye phasso hoti, vedanÈ hoti, saÒÒÈ
hoti, cetanÈ hoti, cittaÑ hoti, vitakko hoti, vicÈro hoti, upekkhÈ hoti,
cittassekaggatÈ hoti, manindriyaÑ hoti, upekkhindriyaÑ hoti, ye vÈ pana
tasmiÑ samaye aÒÒepi atthi paÔiccasamuppannÈ ar|pino dhammÈ, ime

kammassa katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ hoti
somanassasahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ -pa- somanassasahagatÈ
somanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagatÈ
panÈrabbha, tasmiÑ samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ
abyÈkatÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya niruttiyÈ tesaÑ
dhammÈnaÑ paÒÒatti hoti, tatra dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ

Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye r|p|papattiyÈ maggaÑ
dhammÈ
kusalÈ. Tasseva r|pÈvacarassa kusalassa kammassa katattÈ upacitattÈ

vipÈkaÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati

Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye ar|p|papattiyÈ maggaÑ
hoti. Ime dhammÈ kusalÈ. Tasseva ar|pÈvacarassa kusalassa kammassa
katattÈ upacitattÈ vipÈkaÑ sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
hoti, ime dhammÈ abyÈkatÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ,
yÈya niruttiyÈ tesaÑ dhammÈnaÑ paÒÒatti hoti, tatra dhammaniruttÈbhilÈpe

Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti
kammassa katattÈ bhÈvitattÈ vipÈkaÑ vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ
jhÈnaÑ upasampajja
316 Vibha~gapÈÄi
viharati dukkhapaÔipadaÑ dandhÈbhiÒÒaÑ suÒÒataÑ, tasmiÑ samaye phasso

hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ abyÈkatÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ
dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ, yena ÒÈÓena tÈni ÒÈÓÈni
jÈnÈti “imÈni ÒÈÓÈni idamatthajotakÈnÊ”ti ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ

Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye akusalassa kammassa
upekkhÈsahagataÑ r|pÈrammaÓaÑ -pa- sotaviÒÒÈÓaÑ uppannaÑ hoti
dukkhasahagataÑ phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ, tasmiÑ samaye phasso hoti,
vedanÈ hoti, saÒÒÈ hoti, cetanÈ hoti, cittaÑ hoti, dukkhaÑ hoti,
cittassekaggatÈ hoti, manindriyaÑ hoti, dukkhindriyaÑ hoti, jÊvitindriyaÑ
hoti, ye vÈ pana tasmiÑ samaye aÒÒepi atthi paÔiccasamuppannÈ ar|pino
dhammÈ, ime dhammÈ abyÈkatÈ. Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ
dhammaniruttÈbhilÈpe ÒÈÓaÑ niruttipaÔisambhidÈ. Yena ÒÈÓena tÈni ÒÈÓÈni
jÈnÈti “imÈni ÒÈÓÈni idamatthajotakÈnÊ”ti ÒÈÓesu ÒÈÓaÑ

Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye akusalassa kammassa
katattÈ upacitattÈ vipÈkÈ manodhÈtu uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ
r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ -pa- manoviÒÒÈÓadhÈtu
uppannÈ hoti upekkhÈsahagatÈ r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ
hoti, cetanÈ hoti, cittaÑ hoti, vitakko hoti,
vicÈro hoti, upekkhÈ hoti, cittassekaggatÈ hoti, manindriyaÑ hoti,

upekkhindriyaÑ hoti, jÊvitindriyaÑ hoti, ye vÈ pana tasmiÑ samaye aÒÒepi
atthi paÔiccasamuppannÈ ar|pino dhammÈ, ime dhammÈ abyÈkatÈ. Imesu
4. KiriyavÈra
Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye manodhÈtu uppannÈ hoti
kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ upekkhÈsahagatÈ
r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- phoÔÔhabbÈrammaÓÈ vÈ yaÑ yaÑ vÈ panÈrabbha,
tasmiÑ samaye phasso hoti, vedanÈ hoti, saÒÒÈ hoti, cetanÈ hoti, cittaÑ hoti,
vitakko hoti, vicÈro, hoti, upekkhÈ hoti, cittassekaggatÈ hoti, manindriyaÑ
hoti, upekkhindriyaÑ hoti, jÊvitindriyaÑ hoti, ye vÈ pana tasmiÑ samaye
aÒÒepi atthi paÔiccasamuppannÈ ar|pino dhammÈ, ime dhammÈ abyÈkatÈ.
Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ. YÈya niruttiyÈ tesaÑ
niruttipaÔisambhidÈ. Yena ÒÈÓena tÈni ÒÈÓÈni jÈnÈti “imÈni ÒÈÓÈni

Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ
hoti kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ somanassasahagatÈ
r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ -pa- manoviÒÒÈÓadhÈtu uppannÈ
hoti kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ upekkhÈsahagatÈ
r|pÈrammaÓÈ vÈ -pa- dhammÈrammaÓÈ vÈ
318 Vibha~gapÈÄi
hoti, cetanÈ hoti, cittaÑ hoti, vitakko hoti, vicÈro hoti, upekkhÈ hoti,
cittassekaggatÈ hoti, vÊriyindriyaÑ hoti, samÈdhindriyaÑ hoti, manindriyaÑ
hoti, upekkhindriyaÑ hoti, jÊvitindriyaÑ hoti, ye vÈ pana tasmiÑ samaye
aÒÒepi atthi paÔiccasamuppannÈ ar|pino dhammÈ, ime dhammÈ abyÈkatÈ.
Imesu dhammesu ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, yÈya niruttiyÈ tesaÑ

Katame dhammÈ abyÈkatÈ, yasmiÑ samaye manoviÒÒÈÓÈdhÈtu uppannÈ
hoti kiriyÈ neva kusalÈ nÈkusalÈ na ca kammavipÈkÈ somanassasahagatÈ
ÒÈÓasampayuttÈ -pa- somanassasahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ sasa~khÈrena -pa-
somanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ -pa- somanassasahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ
sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagatÈ ÒÈÓasampayuttÈ -pa- upekkhÈsahagatÈ
ÒÈÓasampayuttÈ sasa~khÈrena -pa- upekkhÈsahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ -pa-
upekkhÈsahagatÈ ÒÈÓavippayuttÈ sasa~khÈrena -pa- r|pÈvacaraÑ jhÈnaÑ
bhÈveti -pa- ar|pÈvacaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti kiriyaÑ neva kusalaÑ nÈkusalaÑ
na ca kammavipÈkaÑ diÔÔhadhammasukhavihÈraÑ -pa- sabbaso
ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasaÒÒÈsahagataÑ
sukhassa ca pahÈnÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati, tasmiÑ
samaye phasso hoti -pa- avikkhepo hoti, ime dhammÈ abyÈkatÈ. Imesu

niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. Tisso paÔisambhidÈ
kÈmÈvacarakusalato
cat|su ÒÈÓasampayuttesu cittuppÈdesu, kiriyato cat|su ÒÈÓasampayuttesu

cittuppÈdesu uppajjanti. AtthapaÔisambhidÈ etesu ceva uppajjati, cat|su
maggesu cat|su phalesu ca uppajjati.
_____
3. PaÒhÈpucchaka
748. CatunnaÑ paÔisambhidÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati

abyÈkatÈ -pa- kati saraÓÈ, kati araÓÈ.
1. Tika
749. SiyÈ kusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ, siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ,
siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. Tisso paÔisambhidÈ siyÈ
vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ,
atthapaÔisambhidÈ siyÈ vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. Tisso paÔisambhidÈ
anupÈdinnupÈdÈniyÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. Tisso paÔisambhidÈ asaÑkiliÔÔha-asaÑkilesikÈ.
AtthapaÔisambhidÈ siyÈ asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, siyÈ asaÑkiliÔÔha-
asaÑkilesikÈ.
Tisso paÔisambhidÈ savitakkasavicÈrÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ
savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ, siyÈ
pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ upekkhÈsahagatÈ, neva dassanena na
bhÈvanÈya pahÈtabbÈ, neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ.
Tisso paÔisambhidÈ siyÈ ÈcayagÈmino, siyÈ
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ ÈcayagÈminÊ, siyÈ
apacayagÈminÊ, siyÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈminÊ.
320 Vibha~gapÈÄi
Tisso paÔisambhidÈ nevasekkhanÈsekkhÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ

sekkhÈ, siyÈ asekkhÈ, siyÈ nevasekkhanÈsekkhÈ. Tisso paÔisambhidÈ parittÈ.
AtthapaÔisambhidÈ siyÈ parittÈ, siyÈ appamÈÓÈ. NiruttipaÔisambhidÈ
parittÈrammaÓÈ. Tisso paÔisambhidÈ siyÈ parittÈrammaÓÈ, siyÈ
mahaggatÈrammaÓÈ, siyÈ appamÈÓÈrammaÓÈ.
Tisso paÔisambhidÈ majjhimÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ majjhimÈ, siyÈ

paÓÊtÈ. Tisso paÔisambhidÈ aniyatÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ sammattaniyatÈ,
siyÈ aniyatÈ. NiruttipaÔisambhidÈ na vattabbÈ “maggÈrammaÓÈ”tipi,
“maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatinÊ”tipi. AtthapaÔisambhidÈ na
maggÈrammaÓÈ, siyÈ maggahetukÈ, siyÈ maggÈdhipatinÊ, siyÈ na vattabbÈ
“maggahetukÈ”tipi, “maggÈdhipatinÊ”tipi. Dve paÔisambhidÈ siyÈ
maggÈrammaÓÈ, na maggahetukÈ, siyÈ maggÈdhipatino, siyÈ na vattabbÈ
“maggÈrammaÓÈ”tipi, “maggÈdhipatino”tipi.
Tisso paÔisambhidÈ siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, na vattabbÈ

“uppÈdino”ti. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, siyÈ
uppÈdinÊ, siyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ. NiruttipaÔisambhidÈ
paccuppannÈrammaÓÈ. Dve paÔisambhidÈ siyÈ atÊtÈrammaÓÈ, siyÈ
anÈgatÈrammaÓÈ, siyÈ paccuppannÈrammaÓÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ
ajjhattabahiddhÈ. NiruttipaÔisambhidÈ bahiddhÈrammaÓÈ. Tisso
paÔisambhidÈ siyÈ ajjhattÈrammaÓÈ, siyÈ bahiddhÈrammaÓÈ, siyÈ
ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ, anidassana-appaÔighÈ.
2. Duka
750. Het|, sahetukÈ, hetusampayuttÈ, het| ceva sahetukÈ ca, het| ceva
hetusampayuttÈ ca, na vattabbÈ “nahetusahetukÈ”tipi, “nahetu-ahetukÈ”tipi.
SappaccayÈ, sa~khatÈ, anidassanÈ, appaÔighÈ, ar|pÈ. Tisso paÔisambhidÈ

lokiyÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ, kenaci viÒÒeyyÈ,
No ÈsavÈ. Tisso paÔisambhidÈ sÈsavÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ sÈsavÈ,

siyÈ anÈsavÈ, ÈsavavippayuttÈ. Tisso paÔisambhidÈ na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva
sÈsavÈ cÈ”ti, sÈsavÈ ceva no ca ÈsavÈ. AtthapaÔisambhidÈ na vattabbÈ
“Èsavo1 ceva sÈsavÈ cÈ”ti, siyÈ sÈsavÈ ceva no ca Èsavo1, siyÈ na vattabbÈ
“sÈsavÈ ceva no ca Èsavo”ti, na vattabbÈ “ÈsavÈ ceva ÈsavasampayuttÈ
cÈ”tipi, ÈsavasampayuttÈ ceva no ca ÈsavÈ”tipi. Tisso paÔisambhidÈ
ÈsavavippayuttÈ sÈsavÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ ÈsavavippayuttÈ sÈsavÈ,
siyÈ ÈsavavippayuttÈ anÈsavÈ.

bÈhirÈ, no upÈdÈ, anupÈdinnÈ.

pahÈtabbahetukÈ. Tisso paÔisambhidÈ savitakkÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ
savitakkÈ, siyÈ avitakkÈ. Tisso paÔisambhidÈ savicÈrÈ. AtthapaÔisambhidÈ
siyÈ savicÈrÈ, siyÈ avicÈrÈ, siyÈ sappÊtikÈ, siyÈ appÊtikÈ, siyÈ pÊtisahagatÈ,
siyÈ na pÊtisahagatÈ, siyÈ sukhasahagatÈ, siyÈ na sukhasahagatÈ, siyÈ
upekkhÈsahagatÈ, siyÈ na upekkhÈsahagatÈ. Tisso paÔisambhidÈ kÈmÈvacarÈ.
AtthapaÔisambhidÈ siyÈ kÈmÈvacarÈ, siyÈ na kÈmÈvacarÈ na r|pÈvacarÈ na
______________________________________________________________
1. ŒsavÈ (SÊ) DhÈtuvibha~ge pana pÈÔhanÈnattaÑ natthi.
322 Vibha~gapÈÄi
ar|pÈvacarÈ. Tisso paÔisambhidÈ pariyÈpannÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ

pariyÈpannÈ, siyÈ apariyÈpannÈ. Tisso paÔisambhidÈ aniyyÈnikÈ,
atthapaÔisambhidÈ siyÈ niyyÈnikÈ, siyÈ aniyyÈnikÈ. Tisso paÔisambhidÈ
aniyatÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ niyatÈ, siyÈ aniyatÈ. Tisso paÔisambhidÈ sa-
uttarÈ. AtthapaÔisambhidÈ siyÈ sa-uttarÈ, siyÈ anuttarÈ, araÓÈti.
PaÒhÈpucchakaÑ.
PaÔisambhidÈvibha~go niÔÔhito.
16. ©ÈÓavibha~ga
1. EkakamÈtikÈ
751. Ekavidhena ÒÈÓavatthu–paÒca viÒÒÈÓÈ na het|, ahetukÈ,
hetuvippayuttÈ, sappaccayÈ, sa~khatÈ, ar|pÈ, lokiyÈ, sÈsavÈ, saÑyojaniyÈ,
ganthaniyÈ, oghaniyÈ, yoganiyÈ, nÊvaraÓiyÈ, parÈmaÔÔhÈ, upÈdÈniyÈ,
saÑkilesikÈ, abyÈkatÈ, sÈrammaÓÈ, acetasikÈ, vipÈkÈ, upÈdinnupÈdÈniyÈ,
asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikÈ, na savitakkasavicÈrÈ, na avitakkavicÈramattÈ,
avitakka-avicÈrÈ, na pÊtisahagatÈ, neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbÈ,
neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukÈ,
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmino, nevasekkhanÈsekkhÈ, parittÈ, kÈmÈvacarÈ,
na r|pÈvacarÈ, na ar|pÈvacarÈ, pariyÈpannÈ, no apariyÈpannÈ, aniyatÈ,
aniyyÈnikÈ.
UppannavatthukÈ, uppannÈrammaÓÈ, purejÈtavatthukÈ,
purejÈtÈrammaÓÈ, ajjhattikavatthukÈ, bÈhirÈrammaÓÈ, asambhinnavatthukÈ,
asambhinnÈrammaÓÈ, nÈnÈvatthukÈ, nÈnÈrammaÓÈ, na aÒÒamaÒÒassa
gocaravisayaÑ paccanubhonti, na asamannÈhÈrÈ uppajjanti, na amanasikÈrÈ
uppajjanti, na abbokiÓÓÈ uppajjanti, na apubbaÑ acarimaÑ uppajjanti, na
aÒÒamaÒÒassa samanantarÈ uppajjanti.
PaÒca viÒÒÈÓÈ anÈbhogÈ, paÒcahi viÒÒÈÓehi na kaÒci1 dhammaÑ
paÔivijÈnÈti aÒÒatra abhinipÈtamattÈ, paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi
na kaÒci dhammaÑ paÔivijÈnÈti, paÒcahi viÒÒÈÓehi na kaÒci iriyÈpathaÑ
kappeti, paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na kaÒci iriyÈpathaÑ
kappeti, paÒcahi viÒÒÈÓehi na kÈyakammaÑ na vacÊkammaÑ paÔÔhapeti,
paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na kÈyakammaÑ na vacÊkammaÑ
paÔÔhapeti, paÒcahi viÒÒÈÓehi na kusalÈkusalaÑ dhammaÑ samÈdiyati,
paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na kusalÈkusalaÑ dhammaÑ
samÈdiyati, paÒcahi viÒÒÈÓehi na samÈpajjati na vuÔÔhÈti, paÒcannaÑ
viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na samÈpajjati na vuÔÔhÈti, paÒcahi viÒÒÈÓehi na
vacati na uppajjati, paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na vacati na
uppajjati, paÒcahi viÒÒÈÓehi na supati
______________________________________________________________
1. KiÒci (SÊ, Ka)
324 Vibha~gapÈÄi
na paÔibujjhati na supinaÑ passati, paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi

na supati na paÔibujjhati na supinaÑ passati, yÈthÈvakavatthuvibhÈvanÈ
paÒÒÈ. EvaÑ ekavidhena ÒÈÓavatthu.
2. DukamÈtikÈ
752. Duvidhena ÒÈÓavatthu–lokiyÈ paÒÒÈ, lokuttarÈ paÒÒÈ. Kenaci
viÒÒeyyÈ paÒÒÈ, kenaci na viÒÒeyyÈ paÒÒÈ. SÈsavÈ paÒÒÈ, anÈsavÈ paÒÒÈ.
ŒsavavippayuttÈ sÈsavÈ paÒÒÈ, ÈsavavippayuttÈ anÈsavÈ paÒÒÈ. SaÑyojaniyÈ
paÒÒÈ, asaÑyojaniyÈ paÒÒÈ. SaÑyojanavippayuttÈ saÑyojaniyÈ paÒÒÈ,
saÑyojanavippayuttÈ asaÑyojaniyÈ paÒÒÈ. GanthaniyÈ paÒÒÈ, aganthaniyÈ
paÒÒÈ. GanthavippayuttÈ ganthaniyÈ paÒÒÈ, ganthavippayuttÈ aganthaniyÈ
paÒÒÈ.
OghaniyÈ paÒÒÈ, anoghaniyÈ paÒÒÈ. OghavippayuttÈ oghaniyÈ paÒÒÈ,
oghavippayuttÈ anoghaniyÈ paÒÒÈ. YoganiyÈ paÒÒÈ, ayoganiyÈ paÒÒÈ.
YogavippayuttÈ yoganiyÈ paÒÒÈ, yogavippayuttÈ ayoganiyÈ paÒÒÈ.
NÊvaraÓiyÈ paÒÒÈ, anÊvaraÓiyÈ paÒÒÈ. NÊvaraÓavippayuttÈ nÊvaraÓiyÈ paÒÒÈ,
nÊvaraÓavippayuttÈ anÊvaraÓiyÈ paÒÒÈ. ParÈmaÔÔhÈ paÒÒÈ, aparÈmaÔÔhÈ
paÒÒÈ. ParÈmÈsavippayuttÈ parÈmaÔÔhÈ paÒÒÈ, parÈmÈsavippayuttÈ
aparÈmaÔÔhÈ paÒÒÈ. UpÈdinnÈ paÒÒÈ, anupÈdinnÈ paÒÒÈ. UpÈdÈniyÈ paÒÒÈ,
anupÈdÈniyÈ paÒÒÈ. UpÈdÈnavippayuttÈ upÈdÈniyÈ paÒÒÈ,
upÈdÈnavippayuttÈ anupÈdÈniyÈ paÒÒÈ.
SaÑkilesikÈ paÒÒÈ, asaÑkilesikÈ paÒÒÈ. KilesavippayuttÈ saÑkilesikÈ
paÒÒÈ, kilesavippayuttÈ asaÑkilesikÈ paÒÒÈ. SavitakkÈ paÒÒÈ, avitakkÈ
paÒÒÈ. SavicÈrÈ paÒÒÈ, avicÈrÈ paÒÒÈ. SappÊtikÈ paÒÒÈ, appÊtikÈ paÒÒÈ.
PÊtisahagatÈ paÒÒÈ, na pÊtisahagatÈ paÒÒÈ. SukhasahagatÈ paÒÒÈ, na
sukhasahagatÈ paÒÒÈ. UpekkhÈsahagatÈ paÒÒÈ, na upekkhÈsahagatÈ paÒÒÈ.
KÈmÈvacarÈ paÒÒÈ, na kÈmÈvacarÈ paÒÒÈ. R|pÈvacarÈ paÒÒÈ, na r|pÈvacarÈ
paÒÒÈ. Ar|pÈvacarÈ paÒÒÈ, na ar|pÈvacarÈ paÒÒÈ. PariyÈpannÈ paÒÒÈ,
apariyÈpannÈ paÒÒÈ. NiyyÈnikÈ paÒÒÈ, aniyyÈnikÈ paÒÒÈ. NiyatÈ paÒÒÈ,
aniyatÈ paÒÒÈ. Sa-uttarÈ
16. ©ÈÓavibha~ga 325
paÒÒÈ, anuttarÈ paÒÒÈ. AtthajÈpikÈ paÒÒÈ, jÈpitattÈ paÒÒÈ. EvaÑ duvidhena

ÒÈÓavatthu.
3. TikamÈtikÈ
753. Tividhena ÒÈÓavatthu–cintÈmayÈ paÒÒÈ, sutamayÈ paÒÒÈ,
bhÈvanÈmayÈ paÒÒÈ. DÈnamayÈ paÒÒÈ, sÊlamayÈ paÒÒÈ, bhÈvanÈmayÈ
paÒÒÈ. AdhisÊle paÒÒÈ, adhicitte paÒÒÈ, adhipaÒÒÈya paÒÒÈ. ŒyakosallaÑ,
apÈyakosallaÑ, upÈyakosallaÑ. VipÈkÈ paÒÒÈ, vipÈkadhammadhammÈ
paÒÒÈ, nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ paÒÒÈ. UpÈdinnupÈdÈniyÈ
paÒÒÈ, anupÈdinnupÈdÈniyÈ paÒÒÈ, anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ paÒÒÈ.
SavitakkasavicÈrÈ paÒÒÈ, avitakkavicÈramattÈ paÒÒÈ, avitakka-avicÈrÈ
paÒÒÈ.
PÊtisahagatÈ paÒÒÈ, sukhasahagatÈ paÒÒÈ, upekkhÈsahagatÈ paÒÒÈ.
ŒcayagÈminÊ paÒÒÈ, apacayagÈminÊ paÒÒÈ, nevÈcayagÈminÈpacayagÈminÊ
paÒÒÈ. SekkhÈ paÒÒÈ, asekkhÈ paÒÒÈ, nevasekkhanÈsekkhÈ paÒÒÈ. ParittÈ
paÒÒÈ, mahaggatÈ paÒÒÈ, appamÈÓÈ paÒÒÈ. ParittÈrammaÓÈ paÒÒÈ,
mahaggatÈrammaÓÈ paÒÒÈ, appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ. MaggÈrammaÓÈ
paÒÒÈ, maggahetukÈ paÒÒÈ, maggÈdhipatinÊ paÒÒÈ. UppannÈ paÒÒÈ,
anuppannÈ paÒÒÈ, uppÈdinÊ paÒÒÈ. AtÊtÈ paÒÒÈ, anÈgatÈ paÒÒÈ, paccuppannÈ
paÒÒÈ. AtÊtÈrammaÓÈ paÒÒÈ, anÈgatÈrammaÓÈ paÒÒÈ, paccuppannÈrammaÓÈ
paÒÒÈ. AjjhattÈ paÒÒÈ, bahiddhÈ paÒÒÈ, ajjhattabahiddhÈ paÒÒÈ.
AjjhattÈrammaÓÈ paÒÒÈ, bahiddhÈrammaÓÈ paÒÒÈ,
ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
SavitakkasavicÈrÈ paÒÒÈ atthi vipÈkÈ, atthi vipÈkadhammadhammÈ,
atthi nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. Atthi upÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. Atthi pÊtisahagatÈ, atthi
sukhasahagatÈ, atthi upekkhÈsahagatÈ. Atthi ÈcayagÈminÊ, atthi
apacayagÈminÊ, atthi nevÈcayagÈminÈpacayagÈminÊ. Atthi sekkhÈ, atthi
asekkhÈ, atthi nevasekkhanÈsekkhÈ. Atthi parittÈ, atthi mahaggatÈ, atthi
appamÈÓÈ. Atthi parittÈrammaÓÈ, atthi mahaggatÈrammaÓÈ, atthi
appamÈÓÈrammaÓÈ. Atthi maggÈrammaÓÈ, atthi maggahetukÈ, atthi
maggÈdhipatinÊ. Atthi uppannÈ, atthi anuppannÈ, atthi uppÈdinÊ. Atthi atÊtÈ,
atthi
326 Vibha~gapÈÄi
anÈgatÈ, atthi paccuppannÈ. Atthi atÊtÈrammaÓÈ, atthi anÈgatÈrammaÓÈ, atthi

paccuppannÈrammaÓÈ. Atthi ajjhattÈ, atthi bahiddhÈ, atthi ajjhattabahiddhÈ.
Atthi ajjhattÈrammaÓÈ, atthi bahiddhÈrammaÓÈ, atthi
ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ.
AvitakkavicÈramattÈ paÒÒÈ atthi vipÈkÈ, atthi vipÈkadhammadhammÈ,
atthi nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. Atthi upÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. Atthi ÈcayagÈminÊ,
atthi apacayagÈminÊ, atthi nevÈcayagÈminÈpacayagÈminÊ. Atthi sekkhÈ, atthi
asekkhÈ, atthi nevasekkhanÈsekkhÈ. Atthi uppannÈ, atthi anuppannÈ, atthi
uppÈdinÊ. Atthi atÊtÈ, atthi anÈgatÈ, atthi paccuppannÈ. Atthi ajjhattÈ, atthi
bahiddhÈ, atthi ajjhattabahiddhÈ.
Avitakka-avicÈrÈ paÒÒÈ atthi vipÈkÈ, atthi vipÈkadhammadhammÈ, atthi
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. Atthi upÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. Atthi pÊtisahagatÈ, atthi
sukhasahagatÈ, atthi upekkhÈsahagatÈ. Atthi ÈcayagÈminÊ, atthi
apacayagÈminÊ, atthi nevÈcayagÈminÈpacayagÈminÊ. Atthi sekkhÈ, atthi
asekkhÈ, atthi nevasekkhanÈsekkhÈ. Atthi parittÈrammaÓÈ, atthi
mahaggatÈrammaÓÈ, atthi appamÈÓÈrammaÓÈ. Atthi maggÈrammaÓÈ, atthi
maggahetukÈ, atthi maggÈdhipatinÊ. Atthi uppannÈ, atthi anuppannÈ, atthi
uppÈdinÊ. Atthi atÊtÈ, atthi anÈgatÈ, atthi paccuppannÈ. Atthi atÊtÈrammaÓÈ,
atthi anÈgatÈrammaÓÈ, atthi paccuppannÈrammaÓÈ. Atthi ajjhattÈ, atthi
bahiddhÈ, atthi ajjhattabahiddhÈ. Atthi ajjhattÈrammaÓÈ, atthi
bahiddhÈrammaÓÈ, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ.
PÊtisahagatÈ paÒÒÈ sukhasahagatÈ paÒÒÈ atthi vipÈkÈ, atthi
vipÈkadhammadhammÈ, atthi nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. Atthi
upÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi anupÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ.
Atthi savitakkasavicÈrÈ, atthi avitakkavicÈramattÈ, atthi avitakka-avicÈrÈ.
Atthi ÈcayagÈminÊ, atthi apacayagÈminÊ, atthi nevÈcayagÈminÈpacayagÈminÊ.
Atthi sekkhÈ, atthi asekkhÈ, atthi nevasekkhanÈsekkhÈ. Atthi parittÈ, atthi
mahaggatÈ, atthi appamÈÓÈ. Atthi parittÈrammaÓÈ, atthi
mahaggatÈrammaÓÈ, atthi appamÈÓÈrammaÓÈ. Atthi
maggÈrammaÓÈ, atthi maggahetukÈ, atthi maggÈdhipatinÊ. Atthi uppannÈ,

atthi anuppannÈ, atthi uppÈdinÊ. Atthi atÊtÈ, atthi anÈgatÈ, atthi paccuppannÈ.
Atthi atÊtÈrammaÓÈ, atthi anÈgatÈrammaÓÈ, atthi paccuppannÈrammaÓÈ.
Atthi ajjhattÈ, atthi bahiddhÈ, atthi ajjhattabahiddhÈ. Atthi ajjhattÈrammaÓÈ,
atthi bahiddhÈrammaÓÈ, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ.
UpekkhÈsahagatÈ paÒÒÈ atthi vipÈkÈ, atthi vipÈkadhammadhammÈ, atthi
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. Atthi upÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, atthi anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. Atthi ÈcayagÈminÊ,
atthi apacayagÈminÊ, atthi nevÈcayagÈminÈpacayagÈminÊ. Atthi sekkhÈ, atthi
asekkhÈ, atthi nevasekkhanÈsekkhÈ. Atthi parittÈ, atthi mahaggatÈ, atthi
appamÈÓÈ. Atthi parittÈrammaÓÈ, atthi mahaggatÈrammaÓÈ, atthi
appamÈÓÈrammaÓÈ. Atthi maggÈrammaÓÈ, atthi maggahetukÈ, atthi
maggÈdhipatinÊ. Atthi uppannÈ, atthi anuppannÈ, atthi uppÈdinÊ. Atthi atÊtÈ,
atthi anÈgatÈ, atthi paccuppannÈ. Atthi atÊtÈrammaÓÈ, atthi anÈgatÈrammaÓÈ,
atthi paccuppannÈrammaÓÈ. Atthi ajjhattÈ, atthi bahiddhÈ, atthi
ajjhattabahiddhÈ. Atthi ajjhattÈrammaÓÈ, atthi bahiddhÈrammaÓÈ, atthi
ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ. EvaÑ tividhena ÒÈÓavatthu.
4. CatukkamÈtikÈ
754. Catubbidhena ÒÈÓavatthu–kammassakataÒÈÓaÑ, saccÈnulomikaÑ
ÒÈÓaÑ, maggasama~gissa ÒÈÓaÑ, phalasama~gissa ÒÈÓaÑ. Dukkhe ÒÈÓaÑ,
dukkhasamudaye ÒÈÓaÑ, dukkhanirodhe ÒÈÓaÑ, dukkhanirodhagÈminiyÈ
paÔipadÈya ÒÈÓaÑ. KÈmÈvacarÈ paÒÒÈ, r|pÈvacarÈ paÒÒÈ, ar|pÈvacarÈ
paÒÒÈ, apariyÈpannÈ paÒÒÈ. Dhamme ÒÈÓaÑ, anvaye ÒÈÓaÑ, pariye1
ÒÈÓaÑ, sammutiÒÈÓaÑ2. Atthi paÒÒÈ ÈcayÈya no apacayÈya, atthi paÒÒÈ
apacayÈya no ÈcayÈya, atthi paÒÒÈ ÈcayÈya ceva apacayÈya ca, atthi paÒÒÈ
nevÈcayÈya no apacayÈya. Atthi paÒÒÈ nibbidÈya no paÔivedhÈya, atthi
paÒÒÈ paÔivedhÈya no nibbidÈya, atthi paÒÒÈ nibbidÈya ceva paÔivedhÈya ca,
atthi paÒÒÈ neva nibbidÈya no paÔivedhÈya. HÈnabhÈginÊ paÒÒÈ, ÔhitibhÈginÊ
paÒÒÈ, visesabhÈginÊ paÒÒÈ, nibbedhabhÈginÊ paÒÒÈ.
______________________________________________________________
1. Paricce (sabbattha) DÊ 3. 188 piÔÔhepi. 2. SammatiÒÈÓaÑ (SyÈ) DÊ 3. 188 piÔÔhepi.
328 Vibha~gapÈÄi
Catasso paÔisambhidÈ. Catasso paÔipadÈ. CattÈri ÈrammaÓÈni.

JarÈmaraÓe ÒÈÓaÑ, jarÈmaraÓasamudaye ÒÈÓaÑ, jarÈmaraÓanirodhe ÒÈÓaÑ,
jarÈmaraÓanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya ÒÈÓaÑ. JÈtiyÈ ÒÈÓaÑ -pa- bhave
ÒÈÓaÑ -pa- upÈdÈne ÒÈÓaÑ -pa- taÓhÈya ÒÈÓaÑ -pa- vedanÈya ÒÈÓaÑ -pa-
phasse ÒÈÓaÑ -pa- saÄÈyatane ÒÈÓaÑ -pa- nÈmar|pe ÒÈÓaÑ -pa- viÒÒÈÓe
ÒÈÓaÑ -pasa~khÈresu ÒÈÓaÑ, sa~khÈrasamudaye ÒÈÓaÑ, sa~khÈranirodhe
ÒÈÓaÑ, sa~khÈranirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya ÒÈÓaÑ. EvaÑ catubbidhena
ÒÈÓavatthu.
5. PaÒcakamÈtikÈ
755. PaÒcavidhena ÒÈÓavatthu, paÒca~giko sammÈsamÈdhi,
paÒcaÒÈÓiko sammÈsamÈdhi. EvaÑ paÒcavidhena ÒÈÓavatthu.
6. ChakkamÈtikÈ
756. Chabbidhena ÒÈÓavatthu, chasu abhiÒÒÈsu paÒÒÈ, evaÑ
chabbidhena ÒÈÓavatthu.
7. SattakamÈtikÈ
757. Sattavidhena ÒÈÓavatthu, sattasattati ÒÈÓavatth|ni, evaÑ
sattavidhena ÒÈÓavatthu.
8. AÔÔhakamÈtikÈ
758. AÔÔhavidhena ÒÈÓavatthu, cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ,
evaÑ aÔÔhavidhena ÒÈÓavatthu.
9. NavakamÈtikÈ
759. Navavidhena ÒÈÓavatthu, navasu anupubbavihÈrasamÈpattÊsu
paÒÒÈ, evaÑ navavidhena ÒÈÓavatthu.
10. DasakamÈtikÈ
760. Dasavidhena ÒÈÓavatthu, dasa TathÈgatassa TathÈgatabalÈni, yehi
balehi samannÈgato TathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti,
parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. KatamÈni dasa, idha

TathÈgato ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ pajÈnÈti,
yampi TathÈgato ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ
pajÈnÈti, idampi TathÈgatassa TathÈgatabalaÑ hoti. YaÑ balaÑ Ègamma
TathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadati,
brahmacakkaÑ pavatteti. (1)
Puna caparaÑ TathÈgato atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ
kammasamÈdÈnÈnaÑ ÔhÈnaso hetuso vipÈkaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, yampi
TathÈgato atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ kammasamÈdÈnÈnaÑ ÔhÈnaso hetuso
vipÈkaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, idampi TathÈgatassa TathÈgatabalaÑ hoti.
YaÑ balaÑ Ègamma TathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu
sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. (2)
Puna caparaÑ TathÈgato sabbatthagÈminiÑ paÔipadaÑ yathÈbh|taÑ
pajÈnÈti, yampi TathÈgato sabbatthagÈminiÑ paÔipadaÑ yathÈbh|taÑ
Puna caparaÑ TathÈgato anekadhÈtu nÈnÈdhÈtu lokaÑ1 yathÈbh|taÑ
pajÈnÈti, yampi TathÈgato anekadhÈtu nÈnÈdhÈtu lokaÑ yathÈbh|taÑ
Puna caparaÑ TathÈgato sattÈnaÑ nÈnÈdhimuttikataÑ yathÈbh|taÑ
pajÈnÈti, yampi TathÈgato sattÈnaÑ nÈnÈdhimuttikataÑ yathÈbh|taÑ
Puna caparaÑ TathÈgato parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ
indriyaparopariyattaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, yampi TathÈgato parasattÈnaÑ
parapuggalÈnaÑ indriyaparopariyattaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, idampi
TathÈgatassa
______________________________________________________________
1. AnekadhÈtuÑ nÈnÈdhÈtuÑ lokaÑ (SyÈ) Ma 1. 100 piÔÔhepi.
330 Vibha~gapÈÄi
TathÈgatabalaÑ hoti. YaÑ balaÑ Ègamma TathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ

paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. (6)
Puna caparaÑ TathÈgato jhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattÊnaÑ

saÑkilesaÑ vodÈnaÑ vuÔÔhÈnaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, yampi TathÈgato
jhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattÊnaÑ saÑkilesaÑ vodÈnaÑ vuÔÔhÈnaÑ
yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, idampi TathÈgatassa TathÈgatabalaÑ hoti. YaÑ
balaÑ Ègamma TathÈgato ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊhanÈdaÑ
nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. (7)
Puna caparaÑ TathÈgato pubbenivÈsÈnussatiÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti,

yampi TathÈgato pubbenivÈsÈnussatiÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, idampi
TathÈgatassa TathÈgatabalaÑ hoti. YaÑ balaÑ Ègamma TathÈgato ÈsabhaÑ
ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. (8)
Puna caparaÑ TathÈgato sattÈnaÑ cut|papÈtaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti,

yampi TathÈgato sattÈnaÑ cut|papÈtaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, idampi
ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti. (9)
Puna caparaÑ TathÈgato ÈsavÈnaÑ khayaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti,

yampi TathÈgato ÈsavÈnaÑ khayaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈti, idampi
ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti, parisÈsu sÊhanÈdaÑ nadati, brahmacakkaÑ pavatteti.
ImÈni dasa TathÈgatassa TathÈgatabalÈni. Yehi balehi samannÈgato
EvaÑ dasavidhena ÒÈÓavatthu.
MÈtikÈ.
1. Ekakaniddesa
761. PaÒca viÒÒÈÓÈ na hetumeva, ahetukameva, hetuvippayuttameva,
sappaccayameva, sa~khatameva, ar|pameva, lokiyameva, sÈsavameva,
saÑyojaniyameva, ganthaniyameva, oghaniyameva, yoganiyameva,
nÊvaraÓiyameva, parÈmaÔÔhameva, upÈdÈniyameva, saÑkilesikameva,
abyÈkatameva, sÈrammaÓameva, acetasikameva, vipÈkameva,
upÈdinnupÈdÈniyameva, asaÑkiliÔÔhasaÑkilesikameva, na
savitakkasavicÈrameva, na avitakkavicÈramattameva, avitakka-avicÈrameva,
na pÊtisahagatameva, neva dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbameva, neva
dassanena na bhÈvanÈya pahÈtabbahetukameva,
nevÈcayagÈminÈpacayagÈmimeva, nevasekkhanÈsekkhameva, parittameva,
kÈmÈvacarameva, na r|pÈvacarameva, na ar|pÈvacarameva,
pariyÈpannameva, no apariyÈpannameva, aniyatameva, aniyyÈnikameva,
uppannaÑ manoviÒÒÈÓaviÒÒeyyameva, aniccameva, jarÈbhibh|tameva.
762. PaÒca viÒÒÈÓÈ uppannavatthukÈ, uppannÈrammaÓÈti uppannasmiÑ

vatthusmiÑ uppanne ÈrammaÓe uppajjanti.
PurejÈtavatthukÈ, purejÈtÈrammaÓÈti purejÈtasmiÑ vatthusmiÑ purejÈte
ÈrammaÓe uppajjanti.
AjjhattikavatthukÈ, bÈhirÈrammaÓÈti paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ vatthu
ajjhattikÈ, ÈrammaÓÈ bÈhirÈ.
AsambhinnavatthukÈ, asambhinnÈrammaÓÈti asambhinnasmiÑ
vatthusmiÑ asambhinne ÈrammaÓe uppajjanti.
NÈnÈvatthukÈ, nÈnÈrammaÓÈti aÒÒaÑ cakkhuviÒÒÈÓassa vatthu ca
ÈrammaÓaÒca, aÒÒaÑ sotaviÒÒÈÓassa vatthu ca ÈrammaÓaÒca, aÒÒaÑ
ghÈnaviÒÒÈÓassa vatthu ca ÈrammaÓaÒca, aÒÒaÑ jivhÈviÒÒÈÓassa vatthu ca
ÈrammaÓaÒca, aÒÒaÑ kÈyaviÒÒÈÓassa vatthu ca ÈrammaÓaÒca.
763. Na aÒÒamaÒÒassa gocaravisayaÑ paccanubhontÊti

cakkhuviÒÒÈÓassa gocaravisayaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ na paccanubhoti,
sotaviÒÒÈÓassa gocaravisayampi cakkhuviÒÒÈÓaÑ na paccanubhoti.
CakkhuviÒÒÈÓassa gocaravisayaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ na paccanubhoti,
ghÈnaviÒÒÈÓassa gocaravisayampi
332 Vibha~gapÈÄi
cakkhuviÒÒÈÓaÑ na paccanubhoti. CakkhuviÒÒÈÓassa gocaravisayaÑ

jivhÈviÒÒÈÓaÑ na paccanubhoti, jivhÈviÒÒÈÓassa gocaravisayampi
cakkhuviÒÒÈÓaÑ na paccanubhoti. CakkhuviÒÒÈÓassa gocaravisayaÑ
kÈyaviÒÒÈÓaÑ na paccanubhoti, kÈyaviÒÒÈÓassa gocaravisayampi
cakkhuviÒÒÈÓaÑ na paccanubhoti. SotaviÒÒÈÓassa -pa-. GhÈnaviÒÒÈÓassa
-pa-. JivhÈviÒÒÈÓassa -pa-. KÈyaviÒÒÈÓassa gocaravisayaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ
na paccanubhoti, cakkhuviÒÒÈÓassa gocaravisayampi kÈyaviÒÒÈÓaÑ na
paccanubhoti. KÈyaviÒÒÈÓassa gocaravisayaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ na
paccanubhoti, sotaviÒÒÈÓassa gocaravisayampi kÈyaviÒÒÈÓaÑ na
paccanubhoti. KÈyaviÒÒÈÓassa gocaravisayaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ na
paccanubhoti, ghÈnaviÒÒÈÓassa gocaravisayampi kÈyaviÒÒÈÓaÑ na
paccanubhoti. KÈyaviÒÒÈÓassa gocaravisayaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ na
paccanubhoti, jivhÈviÒÒÈÓassa gocaravisayampi kÈyaviÒÒÈÓaÑ na
paccanubhoti.
764. Na asamannÈhÈrÈ uppajjantÊti samannÈharantassa uppajjanti.

Na amanasikÈrÈ uppajjantÊti manasikarontassa uppajjanti.
Na abbokiÓÓÈ uppajjantÊti na paÔipÈÔiyÈ uppajjanti.
Na apubbaÑ acarimaÑ uppajjantÊti na ekakkhaÓe uppajjanti.
765. Na aÒÒamaÒÒassa samanantarÈ uppajjantÊti cakkhuviÒÒÈÓassa

uppannasamanantarÈ sotaviÒÒÈÓaÑ na uppajjati, sotaviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈpi cakkhuviÒÒÈÓaÑ na uppajjati. CakkhuviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ na uppajjati, ghÈnaviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈ jivhÈviÒÒÈÓaÑ na uppajjati, jivhÈviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈ kÈyaviÒÒÈÓaÑ na uppajjati, kÈyaviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈpi cakkhuviÒÒÈÓaÑ na uppajjati. SotaviÒÒÈÓassa -pa-.
GhÈnaviÒÒÈÓassa -pa-. JivhÈviÒÒÈÓassa -pa-. KÈyaviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈ cakkhuviÒÒÈÓaÑ na uppajjati, cakkhuviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈpi kÈyaviÒÒÈÓaÑ na uppajjati. KÈyaviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈ sotaviÒÒÈÓaÑ na uppajjati, sotaviÒÒÈÓassa

uppannasamanantarÈ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ na uppajjati, ghÈnaviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈ jivhÈviÒÒÈÓaÑ na uppajjati, jivhÈviÒÒÈÓassa
uppannasamanantarÈpi kÈyaviÒÒÈÓaÑ na uppajjati.
766. PaÒca viÒÒÈÓÈ anÈbhogÈti paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ natthi ÈvaÔÔanÈ

vÈ Èbhogo vÈ samannÈhÈro vÈ manasikÈro vÈ.
PaÒcahi viÒÒÈÓehi na kaÒci dhammaÑ paÔivijÈnÈtÊti paÒcahi viÒÒÈÓehi
na kaÒci dhammaÑ paÔivijÈnÈti.
AÒÒatra abhinipÈtamattÈti aÒÒatra ÈpÈtamattÈ.
PaÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na kaÒci dhammaÑ
paÔivijÈnÈtÊti paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈ manodhÈtuyÈpi na kaÒci
dhammaÑ paÔivijÈnÈti.
PaÒcahi viÒÒÈÓehi na kaÒci iriyÈpathaÑ kappetÊti paÒcahi viÒÒÈÓehi na
kaÒci iriyÈpathaÑ kappeti gamanaÑ vÈ ÔhÈnaÑ vÈ nisajjaÑ vÈ seyyaÑ vÈ.
PaÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na kaÒci iriyÈpathaÑ kappetÊti
paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈ manodhÈtuyÈpi na kaÒci iriyÈpathaÑ
kappeti gamanaÑ vÈ ÔhÈnaÑ vÈ nisajjaÑ vÈ seyyaÑ vÈ.
PaÒcahi viÒÒÈÓehi na kÈyakammaÑ na vacÊkammaÑ paÔÔhapetÊti
paÒcahi viÒÒÈÓehi na kÈyakammaÑ na vacÊkammaÑ paÔÔhapeti.
PaÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na kÈyakammaÑ na
vacÊkammaÑ paÔÔhapetÊti paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈ
manodhÈtuyÈpi na kÈyakammaÑ na vacÊkammaÑ paÔÔhapeti.
PaÒcahi viÒÒÈÓehi na kusalÈkusalaÑ dhammaÑ samÈdiyatÊti paÒcahi
viÒÒÈÓehi na kusalÈkusalaÑ dhammaÑ samÈdiyati.
PaÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na kusalÈkusalaÑ dhammaÑ
samÈdiyatÊti paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈ manodhÈtuyÈpi na
kusalÈkusalaÑ dhammaÑ samÈdiyati.
PaÒcahi viÒÒÈÓehi na samÈpajjati na vuÔÔhÈtÊti paÒcahi viÒÒÈÓehi na
samÈpajjati na vuÔÔhÈti.
334 Vibha~gapÈÄi
PaÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na samÈpajjati na vuÔÔhÈtÊti

paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈ manodhÈtuyÈpi na samÈpajjati na
vuÔÔhÈti.
PaÒcahi viÒÒÈÓehi na cavati na uppajjatÊti paÒcahi viÒÒÈÓehi na cavati
na uppajjati.
PaÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na cavati na uppajjatÊti
paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈ manodhÈtuyÈpi na cavati na uppajjati.
PaÒcahi viÒÒÈÓehi na supati na paÔibujjhati na supinaÑ passatÊti paÒcahi
viÒÒÈÓehi na supati na paÔibujjhati na supinaÑ passati.
PaÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈpi na supati na paÔibujjhati na
supinaÑ passatÊti paÒcannaÑ viÒÒÈÓÈnaÑ samanantarÈ manodhÈtuyÈpi na
supati na paÔibujjhati na supinaÑ passati, evaÑ yÈthÈvakavatthuvibhÈvanÈ
paÒÒÈ, evaÑ ekavidhena ÒÈÓavatthu.
EkakaÑ.
_____
2. Dukaniddesa
767. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ lokiyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ lokuttarÈ paÒÒÈ. SabbÈva paÒÒÈ kenaci viÒÒeyyÈ,
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ sÈsavÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ anÈsavÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ
ÈsavavippayuttÈ sÈsavÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ
ÈsavavippayuttÈ anÈsavÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ saÑyojaniyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ asaÑyojaniyÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate
paÒÒÈ saÑyojanavippayuttÈ saÑyojaniyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su
phalesu paÒÒÈ saÑyojanavippayuttÈ asaÑyojaniyÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ ganthaniyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu

cat|su phalesu paÒÒÈ aganthaniyÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ
ganthavippayuttÈ ganthaniyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ
ganthavippayuttÈ aganthaniyÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ oghaniyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ anoghaniyÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ
oghavippayuttÈ oghaniyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ
oghavippayuttÈ anoghaniyÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ yoganiyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ ayoganiyÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ
yogavippayuttÈ yoganiyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ
yogavippayuttÈ ayoganiyÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ nÊvaraÓiyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ anÊvaraÓiyÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ
nÊvaraÓavippayuttÈ nÊvaraÓiyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ
nÊvaraÓavippayuttÈ anÊvaraÓiyÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ parÈmaÔÔhÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ aparÈmaÔÔhÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate
paÒÒÈ parÈmÈsavippayuttÈ parÈmaÔÔhÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su
phalesu paÒÒÈ parÈmÈsavippayuttÈ aparÈmaÔÔhÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu vipÈke paÒÒÈ upÈdinnÈ paÒÒÈ, tÊsu bh|mÊsu kusale tÊsu
bh|mÊsu kiriyÈbyÈkate cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ anupÈdinnÈ
paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ upÈdÈniyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ anupÈdÈniyÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate
paÒÒÈ upÈdÈnavippayuttÈ upÈdÈniyÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su phalesu
paÒÒÈ upÈdÈnavippayuttÈ anupÈdÈniyÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ saÑkilesikÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ asaÑkilesikÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu
336 Vibha~gapÈÄi
kusalÈbyÈkate paÒÒÈ kilesavippayuttÈ saÑkilesikÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu

cat|su phalesu paÒÒÈ kilesavippayuttÈ asaÑkilesikÈ paÒÒÈ.
VitakkasampayuttÈ paÒÒÈ savitakkÈ paÒÒÈ, vitakkavippayuttÈ paÒÒÈ
avitakkÈ paÒÒÈ. VicÈrasampayuttÈ paÒÒÈ savicÈrÈ paÒÒÈ, vicÈravippayuttÈ
paÒÒÈ avicÈrÈ paÒÒÈ pÊtisampayuttÈ paÒÒÈ sappÊtikÈ paÒÒÈ, pÊtivippayuttÈ
paÒÒÈ appÊtikÈ paÒÒÈ, pÊtisampayuttÈ paÒÒÈ pÊtisahagatÈ paÒÒÈ,
pÊtivippayuttÈ paÒÒÈ na pÊtisahagatÈ paÒÒÈ. SukhasampayuttÈ paÒÒÈ
sukhasahagatÈ paÒÒÈ, sukhavippayuttÈ paÒÒÈ na sukhasahagatÈ paÒÒÈ.
UpekkhÈsampayuttÈ paÒÒÈ upekkhÈsahagatÈ paÒÒÈ. UpekkhÈvippayuttÈ
paÒÒÈ na upekkhÈsahagatÈ paÒÒÈ.
KÈmÈvacarakusalÈbyÈkate paÒÒÈ kÈmÈvacarÈ paÒÒÈ, r|pÈvacarÈ paÒÒÈ
ar|pÈvacarÈ paÒÒÈ apariyÈpannÈ paÒÒÈ na kÈmÈvacarÈ paÒÒÈ.
R|pÈvacarakusalÈbyÈkate paÒÒÈ r|pÈvacarÈ paÒÒÈ, kÈmÈvacarÈ paÒÒÈ
ar|pÈvacarÈ paÒÒÈ apariyÈpannÈ paÒÒÈ na r|pÈvacarÈ paÒÒÈ.
Ar|pÈvacarakusalÈbyÈkate paÒÒÈ ar|pÈvacarÈ paÒÒÈ, kÈmÈvacarÈ paÒÒÈ
r|pÈvacarÈ paÒÒÈ apariyÈpannÈ paÒÒÈ na ar|pÈvacarÈ paÒÒÈ.
TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ pariyÈpannÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu
cat|su phalesu paÒÒÈ, apariyÈpannÈ paÒÒÈ. Cat|su maggesu paÒÒÈ
niyyÈnikÈ paÒÒÈ, tÊsu bh|mÊsu kusale cat|su bh|misu vipÈke tÊsu bh|mÊsu
kiriyÈbyÈkate paÒÒÈ aniyyÈnikÈ paÒÒÈ. Cat|su maggesu paÒÒÈ niyatÈ paÒÒÈ,
tÊsu bh|mÊsu kusale cat|su bh|mÊsu vipÈke tÊsu bh|mÊsu kiriyÈbyÈkate
paÒÒÈ aniyatÈ paÒÒÈ. TÊsu bh|mÊsu kusalÈbyÈkate paÒÒÈ sa-uttarÈ paÒÒÈ,
cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ anuttarÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ atthajÈpikÈ paÒÒÈ, cat|su bh|mÊsu kusale arahato
abhiÒÒaÑ uppÈdentassa samÈpattiÑ uppÈdentassa kiriyÈbyÈkate paÒÒÈ
atthajÈpikÈ paÒÒÈ, cat|su bh|mÊsu vipÈke arahato uppannÈya abhiÒÒÈya
uppannÈya samÈpattiyÈ kiriyÈbyÈkate paÒÒÈ jÈpitatthÈ paÒÒÈ. EvaÑ
duvidhena ÒÈÓavatthu.
DukaÑ.
3. Tikaniddesa
768. Tattha katamÈ cintÈmayÈ paÒÒÈ, yogavihitesu vÈ kammÈyatanesu
yogavihitesu vÈ sippÈyatanesu yogavihitesu vÈ vijjÈÔÔhÈnesu
kammassakataÑ vÈ saccÈnulomikaÑ vÈ r|paÑ aniccanti vÈ, vedanÈ -pa-.
SaÒÒÈ. Sa~khÈrÈ. ViÒÒÈÓaÑ aniccanti vÈ, yaÑ evar|piÑ anulomikaÑ
khantiÑ diÔÔhiÑ ruciÑ mudiÑ pekkhaÑ dhammanijjhÈnakkhantiÑ parato
assutvÈ paÔilabhati, ayaÑ vuccati cintÈmayÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ sutamayÈ paÒÒÈ, yogavihitesu vÈ kammÈyatanesu
yogavihitesu vÈ sippÈyatanesu yogavihitesu vÈ vijjÈÔÔhÈnesu
kammassakataÑ vÈ saccÈnulomikaÑ vÈ r|paÑ aniccanti vÈ, vedanÈ -pa-.
SaÒÒÈ. Sa~khÈrÈ. ViÒÒÈÓaÑ aniccanti vÈ, yaÑ evar|piÑ anulomikaÑ
khantiÑ diÔÔhiÑ ruciÑ mudiÑ pekkhaÑ dhammanijjhÈnakkhantiÑ parato
sutvÈ paÔilabhati, ayaÑ vuccati sutamayÈ paÒÒÈ.
SabbÈpi samÈpannassa paÒÒÈ hÈvanÈmayÈ paÒÒÈ.
769. Tattha katamÈ dÈnamayÈ paÒÒÈ, dÈnaÑ Èrabbha dÈnÈdhigaccha yÈ

uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ
vuccati dÈnamayÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ sÊlamayÈ paÒÒÈ, sÊlaÑ Èrabbha sÊlÈdhigaccha yÈ uppajjati
paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati
sÊlamayÈ paÒÒÈ.
SabbÈpi samÈpannassa paÒÒÈ bhÈvanÈmayÈ paÒÒÈ.
770. Tattha katamÈ adhisÊle paÒÒÈ, pÈtimokkhasaÑvaraÑ

saÑvarantassa yÈ uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati adhisÊle paÒÒÈ.
Tattha katamÈ adhicitte paÒÒÈ, r|pÈvacarÈr|pÈvacarasamÈpattiÑ
samÈpajjantassa yÈ uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati adhicitte paÒÒÈ.
338 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈ adhipaÒÒÈya paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su phalesu

paÒÒÈ, ayaÑ vuccati adhipaÒÒÈya paÒÒÈ.
771. Tattha katamaÑ ÈyakosallaÑ, ime dhamme manasikaroto

anuppannÈ ceva akusalÈ dhammÈ na uppajjanti, uppannÈ ca akusalÈ dhammÈ
pahÊyanti, ime vÈ panime dhamme manasikaroto anuppannÈ ceva kusalÈ
dhammÈ uppajjanti, uppannÈ ca kusalÈ dhammÈ bhiyyobhÈvÈya vepullÈya
bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ saÑvattantÊti, yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho
dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati ÈyakosallaÑ.
Tattha katamaÑ apÈyakosallaÑ, ime dhamme manasikaroto anuppannÈ
ceva kusalÈ dhammÈ na uppajjanti, uppannÈ ca kusalÈ dhammÈ nirujjhanti,
ime vÈ panime dhamme manasikaroto anuppannÈ ceva akusalÈ dhammÈ
uppajjanti, uppannÈ ca akusalÈ dhammÈ bhiyyobhÈvÈya vepullÈya
saÑvattantÊti, yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati apÈyakosallaÑ. SabbÈpi tatrupÈyÈ paÒÒÈ
upÈyakosallaÑ.
772. Cat|su bh|mÊsu vipÈke paÒÒÈ vipÈkÈ paÒÒÈ, cat|su bh|mÊsu

kusale paÒÒÈ vipÈkadhammadhammÈ paÒÒÈ, tÊsu bh|mÊsu kiriyÈbyÈkate
paÒÒÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ paÒÒÈ.
773. TÊsu bh|mÊsu vipÈke paÒÒÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ paÒÒÈ, tÊsu bh|mÊsu

kusale tÊsu bh|mÊsu kiriyÈbyÈkate paÒÒÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ paÒÒÈ, cat|su
maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ paÒÒÈ.
774. VitakkavicÈrasampayuttÈ paÒÒÈ savitakkasavicÈrÈ paÒÒÈ,

vitakkavippayuttÈ vicÈrasampayuttÈ paÒÒÈ avitakkavicÈramattÈ paÒÒÈ,
vitakkavicÈravippayuttÈ paÒÒÈ avitakka-avicÈrÈ paÒÒÈ.
775. PÊtisampayuttÈ paÒÒÈ pÊtisahagatÈ paÒÒÈ, sukhasampayuttÈ paÒÒÈ

sukhasahagatÈ paÒÒÈ, upekkhÈsampayuttÈ paÒÒÈ upekkhÈsahagatÈ paÒÒÈ.
776. TÊsu bh|mÊsu kusale paÒÒÈ ÈcayagÈminÊ paÒÒÈ, cat|su maggesu

paÒÒÈ apacayagÈminÊ paÒÒÈ, cat|su bh|mÊsu vipÈke tÊsu bh|mÊsu
kiriyÈbyÈkate paÒÒÈ nevÈcayagÈminÈpacayagÈminÊ paÒÒÈ.
777. Cat|su maggesu tÊsu phalesu paÒÒÈ sekkhÈ paÒÒÈ, upariÔÔhimÈ1

arahattaphale paÒÒÈ asekkhÈ paÒÒÈ, tÊsu bh|mÊsu kusale tÊsu bh|mÊsu
vipÈke tÊsu bh|mÊsu kiriyÈbyÈkate paÒÒÈ nevasekkhanÈsekkhÈ paÒÒÈ.
778. KÈmÈvacarakusalÈbyÈkate paÒÒÈ parittÈ paÒÒÈ,

r|pÈvacarÈr|pÈvacarakusalÈbyÈkate paÒÒÈ mahaggatÈ paÒÒÈ, cat|su
maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ appamÈÓÈ paÒÒÈ.
779. Tattha katamÈ paritÈrammaÓÈ paÒÒÈ, paritte dhamme Èrabbha yÈ

vuccati parittÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
780. Tattha katamÈ mahaggatÈrammaÓÈ paÒÒÈ, mahaggate dhamme

Èrabbha yÈ uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati mahaggatÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
781. Tattha katamÈ appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ, appamÈÓe dhamme

sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
782. Tattha katamÈ maggÈrammaÓÈ paÒÒÈ, ariyamaggaÑ Èrabbha yÈ

vuccati maggÈrammaÓÈ paÒÒÈ. Cat|su maggesu paÒÒÈ maggahetukÈ paÒÒÈ.
783. Tattha katamÈ maggÈdhipatinÊ paÒÒÈ, ariyamaggaÑ adhipatiÑ

karitvÈ yÈ uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati maggÈdhipatinÊ paÒÒÈ.
______________________________________________________________
1. UpariÔÔhime (SyÈ), upariÔÔhimaÑ (Ka)
340 Vibha~gapÈÄi
784. Cat|su bh|mÊsu vipÈke paÒÒÈ, siyÈ uppannÈ, siyÈ uppÈdinÊ, na

vattabbÈ “anuppannÈ”ti. Cat|su bh|mÊsu kusale tÊsu bh|mÊsu kiriyÈbyÈkate
paÒÒÈ, siyÈ uppannÈ, siyÈ anuppannÈ, na vattabbÈ “uppÈdinÊ”ti.
785. SabbÈva paÒÒÈ siyÈ atÊtÈ, siyÈ anÈgatÈ, siyÈ paccuppannÈ.
786. Tattha katamÈ atÊtÈrammaÓÈ paÒÒÈ, atÊte dhamme Èrabbha yÈ

vuccati atÊtÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
787. Tattha katamÈ anÈgatÈrammaÓÈ paÒÒÈ, anÈgate dhamme Èrabbha

yÈ uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ
vuccati anÈgatÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
788. Tattha katamÈ paccuppannÈrammaÓÈ paÒÒÈ, paccuppanne dhamme

sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati paccuppannÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
789. SabbÈva paÒÒÈ siyÈ ajjhattÈ, siyÈ bahiddhÈ, siyÈ ajjhattabahiddhÈ.
790. Tattha katamÈ ajjhattÈrammaÓÈ paÒÒÈ, ajjhatte dhamme Èrabbha

vuccati ajjhattÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
791. Tattha katamÈ bahiddhÈrammaÓÈ paÒÒÈ, bahiddhÈdhamme Èrabbha

vuccati bahiddhÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
792. Tattha katamÈ ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ paÒÒÈ, ajjhattabahiddhÈ

dhamme Èrabbha yÈ uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati ajjhattabahiddhÈrammaÓÈ paÒÒÈ. EvaÑ tividhena
ÒÈÓavatthu.
TikaÑ.
4. Catukkaniddesa
793. Tattha katamaÑ kammassakataÒÈÓaÑ, “atthi dinnaÑ, atthi yiÔÔhaÑ,
atthi hutaÑ, atthi sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ vipÈko, atthi ayaÑ
loko, atthi paro loko, atthi mÈtÈ, atthi pitÈ, atthi sattÈ opapÈtikÈ, atthi loke
samaÓabrÈhmaÓÈ sammaggatÈ sammÈpaÔipannÈ, ye imaÒca lokaÑ paraÒca
lokaÑ sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ pavedentÊ”ti yÈ evar|pÈ paÒÒÈ pajÈnanÈ
-pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati kammassakataÒÈÓaÑ.
®hapetvÈ saccÈnulomikaÑ ÒÈÓaÑ sabbÈpi sÈsavÈ kusalÈ paÒÒÈ
kammassakataÒÈÓaÑ.
Tattha katamaÑ saccÈnulomikaÑ ÒÈÓaÑ, “r|paÑ aniccan”ti vÈ, vedanÈ
-pa-. SaÒÒÈ. Sa~khÈrÈ. “ViÒÒÈÓaÑ aniccan”ti vÈ, yÈ evar|pÊ anulomikÈ
khanti diÔÔhi ruci mudi pekkhÈ dhammanijjhÈnakkhanti, idaÑ vuccati
saccÈnulomikaÑ ÒÈÓaÑ. Cat|su maggesu paÒÒÈ maggasama~gissa ÒÈÓaÑ.
Cat|su phalesu paÒÒÈ phalasama~gissa ÒÈÓaÑ. (1)
794. Maggasama~gissa ÒÈÓaÑ dukkhepetaÑ ÒÈÓaÑ,

dukkhasamudayepetaÑ ÒÈÓaÑ, dukkhanirodhepetaÑ ÒÈÓaÑ,
dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈyapetaÑ ÒÈÓaÑ.
Tattha katamaÑ dukkhe ÒÈÓaÑ, dukkhaÑ Èrabbha yÈ uppajjati paÒÒÈ
pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati dukkhe
ÒÈÓaÑ. DukkhasamudayaÑ Èrabbha -pa- dukkhanirodhaÑ Èrabbha -pa-
dukkhanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ Èrabbha yÈ uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa-
amoho dhammavicayo, sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati dukkhanirodhagÈminiyÈ
paÔipadÈya ÒÈÓaÑ. (2)
795. KÈmÈvacarakusalÈbyÈkate paÒÒÈ kÈmÈvacarÈ paÒÒÈ,

r|pÈvacarakusalÈbyÈkate paÒÒÈ r|pÈvacarÈ paÒÒÈ,
ar|pÈvacarakusalÈbyÈkate paÒÒÈ ar|pÈvacarÈ paÒÒÈ, cat|su maggesu cat|su
phalesu paÒÒÈ apariyÈpannÈ paÒÒÈ. (3)
796. Tattha katamaÑ dhamme ÒÈÓaÑ, cat|su maggesu cat|su phalesu

paÒÒÈ dhamme ÒÈÓaÑ, so iminÈ dhammena ÒÈtena diÔÔhena pattena viditena
pariyogÈÄhena atÊtÈnÈgatena nayaÑ neti, yehi keci atÊtamaddhÈnaÑ samaÓÈ
342 Vibha~gapÈÄi
vÈ brÈhmaÓÈ vÈ dukkhaÑ abbhaÒÒaÑsu1, dukkhasamudayaÑ abbhaÒÒaÑsu,

dukkhanirodhaÑ abbhaÒÒaÑsu, dukkhanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ
abbhaÒÒaÑsu, imaÒÒeva te dukkhaÑ abbhaÒÒaÑsu, imaÒÒeva te
dukkhasamudayaÑ abbhaÒÒaÑsu, imaÒÒeva te dukkhanirodhaÑ
abbhaÒÒaÑsu, imaÒÒeva te dukkhanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ
abbhaÒÒaÑsu. Yehi keci anÈgatamaddhÈnaÑ samaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ vÈ
dukkhaÑ abhijÈnissanti, dukkhasamudayaÑ abhijÈnissanti, dukkhanirodhaÑ
abhijÈnissanti, dukkhanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ abhijÈnissanti, imaÒÒeva
te dukkhaÑ abhijÈnissanti, imaÒÒeva te dukkhasamudayaÑ abhijÈnissanti,
imaÒÒeva te dukkhanirodhaÑ abhijÈnissanti, imaÒÒeva te
dukkhanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ abhijÈnissantÊti yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ
-pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati anvaye ÒÈÓaÑ.
Tattha katamaÑ pariye ÒÈÓaÑ, idha bhikkhu parasattÈnaÑ
parapuggalÈnaÑ cetasÈ ceto paricca pajÈnÈti, sarÈgaÑ vÈ cittaÑ “sarÈgaÑ
cittan”ti pajÈnÈti, vÊtarÈgaÑ vÈ cittaÑ “vÊtarÈgaÑ cittan”ti pajÈnÈti, sadosaÑ
vÈ cittaÑ “sadosaÑ cittan”ti pajÈnÈti, vÊtadosaÑ vÈ cittaÑ “vÊtadosaÑ
cittan”ti pajÈnÈti, samohaÑ vÈ cittaÑ “samohaÑ cittan”ti pajÈnÈti,
vÊtamohaÑ vÈ cittaÑ “vÊtamohaÑ cittan”ti pajÈnÈti, saÑkhittaÑ vÈ cittaÑ
“saÑkhittaÑ cittan”ti pajÈnÈti, vikkhittaÑ vÈ cittaÑ “vikkhittaÑ cittan”ti
pajÈnÈti, mahaggataÑ vÈ cittaÑ “mahaggataÑ cittan”ti pajÈnÈti,
amahaggataÑ vÈ cittaÑ “amahaggataÑ cittan”ti pajÈnÈti, sa-uttaraÑ vÈ
cittaÑ “sa-uttaraÑ cittan”ti pajÈnÈti, anuttaraÑ vÈ cittaÑ “anuttaraÑ
cittan”ti pajÈnÈti, samÈhitaÑ vÈ cittaÑ “samÈhitaÑ cittan”ti pajÈnÈti,
asamÈhitaÑ vÈ cittaÑ “asamÈhitaÑ cittan”ti pajÈnÈti, vimuttaÑ vÈ cittaÑ
“vimuttaÑ cittan”ti pajÈnÈti, avimuttaÑ vÈ cittaÑ “avimuttaÑ cittan”ti
pajÈnÈtÊti yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi,
idaÑ vuccati pariye ÒÈÓaÑ.
®hapetvÈ dhamme ÒÈÓaÑ anvaye ÒÈÓaÑ pariye ÒÈÓaÑ avasesÈ paÒÒÈ
sammutiÒÈÓaÑ. (4)
797. Tattha katamÈ paÒÒÈ ÈcayÈya no apacayÈya, kÈmÈvacarakusale

paÒÒÈ ÈcayÈya no apacayÈya, cat|su maggesu paÒÒÈ
______________________________________________________________
1. AbbhaÒÒiÑsu (SyÈ) evamuparipi.
apacayÈya no ÈcayÈya, r|pÈvacarÈr|pÈvacarakusale paÒÒÈ ÈcayÈya ceva

apacayÈya ca, avasesÈ paÒÒÈ neva ÈcayÈya no apacayÈya. (5)
798. Tattha katamÈ paÒÒÈ nibbidÈya no paÔivedhÈya, yÈya paÒÒÈya

kÈmesu vÊtarÈgo hoti na ca abhiÒÒÈyo paÔivijjhati na ca saccÈni, ayaÑ
vuccati paÒÒÈ nibbidÈya no paÔivedhÈya. Sveva paÒÒÈya kÈmesu vÊtarÈgo
samÈno abhiÒÒÈyo paÔivijjhati na ca saccÈni, ayaÑ vuccati paÒÒÈ
paÔivedhÈya no nibbidÈya. Cat|su maggesu paÒÒÈ nibbidÈya ceva
paÔivedhÈya ca, avasesÈ paÒÒÈ neva nibbidÈya no paÔivedhÈya. (6)
799. Tattha katamÈ hÈnabhÈginÊ paÒÒÈ, paÔhamassa jhÈnassa lÈbhiÑ

kÈmasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti hÈnabhÈginÊ paÒÒÈ,
tadanudhammatÈ sati santiÔÔhati ÔhitibhÈginÊ paÒÒÈ. AvitakkasahagatÈ
saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti visesabhÈginÊ paÒÒÈ, nibbidÈsahagatÈ
saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti virÈg|pasaÒhitÈ nibbedhabhÈginÊ paÒÒÈ.
Dutiyassa jhÈnassa lÈbhiÑvitakkasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti
hÈnabhÈginÊ paÒÒÈ, tadanudhammatÈ sati santiÔÔhati ÔhitibhÈginÊ paÒÒÈ,
upekkhÈsahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti visesabhÈginÊ paÒÒÈ,
nibbidÈsahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti virÈg|pasaÒhitÈ
nibbedhabhÈginÊ paÒÒÈ. Tatiyassa jhÈnassa lÈbhiÑ pÊtisukhasahagatÈ
saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti hÈnabhÈginÊ paÒÒÈ, tadanudhammatÈ sati
santiÔÔhati ÔhitibhÈginÊ paÒÒÈ. AdukkhamasukhasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ
samudÈcaranti visesabhÈginÊ paÒÒÈ, nibbidÈsahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ
samudÈcaranti virÈg|pasaÒhitÈ nibbedhabhÈginÊ paÒÒÈ. Catutthassa jhÈnassa
lÈbhiÑ upekkhÈsahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti hÈnabhÈginÊ
paÒÒÈ, tadanudhammatÈ sati santiÔÔhati ÔhitibhÈginÊ paÒÒÈ.
ŒkÈsÈnaÒcÈyatanasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti visesabhÈginÊ
paÒÒÈ, nibbidÈsahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti virÈg|pasaÒhitÈ
nibbedhabhÈginÊ paÒÒÈ. ŒkÈsÈnaÒcÈyatanassa lÈbhiÑ r|pasahagatÈ
saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti hÈnabhÈginÊ paÒÒÈ, tadanudhammatÈ sati
santiÔÔhati
344 Vibha~gapÈÄi
ÔhitibhÈginÊ paÒÒÈ. ViÒÒÈÓaÒcÈyatanasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ

samudÈcaranti virÈg|pasaÒhitÈ nibbedhabhÈginÊ paÒÒÈ.
ViÒÒÈÓaÒcÈyatanassa lÈbhiÑ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ
samudÈcaranti hÈnabhÈginÊ paÒÒÈ, tadanudhammatÈ sati santiÔÔhati
ÔhitibhÈginÊ paÒÒÈ. ŒkiÒcaÒÒÈyatanasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ
samudÈcaranti virÈg|pasaÒhitÈ nibbedhabhÈginÊ paÒÒÈ. ŒkiÒcaÒÒÈyatanassa
lÈbhiÑ viÒÒÈÓaÒcÈyatanasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti
hÈnabhÈginÊ paÒÒÈ, tadanudhammatÈ sati santiÔÔhati ÔhitibhÈginÊ paÒÒÈ,
nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti
visesabhÈginÊ paÒÒÈ, nibbidÈsahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti
virÈg|pasaÒhitÈ nibbedhabhÈginÊ paÒÒÈ. (7)
800. Tattha katamÈ catasso paÔisambhidÈ, atthapaÔisambhidÈ

dhammapaÔisambhidÈ niruttipaÔisambhidÈ paÔibhÈnapaÔisambhidÈ. Atthe
ÒÈÓaÑ atthapaÔisambhidÈ, dhamme ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ, tatra
paÔibhÈnapaÔisambhidÈ, imÈ catasso paÔisambhidÈ. (8)
801. Tattha katamÈ catasso paÔipadÈ, dukkhapaÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ

paÒÒÈ, dukkhapaÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ, sukhapaÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ
paÒÒÈ, sukhapaÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ dukkhapaÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ, kicchena kasirena
samÈdhiÑ uppÈdentassa dandhaÑ taÓÔhÈnaÑ abhijÈnantassa yÈ uppajjati
dukkhapaÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ dukkhapaÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ, kicchena kasirena
samÈdhiÑ uppÈdentassa khippaÑ taÓÔhÈnaÑ abhijÈnantassa yÈ uppajjati
dukkhapaÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ sukhapaÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ, akicchena akasirena

samÈdhiÑ uppÈdentassa dandhaÑ taÓÔhÈnaÑ abhijÈnantassa yÈ uppajjati
sukhapaÔipadÈ dandhÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ sukhapaÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ, akicchena akasirena
samÈdhiÑ uppÈdentassa khippaÑ taÓÔhÈnaÑ abhijÈnantassa yÈ uppajjati
sukhapaÔipadÈ khippÈbhiÒÒÈ paÒÒÈ. ImÈ catasso paÔipadÈ. (9)
802. Tattha katamÈni cattÈri ÈrammaÓÈni, parittÈ parittÈrammaÓÈ paÒÒÈ,

parittÈ appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ, appamÈÓÈ parittÈrammaÓÈ paÒÒÈ,
appamÈÓÈ appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ parittÈ parittÈrammaÓÈ paÒÒÈ, samÈdhissa na
nikÈmalÈbhissa ÈrammaÓaÑ thokaÑ pharantassa yÈ uppajjati paÒÒÈ
pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati parittÈ
parittÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ parittÈ appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ, samÈdhissa na
nikÈmalÈbhissa ÈrammaÓaÑ vipulaÑ pharantassa yÈ uppajjati paÒÒÈ
pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati parittÈ
appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ appamÈÓÈ parittÈrammaÓÈ paÒÒÈ, samÈdhissa
nikÈmalÈbhissa ÈrammaÓaÑ thokaÑ pharantassa yÈ uppajjati paÒÒÈ
pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati appamÈÓÈ
parittÈrammaÓÈ paÒÒÈ.
Tattha katamÈ appamÈÓÈ appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ, samÈdhissa
nikÈmalÈbhissa ÈrammaÓaÑ vipulaÑ pharantassa yÈ uppajjati paÒÒÈ
pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, ayaÑ vuccati appamÈÓÈ
appamÈÓÈrammaÓÈ paÒÒÈ. ImÈni cattÈri ÈrammaÓÈni. (10)
Maggasama~gissa ÒÈÓaÑ jarÈmaraÓepetaÑ ÒÈÓaÑ,
jarÈmaraÓasamudayepetaÑ ÒÈÓaÑ, jarÈmaraÓanirodhepetaÑ ÒÈÓaÑ,
jarÈmaraÓanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈyapetaÑ ÒÈÓaÑ.
346 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamaÑ jarÈmaraÓe ÒÈÓaÑ, jarÈmaraÓaÑ Èrabbha yÈ uppajjati

paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati
jarÈmaraÓe ÒÈÓaÑ.
JarÈmaraÓasamudayaÑ Èrabbha -pa-. JarÈmaraÓanirodhaÑ Èrabbha
-pa-. JarÈmaraÓanirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ Èrabbha yÈ uppajjati paÒÒÈ
pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati
jarÈmaraÓanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya ÒÈÓaÑ. (11)
803. Dhammasama~gissa ÒÈÓaÑ jÈtiyÈpetaÑ ÒÈÓaÑ -pa- bhavepetaÑ

ÒÈÓaÑ -pa- upÈdÈnepetaÑ ÒÈÓaÑ -pa- taÓhÈyapetaÑ ÒÈÓaÑ -pa-
vedanÈyapetaÑ ÒÈÓaÑ -pa- phassepetaÑ ÒÈÓaÑ -pa- saÄÈyatanepetaÑ
ÒÈÓaÑ -pa- nÈmar|pepetaÑ ÒÈÓaÑ -pa- viÒÒÈÓepetaÑ ÒÈÓaÑ -pa-
sa~khÈresupetaÑ ÒÈÓaÑ, sa~khÈrasamudayepetaÑ ÒÈÓaÑ,
sa~khÈranirodhepetaÑ ÒÈÓaÑ, sa~khÈranirodhagÈminiyÈ paÔipadÈyapetaÑ
ÒÈÓaÑ. (10-21)
Tattha katamaÑ sa~khÈresu ÒÈÓaÑ, sa~khÈre Èrabbha yÈ uppajjati
paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati
sa~khÈresu ÒÈÓaÑ.
Sa~khÈrasamudayaÑ Èrabbha -pasa~khÈranirodhaÑ Èrabbha -pa-
sa~khÈranirodhagÈminiÑ paÔipadaÑ Èrabbha yÈ uppajjati paÒÒÈ pajÈnanÈ
-pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ vuccati
sa~khÈranirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya ÒÈÓaÑ. EvaÑ catubbidhena
ÒÈÓavatthu.
CatukkaÑ.
_____
5. PaÒcakaniddesa
804. Tattha katamo paÒca~giko sammÈsamÈdhi, pÊtipharaÓatÈ,
sukhapharaÓatÈ, cetopharaÓatÈ, ÈlokapharaÓatÈ, paccavekkhaÓÈ nimittaÑ.
DvÊsu jhÈnesu paÒÒÈ pÊtipharaÓatÈ, tÊsu jhÈnesu paÒÒÈ sukhapharaÓatÈ,
paracitte ÒÈÓaÑ cetopharaÓatÈ, dibbacakkhu ÈlokapharaÓatÈ, tamhÈ tamhÈ
samÈdhimhÈ vuÔÔhitassa paccavekkhaÓÈÒÈÓaÑ paccavekkhaÓÈnimittaÑ,
ayaÑ vuccati paÒca~giko sammÈsamÈdhi.
Tattha katamo paÒcaÒÈÓiko sammÈsamÈdhi, “ayaÑ samÈdhi

paccuppannasukho ceva ÈyatiÒca sukhavipÈko”ti paccattaÒÒeva ÒÈÓaÑ
uppajjati, “ayaÑ samÈdhi ariyo nirÈmiso”ti paccattaÒÒeva ÒÈÓaÑ uppajjati,
“ayaÑ samÈdhi akÈpurisasevito”ti paccattaÒÒeva ÒÈÓaÑ uppajjati, “ayaÑ
samÈdhi santo paÓÊto paÔippassaddhaladdho ekodibhÈvÈdhigato na
sasa~khÈraniggayhavÈritagato”ti paccattaÒÒeva ÒÈÓaÑ uppajjati, “so kho
panÈhaÑ imaÑ samÈdhiÑ sato samÈpajjÈmi sato vuÔÔhahÈmÊ”ti
paccattaÒÒeva ÒÈÓaÑ uppajjati, ayaÑ paÒcaÒÈÓiko sammÈsamÈdhi. EvaÑ
paÒcavidhena ÒÈÓavatthu.
PaÒcakaÑ.
_____
6. Chakkaniddesa
805. Tattha katamÈ chasu abhiÒÒÈsu paÒÒÈ, iddhividhe ÒÈÓaÑ,
sotadhÈtuvisuddhiyÈ ÒÈÓaÑ, paracitte ÒÈÓaÑ, pubbenivÈsÈnussatiyÈ ÒÈÓaÑ,
sattÈnaÑ cut|papÈte ÒÈÓaÑ, ÈsavÈnaÑ khaye ÒÈÓaÑ, imÈ chasu abhiÒÒÈsu
paÒÒÈ. EvaÑ chabbidhena ÒÈÓavatthu.
7. Sattakaniddesa
806. Tattha katamÈni sattasattati ÒÈÓavatth|ni, “jÈtipaccayÈ
jarÈmaraÓan”ti ÒÈÓaÑ, asati jÈtiyÈ “natthi jarÈmaraÓan”ti ÒÈÓaÑ, atÊtampi
addhÈnaÑ “jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓan”ti ÒÈÓaÑ, asati jÈtiyÈ “natthi jarÈ
maraÓan”ti ÒÈÓaÑ, anÈgatampi “addhÈnaÑ jÈtipaccayÈ jarÈmaraÓan”ti
ÒÈÓaÑ, asati jÈtiyÈ “natthi jarÈmaraÓan”ti ÒÈÓaÑ, yampissa taÑ
dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ, tampi “khayadhammaÑ vayadhammaÑ
virÈgadhammaÑ nirodhadhamman”ti ÒÈÓaÑ, “bhavapaccayÈ jÈtÊ”ti ÒÈÓaÑ
-pa- “upÈdÈnapaccayÈ bhavo”ti ÒÈÓaÑ -pa- “taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnan”ti
ÒÈÓaÑ -pa- “vedanÈpaccayÈ taÓhÈ”ti ÒÈÓaÑ -pa- “phassapaccayÈ vedanÈ”ti
ÒÈÓaÑ -pa- “saÄÈyatanapaccayÈ phasso”ti ÒÈÓaÑ -pa- “nÈmar|papaccayÈ
saÄÈyatanan”ti ÒÈÓaÑ -pa- “viÒÒÈÓapaccayÈ nÈmar|pan”ti ÒÈÓaÑ -pa-
“sa~khÈrapaccayÈ viÒÒÈÓan”ti ÒÈÓaÑ -pa- “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti
ÒÈÓaÑ. Asati avijjÈya “natthi sa~khÈrÈ”ti ÒÈÓaÑ, “atÊtampi addhÈnaÑ
avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti ÒÈÓaÑ, asati avijjÈya “natthi sa~khÈrÈ”ti ÒÈÓaÑ,
anÈgatampi
348 Vibha~gapÈÄi
addhÈnaÑ “avijjÈpaccayÈ sa~khÈrÈ”ti ÒÈÓaÑ, asati avijjÈya “natthi

sa~khÈrÈ”ti ÒÈÓaÑ, yampissa taÑ dhammaÔÔhitiÒÈÓaÑ, tampi
“khayadhammaÑ vayadhammaÑ virÈgadhammaÑ nirodhadhamman”ti
ÒÈÓaÑ, imÈni sattasattati ÒÈÓavatth|ni. EvaÑ sattavidhena ÒÈÓavatthu.
8. AÔÔhakaniddesa
807. Tattha katamÈ cat|su maggesu cat|su phalesu paÒÒÈ,
sotÈpattimagge paÒÒÈ, sotÈpattiphale paÒÒÈ, sakadÈgÈmimagge paÒÒÈ,
sakadÈgÈmiphale paÒÒÈ, anÈgÈmimagge paÒÒÈ, anÈgÈmiphale paÒÒÈ,
arahattamagge paÒÒÈ, arahattaphale paÒÒÈ, imÈ cat|su maggesu cat|su
phalesu paÒÒÈ. EvaÑ aÔÔhavidhena ÒÈÓavatthu.
9. Navakaniddesa
808. Tattha katamÈ navasu anupubbavihÈrasamÈpattÊsu paÒÒÈ,
paÔhamajjhÈnasamÈpattiyÈ paÒÒÈ, dutiyajjhÈnasamÈpattiyÈ paÒÒÈ,
tatiyajjhÈnasamÈpattiyÈ paÒÒÈ, catutthajjhÈnasamÈpattiyÈ paÒÒÈ,
ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpattiyÈ paÒÒÈ, viÒÒÈÓaÒcÈyatanasamÈpattiyÈ paÒÒÈ,
ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpattiyÈ paÒÒÈ, nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattiyÈ
paÒÒÈ, saÒÒÈvedayitanirodhasamÈpattiyÈ vuÔÔhitassa paccavekkhaÓÈ ÒÈÓaÑ,
imÈ navasu anupubbavihÈrasamÈpattÊsu paÒÒÈ. EvaÑ navavidhena
ÒÈÓavatthu.
10. Dasakaniddesa
809. Tattha katamaÑ TathÈgatassa ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca
aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ. Idha TathÈgato “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso
yaÑ diÔÔhisampanno puggalo kaÒci sa~khÈraÑ niccato upagaccheyya netaÑ
ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ puthujjano kaÒci
sa~khÈraÑ niccato upagaccheyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti,
“aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ diÔÔhisampanno puggalo kaÒci sa~khÈraÑ
sukhato upagaccheyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ
vijjati yaÑ puthujjano kaÒci sa~khÈraÑ sukhato upagaccheyya “ÔhÈnametaÑ
vijjatÊ”ti pajÈnÈti,
“aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ diÔÔhisampanno puggalo kaÒci dhammaÑ

atthato upagaccheyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ
vijjati, yaÑ puthujjano kaÒci dhammaÑ atthato upagaccheyya ÔhÈnametaÑ
vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ diÔÔhisampanno puggalo
mÈtaraÑ jÊvitÈ voropeyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho
etaÑ vijjati, yaÑ puthujjano mÈtaraÑ jÊvitÈ voropeyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti
pajÈnÈti, “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ diÔÔhisampanno puggalo pitaraÑ
jÊvitÈ voropeyya -pa- arahantaÑ jÊvitÈ voropeyya -pa- paduÔÔhena cittena
TathÈgatassa lohitaÑ uppÈdeyya -pa- saÑghaÑ bhindeyya -pa- aÒÒaÑ
SatthÈraÑ uddiseyya -pa- aÔÔhamaÑ bhavaÑ nibbatteyya netaÑ ÔhÈnaÑ
vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ puthujjano aÔÔhamaÑ
bhavaÑ nibbatteyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti.
“AÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ ekissÈ lokadhÈtuyÈ dve arahanto
SammÈsambuddhÈ apubbaÑ acarimaÑ uppajjeyyuÑ netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti
pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ ekissÈ lokadhÈtuyÈ eko ArahaÑ
SammÈsambuddho uppajjeyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “aÔÔhÈnametaÑ
anavakÈso yaÑ ekissÈ lokadhÈtuyÈ dve rÈjÈno cakkavattÊ1 apubbaÑ
acarimaÑ uppajjeyyuÑ netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ
vijjati yaÑ ekissÈ lokadhÈtuyÈ eko rÈjÈ cakkavattÊ uppajjeyya ÔhÈnametaÑ
vijjatÊ”ti pajÈnÈti.
“AÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ itthÊ ArahaÑ assa SammÈsambuddho
netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ puriso
ArahaÑ SammÈsambuddho ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “aÔÔhÈnametaÑ
anavakÈso yaÑ itthÊ rÈjÈ assa cakkavattÊ netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti,
“ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ puriso rÈjÈ assa cakkavattÊ ÔhÈnametaÑ
vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ itthÊ SakkattaÑ kareyya,
mÈrattaÑ kareyya, brahmattaÑ kareyya, netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti,
“ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ puriso SakkattaÑ kareyya, mÈrattaÑ
kareyya, brahmattaÑ kareyya, ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti.
______________________________________________________________
1. Cakkavatti (SÊ, SyÈ)
350 Vibha~gapÈÄi
“AÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ kÈyaduccaritassa iÔÔho kanto manÈpo

vipÈko nibbatteyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ
vijjati yaÑ kÈyaduccaritassa aniÔÔho akanto amanÈpo vipÈko nibbatteyya
ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ
vacÊduccaritassa -pa- yaÑ manoduccaritassa iÔÔho kanto manÈpo vipÈko
nibbatteyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ
vacÊduccaritassa -pa- yaÑ manoduccaritassa aniÔÔho akanto amanÈpo vipÈko
nibbatteyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti.
“AÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ kÈyasucaritassa aniÔÔho akanto amanÈpo
vipÈko nibbatteyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ
vijjati yaÑ kÈyasucaritassa iÔÔho kanto manÈpo vipÈko nibbatteyya
ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ
vacÊsucaritassa -pa- yaÑ manosucaritassa aniÔÔho akanto amanÈpo vipÈko
nibbatteyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ
vacÊsucaritassa -pa- yaÑ manosucaritassa iÔÔho kanto manÈpo vipÈko
nibbatteyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti.
“AÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ kÈyaduccaritasama~gÊ tannidÈnaÑ
tappaccayÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ
upapajjeyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ
kÈyaduccaritasama~gÊ tannidÈnaÑ tappaccayÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ
apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ nirayaÑ upapajjeyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti
pajÈnÈti, “aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ vacÊduccaritasama~gÊ -pa- yaÑ
manoduccaritasama~gÊ tannidÈnaÑ tappaccayÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ
sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjeyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti,
“ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ vacÊduccaritasama~gÊ -pa- yaÑ
manoduccaritasama~gÊ tannidÈnaÑ tappaccayÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ
apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ nirayaÑ upapajjeyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti
pajÈnÈti.
“AÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ kÈyasucaritasama~gÊ tannidÈnaÑ
tappaccayÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ
nirayaÑ upapajjeyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ
vijjati yaÑ kÈyasucaritasama~gÊ tannidÈnaÑ tappaccayÈ kÈyassa bhedÈ
paraÑ maraÓÈ
sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjeyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti,

“aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso yaÑ vacÊsucaritasama~gÊ -pa- yaÑ
manosucaritasama~gÊ tannidÈnaÑ tappaccayÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ
apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ nirayaÑ upapajjeyya netaÑ ÔhÈnaÑ vijjatÊ”ti
pajÈnÈti, “ÔhÈnaÒca kho etaÑ vijjati yaÑ vacÊsucaritasama~gÊ -pa- yaÑ
manosucaritasama~gÊ tannidÈnaÑ tappaccayÈ kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ
sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjeyya ÔhÈnametaÑ vijjatÊ”ti pajÈnÈti, ye ye
dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ het| paccayÈ upÈdÈya taÑ taÑ ÔhÈnaÑ
ye ye dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ na het| appaccayÈ upÈdÈya taÑ
taÑ aÔÔhÈnanti yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, idaÑ TathÈgatassa ÔhÈnaÒca ÔhÈnato aÔÔhÈnaÒca aÔÔhÈnato
yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ. (1)
810. Tattha katamaÑ TathÈgatassa atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ

kammasamÈdÈnÈnaÑ ÔhÈnaso hetuso vipÈkaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ, idha
TathÈgato pajÈnÈti, atthekaccÈni pÈpakÈni kammasamÈdÈnÈni
gatisampattipaÔibÈÄhÈni na vipaccanti, atthekaccÈni pÈpakÈni
kammasamÈdÈnÈni upadhisampattipaÔibÈÄhÈni na vipaccanti, atthekaccÈni
pÈpakÈni kammasamÈdÈnÈni kÈlasampattipaÔibÈÄhÈni na vipaccanti,
atthekaccÈni pÈpakÈni kammasamÈdÈnÈni payogasampattipaÔibÈÄhÈni na
vipaccanti.
AtthekaccÈni pÈpakÈni kammasamÈdÈnÈni gativipattiÑ Ègamma
vipaccanti, atthekaccÈni pÈpakÈni kammasamÈdÈnÈni upadhivipattiÑ
Ègamma vipaccanti, atthekaccÈni pÈpakÈni kammasamÈdÈnÈni kÈlavipattiÑ
Ègamma vipaccanti, atthekaccÈni pÈpakÈni kammasamÈdÈnÈni
payogavipattiÑ Ègamma vipaccanti.
AtthekaccÈni kalyÈÓÈni kammasamÈdÈnÈni gativipattipaÔibÈÄhÈni na
vipaccanti, atthekaccÈni kalyÈÓÈni kammasamÈdÈnÈni
upadhivipattipaÔibÈÄhÈni na vipaccanti, atthekaccÈni kalyÈÓÈni
kammasamÈdÈnÈni kÈlavipattipaÔibÈÄhÈni na vipaccanti, atthekaccÈni
kalyÈÓÈni kammasamÈdÈnÈni payogavipattipaÔibÈÄhÈni na vipaccanti.
AtthekaccÈni kalyÈÓÈni kammasamÈdÈnÈni gatisampattiÑ Ègamma
vipaccanti, atthekaccÈni kalyÈÓÈni kammasamÈdÈnÈni upadhisampattiÑ
Ègamma vipaccanti, atthekaccÈni kalyÈÓÈni kammasamÈdÈnÈni
kÈlasampattiÑ Ègamma vipaccanti,
352 Vibha~gapÈÄi
atthekaccÈni kalyÈÓÈni kammasamÈdÈnÈni payogasampattiÑ Ègamma

vipaccantÊti yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, idaÑ TathÈgatassa atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ
kammasamÈdÈnÈnaÑ ÔhÈnaso hetuso vipÈkaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ. (2)
811. Tattha katamaÑ TathÈgatassa sabbatthagÈminiÑ paÔipadaÑ

yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ, idha TathÈgato “ayaÑ maggo ayaÑ paÔipadÈ
nirayagÈmÊ”ti1 pajÈnÈti, “ayaÑ maggo ayaÑ paÔipadÈ
tiracchÈnayonigÈmÊ”ti2 pajÈnÈti, “ayaÑ maggo ayaÑ paÔipadÈ
pettivisayagÈmÊ”ti pajÈnÈti, “ayaÑ maggo ayaÑ paÔipadÈ
manussalokagÈmÊ”ti pajÈnÈti, “ayaÑ maggo ayaÑ paÔipadÈ devalokagÈmÊ”ti
pajÈnÈti, “ayaÑ maggo ayaÑ paÔipadÈ nibbÈnagÈmÊ”ti pajÈnÈtÊti yÈ tattha
paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ TathÈgatassa
sabbatthagÈminiÑ paÔipadaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ. (3)
812. Tattha katamaÑ TathÈgatassa anekadhÈtunÈnÈdhÈtulokaÑ

yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ, idha TathÈgato khandhanÈnattaÑ pajÈnÈti,
ÈyatananÈnattaÑ pajÈnÈti, dhÈtunÈnattaÑ pajÈnÈti,
anekadhÈtunÈnÈdhÈtulokanÈnattaÑ pajÈnÈtÊti yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa-
amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ TathÈgatassa
anekadhÈtunÈnÈdhÈtulokaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ. (4)
813. Tattha katamaÑ TathÈgatassa sattÈnaÑ nÈnÈdhimuttikataÑ

yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ, idha TathÈgato pajÈnÈti “santi sattÈ hÊnÈdhimuttikÈ,
santi sattÈ paÓÊtÈdhimuttikÈ. HÊnÈdhimuttikÈ sattÈ hÊnÈdhimuttike satte
sevanti bhajanti payirupÈsanti. PaÓÊtÈdhimuttikÈ sattÈ paÓÊtÈdhimuttike satte
sevanti bhajanti payirupÈsanti.
AtÊtampi addhÈnaÑ hÊnÈdhimuttikÈ sattÈ hÊnÈdhimuttike satte seviÑsu
bhajiÑsu payirupÈsiÑsu. PaÓÊtÈdhimuttikÈ sattÈ paÓÊtÈdhimuttike satte
seviÑsu bhajiÑsu payirupÈsiÑsu.
AnÈgatampi addhÈnaÑ hÊnÈdhimuttikÈ sattÈ hÊnÈdhimuttike satte
sevissanti bhajissanti payirupÈsissanti. PaÓÊtÈdhimuttikÈ sattÈ
______________________________________________________________
1. NirayagÈminÊti (SyÈ)
2. TiracchÈnagÈminÊti (SyÈ) evamuparipi. AÔÔhakathÈ oloketabbÈ.
paÓÊtÈdhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupÈsissantÊ”ti yÈ tattha

paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ TathÈgatassa
sattÈnaÑ nÈnÈdhimuttikataÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ. (5)
814. Tattha katamaÑ TathÈgatassa parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ

indriyaparopariyattaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ, idha TathÈgato sattÈnaÑ ÈsayaÑ
pajÈnÈti, anusayaÑ pajÈnÈti, caritaÑ pajÈnÈti, adhimuttiÑ pajÈnÈti,
apparajakkhe mahÈrajakkhe tikkhindriye mudindriye svÈkÈre dvÈkÈre
suviÒÒÈpaye duviÒÒÈpaye bhabbÈbhabbe satte pajÈnÈti.
815. Katamo ca sattÈnaÑ Èsayo, “sassato loko”ti vÈ “asassato loko”ti vÈ

“antavÈ loko”ti vÈ “anantavÈ loko”ti vÈ “taÑ jÊvaÑ taÑ sarÊran”ti vÈ
“aÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊran”ti vÈ “hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ “na
hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ “hoti ca na ca hoti tathÈgato paraÑ
maraÓÈ”ti vÈ “neva hoti na na hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ iti
bhavadiÔÔhisannissitÈ vÈ sattÈ honti vibhavadiÔÔhisannissitÈ vÈ, ete vÈ pana
ubho ante anupagamma idappaccayatÈ paÔiccasamuppannesu dhammesu
anulomikÈ khanti paÔiladdhÈ hoti yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ, ayaÑ sattÈnaÑ Èsayo.
816. Katamo ca sattÈnaÑ anusayo, sattÈnusayÈ kÈmarÈgÈnusayo

paÔighÈnusayo mÈnÈnusayo diÔÔhÈnusayo vicikicchÈnusayo bhavarÈgÈnusayo
avijjÈnusayo, yaÑ loke piyar|paÑ sÈtar|paÑ, ettha sattÈnaÑ rÈgÈnusayo
anuseti, yaÑ loke appiyar|paÑ asÈtar|paÑ, ettha sattÈnaÑ paÔighÈnusayo
anuseti, iti imesu dvÊsu dhammesu avijjÈnupatitÈ tadekaÔÔho mÈno ca diÔÔhi
ca vicikicchÈ ca daÔÔhabbÈ, ayaÑ sattÈnaÑ anusayo.
817. KatamaÒca sattÈnaÑ caritaÑ, puÒÒÈbhisa~khÈro

apuÒÒÈbhisa~khÈro ÈneÒjÈbhisa~khÈro parittabh|mako vÈ mahÈbh|mako
vÈ, idaÑ sattÈnaÑ caritaÑ.
354 Vibha~gapÈÄi
818. KatamÈ ca sattÈnaÑ adhimutti, santi sattÈ hÊnÈdhimuttikÈ, santi

sattÈ paÓÊtÈdhimuttikÈ, hÊnÈdhimuttikÈ sattÈ hÊnÈdhimuttike satte sevanti
bhajanti payirupÈsanti. PaÓÊtÈdhimuttikÈ sattÈ paÓÊtÈdhimuttike satte sevanti
bhajanti payirupÈsanti.
AtÊtampi addhÈnaÑ hÊnÈdhimuttikÈ sattÈ hÊnÈdhimuttike satte seviÑsu

bhajiÑsu payirupÈsiÑsu. PaÓÊtÈdhimuttikÈ sattÈ paÓÊtÈdhimuttike satte
seviÑsu bhajiÑsu payirupÈsiÑsu.
AnÈgatampi addhÈnaÑ hÊnÈdhimuttikÈ sattÈ hÊnÈdhimuttike satte

sevissanti bhajissanti payirupÈsissanti. PaÓÊtÈdhimuttikÈ sattÈ
paÓÊtÈdhimuttike satte sevissanti bhajissanti payirupÈsissanti, ayaÑ sattÈnaÑ
adhimutti.
819. Katame te sattÈ mahÈrajakkhÈ, dasa kilesavatth|ni lobho doso

moho mÈno diÔÔhi vicikicchÈ thinaÑ uddhaccaÑ ahirikaÑ anottappaÑ,
yesaÑ sattÈnaÑ imÈni dasa kilesavatth|ni ÈsevitÈni bhÈvitÈni bahulÊkatÈni
ussadagatÈni, ime te sattÈ mahÈrajakkhÈ.
820. Katame te sattÈ apparajakkhÈ, yesaÑ sattÈnaÑ imÈni dasa

kilesavatth|ni anÈsevitÈni abhÈvitÈni abahulÊkatÈni anussadagatÈni, ime te
sattÈ apparajakkhÈ.
821. Katame te sattÈ mudindriyÈ, paÒcindriyÈni saddhindriyaÑ

vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ, yesaÑ sattÈnaÑ
imÈni paÒcindriyÈni anÈsevitÈni abhÈvitÈni abahulÊkatÈni anussadagatÈni,
ime te sattÈ mudindriyÈ.
822. Katame te sattÈ tikkhindriyÈ, yesaÑ sattÈnaÑ imÈni paÒcindriyÈni

ÈsevitÈni bhÈvitÈni bahulÊkatÈni ussadagatÈni, ime te sattÈ tikkhindriyÈ.
823. Katame te sattÈ dvÈkÈrÈ, ye te sattÈ pÈpÈsayÈ pÈpÈnusayÈ

pÈpacaritÈ pÈpÈdhimuttikÈ mahÈrajakkhÈ mudindriyÈ, ime te sattÈ dvÈkÈrÈ.
824. Katame te sattÈ svÈkÈrÈ, ye te sattÈ kalyÈÓÈsayÈ kalyÈÓacaritÈ

kalyÈÓÈdhimuttikÈ apparajakkhÈ tikkhindriyÈ, ime te sattÈ svÈkÈrÈ.
825. Katame te sattÈ duviÒÒÈpayÈ, ye ca te sattÈ dvÈkÈrÈ, teva te sattÈ

duviÒÒÈpayÈ. Ye ca te sattÈ svÈkÈrÈ, teva te sattÈ suviÒÒÈpayÈ.
826. Katame te sattÈ abhabbÈ, ye te sattÈ kammÈvaraÓena samannÈgatÈ

kilesÈvaraÓena samannÈgatÈ vipÈkÈvaraÓena samannÈgatÈ assaddhÈ
acchandikÈ duppaÒÒÈ abhabbÈ niyÈmaÑ okkamituÑ kusalesu dhammesu
sammattaÑ, ime te sattÈ abhabbÈ.
827. Katame te sattÈ bhabbÈ, ye te sattÈ na kammÈvaraÓena

samannÈgatÈ na kilesÈvaraÓena samannÈgatÈ na vipÈkÈvaraÓena
samannÈgatÈ saddhÈ chandikÈ paÒÒavanto bhabbÈ niyÈmaÑ okkamituÑ
kusalesu dhammesu sammattaÑ, ime te sattÈ bhabbÈti yÈ tattha paÒÒÈ
pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ TathÈgatassa
parasattÈnaÑ parapuggalÈnaÑ indriyaparopariyattaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ.
(6)
828. Tattha katamaÑ TathÈgatassa

jhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattÊnaÑ saÑkilesaÑ vodÈnaÑ vuÔÔhÈnaÑ
yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ, jhÈyÊti cattÈro jhÈyÊ, atthekacco jhÈyÊ sampattiÑyeva1
samÈnaÑ “vipattÊ”ti pacceti, atthekacco jhÈyÊ vipattiÑyeva2 samÈnaÑ
“sampattÊ”ti pacceti, atthekacco jhÈyÊ sampattiÑyeva samÈnaÑ “sampattÊ”ti
pacceti, atthekacco jhÈyÊ vipattiÑyeva samÈnaÑ “vipattÊ”ti pacceti, ime
cattÈro jhÈyÊ.
Aparepi cattÈro jhÈyÊ, atthekacco jhÈyÊ dandhaÑ samÈpajjati khippaÑ
vuÔÔhÈti, atthekacco jhÈyÊ khippaÑ samÈpajjati dandhaÑ vuÔÔhÈti, atthekacco
______________________________________________________________
1. Sampattiyeva (Ka) 2. Vipattiyeva (Ka)
356 Vibha~gapÈÄi
jhÈyÊ dandhaÑ samÈpajjati dandhaÑ vuÔÔhÈti, atthekacco jhÈyÊ khippaÑ

samÈpajjati khippaÑ vuÔÔhÈti, ime cattÈro jhÈyÊ.
Aparepi cattÈro jhÈyÊ, atthekacco jhÈyÊ samÈdhismiÑ samÈdhikusalo
hoti na samÈdhismiÑ samÈpattikusalo, atthekacco jhÈyÊ samÈdhismiÑ
samÈpattikusalo hoti na samÈdhismiÑ samÈdhikusalo, atthekacco jhÈyÊ
samÈdhismiÑ samÈdhikusalo ca hoti samÈdhismiÑ samÈpattikusalo ca,
atthekacco jhÈyÊ neva samÈdhismiÑ samÈdhikusalo hoti na samÈdhismiÑ
samÈpattikusalo, ime cattÈro jhÈyÊ.
JhÈnanti cattÈri jhÈnÈni, paÔhamaÑ jhÈnaÑ dutiyaÑ jhÈnaÑ tatiyaÑ
jhÈnaÑ catutthaÑ jhÈnaÑ.
Vimokkhoti aÔÔha vimokkhÈ, r|pÊ r|pÈni passati, ayaÑ paÔhamo
vimokkho.
AjjhattaÑ ar|pasaÒÒÊ bahiddhÈ r|pÈni passati, ayaÑ dutiyo vimokkho.
Subhanteva adhimutto hoti, ayaÑ tatiyo vimokkho.
Sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ paÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ
nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ “ananto ÈkÈso”ti ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ
upasampajja viharati, ayaÑ catuttho vimokkho.
Sabbaso ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkamma “anantaÑ viÒÒÈÓan”ti
viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ upasampajja viharati, ayaÑ paÒcamo vimokkho.
Sabbaso viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkamma “natthi kiÒci”ti
ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ upasampajja viharati, ayaÑ chaÔÔho vimokkho.
Sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ
upasampajja viharati, ayaÑ sattamo vimokkho.
Sabbaso nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
saÒÒÈvedayitanirodhaÑ upasampajja viharati, ayaÑ aÔÔhamo vimokkho.
SamÈdhÊti tayo samÈdhÊ, savitakkasavicÈro samÈdhi,
avitakkavicÈramatto samÈdhi, avitakka-avicÈro samÈdhi.
SamÈpattÊti nava anupubbavihÈrasamÈpattiyo, paÔhamajjhÈnasamÈpatti

dutiyajjhÈnasamÈpatti tatiyajjhÈnasamÈpatti catutthajjhÈnasamÈpatti
ÈkÈsÈnaÒcÈyatanasamÈpatti viÒÒÈÓaÒcÈyatanasamÈpatti
ÈkiÒcaÒÒÈyatanasamÈpatti nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpatti
saÒÒÈvedayitanirodhasamÈpatti.
SaÑkilesanti hÈnabhÈgiyo dhammo. VodÈnanti visesabhÈgiyo dhammo,
vuÔÔhÈnanti vodÈnampi vuÔÔhÈnaÑ, tamhÈ tamhÈ samÈdhimhÈ vuÔÔhÈnampi
vuÔÔhÈnanti yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, idaÑ TathÈgatassa jhÈnavimokkhasamÈdhisamÈpattÊnaÑ
saÑkilesaÑ vodÈnaÑ vuÔÔhÈnaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ. (7)
829. Tattha katamaÑ TathÈgatassa pubbenivÈsÈnussati yathÈbh|taÑ

ÒÈÓaÑ, idha TathÈgato anekavihitaÑ pubbenivÈsaÑ anussarati.
SeyyathidaÑ, ekampi jÈtiÑ dvepi jÈtiyo tissopi jÈtiyo catassopi jÈtiyo
paÒcapi jÈtiyo dasapi jÈtiyo vÊsampi jÈtiyo tiÑsampi jÈtiyo cattÈlÊsampi
jÈtiyo paÒÒÈsampi jÈtiyo jÈtisatampi jÈtisahassampi jÈtisatasahassampi
anekepi saÑvaÔÔakappe anekepi vivaÔÔakappe anekepi saÑvaÔÔavivaÔÔakappe
“amutrÈsiÑ evaÑnÈmo evaÑgotto evaÑvaÓÓo evamÈhÈro
evaÑsukhadukkhappaÔisaÑvedÊ evamÈyupariyanto, so tato cuto amutra
udapÈdiÑ, tatrÈpÈsiÑ evaÑnÈmo evaÑgotto evaÑvaÓÓo evamÈhÈro
evaÑsukhadukkhappaÔisaÑvedÊ evamÈyupariyanto, so tato cuto
idh|papanno”ti iti sÈkÈraÑ sa-uddesaÑ anekavihitaÑ pubbenivÈsaÑ
anussaratÊti yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo
sammÈdiÔÔhi, idaÑ TathÈgatassa pubbenivÈsÈnussati yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ.
(8)
830. Tattha katamaÑ TathÈgatassa sattÈnaÑ cut|papÈtaÑ yathÈbh|taÑ

ÒÈÓaÑ, idha TathÈgato dibbena cakkhunÈ visuddhena atikkantamÈnusakena
satte passati cavamÈne upapajjamÈne hÊne paÓÊte suvaÓÓe dubbaÓÓe sugate
duggate, yathÈkamm|page satte pajÈnÈti “ime vata bhonto sattÈ
kÈyaduccaritena samannÈgatÈ vacÊduccaritena samannÈgatÈ
358 Vibha~gapÈÄi
manoduccaritena samannÈgatÈ ariyÈnaÑ upavÈdakÈ micchÈdiÔÔhikÈ

micchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈ, te kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ apÈyaÑ
duggatiÑ vinipÈtaÑ nirayaÑ upapannÈ, ime vÈ pana bhonto sattÈ
kÈyasucaritena samannÈgatÈ vacÊsucaritena samannÈgatÈ manosucaritena
samannÈgatÈ ariyÈnaÑ anupavÈdakÈ sammÈdiÔÔhikÈ
sammÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈ, te kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ
saggaÑ lokaÑ upapannÈ”ti, iti dibbena cakkhunÈ visuddhena
atikkantamÈnusakena satte passati cavamÈne upapajjamÈne hÊne paÓÊte
suvaÓÓe dubbaÓÓe sugate duggate, yathÈkamm|page satte pajÈnÈtÊti yÈ
tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi, idaÑ
TathÈgatassa sattÈnaÑ cut|papÈtaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ. (9)
831. Tattha katamaÑ TathÈgatassa ÈsavÈnaÑ khayaÑ yathÈbh|taÑ

ÒÈÓaÑ, idha TathÈgato ÈsavÈnaÑ khayÈ anÈsavaÑ cetovimuttiÑ
paÒÒÈvimuttiÑ diÔÔheva dhamme sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ upasampajja
viharatÊti yÈ tattha paÒÒÈ pajÈnanÈ -pa- amoho dhammavicayo sammÈdiÔÔhi,
idaÑ TathÈgatassa ÈsavÈnaÑ khayaÑ yathÈbh|taÑ ÒÈÓanti. (10)
©ÈÓavibha~go niÔÔhito.
17. Khuddakavatthuvibha~ga
1. EkakamÈtikÈ
832. JÈtimado, gottamado, Èrogyamado, yobbanamado, jÊvitamado,
lÈbhamado, sakkÈramado, garukÈramado, purekkhÈramado, parivÈramado,
bhogamado, vaÓÓamado, sutamado, paÔibhÈnamado, rattaÒÒumado,
piÓÉapÈtikamado, anavaÒÒÈtamado, iriyÈpathamado, iddhimado, yasamado,
sÊlamado, jhÈnamado, sippamado, Èrohamado, pariÓÈhamado,
saÓÔhÈnamado, pÈrip|rimado, mado, pamÈdo, thambho, sÈrambho,
atricchatÈ, mahicchatÈ, pÈpicchatÈ, si~gaÑ, tintiÓaÑ, cÈpalyaÑ,
asabhÈgavutti, arati, tandÊ, vijambhitÈ, bhattasammado, cetaso ca lÊnattaÑ1,
kuhanÈ, lapanÈ, nemittikatÈ, nippesikatÈ, lÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsanatÈ2
“seyyohamasmÊ”ti mÈno, “sadisohamasmÊ”ti mÈno, “hÊno hamasmÊ”ti mÈno,
seyyassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno, seyyassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno,
seyyassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno, sadisassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno,
sadisassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno, sadisassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno,
hÊnassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno, hÊnassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno, “hÊnassa
hÊnohamasmÊ”ti mÈno, mÈno, atimÈno, mÈnÈtimÈno, omÈno, adhimÈno,
asmimÈno, micchÈmÈno, ÒÈtivitakko, janapadavitakko, amaravitakko,
parÈnuddayatÈpaÔisaÑyutto vitakko, lÈbhasakkÈrasilokapaÔisaÑyutto
vitakko, anavaÒÒattipaÔisaÑyutto vitakko.
EkakaÑ.
_____
2. DukamÈtikÈ
833. Kodho ca upanÈho ca. Makkho ca paÄÈso3 ca. IssÈ ca
macchariyaÒca. MÈyÈ ca sÈÔheyyaÒca. AvijjÈ ca bhavataÓhÈ
______________________________________________________________
1. Cetaso lÊnattaÑ (SyÈ) 2. NijigiÑsanatÈ (SÊ), jigiÑsanatÈ (SyÈ)
3. PalÈso (SÊ, SyÈ)
360 Vibha~gapÈÄi
ca. BhavadiÔÔhi ca vibhavadiÔÔhi ca. SassatadiÔÔhi ca ucchedadiÔÔhi ca.

AntavÈdiÔÔhi ca anantavÈdiÔÔhi ca. PubbantÈnudiÔÔhi ca aparantÈnudiÔÔhi ca.
AhirikaÒca anottappaÒca. DovacassatÈ ca pÈpamittatÈ ca. Anajjavo ca
amaddavo ca. Akkhanti ca asoraccaÒca. AsÈkhalyaÒca appaÔisanthÈro ca.
Indriyesu aguttadvÈratÈ ca bhojane amattaÒÒutÈ ca. MuÔÔhassaccaÒca
asampajaÒÒaÒca. SÊlavipatti ca diÔÔhivipatti ca. AjjhattasaÑyojanaÒca
bahiddhÈsaÑyojanaÒca.
DukaÑ.
_____
3. TikamÈtikÈ
834. TÊÓi akusalam|lÈni, tayo akusalavitakkÈ, tisso akusalasaÒÒÈ, tisso
akusaladhÈtuyo, tÊÓi duccaritÈni, tayo ÈsavÈ, tÊÓi saÑyojanÈni, tisso taÓhÈ,
aparÈpi tisso taÓhÈ, tisso esanÈ, tisso vidhÈ, tÊÓi bhayÈni, tÊÓi tamÈni, tÊÓi
titthÈyatanÈni, tayo kiÒcanÈ, tÊÓi a~gaÓÈni, tÊÓi malÈni, tÊÓi visamÈni,
aparÈnipi tÊÓi visamÈni, tayo aggÊ, tayo kasÈvÈ, aparepi tayo kasÈvÈ.
AssÈdadiÔÔhi attÈnudiÔÔhi micchÈdiÔÔhi. Arati vihesÈ adhammacariyÈ.
DovacassatÈ pÈpamittatÈ nÈnattasaÒÒÈ. UddhaccaÑ kosajjaÑ pamÈdo.
AsantuÔÔhitÈ asampajaÒÒatÈ mahicchatÈ. AhirikaÑ anottappaÑ pamÈdo.
AnÈdariyaÑ dovacassatÈ pÈpamittatÈ. AssaddhiyaÑ avadaÒÒutÈ kosajjaÑ.
UddhaccaÑ asaÑvaro dussÊlyaÑ. AriyÈnaÑ adassanakamyatÈ saddhammaÑ
asotukamyatÈ upÈrambhacittatÈ. MuÔÔhassaccaÑ asampajaÒÒaÑ cetaso
vikkhepo. Ayoniso manasikÈro kummaggasevanÈ cetaso ca lÊnattaÑ.
TikaÑ.
_____
4. CatukkamÈtikÈ
835. CattÈro ÈsavÈ, cattÈro ganthÈ, cattÈro oghÈ, cattÈro yogÈ, cattÈri
upÈdÈnÈni, cattÈro taÓhuppÈdÈ, cattÈri
17. Khuddakavatthuvibha~ga 361
agatigamanÈni, cattÈro vipariyÈsÈ1, cattÈro anariyavohÈrÈ, aparepi cattÈro

anariyavohÈrÈ, cattÈri duccaritÈni, aparÈnipi cattÈri duccaritÈni, cattÈri
bhayÈni, aparÈnipi cattÈri bhayÈni, catasso diÔÔhiyo.
CatukkaÑ.
_____
5. PaÒcakamÈtikÈ
836. PaÒcorambhÈgiyÈni saÑyojanÈni, paÒcuddhambhÈgiyÈni
saÑyojanÈni, paÒca macchariyÈni, paÒca sa~gÈ, paÒca sallÈ, paÒca
cetokhilÈ, paÒca cetasovinibandhÈ2, paÒca nÊvaraÓÈni, paÒca kammÈni
ÈnantarikÈni, paÒca diÔÔhiyo, paÒca verÈ, paÒca byasanÈ, paÒca akkhantiyÈ
ÈdÊnavÈ, paÒca bhayÈni, paÒca diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ.
PaÒcakaÑ.
_____
6. ChakkamÈtikÈ
837. Cha vivÈdam|lÈni, cha chandarÈgÈ, cha virodhavatth|ni, cha
taÓhÈkÈyÈ, cha agÈravÈ, cha parihÈniyÈ dhammÈ, aparepi cha parihÈniyÈ
dhammÈ, cha somanassupavicÈrÈ, cha domanassupavicÈrÈ, cha
upekkhupavicÈrÈ, cha gehasitÈni somanassÈni, cha gehasitÈni domanassÈni,
cha gehasitÈ upekkhÈ, cha diÔÔhiyo.
ChakkaÑ.
_____
7. SattakamÈtikÈ
838. Satta anusayÈ, satta saÑyojanÈni, satta pariyuÔÔhÈnÈni, satta
asaddhammÈ, satta duccaritÈni, satta mÈnÈ, satta diÔÔhiyo.
SattakaÑ.
______________________________________________________________
1. VipariyesÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. CetasovinibaddhÈ (Ka)
362 Vibha~gapÈÄi
8. AÔÔhakamÈtikÈ
839. AÔÔha kilesavatth|ni, aÔÔha kusÊtavatth|ni, aÔÔhasu lokadhammesu
cittassa paÔighÈto, aÔÔha anariyavohÈrÈ, aÔÔha micchattÈ, aÔÔha purisadosÈ,
aÔÔha asaÒÒivÈdÈ, aÔÔha nevasaÒÒinÈsaÒÒivÈdÈ.
AÔÔhakaÑ.
_____
9. NavakamÈtikÈ
840. Nava ÈghÈtavatth|ni, nava purisamalÈni, navavidhÈ mÈnÈ, nava
taÓhÈm|lakÈ dhammÈ, nava iÒjitÈni, nava maÒÒitÈni, nava phanditÈni, nava
papaÒcitÈni, nava sa~khatÈni.
NavakaÑ.
_____
10. DasakamÈtikÈ
841. Dasa kilesavatth|ni, dasa ÈghÈtavatth|ni, dasa
akusalakammapathÈ, dasa saÑyojanÈni, dasa micchattÈ, dasavatthukÈ
micchÈdiÔÔhi, dasavatthukÈ antaggÈhikÈ diÔÔhi.
DasakaÑ.
842. AÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni ajjhattikassa upÈdÈya, aÔÔharasa

taÓhÈvicaritÈni bÈhirassa upÈdÈya, tadekajjhaÑ abhisaÒÒuhitvÈ
abhisa~khipitvÈ chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni honti, iti atÊtÈni chattiÑsa
taÓhÈvicaritÈni anÈgatÈni chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni paccuppannÈni chattiÑsa
taÓhÈvicaritÈni, tadekajjhaÑ abhisaÒÒuhitvÈ abhisa~khipitvÈ aÔÔha
taÓhÈvicaritasataÑ hoti, yÈni ca dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni BrahmajÈle
veyyÈkaraÓe vuttÈni BhagavatÈ.
MÈtikÈ.
1. Ekakaniddesa
843. Tattha katamo jÈtimado, jÈtiÑ paÔicca mado majjanÈ majjitattaÑ
mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo1 dhajo sampaggÈho
ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati jÈtimado.
844. Tattha katamo gottamado, gottaÑ paÔicca -pa- ÈrogyaÑ paÔicca

-pa- yobbanaÑ paÔicca -pa- jÊvitaÑ paÔicca -pa- lÈbhaÑ paÔicca -pa-
sakkÈraÑ paÔicca -pa- garukÈraÑ paÔicca -pa- purekkhÈraÑ paÔicca -pa-
parivÈraÑ paÔicca -pa- bhogaÑ paÔicca -pa- vaÓÓaÑ paÔicca -pa- sutaÑ
paÔicca -pa- paÔibhÈnaÑ paÔicca -pa- rattaÒÒutaÑ paÔicca -pa-
piÓÉapÈtikattaÑ paÔicca -pa- anavaÒÒÈtaÑ paÔicca -pa- iriyÈpathaÑ paÔicca
-pa- iddhiÑ paÔicca -pa- yasaÑ paÔicca -pa- sÊlaÑ paÔicca -pa- jhÈnaÑ
paÔicca -pa- sippaÑ paÔicca -pa- ÈrohaÑ paÔicca -pa- pariÓÈhaÑ paÔicca -pa-
saÓÔhÈnaÑ paÔicca -pa- pÈrip|riÑ paÔicca mado majjanÈ majjitattaÑ mÈno
ca maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ
cittassa, ayaÑ vuccati pÈrip|rimado.
845. Tattha katamo mado, yo mado majjanÈ majjitattaÑ mÈno maÒÒanÈ

maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ
vuccati mado.
846. Tattha katamo pamÈdo, kÈyaduccarite vÈ vacÊduccarite vÈ

manoduccarite vÈ paÒcasu vÈ kÈmaguÓesu cittassa vossaggo
vossaggÈnuppadÈnaÑ kusalÈnaÑ vÈ dhammÈnaÑ bhÈvanÈya
asakkaccakiriyatÈ asÈtaccakiriyatÈ anaÔÔhitakiriyatÈ olÊnavuttitÈ
nikkhittachandatÈ nikkhittadhuratÈ anÈsevanÈ abhÈvanÈ abahulÊkammaÑ
anadhiÔÔhÈnaÑ ananuyogo pamÈdo, yo evar|po pamÈdo pamajjanÈ
pamajjitattaÑ, ayaÑ vuccati pamÈdo.
847. Tattha katamo thambho, yo thambho thambhanÈ thambhitattaÑ

kakkhaÄiyaÑ phÈrusiyaÑ ujucittatÈ amudutÈ, ayaÑ vuccati thambho.
______________________________________________________________
1. UÓÓati uÓÓÈmo (SyÈ, Ka), Abhi 1. 225 piÔÔhepi.
364 Vibha~gapÈÄi
848. Tattha katamo sÈrambho, yo sÈrambho paÔisÈrambho sÈrambhanÈ

paÔisÈrambhanÈ paÔisÈrambhitattaÑ, ayaÑ vuccati sÈrambho.
849. Tattha katamÈ atricchatÈ,

itarÊtaracÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈrehi paÒcahi
vÈ kÈmaguÓehi asantuÔÔhassa bhiyyokamyatÈ, yÈ evar|pÈ icchÈ icchÈgatÈ
atricchatÈ rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati atricchatÈ.
850. Tattha katamÈ mahicchatÈ,

mahicchatÈ rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati mahicchatÈ.
851. Tattha katamÈ pÈpicchatÈ, idhekacco assaddho samÈno “saddho”ti

maÑ jano jÈnÈt|ti icchati, dussÊlo samÈno “sÊlavÈ”ti maÑ jano jÈnÈt|ti
icchati, appassuto samÈno “bahussuto”ti maÑ jano jÈnÈt|ti icchati,
sa~gaÓikÈrÈmo samÈno “pavivitto”ti maÑ jano jÈnÈt|ti icchati, kusÊto
samÈno “ÈraddhavÊriyo”ti maÑ jano jÈnÈt|ti icchati, muÔÔhassatÊ samÈno
“upaÔÔhitassatÊ”ti maÑ jano jÈnÈt|ti icchati, asamÈhito samÈno “samÈhito”ti
maÑ jano jÈnÈt|ti icchati, duppaÒÒo samÈno “paÒÒavÈ”ti maÑ jano jÈnÈt|ti
icchati, akhÊÓÈsavo samÈno “khÊÓÈsavo”ti maÑ jano jÈnÈt|ti icchati, yÈ
evar|pÈ icchÈ icchÈgatÈ pÈpicchatÈ rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo, ayaÑ
vuccati pÈpicchatÈ.
852. Tattha katamaÑ si~gaÑ, yaÑ si~gaÑ si~gÈratÈ cÈturatÈ cÈturiyaÑ

parikkhattatÈ pÈrikkhattiyaÑ, idaÑ vuccati si~gaÑ.
853. Tattha katamaÑ tintiÓaÑ, yaÑ tintiÓaÑ tintiÓÈyanÈ tintiÓÈyitattaÑ

loluppaÑ loluppÈyanÈ loluppÈyitattaÑ pucchaÒjikatÈ sÈdhukamyatÈ, idaÑ
vuccati tintiÓaÑ.
854. Tattha katamaÑ cÈpalyaÑ, cÊvaramaÓÉanÈ pattamaÓÉanÈ

senÈsanamaÓÉanÈ imassa vÈ p|tikÈyassa bÈhirÈnaÑ vÈ parikkhÈrÈnaÑ
maÓÉanÈ vibh|sanÈ keÄanÈ parikeÄanÈ giddhikatÈ giddhikattaÑ capalatÈ
cÈpalyaÑ, idaÑ vuccati cÈpalyaÑ.
855. Tattha katamaÑ asabhÈgavutti, mÈtari vÈ pitari vÈ jeÔÔhe vÈ bhÈtari

vÈ Ècariyesu vÈ upajjhÈye vÈ Buddhe vÈ sÈvakesu vÈ aÒÒataraÒÒataresu
garuÔÔhÈniyesu vippaÔik|laggÈhitÈ vipaccanÊkasÈtatÈ anÈdariyaÑ anÈdariyatÈ
agÈravatÈ appatissavatÈ, ayaÑ vuccati asabhÈgavutti.
856. Tattha katamÈ arati, pantesu vÈ senÈsanesu aÒÒataraÒÒataresu vÈ

adhikusalesu dhammesu arati aratitÈ anabhirati anabhiramaÓÈ ukkaÓÔhitÈ
paritassitÈ, ayaÑ vuccati arati.
857. Tattha katamÈ tandÊ, yÈ tandÊ tandiyanÈ tandimanakatÈ, ÈlasyaÑ

ÈlasyÈyanÈ ÈlasyÈyitattaÑ, ayaÑ vuccati tandÊ.
858. Tattha katamÈ vijambhitÈ, yÈ kÈyassa jambhanÈ vijambhanÈ

ÈnamanÈ vinamanÈ sannamanÈ paÓamanÈ byÈdhiyakaÑ, ayaÑ vuccati
vijambhitÈ.
859. Tattha katamo bhattasammado, yÈ bhuttÈvissa bhattamucchÈ

bhattakilamatho bhattapariÄÈho kÈyaduÔÔhullaÑ, ayaÑ vuccati
bhattasammado.
860. Tattha katamaÑ cetaso ca lÊnattaÑ, yÈ cittassa akalyatÈ

akammaÒÒatÈ olÊyanÈ sallÊyanÈ lÊnaÑ lÊyanÈ lÊyitattaÑ thinaÑ thiyanÈ
thiyitattaÑ cittassa, idaÑ vuccati cetaso ca lÊnattaÑ.
861. Tattha katamÈ kuhanÈ, lÈbhasakkÈrasilokasannissitassa pÈpicchassa

icchÈpakatassa paccayapaÔisevanasa~khÈtena1 vÈ sÈmantajappitena vÈ
iriyÈpathassa vÈ aÔhapanÈ2 ÔhapanÈ saÓÔhapanÈ bhÈkuÔitÈ bhÈkuÔiyaÑ kuhanÈ
kuhÈyanÈ kuhitattaÑ, ayaÑ vuccati kuhanÈ.
______________________________________________________________
1. PaccayapaÔisedhanasa~khÈtena (SÊ) 2. ŒÔhapanÈ (Ka)
366 Vibha~gapÈÄi
862. Tattha katamÈ lapanÈ, lÈbhasakkÈrasilokasannissitassa pÈpicchassa

icchÈpakatassa yÈ paresaÑ ÈlapanÈ lapanÈ sallapanÈ ullapanÈ samullapanÈ
unnahanÈ samunnahanÈ ukkÈcanÈ samukkÈcanÈ anuppiyabhÈÓitÈ
cÈÔukamyatÈ muggas|pyatÈ pÈribhaÔyatÈ, ayaÑ vuccati lapanÈ.
863. Tattha katamÈ nemittikatÈ, lÈbhasakkÈrasilokasannissitassa

pÈpicchassa icchÈpakatassa yaÑ paresaÑ nimittaÑ nimittakammaÑ obhÈso
obhÈsakammaÑ sÈmantajappÈ parikathÈ, ayaÑ vuccati nemittikatÈ.
864. Tattha katamÈ nippesikatÈ, lÈbhasakkÈrasilokasannissitassa

pÈpicchassa icchÈpakatassa yÈ paresaÑ akkosanÈ vambhanÈ garahaÓÈ
ukkhepanÈ samukkhepanÈ khipanÈ saÑkhipanÈ pÈpanÈ sampÈpanÈ
avaÓÓahÈrikÈ parapiÔÔhimaÑsikatÈ, ayaÑ vuccati nippesikatÈ.
865. Tattha katamÈ lÈbhena lÈbhaÑ nijigÊsanatÈ,

lÈbhasakkÈrasilokasannissito pÈpiccho icchÈpakato ito laddhaÑ ÈmisaÑ
amutra harati, amutra vÈ laddhaÑ ÈmisaÑ idha Èharati, yÈ evar|pÈ Èmisassa
eÔÔhi gaveÔÔhi pariyeÔÔhi esanÈ gavesanÈ pariyesanÈ, ayaÑ vuccati lÈbhena
lÈbhaÑ nijigÊsanatÈ.
866. Tattha katamo “seyyohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco jÈtiyÈ vÈ

gottena vÈ kolaputtiyena vÈ vaÓÓapokkharatÈya vÈ dhanena vÈ ajjhenena vÈ
kammÈyatanena vÈ sippÈyatanena vÈ vijjÈÔÔhÈnena1 vÈ sutena vÈ
paÔibhÈnena vÈ aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ mÈnaÑ jappeti, yo evar|po
mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ
cittassa, ayaÑ vuccati “seyyohamasmÊ”ti mÈno.
867. Tattha katamo “sadisohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco jÈtiyÈ vÈ

gottena vÈ kolaputtiyena vÈ vaÓÓapokkharatÈya vÈ dhanena vÈ ajjhenena vÈ
kammÈyatanena vÈ sippÈyatanena vÈ vijjÈÔÔhÈnena
______________________________________________________________
1. VijjaÔÔhÈnena (SyÈ)
vÈ sutena vÈ paÔibhÈnena vÈ aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ mÈnaÑ jappeti, yo

evar|po mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho
ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati “sadisohamasmÊ”ti mÈno.
868. Tattha katamo “hÊnohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco jÈtiyÈ vÈ gottena

vÈ kolaputtiyena vÈ vaÓÓapokkharatÈya vÈ dhanena vÈ ajjhenena vÈ
kammÈyatanena vÈ sippÈyatanena vÈ vijjÈÔÔhÈnena vÈ sutena vÈ paÔibhÈnena
vÈ aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ omÈnaÑ jappeti, yo evar|po omÈno
omaÒÒanÈ omaÒÒitattaÑ hÊÄanÈ ohÊÄanÈ ohÊÄitattaÑ attuÒÒÈ attavaÒÒÈ
attaparibhavo, ayaÑ vuccati “hÊnohamasmÊ”ti mÈno.
869. Tattha katamo seyyassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco seyyo

hoti jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ kolaputtiyena vÈ vaÓÓapokkharatÈya vÈ dhanena vÈ
ajjhenena vÈ kammÈyatanena vÈ sippÈyatanena vÈ vijjÈÔÔhÈnena vÈ sutena vÈ
paÔibhÈnena vÈ aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ parehi seyyaÑ attÈnaÑ dahati,
so taÑ nissÈya mÈnaÑ jappeti, yo evar|po mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ
unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati
seyyassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno.
870. Tattha katamo seyyassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco seyyo

hoti jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ kolaputtiyena vÈ vaÓÓapokkharatÈya vÈ dhanena vÈ
ajjhenena vÈ kammÈyatanena vÈ sippÈyatanena vÈ vijjÈÔÔhÈnena vÈ sutena vÈ
paÔibhÈnena vÈ aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ parehi sadisaÑ attÈnaÑ dahati,
so taÑ nissÈya mÈnaÑ jappeti, yo evar|po mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ
unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati
seyyassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno.
871. Tattha katamo seyyassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco seyyo

hoti jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ kolaputtiyena
368 Vibha~gapÈÄi
vÈ vaÓÓapokkharatÈya vÈ dhanena vÈ ajjhenena vÈ kammÈyatanena vÈ

sippÈyatanena vÈ vijjÈÔÔhÈnena vÈ sutena vÈ paÔibhÈnena vÈ
aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ parehi hÊnaÑ attÈnaÑ dahati, so taÑ nissÈya
omÈnaÑ jappeti, yo evar|po omÈno omaÒÒanÈ omaÒÒitattaÑ hÊÄanÈ ohÊÄanÈ
ohÊÄitattaÑ attuÒÒÈ attavaÒÒÈ attaparibhavo, ayaÑ vuccati seyyassa
“hÊnohamasmÊ”ti mÈno.
872. Tattha katamo sadisassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco

sadiso hoti jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ kolaputtiyena vÈ -pa- aÒÒataraÒÒatarena
vatthunÈ parehi seyyaÑ attÈnaÑ dahati, so taÑ nissÈya mÈnaÑ jappeti, yo
evar|po mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ -pa- ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ
vuccati sadisassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno.
873. Tattha katamo sadisassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco

sadiso hoti jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ kolaputtiyena vÈ -pa- aÒÒataraÒÒatarena
vatthunÈ parehi sadisaÑ attÈnaÑ dahati, so taÑ nissÈya mÈnaÑ jappeti, yo
evar|po mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho
ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati sadisassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno.
874. Tattha katamo sadisassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno. Idhekacco sadiso

hoti jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ kolaputtiyena vÈ -pa- aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ
parehi hÊnaÑ attÈnaÑ dahati, so taÑ nissÈya omÈnaÑ jappeti, yo evar|po
omÈno omaÒÒanÈ omaÒÒitattaÑ hÊÄanÈ ohÊÄanÈ ohÊÄitattaÑ attuÒÒÈ attavaÒÒÈ
attaparibhavo, ayaÑ vuccati sadisassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno.
875. Tattha katamo hÊnassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco hÊno

parehi seyyaÑ attÈnaÑ dahati, so taÑ nissÈya mÈnaÑ jappeti, yo evar|po
mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati, unnÈmo dhajo sampaggÈho
ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati hÊnassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno.
876. Tattha katamo hÊnassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco hÊno

parehi sadisaÑ attÈnaÑ dahati, so taÑ nissÈya mÈnaÑ jappeti, yo evar|po
cittassa, ayaÑ vuccati hÊnassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno.
877. Tattha katamo hÊnassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno, idhekacco hÊno hoti

jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ kolaputtiyena vÈ -pa- aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ parehi
sadisaÑ attÈnaÑ dahati, so taÑ nissÈya omÈnaÑ jappeti, yo evar|po omÈno
attaparibhavo, ayaÑ vuccati hÊnassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno.
878. Tattha katamo mÈno, yo mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati

unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati mÈno.
879. Tattha katamo atimÈno, idhekacco jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ

kolaputtiyena vÈ -pa- aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ parehi attÈnaÑ atimaÒÒati,
yo evar|po mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho
ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati atimÈno.
880. Tattha katamo mÈnÈtimÈno, idhekacco jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ

kolaputtiyena vÈ -pa- aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ pubbakÈlaÑ parehi
sadisaÑ attÈnaÑ dahati, aparakÈlaÑ attÈnaÑ seyyaÑ dahati, yo evar|po
cittassa, ayaÑ vuccati mÈnÈtimÈno.
881. Tattha katamo omÈno, idhekacco jÈtiyÈ vÈ gottena vÈ

kolaputtiyena vÈ vaÓÓapokkharatÈya vÈ dhanena vÈ ajjhenena vÈ
370 Vibha~gapÈÄi
kammÈyatanena vÈ sippÈyatanena vÈ vijjÈÔÔhÈnena vÈ sutena vÈ paÔibhÈnena

vÈ aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ omÈnaÑ jappeti, yo evar|po omÈno
attaparibhavo, ayaÑ vuccati omÈno.
882. Tattha katamo adhimÈno, appatte pattasaÒÒitÈ, akate katasaÒÒitÈ,

anadhigate adhigatasaÒÒitÈ, asacchikate sacchikatasaÒÒitÈ, yo evar|po mÈno
maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ
cittassa, ayaÑ vuccati adhimÈno.
883. Tattha katamo asmimÈno, r|paÑ “asmÊ”ti mÈno “asmÊ”ti chando

“asmÊ”ti anusayo vedanÈ -pa- saÒÒÈ -pasa~khÈrÈ -pa- viÒÒÈÓaÑ “asmÊ”ti
mÈno “asmÊ”ti chando “asmÊ”ti anusayo, yo evar|po mÈno maÒÒanÈ
maÒÒitattaÑ unnati unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ
vuccati asmimÈno.
884. Tattha katamo micchÈmÈno, idhekacco pÈpakena vÈ

kammÈyatanena pÈpakena vÈ sippÈyatanena pÈpakena vÈ vijjÈÔÔhÈnena
pÈpakena vÈ sutena pÈpakena vÈ paÔibhÈnena pÈpakena vÈ sÊlena pÈpakena
vÈ vatena pÈpakena vÈ sÊlabbatena pÈpikÈya vÈ diÔÔhiyÈ aÒÒataraÒÒatarena
vatthunÈ mÈnaÑ jappeti, yo evar|po mÈno maÒÒanÈ maÒÒitattaÑ unnati
unnÈmo dhajo sampaggÈho ketukamyatÈ cittassa, ayaÑ vuccati
micchÈmÈno.
885. Tattha katamo ÒÈtivitakko, ÒÈtake Èrabbha gehasito takko vitakko

micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati ÒÈtivitakko.
886. Tattha katamo janapadavitakko, janapadaÑ Èrabbha gehasito takko

vitakko micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati janapadavitakko.
887. Tattha katamo amaravitakko, dukkarakÈrikÈpaÔisaÑyutto vÈ

diÔÔhigatapaÔisaÑyutto vÈ gehasito takko vitakko micchÈsa~kappo, ayaÑ
vuccati amaravitakko.
888. Tattha katamo parÈnuddayatÈpaÔisaÑyutto vitakko, idhekacco

gihÊhi saÑsaÔÔho viharati sahanandÊ sahasokÊ sukhitesu sukhito dukkhitesu
dukkhito uppannesu kiccakaraÓÊyesu attanÈ vÈ yogaÑ Èpajjati, yo tatta
gehasito takko vitakko micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati
parÈnuddayatÈpaÔisaÑyutto vitakko.
889. Tattha katamo lÈbhasakkÈrasilokapaÔisaÑyutto vitakko,

lÈbhasakkÈrasilokaÑ Èrabbha gehasito takko vitakko micchÈsa~kappo, ayaÑ
vuccati lÈbhasakkÈrasilokapaÔisaÑyutto vitakko.
890. Tattha katamo anavaÒÒattipaÔisaÑyutto vitakko, idhekacco jÈtiyÈ

vÈ gottena vÈ kolaputtiyena vÈ vaÓÓapokkharatÈya vÈ dhanena vÈ ajjhenena
vÈ kammÈyatanena vÈ sippÈyatanena vÈ vijjÈÔÔhÈnena vÈ sutena vÈ
paÔibhÈnena vÈ aÒÒataraÒÒatarena vatthunÈ “mÈ maÑ pare avajÈniÑs|”ti yo
tattha gehasito takko vitakko micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati
anavaÒÒattipaÔisaÑyutto vitakko.
EkakaÑ.
_____
2. Dukaniddesa
891. Tattha katamo kodho, yo kodho kujjhanÈ kujjhitattaÑ doso
dussanÈ dussitattaÑ byÈpatti byÈpajjanÈ byÈpajjitattaÑ virodho paÔivirodho
caÓÉikkaÑ asuropo anattamanatÈ cittassa, ayaÑ vuccati kodho.
Tattha katamo upanÈho, pubbakÈlaÑ kodho aparakÈlaÑ upanÈho, yo
evar|po upanÈho upanayhanÈ upanayhitattaÑ aÔÔhapanÈ ÔhapanÈ saÓÔhapanÈ
anusaÑsandanÈ anuppabandhanÈ daÄhÊkammaÑ kodhassa, ayaÑ vuccati
upanÈho. (1)
892. Tattha katamo makkho, yo makkho makkhÈyanÈ makkhÈyitattaÑ1

niÔÔhuriyaÑ niÔÔhuriyakammaÑ, ayaÑ vuccati makkho.
______________________________________________________________
1. MakkhiyanÈ makkhiyitattaÑ (SÊ, Ka)
372 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamo paÄÈso, yo paÄÈso paÄÈsÈyanÈ1 paÄÈsÈhÈro vivÈdaÔÔhÈnaÑ

yugaggÈho appaÔinissaggo, ayaÑ vuccati paÄÈso. (2)
893. Tattha katamÈ issÈ, yÈ

paralÈbhasakkÈragarukÈramÈnanavandanap|janÈsu issÈ issÈyanÈ issÈyitattaÑ
us|yÈ us|yanÈ us|yitattaÑ, ayaÑ vuccati issÈ.
Tattha katamaÑ macchariyaÑ, paÒca macchariyÈni ÈvÈsamacchariyaÑ
kulamacchariyaÑ lÈbhamacchariyaÑ vaÓÓamacchariyaÑ
dhammamacchariyaÑ. YaÑ evar|paÑ maccheraÑ maccharÈyanÈ
maccharÈyitattaÑ vevicchaÑ kadariyaÑ kaÔukaÒcukatÈ aggahitattaÑ2
cittassa, idaÑ vuccati macchariyaÑ. (3)
894. Tattha katamÈ mÈyÈ, idhekacco kÈyena duccaritaÑ caritvÈ vÈcÈya

duccaritaÑ caritvÈ manasÈ duccaritaÑ caritvÈ tassa paÔicchÈdanahetuÑ
pÈpikaÑ icchaÑ paÓidahati, “mÈ maÑ jaÒÒÈ”ti icchati, “mÈ maÑ jaÒÒÈ”ti
sa~kappeti, “mÈ maÑ jaÒÒÈ”ti vÈcaÑ bhÈsati, “mÈ maÑ jaÒÒÈ”ti kÈyena
parakkamati, yÈ evar|pÈ mÈyÈ mÈyÈvitÈ accÈsarÈ vaÒcanÈ nikati vikiraÓÈ
pariharaÓÈ g|hanÈ parig|hanÈ chÈdanÈ paÔicchÈdanÈ anuttÈnÊkammaÑ
anÈvikammaÑ vocchÈdanÈ pÈpakiriyÈ, ayaÑ vuccati mÈyÈ.
Tattha katamaÑ sÈÔheyyaÑ, idhekacco saÔho hoti parisaÔho, yaÑ tattha
saÔhaÑ saÔhatÈ sÈÔheyyaÑ kakkaratÈ kakkariyaÑ3 parikkhattatÈ
pÈrikkhattiyaÑ, idaÑ vuccati sÈÔheyyaÑ. (4)

Tattha katamÈ bhavataÓhÈ, yo bhavesu bhavacchando bhavarÈgo
bhavanandÊ bhavataÓhÈ bhavasineho bhavapariÄÈho bhavamucchÈ
bhavajjhosÈnaÑ, ayaÑ vuccati bhavataÓhÈ. (5)
______________________________________________________________
1. PalÈsÈyanÈ palÈsÈyitattaÑ (SyÈ) 2. PaggahitattaÑ (SÊ, Ka) Abhi 1. 226 piÔÔhepi.
3. KakkhaÄatÈ kakkhaÄiyaÑ (SyÈ)
896. Tattha katamÈ bhavadiÔÔhi, “bhavissati attÈ ca loko cÈ”ti yÈ

evar|pÈ diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati bhavadiÔÔhi.
Tattha katamÈ vibhavadiÔÔhi, “na bhavissati attÈ ca loko cÈ”ti yÈ
evar|pÈ diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati vibhavadiÔÔhi.
(6)
897. Tattha katamÈ sassatadiÔÔhi, “sassato attÈ ca loko cÈ”ti yÈ evar|pÈ

diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati sassatadiÔÔhi.
Tattha katamÈ ucchedadiÔÔhi, “ucchijjissati attÈ ca loko cÈ”ti yÈ evar|pÈ
diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati ucchedadiÔÔhi. (7)
898. Tattha katamÈ antavÈdiÔÔhi, “antavÈ attÈ ca loko cÈ”ti yÈ evar|pÈ

diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati antavÈdiÔÔhi.
Tattha katamÈ anantavÈdiÔÔhi, “anantavÈ attÈ ca loko cÈ”ti yÈ evar|pÈ
diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati anantavÈdiÔÔhi. (8)
899. Tattha katamÈ pubbantÈnudiÔÔhi, pubbantaÑ Èrabbha yÈ uppajjati

diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati pubbantÈnudiÔÔhi.
Tattha katamÈ aparantÈnudiÔÔhi, aparantaÑ Èrabbha yÈ uppajjati diÔÔhi
diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati aparantÈnudiÔÔhi. (9)
900. Tattha katamaÑ ahirikaÑ, yaÑ na hirÊyati hiriyitabbena na hirÊyati

pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattiyÈ, idaÑ vuccati ahirikaÑ.
Tattha katamaÑ anottappaÑ, yaÑ na ottappati ottappitabbena na
ottappati pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattiyÈ, idaÑ vuccati
anottappaÑ. (10)
901. Tattha katamÈ dovacassatÈ, sahadhammike vuccamÈne

dovacassÈyaÑ dovacassiyaÑ dovacassatÈ vippaÔikulaggÈhitÈ
vipaccanÊkasÈtatÈ anÈdariyaÑ anÈdaratÈ agÈravatÈ appatissavatÈ, ayaÑ
vuccati dovacassatÈ.
374 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈ pÈpamittatÈ, ye te puggalÈ assaddhÈ dussÊlÈ appassutÈ

maccharino duppaÒÒÈ. YÈ tesaÑ sevanÈ nisevanÈ saÑsevanÈ bhajanÈ
sambhajanÈ bhatti sambhatti sampava~katÈ, ayaÑ vuccati pÈpamittatÈ. (11)
902. Tattha katamo anajjavo, yo anajjavo anajjavatÈ jimhatÈ va~katÈ

kuÔilatÈ, ayaÑ vuccati anajjavo.
Tattha katamo amaddavo, yÈ amudutÈ amaddavatÈ kakkhaÄiyaÑ
phÈrusiyaÑ kakkhaÄatÈ kaÔhinatÈ1 ujucittatÈ amudutÈ, ayaÑ vuccati
amaddavo. (12)
903. Tattha katamÈ akkhanti, yÈ akkhanti akkhamanatÈ anadhivÈsanatÈ

caÓÉikkaÑ asuropo anattamanatÈ cittassa, ayaÑ vuccati akkhanti.
Tattha katamaÑ asoraccaÑ, kÈyiko vÊtikkamo vÈcasiko vÊtikkamo
kÈyikavÈcasiko vÊtikkamo, idaÑ vuccati asoraccaÑ. Sabbampi dussÊlyaÑ
asoraccaÑ. (13)
904. Tattha katamaÑ asÈkhalyaÑ, yÈ sÈ vÈcÈ kaÓÉakÈ kakkasÈ

parakaÔukÈ parÈbhisajjanÊ kodhasÈmantÈ asamÈdhisaÑvattanikÈ, tathÈr|piÑ
vÈcaÑ bhÈsitÈ hoti. YÈ tattha asaÓhavÈcatÈ asakhilavÈcatÈ pharusavÈcatÈ,
idaÑ vuccati asÈkhalyaÑ.
Tattha katamo appaÔisanthÈro2, dve paÔisanthÈrÈ ÈmisapaÔisanthÈro ca
dhammapaÔisanthÈro cÈ. Idhekacco appaÔisanthÈrako hoti
ÈmisapaÔisanthÈrena vÈ dhammapaÔisanthÈrena vÈ, ayaÑ vuccati
appaÔisanthÈro. (14)
905. Tattha katamÈ indriyesu aguttadvÈratÈ, idhekacco cakkhunÈ r|paÑ

disvÈ nimittaggÈhÊ hoti anubyaÒjanaggÈhÊ, yatvÈdhikaraÓamenaÑ
dhammÈ anvÈssaveyyuÑ, tassa saÑvarÈya na paÔipajjati, na rakkhati
cakkhundriyaÑ, cakkhundriye na saÑvaraÑ Èpajjati, sotena saddaÑ sutvÈ
-pa- ghÈnena gandhaÑ
______________________________________________________________
1. KathinatÈ (SyÈ, Ka) Abhi 1. 206 piÔÔhepi. 2. AppaÔisandhÈro (Ka)
ghÈyitvÈ -pa- jivhÈya rasaÑ sÈyitvÈ -pa- kÈyena phoÔÔhabbaÑ phusitvÈ -pa-
manasÈ dhammaÑ viÒÒÈya nimittaggÈhÊ hoti anubyaÒjanaggÈhÊ,
yatvÈdhikaraÓamenaÑ manindriyaÑ asaÑvutaÑ viharantaÑ
abhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ anvÈssaveyyuÑ, tassa
saÑvarÈya na paÔipajjati, na rakkhati manindriyaÑ, manindriye na
saÑvaraÑ Èpajjati. YÈ imesaÑ channaÑ indriyÈnaÑ agutti agopanÈ
anÈrakkho asaÑvaro, ayaÑ vuccati indriyesu aguttadvÈratÈ.
Tattha katamÈ bhojane amattaÒÒutÈ, idhekacco appaÔisa~khÈ ayoniso
ÈhÈraÑ ÈhÈreti davÈya madÈya maÓÉanÈya vibh|sanÈya, yÈ tattha
asantuÔÔhitÈ amattaÒÒutÈ appaÔisa~khÈ bhojane, ayaÑ vuccati bhojane
amattaÒÒutÈ. (15)
906. Tattha katamaÑ muÔÔhassaccaÑ, yÈ assati ananussati appaÔissati

assati assaraÓatÈ adhÈraÓatÈ pilÈpanatÈ sammusanatÈ, idaÑ vuccati
muÔÔhassaccaÑ.
Tattha katamaÑ asampajaÒÒaÑ, yaÑ aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ -pa-
avijjÈla~gÊ moho akusalam|laÑ, idaÑ vuccati asampajaÒÒaÑ. (16)
907. Tattha katamÈ sÊlavipatti, yo kÈyiko vÊtikkamo vÈcasiko vÊtikkamo

kÈyikavÈcasiko vÊtikkamo, ayaÑ vuccati sÊlavipatti, sabbampi dussÊlyaÑ
sÊlavipatti.
Tattha katamÈ diÔÔhivipatti, “natthi dinnaÑ, natthi yiÔÔhaÑ -paye
imaÒca lokaÑ paraÒca lokaÑ sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ pavedentÊ”ti yÈ
evar|pÈ diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati diÔÔhivipatti.
SabbÈpi micchÈdiÔÔhi diÔÔhivipatti. (17)
908. Tattha katamaÑ ajjhattasaÑyojanaÑ, paÒcorambhÈgiyÈni

saÑyojanÈni ajjhattasaÑyojanaÑ, paÒcuddhambhÈgiyÈni saÑyojanÈni
bahiddhÈsaÑyojanaÑ. (18)
DukaÑ.
376 Vibha~gapÈÄi
3. Tikaniddesa
909. Tattha katamÈni tÊÓi akusalam|lÈni, lobho doso moho.
Tattha katamo lobho, yo rÈgo sÈrÈgo anunayo anurodho nandÊ

nandirÈgo cittassa sÈrÈgo icchÈ mucchÈ ajjhosÈnaÑ gedho parigedho sa~go
pa~ko ejÈ mÈyÈ janikÈ saÒjananÊ sibbinÊ jÈlinÊ saritÈ visattikÈ sotaÑ visaÔÈ1
Èy|hanÊ2 dutiyÈ paÓidhi bhavanetti vanaÑ vanatho santhavo3 sineho
apekkhÈ paÔibandhu ÈsÈ ÈsÊsanÈ ÈsÊsitattaÑ4 r|pÈsÈ saddÈsÈ gandhÈsÈ rasÈsÈ
phoÔÔhabbÈsÈ lÈbhÈsÈ dhanÈsÈ puttÈsÈ jÊvitÈsÈ jappÈ abhijappÈ jappanÈ
jappitattaÑ loluppaÑ loluppÈyanÈ loluppÈyitattaÑ pucchaÒjikatÈ
sÈdhukamyatÈ adhammarÈgo visamalobho nikanti nikÈmanÈ patthanÈ pihanÈ
sampatthanÈ kÈmataÓhÈ bhavataÓhÈ vibhavataÓhÈ r|pataÓhÈ ar|pataÓhÈ
nirodhataÓhÈ saddataÓhÈ gandhataÓhÈ rasataÓhÈ phoÔÔhabbataÓhÈ
dhammataÓhÈ ogho yogo gantho upÈdÈnaÑ ÈvaraÓaÑ nÊvaraÓaÑ chadanaÑ
bandhanaÑ upakkileso anusayo pariyuÔÔhÈnaÑ latÈ vevicchaÑ
dukkham|laÑ dukkhanidÈnaÑ dukkhappabhavo mÈrapÈso mÈrabaÄisaÑ
mÈravisayo taÓhÈnadÊ taÓhÈjÈlaÑ taÓhÈgaddulaÑ taÓhÈsamuddo abhijjhÈ
lobho akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati lobho.
Tattha katamo doso, “anatthaÑ me acarÊ”ti ÈghÈto jÈyati, “anatthaÑ me

caratÊ”ti ÈghÈto jÈyati, “anatthaÑ me carissatÊ”ti ÈghÈto jÈyati, “piyassa me
manÈpassa anatthaÑ acari -pa- anatthaÑ carati -pa- anatthaÑ carissatÊ”ti
ÈghÈto jÈyati, “appiyassa me amanÈpassa atthaÑ acari -pa- atthaÑ carati
-pa- atthaÑ carissatÊ”ti ÈghÈto jÈyati, aÔÔhÈne vÈ pana ÈghÈto jÈyati. Yo
evar|po cittassa ÈghÈto paÔighÈto paÔighaÑ paÔivirodho kopo pakopo
sampakopo doso padoso sampadoso cittassa byÈpatti manopadoso kodho
kujjhanÈ kujjhitattaÑ doso dussanÈ
______________________________________________________________
1. VisadÈ (SÊ, Ka) Abhi 1. 229 piÔÔhepi. 2. Œy|hinÊ (Ka)
3. Sandhavo (Ka) 4. ŒsiÑsanÈ ÈsiÑsitattaÑ (SÊ, SyÈ)
dussitattaÑ byÈpatti byÈpajjanÈ byÈpajjitattaÑ virodho paÔivirodho

caÓÉikkaÑ asuropo anattamanatÈ cittassa, ayaÑ vuccati doso.
Tattha katamo moho, dukkhe aÒÒÈÓaÑ, dukkhasamudaye aÒÒÈÓaÑ,
dukkhanirodhe aÒÒÈÓaÑ, dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya aÒÒÈÓaÑ,
pubbante aÒÒÈÓaÑ, aparante aÒÒÈÓaÑ, pubbantÈparante aÒÒÈÓaÑ,
idappaccayatÈ paÔiccasamuppannesu dhammesu aÒÒÈÓaÑ, yaÑ evar|paÑ
aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ -pa- avijjÈla~gÊ moho akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati
moho. ImÈni tÊÓi akusalam|lÈni. (1)
910. Tattha katame tayo akusalavitakkÈ, kÈmavitakko byÈpÈdavitakko

vihiÑsÈvitakko.
Tattha katamo kÈmavitakko, kÈmapaÔisaÑyutto takko vitakko
micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati kÈmavitakko.
Tattha katamo byÈpÈdavitakko, byÈpÈdapaÔisaÑyutto takko vitakko
micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati byÈpÈdavitakko.
Tattha katamo vihiÑsÈvitakko, vihiÑsÈpaÔisaÑyutto takko vitakko
micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati vihiÑsÈvitakko. Ime tayo akusalavitakkÈ. (2)
911. Tattha katamÈ tisso akusalasaÒÒÈ, kÈmasaÒÒÈ byÈpÈdasaÒÒÈ,

vihiÑsÈsaÒÒÈ.
Tattha katamÈ kÈmasaÒÒÈ, kÈmapaÔisaÑyuttÈ saÒÒÈ saÒjÈnanÈ
saÒjÈnitattÈ, ayaÑ vuccati kÈmasaÒÒÈ.
Tattha katamÈ byÈpÈdasaÒÒÈ, byÈpÈdapaÔisaÑyuttÈ saÒÒÈ saÒjÈnanÈ
saÒjÈnitattaÑ, ayaÑ vuccati byÈpÈdasaÒÒÈ.
Tattha katamÈ vihiÑsÈsaÒÒÈ, vihiÑsÈpaÔisaÑyuttÈ saÒÒÈ saÒjÈnanÈ
saÒjÈnitattaÑ, ayaÑ vuccati vihiÑsÈsaÒÒÈ. ImÈ tisso akusalasaÒÒÈ. (3)
912. Tattha katamÈ tisso akusaladhÈtuyo, kÈmadhÈtu byÈpÈdadhÈtu

vihiÑsÈdhÈtu.
378 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈ kÈmadhÈtu, kÈmavitakko kÈmadhÈtu, byÈpÈdavitakko

byÈpÈdadhÈtu, vihiÑsÈvitakko vihiÑsÈdhÈtu.
Tattha katamo kÈmavitakko, kÈmapaÔisaÑyutto takko vitakko
micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati kÈmavitakko.
Tattha katamo byÈpÈdavitakko, byÈpÈdapaÔisaÑyutto takko vitakko
micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati byÈpÈdavitakko.
Tattha katamo vihiÑsÈvitakko, vihiÑsÈpaÔisaÑyutto takko vitakko
micchÈsa~kappo, ayaÑ vuccati vihiÑsÈvitakko. ImÈ tisso akusaladhÈtuyo.
(4)
913. Tattha katamÈni tÊÓi duccaritÈni, kÈyaduccaritaÑ vacÊduccaritaÑ

manoduccaritaÑ.
Tattha katamaÑ kÈyaduccaritaÑ, pÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ
kÈmesumicchÈcÈro, idaÑ vuccati kÈyaduccaritaÑ.
Tattha katamaÑ vacÊduccaritaÑ, musÈvÈdo pisuÓÈ vÈcÈ pharusÈ vÈcÈ
samphappalÈpo, idaÑ vuccati vacÊduccaritaÑ.
Tattha katamaÑ manoduccaritaÑ, abhijjhÈ byÈpÈdo micchÈdiÔÔhi, idaÑ
vuccati manoduccaritaÑ.
Tattha katamaÑ kÈyaduccaritaÑ, akusalaÑ kÈyakammaÑ
kÈyaduccaritaÑ, akusalaÑ vacÊkammaÑ vacÊduccaritaÑ, akusalaÑ
manokammaÑ manoduccaritaÑ.
Tattha katamaÑ akusalaÑ kÈyakammaÑ, akusalÈ kÈyasaÒcetanÈ
akusalaÑ kÈyakammaÑ, akusalÈ vacÊsaÒcetanÈ akusalaÑ vacÊkammaÑ,
akusalÈ manosaÒcetanÈ akusalaÑ manokammaÑ, imÈni tÊÓi duccaritÈni. (5)
914. Tattha katame tayo ÈsavÈ, kÈmÈsavo bhavÈsavo avijjÈsavo.

Tattha katamo kÈmÈsavo, yo kÈmesu kÈmacchando kÈmarÈgo
kÈmanandÊ kÈmataÓhÈ kÈmasineho kÈmapariÄÈho kÈmamucchÈ
kÈmajjhosÈnaÑ, ayaÑ vuccati kÈmÈsavo.
Tattha katamo bhavÈsavo, yo bhavesu bhavacchando -pa-

bhavajjhosÈnaÑ, ayaÑ vuccati bhavÈsavo.
Tattha katamo avijjÈsavo, dukkhe aÒÒÈÓaÑ -pa- avijjÈla~gÊ moho
akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati avijjÈsavo. Ime tayo ÈsavÈ. (6)
915. Tattha katamÈni tÊÓi saÑyojanÈni, sakkÈyadiÔÔhi vicikicchÈ

sÊlabbataparÈmÈso.
Tattha katamÈ sakkÈyadiÔÔhi, idha assutavÈ puthujjano ariyÈnaÑ
adassÈvÊ ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinÊto, sappurisÈnaÑ
adassÈvÊ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinÊto r|paÑ
attato samanupassati, r|pavantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ r|paÑ, r|pasmiÑ vÈ
attÈnaÑ, vedanaÑ -pa- saÒÒaÑ -pasa~khÈre -pa- viÒÒÈÓaÑ attato
samanupassati, viÒÒÈÓavantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ viÒÒÈÓaÑ,
viÒÒÈÓasmiÑ vÈ attÈnaÑ, yÈ evar|pÈ diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa-
vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati sakkÈyadiÔÔhi.
Tattha katamÈ vicikicchÈ, Satthari ka~khati vicikicchati, dhamme
ka~khati vicikicchati, saÑghe ka~khati vicikicchati, sikkhÈya ka~khati
vicikicchati, pubbante ka~khati vicikicchati, aparante ka~khati vicikicchati,
pubbantÈparante ka~khati vicikicchati, idappaccayatÈpaÔiccasamuppannesu
dhammesu ka~khati vicikicchati, yÈ evar|pÈ ka~khÈ ka~khÈyanÈ
ka~khÈyitattaÑ thambhitattaÑ cittassa manovilekho, ayaÑ vuccati
vicikicchÈ.
Tattha katamo sÊlabbataparÈmÈso, ito bahiddhÈ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ
sÊlena suddhi vatena suddhi sÊlabbatena suddhÊti yÈ evar|pÈ diÔÔhi
diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati sÊlabbataparÈmÈso. ImÈni
tÊÓi saÑyojanÈni. (7)
916. Tattha katamÈ tisso taÓhÈ, kÈmataÓhÈ bhavataÓhÈ vibhavataÓhÈ.

Tattha katamÈ bhavataÓhÈ, bhavadiÔÔhisahagato rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati bhavataÓhÈ.
380 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈ vibhavataÓhÈ, ucchedadiÔÔhisahagato rÈgo sÈrÈgo cittassa

sÈrÈgo, ayaÑ vuccati vibhavataÓhÈ. AvasesÈ taÓhÈ kÈmataÓhÈ.
Tattha katamÈ kÈmataÓhÈ, kÈmadhÈtupaÔisaÑyutto rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati kÈmataÓhÈ.
( )1 R|padhÈtu-ar|padhÈtupaÔisaÑyutto rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo,
ayaÑ vuccati bhavataÓhÈ.
( )2 UcchedadiÔÔhisahagato rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati
vibhavataÓhÈ ImÈ tisso taÓhÈ. (8)
917. Tattha katamÈ aparÈpi tisso taÓhÈ, kÈmataÓhÈ r|pataÓhÈ

ar|pataÓhÈ.
Tattha katamÈ kÈmataÓhÈ, kÈmadhÈtupaÔisaÑyutto rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati kÈmataÓhÈ.
Tattha katamÈ r|pataÓhÈ, r|padhÈtupaÔisaÑyutto rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati r|pataÓhÈ.
Tattha katamÈ ar|pataÓhÈ, ar|padhÈtupaÔisaÑyutto rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati ar|pataÓhÈ. ImÈ tisso taÓhÈ. (9)
918. Tattha katamÈ aparÈpi tisso taÓhÈ, r|pataÓhÈ ar|pataÓhÈ

nirodhataÓhÈ.
Tattha katamÈ r|pataÓhÈ, r|padhÈtupaÔisaÑyutto rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati r|pataÓhÈ.
Tattha katamÈ ar|pataÓhÈ, ar|padhÈtupaÔisaÑyutto rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati ar|pataÓhÈ.
Tattha katamÈ nirodhataÓhÈ, ucchedadiÔÔhisahagato rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ayaÑ vuccati nirodhataÓhÈ. ImÈ tisso taÓhÈ. (10)
______________________________________________________________
1. (Tattha katamÈ bhavataÓhÈ,) (?) 2. (Tattha katamÈ vibhavataÓhÈ,) (?)
919. Tattha katamÈ tisso esanÈ, kÈmesanÈ bhavesanÈ brahmacariyesanÈ.
Tattha katamÈ kÈmesanÈ, yo kÈmesu kÈmacchando -pa-

kÈmajjhosÈnaÑ, ayaÑ vuccati kÈmesanÈ.
Tattha katamÈ bhavesanÈ, yo bhavesu bhavacchando -pa-

bhavajjhosÈnaÑ, ayaÑ vuccati bhavesanÈ.
Tattha katamÈ brahmacariyesanÈ, “sassato loko”ti vÈ “asassato loko”ti

vÈ -pa- “neva hoti na na hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ, yÈ evar|pÈ
diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati brahmacariyesanÈ.
Tattha katamÈ kÈmesanÈ, kÈmarÈgo tadekaÔÔhaÑ akusalaÑ

kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ manokammaÑ, ayaÑ vuccati kÈmesanÈ.
Tattha katamÈ bhavesanÈ, bhavarÈgo tadekaÔÔhaÑ akusalaÑ

kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ manokammaÑ, ayaÑ vuccati bhavesanÈ.
Tattha katamÈ brahmacariyesanÈ, antaggÈhikÈ diÔÔhi tadekaÔÔhaÑ

akusalaÑ kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ manokammaÑ, ayaÑ vuccati
brahmacariyesanÈ. ImÈ tisso esanÈ. (11)
920. Tattha katamÈ tisso vidhÈ, “seyyohamasmÊ”ti vidhÈ,

“sadisohamasmÊ”ti vidhÈ, “hÊnohamasmÊ”ti vidhÈ, imÈ tisso vidhÈ. (12)
921. Tattha katamÈni tÊÓi bhayÈni, jÈtibhayaÑ jarÈbhayaÑ

maraÓabhayaÑ.
Tattha katamaÑ jÈtibhayaÑ, jÈtiÑ paÔicca bhayaÑ bhayÈnakaÑ

chambhitattaÑ lomahaÑso cetaso utrÈso, idaÑ vuccati jÈtibhayaÑ.
Tattha katamaÑ jarÈbhayaÑ, jaraÑ paÔicca bhayaÑ bhayÈnakaÑ

chambhitattaÑ lomahaÑso cetaso utrÈso, idaÑ vuccati jarÈbhayaÑ.
382 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamaÑ maraÓabhayaÑ, maraÓaÑ paÔicca bhayaÑ bhayÈnakaÑ

chambhitattaÑ lomahaÑso cetaso utrÈso, idaÑ vuccati maraÓabhayaÑ.
ImÈni tÊÓi bhayÈni. (13)
922. Tattha katamÈni tÊÓi tamÈni, atÊtaÑ vÈ addhÈnaÑ Èrabbha ka~khati

vicikicchati nÈdhimuccati na sampasÊdati, anÈgataÑ vÈ addhÈnaÑ Èrabbha
ka~khati vicikicchati nÈdhimuccati na sampasÊdati, etarahi vÈ
paccuppannaÑ addhÈnaÑ Èrabbha ka~khati vicikicchati nÈdhimuccati na
sampasÊdati, imÈni tÊÓi tamÈni. (14)
923. Tattha katamÈni tÊÓi titthÈyatanÈni, idhekacco samaÓo vÈ

brÈhmaÓo vÈ evaÑvÈdÊ hoti evaÑdiÔÔhÊ “yaÑ kiÒcÈyaÑ purisapuggalo
paÔisaÑvedeti sukhaÑ vÈ dukkhaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vÈ, sabbaÑ taÑ
pubbe katahet|”ti, idha panekacco samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ evaÑvÈdÊ hoti
evaÑdiÔÔhÊ “yaÑ kiÒcÈyaÑ purisapuggalo paÔisaÑvedeti sukhaÑ vÈ
dukkhaÑ vÈ adukkhamasukhaÑ vÈ, sabbaÑ taÑ issaranimmÈnahet|”ti, idha
panekacco samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ evaÑvÈdÊ hoti evaÑdiÔÔhÊ “yaÑ
kiÒcÈyaÑ purisapuggalo paÔisaÑvedeti sukhaÑ vÈ dukkhaÑ vÈ
adukkhamasukhaÑ vÈ, sabbaÑ taÑ ahetu appaccayÈti, imÈni tÊÓi
titthÈyatanÈni. (15)
924. Tattha katame tayo kiÒcanÈ1, rÈgo kiÒcanaÑ, doso kiÒcanaÑ,

moho kiÒcanaÑ, ime tayo kiÒcanÈ. (16)
Tattha katamÈni tÊÓi a~gaÓÈni, rÈgo a~gaÓaÑ, doso a~gaÓaÑ, moho
a~gaÓaÑ, imÈni tÊÓi a~gaÓÈni. (17)
Tattha katamÈni tÊÓi malÈni, rÈgo malaÑ, doso malaÑ, moho malaÑ,
imÈni tÊÓi malÈni. (18)
Tattha katamÈni tÊÓi visamÈni, rÈgo visamaÑ, doso visamaÑ, moho
visamaÑ, imÈni tÊÓi visamÈni. (19)
Tattha katamÈni aparÈnipi tÊÓi visamÈni, kÈyavisamaÑ vacÊvisamaÑ
manovisamaÑ, imÈni tÊÓi visamÈni. (20)
______________________________________________________________
1. KatamÈni tÊÓi kiÒcanÈni (?) DÊ 3. 182 piÔÔhepi.
Tattha katame tayo aggÊ, rÈgaggi dosaggi mohaggi, ime tayo aggÊ. (21)
Tattha katame tayo kasÈvÈ, rÈgakasÈvo dosakasÈvo mohakasÈvo, ime
tayo kasÈvÈ. (22)
Tattha katame aparepi tayo kasÈvÈ, kÈyakasÈvo vacÊkasÈvo
manokasÈvo, ime tayo kasÈvÈ. (23)
925. Tattha katamÈ assÈdadiÔÔhi, idhekacco samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ

evaÑvÈdÊ hoti evaÑdiÔÔhÊ “natthi kÈmesu doso”ti, so kÈmesu pÈtabyataÑ
Èpajjati, ayaÑ vuccati assÈdadiÔÔhi.
Tattha katamÈ attÈnudiÔÔhi, idha assutavÈ puthujjano ariyÈnaÑ adassÈvÊ
ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinÊto sappurisÈnaÑ adassÈvÊ
sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinÊto r|paÑ attato
samanupassati, r|pavantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ r|paÑ, r|pasmiÑ vÈ
attÈnaÑ. VedanaÑ -pa- saÒÒaÑ -pasa~khÈre -pa- viÒÒÈÓaÑ attato
vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati attÈnudiÔÔhi.
Tattha katamÈ micchÈdiÔÔhi, “natthi dinnaÑ, natthi yiÔÔhaÑ -paye
evar|pÈ diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati micchÈdiÔÔhi.
SassatadiÔÔhi. AssÈdadiÔÔhi. SakkÈyadiÔÔhi. AttÈnudiÔÔhi. UcchedadiÔÔhi.
MicchÈdiÔÔhi. (24)
926. Tattha katamÈ arati, pantesu vÈ senÈsanesu aÒÒataraÒÒataresu vÈ

adhikusalesu dhammesu arati aratitÈ anabhirati anabhiramaÓÈ ukkaÓÔhitÈ
paritassitÈ, ayaÑ vuccati arati.
Tattha katamÈ vihesÈ, idhekacco pÈÓinÈ vÈ leÉÉunÈ vÈ daÓÉena vÈ
satthena vÈ rajjuyÈ vÈ aÒÒataraÒÒatarena satte viheÔheti, yÈ evar|pÈ heÔhanÈ
viheÔhanÈ hiÑsanÈ vihiÑsanÈ rosanÈ virosanÈ par|paghÈto, ayaÑ vuccati
vihesÈ.
384 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈ adhammacariyÈ, kÈyena adhammacariyÈvisamacariyÈ,

vÈcÈya adhammacariyÈvisamacariyÈ, manasÈ adhammacariyÈvisamacariyÈ,
ayaÑ vuccati adhammacariyÈ. (25)
927. Tattha katamÈ dovacassatÈ, sahadhammike vuccamÈne

dovacassÈyaÑ dovacassiyaÑ dovacassatÈ vippaÔikulaggÈhitÈ
vipaccanÊkasÈtatÈ anÈdariyaÑ anÈdaratÈ agÈravatÈ appatissavatÈ, ayaÑ
vuccati dovacassatÈ.
maccharino duppaÒÒÈ, yÈ tesaÑ sevanÈ nisevanÈ saÑsevanÈ bhajanÈ
sambhajanÈ bhatti sambhatti taÑsampava~katÈ, ayaÑ vuccati pÈpamittatÈ.
Tattha katamÈ nÈnattasaÒÒÈ,kÈmasaÒÒÈ byÈpÈdasaÒÒÈ vihiÑsÈsaÒÒÈ,
ayaÑ vuccati nÈnattasaÒÒÈ. SabbÈpi akusalÈ saÒÒÈ nÈnattasaÒÒÈ. (26)
928. Tattha katamaÑ uddhaccaÑ, yaÑ cittassa uddhaccaÑ av|pasamo

cetaso vikkhepo bhantattaÑ cittassa, idaÑ vuccati uddhaccaÑ.
Tattha katamaÑ kosajjaÑ, kÈyaduccarite vÈ vacÊduccarite vÈ
vossaggÈnuppadÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ bhÈvanÈya asakkaccakiriyatÈ
asÈtaccakiriyatÈ anaÔÔhitakiriyatÈ olÊnavuttitÈ nikkhittachandatÈ
nikkhittadhuratÈ anÈsevanÈ abhÈvanÈ abahulÊkammaÑ anadhiÔÔhÈnaÑ
ananuyogo pamÈdo, idaÑ vuccati kosajjaÑ.
Tattha katamo pamÈdo, kÈyaduccarite vÈ vacÊduccarite vÈ
ananuyogo pamÈdo, yo evar|po pamÈdo pamajjanÈ pamajjitattaÑ, ayaÑ
vuccati pamÈdo. (27)
929. Tattha katamÈ asantuÔÔhitÈ,

asantuÔÔhitÈ rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati asantuÔÔhitÈ.
Tattha katamÈ asampajaÒÒatÈ, yaÑ aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ -pa- avijjÈla~gÊ
moho akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati asampajaÒÒatÈ.
Tattha katamÈ mahicchatÈ,
mahicchatÈ rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo, ayaÑ vuccati mahicchatÈ. (28)
930. Tattha katamaÑ ahirikaÑ, yaÑ na hirÊyati hirÊyitabbena na hirÊyati

pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattiyÈ, idaÑ vuccati ahirikaÑ.
Tattha katamaÑ anottappaÑ, yaÑ na ottappati ottappitabbena na
ottappati pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattiyÈ, idaÑ vuccati
anottappaÑ.
Tattha katamo pamÈdo, kÈyaduccarite vÈ vacÊduccarite vÈ
ananuyogo pamÈdo, yo evar|po pamÈdo, pamajjanÈ pamajjitattaÑ, ayaÑ
vuccati pamÈdo. (29)
931. Tattha katamaÑ anÈdariyaÑ, yaÑ anÈdariyaÑ anÈdaratÈ agÈravatÈ

appatissavatÈ anaddÈ anaddÈyanÈ anaddÈyitattaÑ1 asÊlyaÑ acittÊkÈro, idaÑ
vuccati anÈdariyaÑ.
Tattha katamÈ dovacassatÈ, sahadhammike vuccamÈne dovacassÈyaÑ
dovacassiyaÑ dovacassatÈ vippaÔikulaggÈhitÈ vipaccanÊkasÈtatÈ
______________________________________________________________
1. AnÈdÈ anÈdÈyanÈ anÈdÈyitattaÑ (SyÈ)
386 Vibha~gapÈÄi
anÈdariyaÑ anÈdaratÈ agÈravatÈ appatissavatÈ, ayaÑ vuccati dovacassatÈ.

maccharino duppaÒÒÈ, yÈ tesaÑ sevanÈ nisevanÈ saÑsevanÈ paÔisevanÈ
bhajanÈ sambhajanÈ bhatti sambhatti taÑsampava~katÈ, ayaÑ vuccati
pÈpamittatÈ. (30)
932. Tattha katamaÑ assaddhiyaÑ, idhekacco assaddho hoti na

saddahati BuddhaÑ vÈ dhammaÑ vÈ saÑghaÑ vÈ, yaÑ evar|paÑ
assaddhiyaÑ assaddahanÈ anokappanÈ anabhippasÈdo, idaÑ vuccati
assaddhiyaÑ.
Tattha katamÈ avadaÒÒutÈ, paÒca macchariyÈni ÈvÈsamacchariyaÑ
dhammamacchariyaÑ, yaÑ evar|paÑ maccheraÑ maccharÈyanÈ
maccharÈyitattaÑ vevicchaÑ kadariyaÑ kaÔukaÒcukatÈ aggahitattaÑ
cittassa, ayaÑ vuccati avadaÒÒutÈ.
Tattha katamaÑ kosajjaÑ, kÈyaduccarite vÈ vacÊduccarite vÈ
ananuyogo pamÈdo, idaÑ vuccati kosajjaÑ. (31)
933. Tattha katamaÑ uddhaccaÑ, yaÑ cittassa uddhaccaÑ av|pasamo

cetaso vikkhepo bhantattaÑ cittassa, idaÑ vuccati uddhaccaÑ.
Tattha katamo asaÑvaro, idhekacco cakkhunÈ r|paÑ disvÈ nimittaggÈhÊ
hoti anubyaÒjanaggÈhÊ, yatvÈdhikaraÓamenaÑ cakkhundriyaÑ asaÑvutaÑ
tassa saÑvarÈya na paÔipajjati, na rakkhati cakkhundriyaÑ, cakkhundriye na
saÑvaraÑ Èpajjati. Sotena saddaÑ sutvÈ -pa- ghÈnena gandhaÑ ghÈyitvÈ
-pa- jivhÈya rasaÑ sÈyitvÈ -pa- kÈyena phoÔÔhabbaÑ phusitvÈ -pa- manasÈ
dhammaÑ viÒÒÈya nimittaggÈhÊ hoti anubyaÒjanaggÈhÊ,
yatvÈdhikaraÓamenaÑ manindriyaÑ asaÑvutaÑ viharantaÑ
abhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ anvÈssaveyyuÑ, tassa
saÑvarÈya na paÔipajjati, na rakkhati manindriyaÑ, manindriye na

saÑvaraÑ Èpajjati, ayaÑ vuccati asaÑvaro.
Tattha katamaÑ dussÊlyaÑ, kÈyiko vÊtikkamo vÈcasiko vÊtikkamo
kÈyikavÈcasiko vÊtikkamo, idaÑ vuccati dussÊlyaÑ. (32)
934. Tattha katamÈ ariyÈnaÑ adassanakamyatÈ. Tattha katame ariyÈ,

ariyÈ vuccanti BuddhÈ ca BuddhasÈvakÈ ca, yÈ imesaÑ ariyÈnaÑ
adassanakamyatÈ adaÔÔhukamyatÈ asametukamyatÈ asamÈgantukamyatÈ.
AyaÑ vuccati ariyÈnaÑ adassanakamyatÈ.
Tattha katamÈ saddhammaÑ asotukamyatÈ. Tattha katamo saddhammo,
cattÈro satipaÔÔhÈnÈ cattÈro sammappadhÈnÈ cattÈro iddhipÈdÈ paÒcindriyÈni
paÒca balÈni satta bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~giko maggo, ayaÑ vuccati
saddhammo. YÈ imassa saddhammassa asotukamyatÈ asavanakamyatÈ
anuggahetukamyatÈ adhÈretukamyatÈ, ayaÑ vuccati saddhammaÑ
asotukamyatÈ.
Tattha katamÈ upÈrambhacittatÈ. Tattha katamo upÈrambho, yo
upÈrambho anupÈrambho upÈrambhanÈ anupÈrambhanÈ anupÈrambhi tattaÑ
uÒÒÈ avaÒÒÈ paribhavo randhagavesitÈ, ayaÑ vuccati upÈrambhacittatÈ. (33)
935. Tattha katamaÑ muÔÔhassaccaÑ, yÈ assati ananussati appaÔissati

assati assaraÓatÈ adhÈraÓatÈ pilÈpanatÈ sammusanatÈ, idaÑ vuccati
muÔÔhassaccaÑ.
Tattha katamaÑ asampajaÒÒaÑ, yaÑ aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ -pa-
avijjÈla~gÊ moho akusalam|laÑ, idaÑ vuccati asampajaÒÒaÑ.
Tattha katamo cetaso vikkhepo, yaÑ cittassa uddhaccaÑ av|pasamo
cetaso vikkhepo bhantattaÑ cittassa, ayaÑ vuccati cetaso vikkhepo. (34)
936. Tattha katamo ayoniso manasikÈro, “anicce niccan”ti ayoniso

manasikÈro, “dukkhe sukhan”ti ayoniso manasikÈro, “anattani attÈ”ti
ayoniso manasikÈro,
388 Vibha~gapÈÄi
“asubhe subhan”ti ayoniso manasikÈro, saccavippaÔikulena vÈ cittassa

ÈvaÔÔanÈ anÈvaÔÔanÈ Èbhogo samannÈhÈro manasikÈro, ayaÑ vuccati ayoniso
manasikÈro.
Tattha katamÈ kummaggasevanÈ. Tattha katamo kummaggo,
micchÈdiÔÔhi micchÈsa~kappo micchÈvÈcÈ micchÈkammanto micchÈ-ÈjÊvo
micchÈvÈyÈmo micchÈsati micchÈsamÈdhi, ayaÑ vuccati kummaggo. YÈ
imassa kummaggassa sevanÈ nisevanÈ saÑsevanÈ bhajanÈ sambhajanÈ bhatti
sambhatti taÑsampava~katÈ, ayaÑ vuccati kummaggasevanÈ.
Tattha katamaÑ cetaso ca lÊnattaÑ, yÈ cittassa akalyatÈ akammaÒÒatÈ
olÊyanÈ sallÊyanÈ lÊnaÑ lÊyanÈ lÊyitattaÑ thinaÑ thiyanÈ thiyitattaÑ cittassa,
idaÑ vuccati cetaso ca lÊnattaÑ. (35)
TikaÑ.
_____
4. Catukkaniddesa
937. Tattha katame cattÈro ÈsavÈ, kÈmÈsavo bhavÈsavo diÔÔhÈsavo
avijjÈsavo.
Tattha katamo kÈmÈsavo, yo kÈmesu kÈmacchando kÈmarÈgo
kÈmanandÊ kÈmataÓhÈ kÈmasineho kÈmapariÄÈho kÈmamucchÈ
kÈmajjhosÈnaÑ, ayaÑ vuccati kÈmÈsavo.
Tattha katamo bhavÈsavo, yo bhavesu bhavacchando -pa-
bhavajjhosÈnaÑ, ayaÑ vuccati bhavÈsavo.
Tattha katamo diÔÔhÈsavo, “sassato loko”ti vÈ “asassato loko”ti vÈ
“antavÈ loko”ti vÈ “anantavÈ loko”ti vÈ “taÑ jÊvaÑ taÑ sarÊran”ti vÈ
“aÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊran”ti vÈ “hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ “na
hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ “hoti ca na ca hoti tathÈgato paraÑ
maraÓÈ”ti vÈ “neva hoti na na hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ, yÈ
evar|pÈ
diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, ayaÑ vuccati diÔÔhÈsavo. SabbÈpi

micchÈdiÔÔhi diÔÔhÈsavo.
Tattha katamo avijjÈsavo, dukkhe aÒÒÈÓaÑ, dukkhasamudaye aÒÒÈÓaÑ,
dukkhanirodhe aÒÒÈÓaÑ, dukkhanirodhagÈminiyÈ paÔipadÈya aÒÒÈÓaÑ,
pubbante aÒÒÈÓaÑ, aparante aÒÒÈÓaÑ, pubbantÈparante aÒÒÈÓaÑ,
idappaccayatÈ paÔiccasamuppannesu dhammesu aÒÒÈÓaÑ, yaÑ evar|paÑ
aÒÒÈÓaÑ adassanaÑ -pa- avijjÈla~gÊ moho akusalam|laÑ, ayaÑ vuccati
avijjÈsavo. Ime cattÈro ÈsavÈ. (1)
938. Tattha katame cattÈro ganthÈ -pa- cattÈro oghÈ -pa- cattÈro yogÈ
-pa- cattÈri upÈdÈnÈni, kÈmupÈdÈnaÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ
attavÈdupÈdÈnaÑ.
Tattha katamaÑ kÈmupÈdÈnaÑ, yo kÈmesu kÈmacchando -pa-
kÈmajjhosÈnaÑ, idaÑ vuccati kÈmupÈdÈnaÑ.
Tattha katamaÑ diÔÔhupÈdÈnaÑ, “natthi dinnaÑ, natthi yiÔÔhaÑ -paye
evar|pÈ diÔÔhi diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, idaÑ vuccati
diÔÔhupÈdÈnaÑ. ®hapetvÈ sÊlabbatupÈdÈnaÒca attavÈdupÈdÈnaÒca sabbÈpi
micchÈdiÔÔhi diÔÔhupÈdÈnaÑ.
Tattha katamaÑ sÊlabbatupÈdÈnaÑ, ito bahiddhÈ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ
sÊlena suddhi vatena suddhi sÊlabbatena suddhÊti, yÈ evar|pÈ diÔÔhi
diÔÔhigataÑ -pa- vipariyÈsaggÈho, idaÑ vuccati sÊlabbatupÈdÈnaÑ.
Tattha katamaÑ attavÈdupÈdÈnaÑ, idha assutavÈ puthujjano ariyÈnaÑ
adassÈvÊ ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinÊto, sappurisÈnaÑ
adassÈvÊ sappurisadhammassa akovido sappurisadhamme avinÊto r|paÑ
attato samanupassati, r|pavantaÑ vÈ attÈnaÑ, attani vÈ r|paÑ, r|pasmiÑ vÈ
attÈnaÑ. VedanaÑ -pa-. SaÒÒaÑ -pa-. Sa~khÈre -pa-. ViÒÒÈÓaÑ attato
vipariyÈsaggÈho, idaÑ vuccati attavÈdupÈdÈnaÑ. ImÈni cattÈri upÈdÈnÈni.
(5)
390 Vibha~gapÈÄi
939. Tattha katame cattÈro taÓhuppÈdÈ, cÊvarahetu vÈ bhikkhuno taÓhÈ

uppajjamÈnÈ uppajjati, piÓÉapÈtahetu vÈ bhikkhuno taÓhÈ uppajjamÈnÈ
uppajjati, senÈsanahetu vÈ bhikkhuno taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati,
itibhavÈbhavahetu vÈ bhikkhuno taÓhÈ uppajjamÈnÈ uppajjati. Ime cattÈro
taÓhuppÈdÈ. (6)
Tattha katamÈni cattÈri agatigamanÈni, chandÈgatiÑ gacchati,
dosÈgatiÑ gacchati, mohÈgatiÑ gacchati, bhayÈgatiÑ gacchati, yÈ evar|pÈ
agati agatigamanaÑ chandagamanaÑ vaggagamanaÑ vÈrigamanaÑ, imÈni
cattÈri agatigamanÈni. (7)
Tattha katame cattÈro vipariyÈsÈ, “anicce niccan”ti saÒÒÈvipariyÈso
cittavipariyÈso diÔÔhivipariyÈso, “dukkhe sukhan”ti saÒÒÈvipariyÈso
cittavipariyÈso diÔÔhivipariyÈso, “anattani attÈ”ti saÒÒÈvipariyÈso
cittavipariyÈso diÔÔhivipariyÈso, “asubhe subhan”ti saÒÒÈvipariyÈso
cittavipariyÈso diÔÔhivipariyÈso. Ime cattÈro vipariyÈsÈ. (8)
Tattha katame cattÈro anariyavohÈrÈ, adiÔÔhe diÔÔhavÈditÈ, assute
sutavÈditÈ, amute mutavÈditÈ, aviÒÒÈte viÒÒÈtavÈditÈ, ime cattÈro
anariyavohÈrÈ. (9)
Tattha katame aparepi cattÈro anariyavohÈrÈ, diÔÔhe adiÔÔhavÈditÈ, sute
assutavÈditÈ, mute amutavÈditÈ, viÒÒÈte aviÒÒÈtavÈditÈ, ime cattÈro
anariyavohÈrÈ. (10)
Tattha katamÈni cattÈri duccaritÈni, pÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ
kÈmesumicchÈcÈro musÈvÈdo, imÈni cattÈri duccaritÈni. (11)
Tattha katamÈni aparÈnipi cattÈri duccaritÈni, musÈvÈdo pisuÓÈ vÈcÈ
pharusÈ vÈcÈ samphappalÈpo, imÈni cattÈri duccaritÈni. (12)
Tattha katamÈni cattÈri bhayÈni, jÈtibhayaÑ jarÈbhayaÑ byÈdhibhayaÑ
maraÓabhayaÑ, imÈni cattÈri bhayÈni. (13)
Tattha katamÈni aparÈnipi cattÈri bhayÈni, rÈjabhayaÑ corabhayaÑ
aggibhayaÑ udakabhayaÑ, imÈni cattÈri bhayÈni. (14)
Tattha katamÈni aparÈnipi cattÈri bhayÈni, |mibhayaÑ

kumbhÊlabhayaÑ1 ÈvaÔÔabhayaÑ susukÈbhayaÑ, imÈni cattÈri bhayÈni. (15)
Tattha katamÈni aparÈnipi cattÈri bhayÈni, attÈnuvÈdabhayaÑ
parÈnuvÈdabhayaÑ daÓÉabhayaÑ duggatibhayaÑ, imÈni cattÈri bhayÈni.
(16)
Tattha katamÈ catasso diÔÔhiyo, “sayaÑkataÑ sukhadukkhan”ti saccato
thetato diÔÔhi uppajjati, “paraÑkataÑ sukhadukkhan”ti saccato thetato diÔÔhi
uppajjati, “sayaÑkataÒca paraÑkataÒca sukhadukkhan”ti saccato thetato
diÔÔhi uppajjati, “asayaÑkÈraÑ aparaÑkÈraÑ adhiccasamuppannaÑ
sukhadukkhan”ti saccato thetato diÔÔhi uppajjati, imÈ catasso diÔÔhiyo. (17)
CatukkaÑ.
_____
5. PaÒcakaniddesa
940. Tattha katamÈni paÒcorambhÈgiyÈni saÑyojanÈni, sakkÈyadiÔÔhi
vicikicchÈ sÊlabbataparÈmÈso kÈmacchando byÈpÈdo, imÈni
paÒcorambhÈgiyÈni saÑyojanÈni. (1)
Tattha katamÈni paÒcuddhambhÈgiyÈni saÑyojanÈni, r|parÈgo
ar|parÈgo mÈno uddhaccaÑ avijjÈ, imÈni paÒcuddhambhÈgiyÈni
saÑyojanÈni. (2)
Tattha katamÈni paÒca macchariyÈni, ÈvÈsamacchariyaÑ
dhammamacchariyaÑ, imÈni paÒca macchariyÈni. (3)
Tattha katame paÒca sa~gÈ, rÈgasa~go dosasa~go mohasa~go
mÈnasa~go diÔÔhisa~go, ime paÒca sa~gÈ. (4)
Tattha katame paÒca sallÈ, rÈgasallaÑ dosasallaÑ mohasallaÑ
mÈnasallaÑ diÔÔhisallaÑ, ime paÒca sallÈ. (5)
941. Tattha katame paÒca cetokhilÈ, Satthari ka~khati vicikicchati

nÈdhimuccati na sampasÊdati, dhamme ka~khati vicikicchati nÈdhimuccati
na sampasÊdati,
______________________________________________________________
1. KumbhÊrabhayaÑ, kumbhÊÄabhayaÑ, (?) (kumbha + Êra + a = bhaya)
392 Vibha~gapÈÄi
saÑghe ka~khati vicikicchati nÈdhimuccati na sampasÊdati, sikkhÈya

ka~khati vicikicchati nÈdhimuccati na sampasÊdati, sabrahmacÈrÊsu kupito
hoti anattamano Èhatacitto khilajÈto, ime paÒca cetokhilÈ. (6)
Tattha katame paÒca cetasovinibandhÈ, kÈme avÊtarÈgo hoti

avigatacchando avigatapemo avigatapipÈso avigatapariÄÈho avigatataÓho,
kÈye avÊtarÈgo hoti. R|pe avÊtarÈgo hoti. YÈvadatthaÑ udarÈvadehakaÑ
bhuÒjitvÈ seyyasukhaÑ passasukhaÑ middhasukhaÑ anuyutto viharati,
aÒÒataraÑ devanikÈyaÑ paÓidhÈya brahmacariyaÑ carati “iminÈhaÑ sÊlena
vÈ vatena vÈ tapena vÈ brahmacariyena vÈ devo vÈ bhavissÈmi devaÒÒataro
vÈ”ti, ime paÒca cetasovinibandhÈ. (7)
Tattha katamÈni paÒca nÊvaraÓÈni, kÈmacchandanÊvaraÓaÑ

byÈpÈdanÊvaraÓaÑ thinamiddhanÊvaraÓaÑ uddhaccakukkuccanÊvaraÓaÑ
vicikicchÈnÊvaraÓaÑ, imÈni paÒca nÊvaraÓÈni. (8)
Tattha katamÈni paÒca kammÈni ÈnantarikÈni, mÈtÈ jÊvitÈ voropitÈ hoti,

pitÈ jÊvitÈ voropito hoti, arahanto jÊvitÈ voropito hoti, duÔÔhena cittena
TathÈgatassa lohitaÑ uppÈditaÑ hoti, saÑgho bhinno hoti, imÈni paÒca
kammÈni ÈnantarikÈni. (9)
Tattha katamÈ paÒca diÔÔhiyo, “saÒÒÊ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈ”ti
ittheke abhivadanti, “asaÒÒÊ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈ”ti ittheke
abhivadanti, “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈ”ti ittheke
abhivadanti, sato vÈ pana sattassa ucchedaÑ vinÈsaÑ vibhavaÑ paÒÒapenti
diÔÔhadhammanibbÈnaÑ vÈ paneke abhivadanti, imÈ paÒca diÔÔhiyo. (10)
942. Tattha katame paÒca verÈ, pÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ

kÈmesumicchÈcÈro musÈvÈdo surÈmerayamajjapamÈdaÔÔhÈnÈ, ime paÒca
verÈ. (11)
Tattha katame paÒca byasanÈ, ÒÈtibyasanaÑ bhogabyasanaÑ

rogabyasanaÑ sÊlabyasanaÑ diÔÔhibyasanaÑ, ime paÒca byasanÈ. (12)
Tattha katame paÒca akkhantiyÈ ÈdÊnavÈ, bahuno janassa appiyo hoti
amanÈpo, verabahulo ca hoti vajjabahulo ca, samm|Äho kÈlaÑ karoti,
kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ apÈyaÑ duggatiÑ vinipÈtaÑ nirayaÑ
upapajjati, ime paÒca akkhantiyÈ ÈdÊnavÈ. (13)
Tattha katamÈni paÒca bhayÈni, ÈjÊvakabhayaÑ asilokabhayaÑ
parisasÈrajjabhayaÑ maraÓabhayaÑ duggatibhayaÑ, imÈni paÒca bhayÈni.
(14)
943. Tattha katame paÒca diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ, idhekacco

samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ evaÑvÈdÊ hoti evaÑdiÔÔhÊ1 “yato kho bho ayaÑ attÈ
paÒcahi kÈmaguÓehi samappito sama~gÊbh|to paricÈreti, ettÈvatÈ kho bho
ayaÑ attÈ paramadiÔÔhadhammanibbÈnappatto hotÊ”ti, ittheke sato sattassa
paramadiÔÔhadhammanibbÈnaÑ paÒÒapenti.
TamaÒÒo evamÈha “atthi kho bho eso attÈ, yaÑ tvaÑ vadesi, ‘neso
natthÊ’ti vadÈmi. No ca kho bho ayaÑ attÈ ettÈvatÈ
paramadiÔÔhadhammanibbÈnappatto hoti. TaÑ kissa hetu, kÈmÈ hi bho
aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ, tesaÑ vipariÓÈmaÒÒathÈbhÈvÈ
uppajjanti, sokaparidevadukkhadomanassupÈyÈsÈ, yato kho bho ayaÑ attÈ
vivicceva kÈmehi -pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati. EttÈvatÈ kho
bho ayaÑ attÈ paramadiÔÔhadhammanibbÈnappatto hotÊ”ti, ittheke sato
sattassa paramadiÔÔhadhammanibbÈnaÑ paÒÒapenti.
paramadiÔÔhadhammanibbÈnappatto hoti. TaÑ kissa hetu, yadeva tattha
vitakkitaÑ vicÈritaÑ, etena etaÑ oÄÈrikaÑ akkhÈyati, yato kho bho ayaÑ
attÈ vitakkavicÈrÈnaÑ v|pasamÈ -pa- dutiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati.
EttÈvatÈ kho bho ayaÑ attÈ paramadiÔÔhadhammanibbÈnappatto hotÊ”ti,
ittheke sato sattassa paramadiÔÔhadhammanibbÈnaÑ paÒÒapenti
______________________________________________________________
1. EvaÑdiÔÔhi (SyÈ)
394 Vibha~gapÈÄi
pÊtigataÑ cetaso uppilÈvitaÑ, etena etaÑ oÄÈrikaÑ akkhÈyati, yato kho bho
ayaÑ attÈ pÊtiyÈ ca virÈgÈ -pa- tatiyaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati.
ittheke sato sattassa paramadiÔÔhadhammanibbÈnaÑ paÒÒapenti.
sukhapÊti cetaso Èbhogo, etena etaÑ oÄÈrikaÑ akkhÈyati, yato kho bho ayaÑ
attÈ sukhassa ca pahÈnÈ -pa- catutthaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati.
ittheke sato sattassa paramadiÔÔhadhammanibbÈnaÑ paÒÒapenti. Ime paÒca
diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ. (15)
PaÒcakaÑ.
_____
6. Chakkaniddesa
944. Tattha katamÈni cha vivÈdam|lÈni, kodho makkho issÈ sÈÔheyyaÑ
pÈpicchatÈ sandiÔÔhiparÈmÈsitÈ, imÈni cha vivÈdam|lÈni. (1)
Tattha katame cha chandarÈgÈ, chandarÈgÈ gehasitÈ dhammÈ
manÈpiyesu r|pesu gehasito rÈgo sÈrÈgo cittassa sÈrÈgo, manÈpiyesu
saddesu -pa- manÈpiyesu gandhesu -pa- manÈpiyesu rasesu -pa- manÈpiyesu
phoÔÔhabbesu -pa- manÈpiyesu dhammesu gehasito rÈgo sÈrÈgo cittassa
sÈrÈgo, ime cha chandarÈgÈ. (2)
Tattha katamÈni cha virodhavatth|ni, amanÈpiyesu r|pesu cittassa
ÈghÈto paÔighÈto caÓÉikkaÑ asuropo anattamanatÈ cittassa, amanÈpiyesu
saddesu -pa- amanÈpiyesu gandhesu -pa- amanÈpiyesu rasesu -pa-
amanÈpiyesu phoÔÔhabbesu -pa- amanÈpiyesu dhammesu
cittassa ÈghÈto paÔighÈto caÓÉikkaÑ asuropo anattamanatÈ cittassa, imÈni

cha virodhavatth|ni. (3)
Tattha katame cha taÓhÈkÈyÈ, r|pataÓhÈ saddataÓhÈ gandhataÓhÈ
rasataÓhÈ phoÔÔhabbataÓhÈ dhammataÓhÈ, ime cha taÓhÈkÈyÈ. (4)
945. Tattha katame cha agÈravÈ, Satthari agÈravo viharati appatisso,

dhamme agÈravo viharati appatisso, saÑghe agÈravo viharati appatisso,
sikkhÈya agÈravo viharati appatisso, appamÈde agÈravo viharati appatisso,
paÔisanthÈre agÈravo viharati appatisso, ime cha agÈravÈ. (5)
Tattha katame cha parihÈniyÈ dhammÈ, kammÈrÈmatÈ bhassÈrÈmatÈ
niddÈrÈmatÈ sa~gaÓikÈrÈmatÈ saÑsaggÈrÈmatÈ papaÒcÈrÈmatÈ, ime cha
parihÈniyÈ dhammÈ. (6)
946. Tattha katame aparepi cha parihÈniyÈ dhammÈ, kammÈrÈmatÈ

bhassÈrÈmatÈ niddÈrÈmatÈ sa~gaÓikÈrÈmatÈ dovacassatÈ pÈpamittatÈ, ime
cha parihÈniyÈ dhammÈ. (7)
Tattha katame cha somanassupavicÈrÈ, cakkhunÈ r|paÑ disvÈ
somanassaÔÔhÈniyaÑ r|paÑ upavicarati. Sotena saddaÑ sutvÈ -pa- ghÈnena
gandhaÑ ghÈyitvÈ -pa- jivhÈya rasaÑ sÈyitvÈ -pa- kÈyena phoÔÔhabbaÑ
phusitvÈ -pa- manasÈ dhammaÑ viÒÒÈya somanassaÔÔhÈniyaÑ dhammaÑ
upavicarati, ime cha somanassupavicÈrÈ. (8)
Tattha katame cha domanassupavicÈrÈ, cakkhunÈ r|paÑ disvÈ
domanassaÔÔhÈniyaÑ r|paÑ upavicarati. Sotena saddaÑ sutvÈ -pa- ghÈnena
phusitvÈ -pa- manasÈ dhammaÑ viÒÒÈya domanassaÔÔhÈniyaÑ dhammaÑ
upavicarati, ime cha domanassupavicÈrÈ. (9)
Tattha katame cha upekkhupavicÈrÈ, cakkhunÈ r|paÑ disvÈ
upekkhÈÔÔhÈniyaÑ r|paÑ upavicarati. Sotena saddaÑ sutvÈ -pa- ghÈnena
phusitvÈ -pa- manasÈ dhammaÑ viÒÒÈya upekkhÈÔÔhÈniyaÑ dhammaÑ
upavicarati, ime cha upekkhupavicÈrÈ. (10)
396 Vibha~gapÈÄi
947. Tattha katamÈni cha gehasitÈni somanassÈni, manÈpiyesu r|pesu

gehasitaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ cetasikaÑ sukhaÑ cetosamphassajaÑ sÈtaÑ
sukhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ sÈtÈ sukhÈ vedanÈ, manÈpiyesu saddesu
-pa- manÈpiyesu gandhesu -pa- manÈpiyesu rasesu -pa- manÈpiyesu
phoÔÔhabbesu -pa- manÈpiyesu dhammesu gehasitaÑ cetasikaÑ sÈtaÑ
cetasikaÑ sukhaÑ cetosamphassajaÑ sÈtaÑ sukhaÑ vedayitaÑ
cetosamphassajÈ sÈtÈ sukhÈ vedanÈ, imÈni cha gehasitÈni somanassÈni. (11)
Tattha katamÈni cha gehasitÈni domanassÈni, amanÈpiyesu r|pesu
gehasitaÑ cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ dukkhaÑ cetosamphassajaÑ asÈtaÑ
dukkhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, amanÈpiyesu
saddesu -pa- amanÈpiyesu gandhesu -pa- amanÈpiyesu rasesu -pa-
amanÈpiyesu phoÔÔhabbesu -pa- amanÈpiyesu dhammesu gehasitaÑ
cetasikaÑ asÈtaÑ cetasikaÑ dukkhaÑ cetosamphassajaÑ asÈtaÑ dukkhaÑ
vedayitaÑ cetosamphassajÈ asÈtÈ dukkhÈ vedanÈ, imÈni cha gehasitÈni
domanassÈni. (12)
Tattha katamÈ cha gehasitÈ upekkhÈ, upekkhÈÔÔhÈniyesu r|pesu
gehasitaÑ cetasikaÑ neva sÈtaÑ nÈsÈtaÑ cetosamphassajaÑ
adukkhamasukhaÑ vedayitaÑ cetosamphassajÈ adukkhamasukhÈ vedanÈ,
upekkhÈÔÔhÈniyesu saddesu -pa- upekkhÈÔÔhÈniyesu gandhesu -pa-
upekkhÈÔÔhÈniyesu rasesu -pa- upekkhÈÔÔhÈniyesu phoÔÔhabbesu -pa-
upekkhÈÔÔhÈniyesu dhammesu gehasitaÑ cetasikaÑ neva sÈtaÑ nÈsÈtaÑ
adukkhamasukhÈ vedanÈ, imÈ cha gehasitÈ upekkhÈ. (13)
948. Tattha katamÈ cha diÔÔhiyo, “atthi me attÈ”ti vÈ assa saccato thetato
diÔÔhi uppajjati, “natthi me attÈ”ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati,
“attanÈ vÈ attÈnaÑ saÒjÈnÈmÊ”ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati,
“attanÈ vÈ anattÈnaÑ saÒjÈnÈmÊ”ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati,
“anattanÈ vÈ attÈnaÑ saÒjÈnÈmÊ”ti vÈ assa saccato thetato diÔÔhi uppajjati,
atha vÈ
panassa evaÑdiÔÔhÊ hoti “so me ayaÑ attÈ vado vedeyyo, tatra tatra
dÊgharattaÑ kalyÈÓapÈpakÈnaÑ kammÈnaÑ vipÈkaÑ paccanubhoti, na so
jÈto nÈhosi, na so jÈto na bhavissati, “nicco dhuvo sassato
avipariÓÈmadhammo”ti vÈ panassa saccato thetato diÔÔhi uppajjati, imÈ cha
diÔÔhiyo. (14)
ChakkaÑ.
_____
7. Sattakaniddesa
949. Tattha katame sattÈnusayÈ, kÈmarÈgÈnusayo paÔighÈnusayo
mÈnÈnusayo diÔÔhÈnusayo vicikicchÈnusayo bhavarÈgÈnusayo avijjÈnusayo,
ime satta anusayÈ. (1)
Tattha katamÈni satta saÑyojanÈni, kÈmarÈgasaÑyojanaÑ
paÔighasaÑyojanaÑ mÈnasaÑyojanaÑ diÔÔhisaÑyojanaÑ
vicikicchÈsaÑyojanaÑ bhavarÈgasaÑyojanaÑ avijjÈsaÑyojanaÑ, imÈni
satta saÑyojanÈni. (2)
Tattha katamÈni satta pariyuÔÔhÈnÈni, kÈmarÈgapariyuÔÔhÈnaÑ
paÔighapariyuÔÔhÈnaÑ mÈnapariyuÔÔhÈnaÑ diÔÔhipariyuÔÔhÈnaÑ
vicikicchÈpariyuÔÔhÈnaÑ bhavarÈgapariyuÔÔhÈnaÑ avijjÈpariyuÔÔhÈnaÑ,
imÈni satta pariyuÔÔhÈnÈni. (3)
950. Tattha katame satta asaddhammÈ, assaddho hoti, ahiriko hoti,

anottappÊ hoti, appassuto hoti, kusÊto hoti, muÔÔhassatÊ hoti, duppaÒÒo hoti,
ime satta asaddhammÈ. (4)
Tattha katamÈni satta duccaritÈni, pÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ
kÈmesumicchÈcÈro musÈvÈdo pisuÓÈ vÈcÈ pharusÈ vÈcÈ samphappalÈpo,
imÈni satta duccaritÈni. (5)
Tattha katame satta mÈnÈ, mÈno atimÈno mÈnÈtimÈno omÈno adhimÈno
asmimÈno micchÈmÈno, ime satta mÈnÈ. (6)
951. Tattha katamÈ satta diÔÔhiyo, idhekacco samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ

evaÑvÈdÊ hoti evaÑdiÔÔhÊ “yato kho bho ayaÑ attÈ
398 Vibha~gapÈÄi
r|pÊ cÈtumahÈbh|tiko1 mÈtÈpettikasambhavo kÈyassa bhedÈ ucchijjati

vinassati, na hoti paraÑ maraÓÈ, ettÈvatÈ kho bho ayaÑ attÈ sammÈ
samucchinno hotÊ”ti, ittheke sato sattassa ucchedaÑ vinÈsaÑ vibhavaÑ
paÒÒapenti. (6-1)
natthÊ’ti vadÈmi. No ca kho bho ayaÑ attÈ ettÈvatÈ sammÈ samucchinno
hoti. Atthi kho bho aÒÒo attÈ dibbo r|pÊ kÈmÈvacaro kabaÄÊkÈrabhakkho,
taÑ tvaÑ na jÈnÈsi na passasi, tamahaÑ jÈnÈmi passÈmi. So kho bho attÈ
yato kÈyassa bhedÈ ucchijjati vinassati, na hoti paraÑ maraÓÈ, ettÈvatÈ kho
bho ayaÑ attÈ sammÈ samucchinno hotÊ”ti, ittheke bho sattassa ucchedaÑ
vinÈsaÑ vibhavaÑ paÒÒapenti. (6-2)
natthÊ’ti vadÈmi. No ca kho bho ayaÑ ettÈvatÈ sammÈ samucchinno hoti.
Atthi kho bho aÒÒo attÈ dibbo r|pÊ manomayo sabba~gapacca~gÊ
ahÊnindriyo, taÑ tvaÑ na jÈnÈsi na passasi, tamahaÑ jÈnÈmi passÈmi. So
kho bho attÈ yato kÈyassa bhedÈ ucchijjati vinassati, na hoti paraÑ maraÓÈ,
ettÈvatÈ kho bho ayaÑ attÈ sammÈ samucchinno hotÊ”ti, ittheke sato sattassa
ucchedaÑ vinÈsaÑ vibhavaÑ paÒÒapenti. (6-3)
hoti. Atthi kho bho aÒÒo attÈ sabbaso r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈ
paÔighasaÒÒÈnaÑ attha~gamÈ nÈnattasaÒÒÈnaÑ amanasikÈrÈ ‘ananto ÈkÈso’ti
ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pago, taÑ tvaÑ na jÈnÈsi na passasi, tamahaÑ jÈnÈmi
passÈmi. So kho bho attÈ yato kÈyassa bhedÈ ucchijjati vinassati, na hoti
paraÑ maraÓÈ, ettÈvatÈ kho bho ayaÑ attÈ sammÈ samucchinno hotÊ”ti,
ittheke sato sattassa ucchedaÑ vinÈsaÑ vibhavaÑ paÒÒapenti. (6-4)
______________________________________________________________
1. CÈtummahÈbh|tiko (SÊ, SyÈ)
hoti. Atthi kho bho aÒÒo attÈ sabbaso ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ samatikkamma
‘anantaÑ viÒÒÈÓan’ti ViÒÒÈÓaÒcÈyatan|pago, taÑ tvaÑ na jÈnÈsi na passasi,
tamahaÑ jÈnÈmi passÈmi. So kho bho attÈ yato kÈyassa bhedÈ ucchijjati
paÒÒapenti. (6-5)
hoti. Atthi kho bho aÒÒo attÈ sabbaso viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkamma
‘natthi kiÒcÊ’ti ŒkiÒcaÒÒÈyatan|pago, taÑ tvaÑ na jÈnÈsi na passasi,
tamahaÑ jÈnÈmi passÈmi. So kho bho attÈ yato kÈyassa bhedÈ ucchijjati
paÒÒapenti. (6-6)
TamaÒÒo evamÈha “atthi kho pana eso attÈ, yaÑ tvaÑ vadesi, ‘neso
hoti. Atthi kho bho aÒÒo attÈ sabbaso ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ samatikkamma
NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatan|pago. TaÑ tvaÑ na jÈnÈsi na passasi, tamahaÑ
jÈnÈmi passÈmi. So kho bho attÈ yato kÈyassa bhedÈ ucchijjati vinassati, na
hoti paraÑ maraÓÈ, ettÈvatÈ kho bho ayaÑ attÈ sammÈ samucchinno hotÊ”ti,
ittheke sato sattassa ucchedaÑ vinÈsaÑ vibhavaÑ paÒÒapenti. ImÈ satta
diÔÔhiyo. (7-7)
SattakaÑ.
_____
8. AÔÔhakaniddesa
952. Tattha katamÈni aÔÔha kilesavatth|ni, lobho doso moho mÈno diÔÔhi
vicikicchÈ thinaÑ uddhaccaÑ, imÈni aÔÔha kilesavatth|ni.
400 Vibha~gapÈÄi
953. Tattha katamÈni aÔÔha kusÊtavatth|ni, idha bhikkhunÈ kammaÑ

kÈtabbaÑ hoti, tassa evaÑ hoti “kammaÑ kho me kÈtabbaÑ bhavissati,
kammaÑ kho pana me karontassa kÈyo kilamissati, handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti.
So nipajjati na vÊriyaÑ Èrabhati appattassa pattiyÈ anadhigatassa
adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈya, idaÑ paÔhamaÑ kusÊtavatthu.
Puna caparaÑ bhikkhunÈ kammaÑ kataÑ hoti, tassa evaÑ hoti “ahaÑ
kho kammaÑ akÈsiÑ, kammaÑ kho pana me karontassa kÈyo kilanto,
handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti. So nipajjati na vÊriyaÑ Èrabhati appattassa pattiyÈ
anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈya, idaÑ dutiyaÑ
kusÊtavatthu.
Puna caparaÑ bhikkhunÈ maggo gantabbo hoti, tassa evaÑ hoti “maggo
kho me gantabbo bhavissati, maggaÑ kho pana me gacchantassa kÈyo
kilamissati, handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti. So nipajjati na vÊriyaÑ Èrabhati
appattassa pattiyÈ anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈya,
idaÑ tatiyaÑ kusÊtavatthu.
Puna caparaÑ bhikkhunÈ maggo gato hoti, tassa evaÑ hoti “ahaÑ kho
maggaÑ agamÈsiÑ, maggaÑ kho pana me gacchantassa kÈyo kilanto,
handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti. So nipajjati na vÊriyaÑ Èrabhati appattassa pattiyÈ
anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa sacchikiriyÈya, idaÑ catutthaÑ
kusÊtavatthu.
Puna caparaÑ bhikkhu gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya caranto na
labhati l|khassa vÈ paÓÊtassa vÈ bhojanassa yÈvadatthaÑ pÈrip|riÑ, tassa
evaÑ hoti “ahaÑ kho gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya caranto nÈlatthaÑ
l|khassa vÈ paÓÊtassa vÈ bhojanassa yÈvadatthaÑ pÈrip|riÑ, tassa me kÈyo
kilanto akammaÒÒo, handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti. So nipajjati na vÊriyaÑ Èrabhati
idaÑ paÒcamaÑ kusÊtavatthu.
Puna caparaÑ bhikkhu gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya caranto labhati
l|khassa vÈ paÓÊtassa vÈ bhojanassa yÈvadatthaÑ pÈrip|riÑ, tassa evaÑ hoti
“ahaÑ kho gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya caranto alatthaÑ l|khassa vÈ
paÓÊtassa
vÈ bhojanassa yÈvadatthaÑ pÈrip|riÑ, tassa me kÈyo kilanto akammaÒÒo,

mÈsÈcitaÑ maÒÒe handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti. So nipajjati na vÊriyaÑ Èrabhati
idaÑ chaÔÔhaÑ kusÊtavatthu.
Puna caparaÑ bhikkhuno uppanno hoti appamattako ÈbÈdho, tassa
evaÑ hoti “uppanno kho me ayaÑ appamattako ÈbÈdho, atthi kappo
nipajjituÑ, handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti. So nipajjati na vÊriyaÑ Èrabhati
idaÑ sattamaÑ kusÊtavatthu.
Puna caparaÑ bhikkhu gilÈnÈ vuÔÔhito1 hoti aciravuÔÔhito gelaÒÒÈ, tassa
evaÑ hoti “ahaÑ kho gilÈnÈ vuÔÔhito aciravuÔÔhito gelaÒÒÈ, tassa me kÈyo
dubbalo akammaÒÒo, handÈhaÑ nipajjÈmÊ”ti. So nipajjati na vÊriyaÑ
Èrabhati appattassa pattiyÈ anadhigatassa adhigamÈya asacchikatassa
sacchikiriyÈya, idaÑ aÔÔhamaÑ kusÊtavatthu. ImÈni aÔÔha kusÊtavatth|ni.
954. Tattha katamesu aÔÔhasu lokadhammesu cittassa paÔighÈto, lÈbhe

sÈrÈgo, alÈbhe paÔivirodho, yase sÈrÈgo, ayase paÔivirodho, pasaÑsÈya
sÈrÈgo, nindÈya paÔivirodho, sukhe sÈrÈgo, dukkhe paÔivirodho. Imesu
aÔÔhasu lokadhammesu cittassa paÔighÈto.
955. Tattha katame aÔÔha anariyavohÈrÈ, adiÔÔhe diÔÔhavÈditÈ, assute

sutavÈditÈ, amute mutavÈditÈ, aviÒÒÈte viÒÒÈtavÈditÈ, diÔÔhe adiÔÔhavÈditÈ,
sute assutavÈditÈ, mute amutavÈditÈ, viÒÒÈte aviÒÒÈtavÈditÈ, ime aÔÔha
anariyavohÈrÈ.
956. Tattha katame aÔÔha micchattÈ, micchÈdiÔÔhi micchÈsa~kappo

micchÈvÈcÈ micchÈkammanto micchÈ-ÈjÊvo micchÈvÈyÈmo micchÈsati
micchÈsamÈdhi, ime aÔÔha micchattÈ.
______________________________________________________________
1. GilÈnavuÔÔhito (SaddanÊbhi). AÑ 2. 263 piÔÔhe PÈÄiyÈ ®ÊkÈ passitabbÈ.
402 Vibha~gapÈÄi
957. Tattha katame aÔÔha purisadosÈ, idha bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ

codenti, so bhikkhu bhikkh|hi ÈpattiyÈ codÊyamÈno1 “na sarÈmi na
sarÈmÊ”ti assatiyÈva nibbeÔheti, ayaÑ paÔhamo purisadoso.
Puna caparaÑ bhikkh| bhikkhuÑ ÈpattiyÈ codenti, so bhikkhu
bhikkh|hi ÈpattiyÈ codÊyamÈno codakaÑyeva paÔippharati “kiÑ nu kho
tuyhaÑ bÈlassa abyattassa bhaÓitena, tvampi nÈma maÑ bhaÓitabbaÑ
maÒÒasÊ”ti, ayaÑ dutiyo purisadoso.
bhikkh|hi ÈpattiyÈ codÊyamÈno codakaÑyeva2 paccÈropeti “tvampi khosi
itthannÈmaÑ ÈpattiÑ Èpanno tvaÑ tÈva paÔhamaÑ paÔikarohÊ”ti, ayaÑ tatiyo
purisadoso.
bhikkh|hi ÈpattiyÈ codÊyamÈno aÒÒenÈÒÒaÑ paÔicarati, bahiddhÈ kathaÑ
apanÈmeti, kopaÒca dosaÒca appaccayaÒca pÈtukaroti, ayaÑ catuttho
purisadoso.
bhikkh|hi ÈpattiyÈ codÊyamÈno saÑghamajjhe bÈhÈvikkhepakaÑ bhaÓati,
ayaÑ paÒcamo purisadoso.
bhikkh|hi ÈpattiyÈ codÊyamÈno “nevÈhaÑ Èpannomhi, na panÈhaÑ
anÈpannomhÊ”ti tuÓhÊbh|to saÑghaÑ viheseti, ayaÑ chaÔÔho purisadoso.
bhikkh|hi ÈpattiyÈ codÊyamÈno anÈdiyitvÈ saÑghaÑ anÈdiyitvÈ codakaÑ
sÈpattikova3 yenakÈmaÑ pakkamati, ayaÑ sattamo purisadoso.
bhikkh|hi ÈpattiyÈ codÊyamÈno evamÈha “kiÑ nu kho tumhe Èyasmanto
______________________________________________________________
1. CodiyamÈno (SÊ, SyÈ) AÑ 3. 34 piÔÔhepi.
2. Codakasseva (SyÈ) AÑ 3. 35 piÔÔhepi. 3. Œpattikova (Ka) AÑ 3. 36 piÔÔhepi.
atibÈÄhaÑ mayi byÈvaÔÈ, idÈnÈhaÑ sikkhaÑ paccakkhÈya

hÊnÈyÈvattissÈmÊ”ti, so sikkhaÑ paccakkhÈya hÊnÈyÈvattitvÈ evamÈha “idÈni
kho tumhe Èyasmanto attamanÈ hothÈ”ti, ayaÑ aÔÔhamo purisadoso. Ime
aÔÔha purisadosÈ.
958. Tattha katame aÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ, r|pÊ attÈ hoti arogo paraÑ
maraÓÈti “asaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. Ar|pÊ attÈ -pa-. R|pÊ ca ar|pÊ ca -pa-.
Nevar|pÊnÈr|pÊ -pa-. AntavÈ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈti “asaÒÒÊ”ti naÑ
paÒÒapenti. AnantavÈ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈti “asaÒÒÊ”ti naÑ
paÒÒapenti. AntavÈ ca anantavÈ ca attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈti
“asaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. NevantavÈ nÈnantavÈ attÈ hoti arogo paraÑ
maraÓÈti, “asaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. Ime aÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ.
959. Tattha katame aÔÔha nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ, r|pÊ attÈ hoti arogo

paraÑ maraÓÈti “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. Ar|pÊ attÈ hoti arogo
paraÑ maraÓÈti “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. R|pÊ ca ar|pÊ ca attÈ
hoti arogo paraÑ maraÓÈti “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti.
Nevar|pÊnÈr|pÊ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈti “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti naÑ
paÒÒapenti. AntavÈ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈti “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti
naÑ paÒÒapenti. AntavÈ attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈti
“nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. AntavÈ ca anantavÈ ca attÈ hoti arogo
paraÑ maraÓÈti “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti. NevantavÈ nÈnantavÈ
attÈ hoti arogo paraÑ maraÓÈti “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ”ti naÑ paÒÒapenti, ime
aÔÔha nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ.
AÔÔhakaÑ.
_____
9. Navakaniddesa
960. Tattha katamÈni nava ÈghÈtavatth|ni, “anatthaÑ me acarÊ”ti ÈghÈto
jÈyati, “anatthaÑ me caratÊ”ti ÈghÈto jÈyati,
404 Vibha~gapÈÄi
“anatthaÑ me carissatÊ”ti ÈghÈto jÈyati, “piyassa me manÈpassa anatthaÑ

acari -pa- anatthaÑ carati -pa- anatthaÑ carissatÊ”ti ÈghÈto jÈyati,
“appiyassa me amanÈpassa atthaÑ acari -pa- atthaÑ carati -pa- atthaÑ
carissatÊ”ti ÈghÈto jÈyati. ImÈni nava ÈghÈtavatth|ni.
961. Tattha katamÈni nava purisamalÈni, kodho makkho issÈ

macchariyaÑ mÈyÈ sÈÔheyyaÑ musÈvÈdo pÈpicchatÈ micchÈdiÔÔhi, imÈni
nava purisamalÈni.
962. Tattha katame navavidhÈ mÈnÈ, seyyassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno,

seyyassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno, seyyassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno,
sadisassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno, sadisassa “sadisohamasmÊ”ti mÈno,
sadisassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno, hÊnassa “seyyohamasmÊ”ti mÈno, hÊnassa
“sadisohamasmÊ”ti mÈno, hÊnassa “hÊnohamasmÊ”ti mÈno. Ime navavidhÈ
mÈnÈ.
963. Tattha katame nava taÓhÈm|lakÈ dhammÈ, taÓhaÑ paÔicca

pariyesanÈ, pariyesanaÑ paÔicca lÈbho, lÈbhaÑ paÔicca vinicchayo,
vinicchayaÑ paÔicca chandarÈgo, chandarÈgaÑ paÔicca ajjhosÈnaÑ,
ajjhosÈnaÑ paÔicca pariggaho, pariggahaÑ paÔicca macchariyaÑ,
macchariyaÑ paÔicca Èrakkho, ÈrakkhÈdhikaraÓaÑ
daÓÉÈdÈnasatthÈdÈnakalahaviggahavivÈdatuvaÑtuvaÑpesuÒÒamusÈvÈdÈ
aneke pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ sambhavanti, ime nava taÓhÈm|lakÈ
dhammÈ.
964. Tattha katamÈni nava iÒjitÈni, “asmÊ”ti iÒjitametaÑ, “ahamasmÊ”ti

iÒjitametaÑ, “ayamahamasmÊ”ti iÒjitametaÑ, “bhavissan”ti iÒjitametaÑ,
“r|pÊ bhavissan”ti iÒjitametaÑ, “ar|pÊ bhavissan”ti iÒjitametaÑ, “saÒÒÊ
bhavissan”ti iÒjitametaÑ, “asaÒÒÊ bhavissan”ti iÒjitametaÑ,
“nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ bhavissan”ti iÒjitametaÑ. ImÈni nava iÒjitÈni.
965. Tattha katamÈni nava maÒÒitÈni. Nava phanditÈni. Nava

papaÒcitÈni. Nava sa~khatÈni, “asmÊ”ti sa~khatametaÑ, “ahamasmÊ”ti
sa~khatametaÑ, “ayamahamasmÊ”ti sa~khatametaÑ, “bhavissan”ti
sa~khatametaÑ, “r|pÊ bhavissan”ti sa~khatametaÑ, “ar|pÊ bhavissan”ti
sa~khatametaÑ, “saÒÒÊ bhavissan”ti
sa~khatametaÑ, “asaÒÒÊ bhavissan”ti sa~khatametaÑ, “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ

bhavissan”ti sa~khatametaÑ, imÈni nava sa~khatÈni.
NavakaÑ.
_____
10. Dasakaniddesa
966. Tattha katamÈni dasa kilesavatth|ni, lobho doso moho mÈno diÔÔhi
vicikicchÈ thinaÑ uddhaccaÑ ahirikaÑ anottappaÑ, imÈni dasa
kilesavatth|ni.
967. Tattha katamÈni dasa ÈghÈtavatth|ni, “anatthaÑ me acarÊ”ti ÈghÈto

jÈyati, “anatthaÑ me caratÊ”ti ÈghÈto jÈyati, “anatthaÑ me carissatÊ”ti
ÈghÈto jÈyati, “piyassa me manÈpassa anatthaÑ acari -pa- anatthaÑ carati
-pa- anatthaÑ carissatÊ”ti ÈghÈto jÈyati, “appiyassa me amanÈpassa atthaÑ
acari -pa- atthaÑ carati -pa- atthaÑ carissatÊ”ti ÈghÈto jÈyati, aÔÔhÈne vÈ
pana ÈghÈto jÈyati, imÈni dasa ÈghÈtavatth|ni.
968. Tattha katame dasa akusalakammapathÈ, pÈÓÈtipÈto adinnÈdÈnaÑ

kÈmesumicchÈcÈro musÈvÈdo pisuÓÈ vÈcÈ pharusÈ vÈcÈ samphappalÈpo
abhijjhÈ byÈpÈdo micchÈdiÔÔhi, ime dasa akusalakammapathÈ.
969. Tattha katamÈni dasa saÑyojanÈni, kÈmarÈgasaÑyojanaÑ

paÔighasaÑyojanaÑ mÈnasaÑyojanaÑ diÔÔhisaÑyojanaÑ
vicikicchÈsaÑyojanaÑ sÊlabbataparÈmÈsasaÑyojanaÑ
bhavarÈgasaÑyojanaÑ issÈsaÑyojanaÑ macchariyasaÑyojanaÑ
avijjÈsaÑyojanaÑ, imÈni dasa saÑyojanÈni.
970. Tattha katame dasa micchattÈ, micchÈdiÔÔhi micchÈsa~kappo

micchÈvÈcÈ micchÈkammanto micchÈ-ÈjÊvo micchÈvÈyÈmo micchÈsati
micchÈsamÈdhi micchÈÒÈÓaÑ micchÈvimutti, ime dasa micchattÈ.
971. Tattha katamÈ dasavatthukÈ micchÈdiÔÔhi, “natthi dinnaÑ, natthi

yiÔÔhaÑ, natthi hutaÑ, natthi sukatadukkaÔÈnaÑ kammÈnaÑ phalaÑ vipÈko,
natthi ayaÑ loko,
406 Vibha~gapÈÄi
natthi paro loko, natthi mÈtÈ, natthi pitÈ, natthi sattÈ opapÈtikÈ, natthi loke
samaÓabrÈhmaÓÈ sammaggatÈ1 sammÈ paÔipannÈ ye imaÒca lokaÑ paraÒca
lokaÑ sayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ pavedentÊ”ti, ayaÑ dasavatthukÈ
micchÈdiÔÔhi.
972. Tattha katamÈ dasavatthukÈ antaggÈhikÈ diÔÔhi, “sassato loko”ti vÈ,

“asassato loko”ti vÈ, “antavÈ loko”ti vÈ, “anantavÈ loko”ti vÈ, “taÑ jÊvaÑ
taÑ sarÊran”ti vÈ, “aÒÒaÑ jÊvaÑ aÒÒaÑ sarÊran”ti vÈ, “hoti tathÈgato paraÑ
maraÓÈ”ti vÈ, “na hoti tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ, “hoti ca na ca hoti
tathÈgato paraÑ maraÓÈ”ti vÈ, “neva hoti na na hoti tathÈgato paraÑ
maraÓÈ”ti vÈ. AyaÑ dasavatthukÈ antaggÈhikÈ diÔÔhi.
DasakaÑ.
_____
11. TaÓhÈvicaritaniddesa
973. Tattha katamÈni aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni, ajjhattikassa upÈdÈya
“asmÊ”ti hoti, “itthasmÊ”ti hoti, “evasmÊ”ti hoti, “aÒÒathÈsmÊ”ti hoti,
“bhavissan”ti hoti, “itthaÑ bhavissan”ti hoti, “evaÑ bhavissan”ti hoti,
“aÒÒathÈ bhavissan”ti hoti, “asasmÊ”ti hoti, “sÈtasmÊ”ti hoti, “siyan”ti hoti,
“itthaÑ siyan”ti hoti, “evaÑ siyan”ti hoti, “aÒÒathÈ siyan”ti hoti, “apÈhaÑ
siyan”ti hoti, “apÈhaÑ itthaÑ siyan”ti hoti, “apÈhaÑ evaÑ siyan”ti hoti,
“apÈhaÑ aÒÒathÈ siyan”ti hoti.
974. KathaÒca “asmÊ”ti hoti, kaÒci dhammaÑ anavakÈriÑ2 karitvÈ

r|paÑ -pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “asmÊ”ti chandaÑ
paÔilabhati, “asmÊ”ti mÈnaÑ paÔilabhati, “asmÊ”ti diÔÔhiÑ paÔilabhati, tasmiÑ
sati imÈni papaÒcitÈni honti “itthasmÊ”ti vÈ, “evasmÊ”ti vÈ, “aÒÒathÈsmÊ”ti
vÈ. (1)
______________________________________________________________
1. SamaggatÈ (Ka) 2. AnavakÈrÊ (SÊ, Ka)
“KathaÒca “itthasmÊ”ti hoti, “khattiyosmÊ”ti vÈ, “brÈhmaÓosmÊ”ti vÈ,

“vessosmÊ”ti vÈ, “suddosmÊ”ti vÈ, “gahaÔÔhosmÊ”ti vÈ, “pabbajitosmÊ”ti vÈ,
“devosmÊ”ti vÈ, “manussosmÊ”ti vÈ, “r|pÊsmÊ”ti vÈ, “ar|pÊsmÊ”ti vÈ,
“saÒÒÊsmÊ”ti vÈ, “asaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, evaÑ
“itthasmÊ”ti hoti. (2)
KathaÒca “evasmÊ”ti hoti, parapuggalaÑ1 upanidhÈya “yathÈ so

khattiyo tathÈhaÑ khattiyosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo tathÈhaÑ
brÈhmaÓosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so vesso tathÈhaÑ vessosmÊ”ti vÈ “yathÈ so
suddo tathÈhaÑ suddosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so gahaÔÔho tathÈhaÑ gahaÔÔhosmÊ”ti
vÈ, “yathÈ so pabbajito tathÈhaÑ pabbajitosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so devo
tathÈhaÑ devosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so manusso tathÈhaÑ manussosmÊ”ti vÈ,
“yathÈ so r|pÊ tathÈhaÑ r|pÊsmÊ”ti vÈ, “yathÈ so ar|pÊ tathÈhaÑ ar|pÊsmÊ”ti
vÈ “yathÈ so saÒÒÊ tathÈhaÑ saÒÒÊsmÊ”ti vÈ, “yathÈ so asaÒÒÊ tathÈhaÑ
asaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ tathÈhaÑ
nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, evaÑ “evasmÊ”ti hoti. (3)
KathaÒca “aÒÒathÈsmÊ”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya “yathÈ so

khattiyo nÈhaÑ tathÈ khattiyosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo nÈhaÑ tathÈ
brÈhmaÓosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so vesso nÈhaÑ tathÈ vessosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so
suddo nÈhaÑ tathÈ suddosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so gahaÔÔho nÈhaÑ tathÈ
gahaÔÔhosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so pabbajito nÈhaÑ tathÈ pabbajitosmÊ”ti vÈ,
“yathÈ so devo nÈhaÑ tathÈ devosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so manusso nÈhaÑ tathÈ
manussosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so r|pÊ nÈhaÑ tathÈ r|pÊsmÊ”ti vÈ, “yathÈ so ar|pÊ
nÈhaÑ tathÈ ar|pÊsmÊ”ti vÈ, “yathÈ so saÒÒÊ nÈhaÑ tathÈ saÒÒÊsmÊ”ti vÈ,
“yathÈ so asaÒÒÊ nÈhaÑ tathÈ asaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ
nÈhaÑ tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, evaÑ “aÒÒathÈsmÊ”ti hoti. (4)
______________________________________________________________
1. ParaÑ puggalaÑ (SyÈ)
408 Vibha~gapÈÄi
KathaÒca “bhavissan”ti hoti, kaÒci dhammaÑ anavakÈriÑ karitvÈ

r|paÑ -pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “bhavissan”ti chandaÑ
paÔilabhati, “bhavissan”ti mÈnaÑ paÔilabhati, “bhavissan”ti diÔÔhiÑ
paÔilabhati, tasmiÑ sati imÈni papaÒcitÈni honti “itthaÑ bhavissan”ti vÈ,
“evaÑ bhavissan”ti vÈ, “aÒÒathÈ bhavissan”ti vÈ. (5)
KathaÒca “itthaÑ bhavissan”ti hoti, “khattiyo bhavissan”ti vÈ,
“brÈhmaÓo bhavissan”ti vÈ, “vesso bhavissan”ti vÈ, “suddo bhavissan”ti vÈ,
“gahaÔÔho bhavissan”ti vÈ, “pabbajito bhavissan”ti vÈ, “devo bhavissan”ti
vÈ, “manusso bhavissan”ti vÈ, “r|pÊ bhavissan”ti vÈ, “ar|pÊ bhavissan”ti vÈ,
“saÒÒÊ bhavissan”ti vÈ, “asaÒÒÊ bhavissan”ti vÈ, “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ
bhavissan”ti vÈ. EvaÑ “itthaÑ bhavissan”ti hoti. (6)
KathaÒca “evaÑ bhavissan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya “yathÈ so
khattiyo tathÈhaÑ khattiyo bhavissan”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo tathÈhaÑ
brÈhmaÓo bhavissan”ti vÈ -pa- “yathÈ so “nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ tathÈhaÑ
nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ bhavissan”ti vÈ. “EvaÑ bhavissan”ti hoti. (7)
KathaÒca “aÒÒathÈ bhavissan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya “yathÈ
so khattiyo nÈhaÑ tathÈ khattiyo bhavissan”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo
nÈhaÑ tathÈ brÈhmaÓo bhavissan”ti vÈ -pa- “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ
nÈhaÑ tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ bhavissan”ti vÈ. EvaÑ “aÒÒathÈ bhavissan”ti
hoti. (8)
KathaÒca “asasmÊ”ti hoti, kaÒci dhammaÑ anavakÈriÑ karitvÈ r|paÑ
-pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “niccosmi, dhuvosmi,
sassatosmi, avipariÓÈmadhammosmÊ”ti. “EvaÑ asasmÊ”ti hoti. (9)
KathaÒca “sÈtasmÊ”ti hoti, kaÒci dhammaÑ anavakÈriÑ karitvÈ r|paÑ
-pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “ucchijjissÈmi vinassissÈmi
na bhavissÈmÊ”ti, evaÑ “sÈtasmÊ”ti hoti. (10)
KathaÒca “siyan”ti hoti, kaÒci dhammaÑ anavakÈriÑ karitvÈ r|paÑ
-pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “siyan”ti chandaÑ paÔilabhati,
“siyan”ti mÈnaÑ
paÔilabhati, “siyan”ti diÔÔhiÑ paÔilabhati, tasmiÑ sati imÈni papaÒcitÈni honti

“itthaÑ siyan”ti vÈ, “evaÑ siyan”ti vÈ, “aÒÒathÈ siyan”ti vÈ. (11)
KathaÒca “itthaÑ siyan”ti hoti, “khattiyo siyan”ti vÈ, “brÈhmaÓo

siyan”ti vÈ, “vesso siyan”ti vÈ, “suddo siyan”ti vÈ, “gahaÔÔho siyan”ti vÈ,
“pabbajito siyan”ti vÈ, “devo siyan”ti vÈ, “manusso siyan”ti vÈ, “r|pÊ
siyan”ti vÈ, “ar|pÊ siyan”ti vÈ, “saÒÒÊ siyan”ti vÈ, “asaÒÒÊ siyan”ti vÈ,
“nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ “itthaÑ siyan”ti hoti. (12)
KathaÒca “evaÑ siyan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya “yathÈ so

khattiyo tathÈhaÑ khattiyo siyan”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo tathÈhaÑ
brahmaÓo siyan”ti vÈ -pa- “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ tathÈhaÑ
nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ “evaÑ siyan”ti hoti. (13)
KathaÒca “aÒÒathÈ siyan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya “yathÈ so

khattiyo nÈhaÑ tathÈ khattiyo siyan”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo nÈhaÑ tathÈ
brÈhmaÓo siyan”ti vÈ -pa- “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ nÈhaÑ tathÈ
nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ “aÒÒathÈ siyÈn”ti hoti. (14)
KathaÒca “apÈhaÑ siyan”ti hoti, kaÒci dhammaÑ anavakÈriÑ karitvÈ

r|paÑ. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “apÈhaÑ siyan”ti chandaÑ
paÔilabhati, “apÈhaÑ siyan”ti mÈnaÑ paÔilabhati, “apÈhaÑ siyan”ti diÔÔhiÑ
paÔilabhati, tasmiÑ sati imÈni papaÒcitÈni honti “apÈhaÑ itthaÑ siyan”ti vÈ,
“apÈhaÑ evaÑ siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ aÒÒathÈ siyan”ti vÈ. (15)
KathaÒca “apÈhaÑ itthaÑ siyan”ti hoti, “apÈhaÑ khattiyo siyan”ti vÈ,

“apÈhaÑ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ vesso siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ suddo
siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ gahaÔÔho siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ pabbajito siyan”ti vÈ,
“apÈhaÑ devo siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ manusso siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ r|pÊ
siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ ar|pÊ siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ saÒÒÊ siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ
asaÒÒÊ
410 Vibha~gapÈÄi
siyan”ti vÈ, “apÈhaÑ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ “apÈhaÑ itthaÑ

siyan”ti hoti. (16)
KathaÒca “apÈhaÑ evaÑ siyan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya

“yathÈ so khattiyo apÈhaÑ tathÈ khattiyo siyan”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo
apÈhaÑ tathÈ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ -pa- “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ apÈhaÑ
tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ “apÈhaÑ evaÑ siyan”ti hoti. (17)
KathaÒca “apÈhaÑ aÒÒathÈ siyan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya

“yathÈ so khattiyo apÈhaÑ na tathÈ khattiyo siyan”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo
apÈhaÑ na tathÈ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ -pa- “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ
apÈhaÑ na tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ “apÈhaÑ aÒÒathÈ
siyan”ti hoti. (18)
ImÈni aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni ajjhattikassa upÈdÈya.
975. Tattha katamÈni aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni bÈhirassa upÈdÈya,

“iminÈ asmÊ”ti hoti, “iminÈ itthasmÊ”ti hoti, “iminÈ evasmÊ”ti hoti, “iminÈ
aÒÒathÈsmÊ”ti hoti, “iminÈ bhavissan”ti hoti, “iminÈ itthaÑ bhavissan”ti
hoti, “iminÈ evaÑ bhavissan”ti hoti, “iminÈ aÒÒathÈ bhavissan”ti hoti,
“iminÈ asasmÊ”ti hoti, “iminÈ sÈtasmÊ”ti hoti, “iminÈ siyan”ti hoti, “iminÈ
itthaÑ siyan”ti hoti, “iminÈ evaÑ siyan”ti hoti, “iminÈ aÒÒathÈ siyan”ti hoti,
“iminÈ apÈhaÑ siyan”ti hoti, “iminÈ apÈhaÑ itthaÑ siyan”ti hoti, “iminÈ
apÈhaÑ evaÑ siyan”ti hoti, “iminÈ apÈhaÑ aÒÒathÈ siyan”ti hoti.
976. KathaÒca “iminÈ asmÊ”ti hoti, kaÒci dhammaÑ avakÈriÑ karitvÈ

r|paÑ. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “iminÈ asmÊ”ti chandaÑ
paÔilabhati, “iminÈ asmÊ”ti mÈnaÑ paÔilabhati, “iminÈ asmÊ”ti diÔÔhiÑ
paÔilabhati, tasmiÑ sati imÈni papaÒcitÈni honti “iminÈ itthasmÊ”ti vÈ,
“iminÈ evasmÊ”ti vÈ, “iminÈ aÒÒathÈsmÊ”ti vÈ. (1)
KathaÒca “iminÈ itthasmÊ”ti hoti, “iminÈ khattiyosmÊ”ti vÈ, “iminÈ

brÈhmaÓosmÊ”ti vÈ, “iminÈ vessosmÊ”ti vÈ, “iminÈ suddosmÊ”ti vÈ, “iminÈ
gahaÔÔhosmÊ”ti vÈ, “iminÈ pabbajitosmÊ”ti vÈ, “iminÈ devosmÊ”ti vÈ, “iminÈ
manussosmÊ”ti vÈ, “iminÈ r|pÊsmÊ”ti vÈ, “iminÈ ar|pÊsmÊ”ti vÈ, “iminÈ
saÒÒÊsmÊ”ti vÈ, “iminÈ asaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, “iminÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊsmÊ”ti vÈ,
evaÑ “iminÈ itthasmÊ”ti hoti. (2)
KathaÒca “iminÈ evasmÊ”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya “yathÈ so

khattiyo iminÈ tathÈhaÑ khattiyosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo iminÈ
tathÈhaÑ brÈhmaÓosmÊ”ti vÈ -pa- “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ iminÈ
tathÈhaÑ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, evaÑ “iminÈ evasmÊ”ti hoti. (3)
KathaÒca “iminÈ aÒÒathÈsmÊ”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya “yathÈ

so khattiyo iminÈ nÈhaÑ tathÈ khattiyosmÊ”ti vÈ, “yathÈ so brÈhmaÓo iminÈ
nÈhaÑ tathÈ brÈhmaÓosmÊ”ti vÈ -pa- “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ iminÈ
nÈhaÑ tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊsmÊ”ti vÈ, evaÑ “iminÈ aÒÒathÈsmÊ”ti hoti. (4)
KathaÒca “iminÈ bhavissan”ti hoti, kaÒci dhammaÑ avakÈriÑ karitvÈ

r|paÑ. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “iminÈ bhavissan”ti
chandaÑ paÔilabhati, “iminÈ bhavissan”ti mÈnaÑ paÔilabhati “iminÈ
bhavissan”ti diÔÔhiÑ paÔilabhati, tasmiÑ sati imÈni papaÒcitÈni honti “iminÈ
itthaÑ bhavissan”ti vÈ, “iminÈ evaÑ bhavissan”ti vÈ, “iminÈ aÒÒathÈ
bhavissan”ti vÈ. (5)
KathaÒca “iminÈ itthaÑ bhavissan”ti hoti, “iminÈ khattiyo bhavissan”ti

vÈ -pa- “iminÈ ar|pÊ bhavissan”ti vÈ, “iminÈ saÒÒÊ bhavissan”ti vÈ, “iminÈ
asaÒÒÊ bhavissan”ti vÈ, “iminÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ bhavissan”ti vÈ, evaÑ
“iminÈ itthaÑ bhavissan”ti hoti. (6)
KathaÒca “iminÈ evaÑ bhavissan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya

“yathÈ so khattiyo iminÈ tathÈhaÑ khattiyo bhavissan”ti vÈ “yathÈ
412 Vibha~gapÈÄi
so brÈhmaÓo iminÈ tathÈhaÑ brÈhmaÓo bhavissan”ti vÈ -pa- “yathÈ so

nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ iminÈ tathÈhaÑ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ bhavissan”ti vÈ, evaÑ
“iminÈ evaÑ bhavissan”ti hoti. (7)
KathaÒca “iminÈ aÒÒathÈ bhavissan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya
“yathÈ so khattiyo iminÈ nÈhaÑ tathÈ khattiyo bhavissan”ti vÈ, “yathÈ so
brÈhmaÓo iminÈ nÈhaÑ tathÈ brÈhmaÓo bhavissan”ti vÈ -pa- “yathÈ so
nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ iminÈ nÈhaÑ tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ bhavissan”ti vÈ,
evaÑ “iminÈ aÒÒathÈ bhavissan”ti hoti. (8)
KathaÒca “iminÈ asasmÊ”ti hoti, kaÒci dhammaÑ avakÈriÑ1 karitvÈ
r|paÑ -pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “iminÈ niccosmi,
dhuvosmi, sassatosmi avipariÓÈmadhammosmÊ”ti. EvaÑ “iminÈ asasmÊ”ti
hoti. (9)
KathaÒca “iminÈ sÈtasmÊ”ti hoti. KaÒci dhammaÑ avakÈriÑ karitvÈ
r|paÑ -pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “iminÈ ucchijjissÈmi
vinassissÈmi, na bhavissÈmÊ”ti, evaÑ “iminÈ sÈtasmÊ”ti hoti. (10)
KathaÒca “iminÈ siyan”ti hoti, kaÒci dhammaÑ avakÈriÑ karitvÈ r|paÑ
-pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “iminÈ siyan”ti chandaÑ
paÔilabhati, “iminÈ siyan”ti mÈnaÑ paÔilabhati, “iminÈ siyan”ti diÔÔhiÑ
paÔilabhati, tasmiÑ sati iminÈ papaÒcitÈni honti “iminÈ itthaÑ siyan”ti vÈ,
“iminÈ evaÑ siyan”ti vÈ, “iminÈ aÒÒathÈ siyan”ti vÈ. (11)
KathaÒca “iminÈ itthaÑ siyan”ti hoti, “iminÈ khattiyo siyan”ti vÈ,
“iminÈ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ, “iminÈ vesso siyan”ti vÈ, “iminÈ suddo
siyan”ti vÈ, “iminÈ gahaÔÔho siyan”ti vÈ, “iminÈ pabbajito siyan”ti vÈ,
“iminÈ devo siyan”ti vÈ, “iminÈ manusso siyan”ti vÈ, “iminÈ r|pÊ siyan”ti
vÈ, “iminÈ ar|pÊ siyan”ti vÈ, “iminÈ saÒÒÊ siyan”ti vÈ, “iminÈ asaÒÒÊ siyan”ti
vÈ, “iminÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ “iminÈ itthaÑ siyan”ti hoti.
(12)
______________________________________________________________
1. AvakÈrÊ (SÊ)
KathaÒca “iminÈ evaÑ siyan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya “yathÈ

so khattiyo iminÈ tathÈhaÑ khattiyo siyan”ti vÈ, ‘yathÈ so brÈhmaÓo iminÈ
tathÈhaÑ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ -pa- “yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ iminÈ
tathÈhaÑ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ “iminÈ evaÑ siyan”ti hoti.
(13)
KathaÒca “iminÈ aÒÒathÈ siyan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya
“yathÈ so khattiyo iminÈ nÈhaÑ tathÈ khattiyo siyan”ti vÈ, “yathÈ so
brÈhmaÓo iminÈ nÈhaÑ tathÈ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ “yathÈ so
nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ iminÈ nÈhaÑ tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ, evaÑ
“iminÈ aÒÒathÈ siyan”ti hoti. (14)
KathaÒca “iminÈ apÈhaÑ siyan”ti hoti, kaÒci dhammaÑ avakÈriÑ
karitvÈ r|paÑ -pa-. VedanaÑ. SaÒÒaÑ. Sa~khÈre. ViÒÒÈÓaÑ “iminÈ apÈhaÑ
siyan”ti chandaÑ paÔilabhati, “iminÈ apÈhaÑ siyan”ti mÈnaÑ paÔilabhati,
“iminÈ apÈhaÑ siyan”ti diÔÔhiÑ paÔilabhati, tasmiÑ sati imÈni papaÒcitÈni
honti “iminÈ apÈhaÑ itthaÑ siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ evaÑ siyan”ti vÈ,
“iminÈ apÈhaÑ aÒÒathÈ siyan”ti vÈ. (15)
KathaÒca “iminÈ apÈhaÑ itthaÑ siyan”ti hoti, “iminÈ apÈhaÑ khattiyo
siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ vesso
siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ suddo siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ gahaÔÔho
siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ pabbajito siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ devo
siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ manusso siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ r|pÊ
siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ ar|pÊ siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ saÒÒÊ siyan”ti
vÈ, “iminÈ apÈhaÑ asaÒÒÊ siyan”ti vÈ, “iminÈ apÈhaÑ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ
siyan”ti vÈ, evaÑ “iminÈ apÈhaÑ itthaÑ siyan”ti hoti. (16)
KathaÒca “iminÈ apÈhaÑ evaÑ siyan”ti hoti, parapuggalaÑ upanidhÈya
“yathÈ so khattiyo iminÈ apÈhaÑ tathÈ khattiyo siyan”ti vÈ, “yathÈ so
brÈhmaÓo iminÈ apÈhaÑ tathÈ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ -pa- “yathÈ so
nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ iminÈ apÈhaÑ tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ siyan”ti vÈ. EvaÑ
“iminÈ apÈhaÑ evaÑ siyan”ti hoti. (17)
414 Vibha~gapÈÄi
KathaÒca “iminÈ apÈhaÑ aÒÒathÈ siyan”ti hoti, parapuggalaÑ

upanidhÈya “yathÈ so khattiyo iminÈ apÈhaÑ na tathÈ khattiyo siyan”ti vÈ,
“yathÈ so brÈhmaÓo iminÈ apÈhaÑ na tathÈ brÈhmaÓo siyan”ti vÈ -pa-
“yathÈ so nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ iminÈ apÈhaÑ na tathÈ nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊ
siyan”ti vÈ. “EvaÑ iminÈ apÈhaÑ aÒÒathÈ siyan”ti hoti. (18)
ImÈni aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni bÈhirassa upÈdÈya.
Iti imÈni aÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni ajjhattikassa upÈdÈya, imÈni aÔÔhÈrasa
taÓhÈvicaritÈni bÈhirassa upÈdÈya tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ
abhisa~khipitvÈ chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni honti. Iti evar|pÈni atÊtÈni
chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni, anÈgatÈni chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni,
paccuppannÈni chattiÑsa taÓhÈvicaritÈni tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ
abhisa~khipitvÈ aÔÔhataÓhÈvicaritasataÑ hoti.
977. Tattha katamÈni dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni BrahmajÈle veyyÈkaraÓe

vuttÈni BhagavatÈ, cattÈro sassatavÈdÈ, cattÈro ekaccasassatikÈ, cattÈro
antÈnantikÈ, cattÈro amarÈvikkhepikÈ, dve adhiccasamuppannikÈ, soÄasa
saÒÒÊvÈdÈ, aÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ, aÔÔha nevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ, satta ucchedavÈdÈ,
paÒca diÔÔhadhammanibbÈnavÈdÈ. ImÈni dvÈsaÔÔhi diÔÔhigatÈni BrahmajÈle
veyyÈkaraÓe vuttÈni BhagavatÈti.
Khuddakavatthuvibha~go niÔÔhito.
18. Dhammahadayavibha~ga
1. Sabbasa~gÈhikavÈra
978. Kati khandhÈ, kati ÈyatanÈni, kati dhÈtuyo, kati saccÈni, kati
indriyÈni, kati het|, kati ÈhÈrÈ, kati phassÈ, kati vedanÈ, kati saÒÒÈ, kati
cetanÈ, kati cittÈni.
PaÒcakkhandhÈ, dvÈdasÈyatanÈni, aÔÔhÈrasa dhÈtuyo, cattÈri saccÈni,
bÈvÊsatindriyÈni, nava het|, cattÈro ÈhÈrÈ, satta phassÈ, satta vedanÈ, satta
saÒÒÈ, satta cetanÈ, satta cittÈni.
979. Tattha katame paÒcakkhandhÈ, r|pakkhandho vedanÈkkhandho

saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, ime vuccanti
paÒcakkhandhÈ. (1)
980. Tattha katamÈni dvÈdasÈyatanÈni, cakkhÈyatanaÑ r|pÈyatanaÑ

sotÈyatanaÑ saddÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ
rasÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ manÈyatanaÑ
dhammÈyatanaÑ, imÈni vuccanti dvÈdasÈyatanÈni. (2)
981. Tattha katamÈ aÔÔhÈrasa dhÈtuyo, cakkhudhÈtu r|padhÈtu

cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu sotadhÈtu saddadhÈtu sotaviÒÒÈÓadhÈtu ghÈnadhÈtu
gandhadhÈtu ghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu jivhÈdhÈtu rasadhÈtu jivhÈviÒÒÈÓadhÈtu
kÈyadhÈtu phoÔÔhabbadhÈtu kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu manodhÈtu dhammadhÈtu
manoviÒÒÈÓadhÈtu, imÈ vuccanti aÔÔhÈrasa dhÈtuyo. (3)
982. Tattha katamÈni cattÈri saccÈni, dukkhasaccaÑ samudayasaccaÑ

nirodhasaccaÑ maggasaccaÑ, imÈni vuccanti cattÈri saccÈni. (4)
983. Tattha katamÈni bÈvÊsatindriyÈni, cakkhundriyaÑ sotindriyaÑ

ghÈnindriyaÑ jivhindriyaÑ kÈyindriyaÑ manindriyaÑ itthindriyaÑ
purisindriyaÑ jÊvitindriyaÑ sukhindriyaÑ dukkhindriyaÑ
somanassindriyaÑ domanassindriyaÑ upekkhindriyaÑ saddhindriyaÑ
vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ
anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ aÒÒindriyaÑ aÒÒÈtÈvindriyaÑ, imÈni vuccanti
bÈvÊsatindriyÈni. (5)
416 Vibha~gapÈÄi
984. Tattha katame nava het|, tayo kusalahet|, tayo akusalahet|, tayo
abyÈkatahet|.
Tattha katame tayo kusalahet|, alobho kusalahetu adoso kusalahetu

amoho kusalahetu, ime tayo kusalahet|.
Tattha katame tayo akusalahet|, lobho akusalahetu doso akusalahetu

moho akusalahetu, ime tayo akusalahet|.
Tattha katame tayo abyÈkatahet|, kusalÈnaÑ vÈ dhammÈnaÑ vipÈkato

kiriyÈbyÈkatesu vÈ dhammesu alobho adoso amoho, ime tayo abyÈkatahet|.
Ime vuccanti nava het|. (6)
985. Tattha katame cattÈro ÈhÈrÈ, kabaÄÊkÈrÈhÈro1 phassÈhÈro

manosaÒcetanÈhÈro viÒÒÈÓÈhÈro, ime vuccanti cattÈro ÈhÈrÈ. (7)
986. Tattha katame satta phassÈ, cakkhusamphasso sotasamphasso

ghÈnasamphasso jivhÈsamphasso kÈyasamphasso manodhÈtusamphasso
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso, ime vuccanti satta phassÈ. (8)
987. Tattha katamÈ satta vedanÈ, cakkhusamphassajÈ vedanÈ

kÈyasamphassajÈ vedanÈ manodhÈtusamphassajÈ vedanÈ
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ vedanÈ, imÈ vuccanti satta vedanÈ. (9)
988. Tattha katamÈ satta saÒÒÈ, cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ

sotasamphassajÈ saÒÒÈ ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ
kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ manodhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ, imÈ vuccanti satta saÒÒÈ. (10)
______________________________________________________________
1. KabaÄÊkÈro ÈhÈro (SÊ, SyÈ)
18. Dhammahadayavibha~ga 417
989. Tattha katamÈ satta cetanÈ, cakkhusamphassajÈ cetanÈ

kÈyasamphassajÈ cetanÈ manodhÈtusamphassajÈ cetanÈ
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ cetanÈ, imÈ vuccanti satta cetanÈ. (11)
990. Tattha katamÈni satta cittÈni, cakkhuviÒÒÈÓaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ

ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ manodhÈtu
manoviÒÒÈÓadhÈtu, imÈni vuccanti satta cittÈni. (12)
_____
2. UppattÈnuppattivÈra
1. KÈmadhÈtu
991. KÈmadhÈtuyÈ kati khandhÈ, kati ÈyatanÈni, kati dhÈtuyo, kati
saccÈni, kati indriyÈni, kati het|, kati ÈhÈrÈ, kati phassÈ, kati vedanÈ, kati
saÒÒÈ, kati cetanÈ, kati cittÈni.
KÈmadhÈtuyÈ paÒcakkhandhÈ, dvÈdasÈyatanÈni, aÔÔhÈrasa dhÈtuyo, tiÓi
saccÈni, bÈvÊsatindriyÈni, nava het|, cattÈro ÈhÈrÈ, satta phassÈ, satta
vedanÈ, satta saÒÒÈ, satta cetanÈ, satta cittÈni.
992. Tattha katame kÈmadhÈtuyÈ paÒcakkhandhÈ, r|pakkhandho

vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, ime
vuccanti kÈmadhÈtuyÈ paÒcakkhandhÈ. (1)
Tattha katamÈni kÈmadhÈtuyÈ dvÈdasÈyatanÈni, cakkhÈyatanaÑ
r|pÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ saddÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ
jivhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ manÈyatanaÑ
dhammÈyatanaÑ, imÈni vuccanti kÈmadhÈtuyÈ dvÈdasÈyatanÈni. (2)
Tattha katamÈ kÈmadhÈtuyÈ aÔÔhÈrasa dhÈtuyo, cakkhudhÈtu r|padhÈtu
cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu sotadhÈtu saddadhÈtu sotaviÒÒÈÓadhÈtu ghÈnadhÈtu
gandhadhÈtu ghÈnaviÒÒÈÓadhÈtu jivhÈdhÈtu rasadhÈtu jivhÈviÒÒÈÓadhÈtu
kÈyadhÈtu phoÔÔhabbadhÈtu kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu manodhÈtu
418 Vibha~gapÈÄi
dhammadhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈtu, imÈ vuccanti kÈmadhÈtuyÈ aÔÔhÈrasa

dhÈtuyo. (3)
Tattha katamÈni kÈmadhÈtuyÈ tÊÓi saccÈni, dukkhasaccaÑ
samudayasaccaÑ maggasaccaÑ, imÈni vuccanti kÈmadhÈtuyÈ tÊÓi saccÈni.
(4)
Tattha katamÈni kÈmadhÈtuyÈ bÈvÊsatindriyÈni, cakkhundriyaÑ
sotindriyaÑ -pa- aÒÒÈtÈvindriyaÑ, imÈni vuccanti kÈmadhÈtuyÈ
bÈvÊsatindriyÈni. (5)
Tattha katame kÈmadhÈtuyÈ nava het|, tayo kusalahet|, tayo
akusalahet|, tayo abyÈkatahet| -pa- ime vuccanti kÈmadhÈtuyÈ nava het|.
(6)
Tattha katame kÈmadhÈtuyÈ cattÈro ÈhÈrÈ, kabaÄÊkÈrÈhÈro phassÈhÈro
manosaÒcetanÈhÈro viÒÒÈÓÈhÈro, ime vuccanti kÈmadhÈtuyÈ cattÈro ÈhÈrÈ.
(7)
Tattha katame kÈmadhÈtuyÈ satta phassÈ, cakkhusamphasso
sotasamphasso ghÈnasamphasso jivhÈsamphasso kÈyasamphasso
manodhÈtusamphasso manoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso, ime vuccanti
kÈmadhÈtuyÈ satta phassÈ. (8)
Tattha katamÈ kÈmadhÈtuyÈ satta vedanÈ, cakkhusamphassajÈ vedanÈ
kÈyasamphassajÈ vedanÈ manodhÈtusamphassajÈ vedanÈ
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ vedanÈ, imÈ vuccanti kÈmadhÈtuyÈ satta
vedanÈ. (9)
Tattha katamÈ kÈmadhÈtuyÈ satta saÒÒÈ, cakkhusamphassajÈ saÒÒÈ
sotasamphassajÈ saÒÒÈ ghÈnasamphassajÈ saÒÒÈ jivhÈsamphassajÈ saÒÒÈ
kÈyasamphassajÈ saÒÒÈ manodhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ, imÈ vuccanti kÈmadhÈtuyÈ satta
saÒÒÈ. (10)
Tattha katamÈ kÈmadhÈtuyÈ satta cetanÈ, cakkhusamphassajÈ cetanÈ

kÈyasamphassajÈ cetanÈ manodhÈtusamphassajÈ cetanÈ
manoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ cetanÈ, imÈ vuccanti kÈmadhÈtuyÈ satta
cetanÈ. (11)
Tattha katamÈni kÈmadhÈtuyÈ satta cittÈni, cakkhuviÒÒÈÓaÑ
sotaviÒÒÈÓaÑ ghÈnaviÒÒÈÓaÑ jivhÈviÒÒÈÓaÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ manodhÈtu
manoviÒÒÈÓadhÈtu, imÈni vuccanti kÈmadhÈtuyÈ satta cittÈni. (12)
2. R|padhÈtu
993. R|padhÈtuyÈ kati khandhÈ, kati ÈyatanÈ, kati dhÈtuyo, kati saccÈni,
kati indriyÈni -pa- kati cittÈni.
R|padhÈtuyÈ paÒcakkhandhÈ, cha ÈyatanÈni, nava dhÈtuyo, tÊÓi saccÈni,
cuddasindriyÈni, aÔÔha het|, tayo ÈhÈrÈ, cattÈro phassÈ, catasso vedanÈ,
catasso saÒÒÈ, catasso cetanÈ, cattÈri cittÈni.
994. Tattha katame r|padhÈtuyÈ paÒcakkhandhÈ, r|pakkhandho

vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, ime
vuccanti r|padhÈtuyÈ paÒcakkhandhÈ. (1)
Tattha katamÈni r|padhÈtuyÈ cha ÈyatanÈni, cakkhÈyatanaÑ
r|pÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ saddÈyatanaÑ manÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ,
imÈni vuccanti r|padhÈtuyÈ cha ÈyatanÈni. (2)
Tattha katamÈ r|padhÈtuyÈ nava dhÈtuyo, cakkhudhÈtu r|padhÈtu
cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu sotadhÈtu saddadhÈtu sotaviÒÒÈÓadhÈtu manodhÈtu
dhammadhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈtu, imÈ vuccanti r|padhÈtuyÈ nava dhÈtuyo.
(3)
Tattha katamÈni r|padhÈtuyÈ tÊÓi saccÈni, dukkhasaccaÑ
samudayasaccaÑ maggasaccaÑ, imÈni vuccanti r|padhÈtuyÈ tÊÓi saccÈni.
(4)
420 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈni r|padhÈtuyÈ cuddasindriyÈni, cakkhundriyaÑ

sotindriyaÑ manindriyaÑ jÊvitindriyaÑ somanassindriyaÑ upekkhindriyaÑ
saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ
r|padhÈtuyÈ cuddasindriyÈni. (5)
Tattha katame r|padhÈtuyÈ aÔÔha het|, tayo kusalahet|, dve akusalahet|,

tayo abyÈkatahet|.

Tattha katame dve akusalahet|, lobho akusalahetu moho akusalahetu,

ime dve akusalahet|.
Tattha katame tayo abyÈkatahet|, kusalÈnaÑ vÈ dhammÈnaÑ vipÈkato

kiriyÈbyÈkatesu vÈ dhammesu alobho adoso amoho, ime tayo abyÈkatahet|.
Ime vuccanti r|padhÈtuyÈ aÔÔha het|. (6)
Tattha katame r|padhÈtuyÈ tayo ÈhÈrÈ, phassÈhÈro manosaÒcetanÈhÈro

viÒÒÈÓÈhÈro, ime vuccanti r|padhÈtuyÈ tayo ÈhÈrÈ. (7)
Tattha katame r|padhÈtuyÈ cattÈro phassÈ, cakkhusamphasso

sotasamphasso manodhÈtusamphasso manoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso, ime
vuccanti r|padhÈtuyÈ cattÈro phassÈ. (8)
Tattha katamÈ r|padhÈtuyÈ catasso vedanÈ -pa- catasso saÒÒÈ -pa-

catasso cetanÈ -pa- cattÈri cittÈni, cakkhuviÒÒÈÓaÑ sotaviÒÒÈÓaÑ
manodhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈtu, imÈni vuccanti r|padhÈtuyÈ cattÈri cittÈni.
(12)
3. Ar|padhÈtu
995. Ar|padhÈtuyÈ kati khandhÈ -pa- kati cittÈni.
Ar|padhÈtuyÈ cattÈro khandhÈ, dve ÈyatanÈni, dve dhÈtuyo, tÊÓi
saccÈni, ekÈdasindriyÈni, aÔÔha het|, tayo ÈhÈrÈ, eko phasso, ekÈ vedanÈ, ekÈ
saÒÒÈ, ekÈ cetanÈ, ekaÑ cittaÑ.
996. Tattha katame ar|padhÈtuyÈ cattÈro khandhÈ, vedanÈkkhandho

ar|padhÈtuyÈ cattÈro khandhÈ. (1)
Tattha katamÈni ar|padhÈtuyÈ dve ÈyatanÈni, manÈyatanaÑ
dhammÈyatanaÑ, imÈni vuccanti ar|padhÈtuyÈ dve ÈyatanÈni. (2)
Tattha katamÈ ar|padhÈtuyÈ dve dhÈtuyo, manoviÒÒÈÓadhÈtu
dhammadhÈtu, imÈ vuccanti ar|padhÈtuyÈ dve dhÈtuyo. (3)
Tattha katamÈni ar|padhÈtuyÈ tÊÓi saccÈni, dukkhasaccaÑ
samudayasaccaÑ maggasaccaÑ, imÈni vuccanti ar|padhÈtuyÈ tÊÓi saccÈni.
(4)
Tattha katamÈni ar|padhÈtuyÈ ekÈdasindriyÈni, manindriyaÑ
jÊvitindriyaÑ somanassindriyaÑ upekkhindriyaÑ saddhindriyaÑ
vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ aÒÒindriyaÑ
aÒÒÈtÈvindriyaÑ, imÈni vuccanti ar|padhÈtuyÈ ekÈdasindriyÈni. (5)
Tattha katame ar|padhÈtuyÈ aÔÔha het|, tayo kusalahet|, dve
akusalahet|, tayo abyÈkatahet| -pa- ime vuccanti ar|padhÈtuyÈ aÔÔha het|.
(6)
Tattha katame ar|padhÈtuyÈ tayo ÈhÈrÈ, phassÈhÈro manosaÒcetanÈhÈro
viÒÒÈÓÈhÈro, ime vuccanti ar|padhÈtuyÈ tayo ÈhÈrÈ. (7)
Tattha katamo ar|padhÈtuyÈ eko phasso, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso,
ayaÑ vuccati ar|padhÈtuyÈ eko phasso. (8)
422 Vibha~gapÈÄi
Tattha katamÈ ar|padhÈtuyÈ ekÈ vedanÈ -pa- ekÈ saÒÒÈ -pa- ekÈ cetanÈ
-pa- ekaÑ cittaÑ, manoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati ar|padhÈtuyÈ ekaÑ
cittaÑ. (12)
4. ApariyÈpanna
997. ApariyÈpanne kati khandhÈ -pa- kati cittÈni.
ApariyÈpanne cattÈro khandhÈ, dve ÈyatanÈni, dve dhÈtuyo, dve
saccÈni, dvÈdasindriyÈni, cha het|, tayo ÈhÈrÈ, eko phasso, ekÈ vedanÈ, ekÈ
saÒÒÈ, ekÈ cetanÈ, ekaÑ cittaÑ.
998. Tattha katame apariyÈpanne cattÈro khandhÈ, vedanÈkkhandho

apariyÈpanne cattÈro khandhÈ. (1)
Tattha katamÈni apariyÈpanne dve ÈyatanÈni, manÈyatanaÑ
dhammÈyatanaÑ, imÈni vuccanti apariyÈpanne dve ÈyatanÈni. (2)
Tattha katamÈ apariyÈpanne dve dhÈtuyo, manoviÒÒÈÓadhÈtu
dhammadhÈtu, imÈ vuccanti apariyÈpanne dve dhÈtuyo. (3)
Tattha katamÈni apariyÈpanne dve saccÈni, maggasaccaÑ
nirodhasaccaÑ, imÈni vuccanti apariyÈpanne dve saccÈni. (4)
Tattha katamÈni apariyÈpanne dvÈdasindriyÈni, manindriyaÑ
jÊvitindriyaÑ somanassindriyaÑ upekkhindriyaÑ saddhindriyaÑ
vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ
apariyÈpanne dvÈdasindriyÈni. (5)
Tattha katame apariyÈpanne cha het|, tayo kusalahet| tayo
abyÈkatahet|.
Tattha katame tayo abyÈkatahet|, kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ vipÈkato

alobho adoso amoho, ime tayo abyÈkatahet|, ime vuccanti apariyÈpanne cha
het|. (6)
Tattha katame apariyÈpanne tayo ÈhÈrÈ, phassÈhÈro manosaÒcetanÈhÈro
viÒÒÈÓÈhÈro, ime vuccanti apariyÈpanne tayo ÈhÈrÈ. (7)
Tattha katamo apariyÈpanne eko phasso, manoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso,
ayaÑ vuccati apariyÈpanne eko phasso. (8)
Tattha katamÈ apariyÈpanne ekÈ vedanÈ -pa- ekÈ saÒÒÈ -pa- ekÈ cetanÈ
-pa- ekaÑ cittaÑ, manoviÒÒÈÓadhÈtu, idaÑ vuccati apariyÈpanne ekaÑ
cittaÑ. (12)
_____
3. PariyÈpannÈpariyÈpannavÈra
1. KÈmadhÈtu
999. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati kÈmadhÈtupariyÈpannÈ, kati na
kÈmadhÈtupariyÈpannÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ kati kÈmadhÈtupariyÈpannÈ,
kati na kÈmadhÈtupariyÈpannÈ.
1000. R|pakkhandho kÈmadhÈtupariyÈpanno. CattÈro khandhÈ siyÈ

kÈmadhÈtupariyÈpannÈ, siyÈ na kÈmadhÈtupariyÈpannÈ.
DasÈyatanÈ kÈmadhÈtupariyÈpannÈ. Dve ÈyatanÈ siyÈ
SoÄasa dhÈtuyo kÈmadhÈtupariyÈpannÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
SamudayasaccaÑ kÈmadhÈtupariyÈpannaÑ. Dve saccÈ na
kÈmadhÈtupariyÈpannÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ kÈmadhÈtupariyÈpannaÑ, siyÈ
na kÈmadhÈtupariyÈpannaÑ.
DasindriyÈ kÈmadhÈtupariyÈpannÈ. TÊÓindriyÈ na
kÈmadhÈtupariyÈpannÈ. NavindriyÈ siyÈ kÈmadhÈtupariyÈpannÈ, siyÈ na
kÈmadhÈtupariyÈpannÈ.
Tayo akusalahet| kÈmadhÈtupariyÈpannÈ. Cha het| siyÈ
424 Vibha~gapÈÄi
KabaÄÊkÈro kÈhÈro kÈmadhÈtupariyÈpanno. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ

Cha phassÈ kÈmadhÈtupariyÈpannÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso siyÈ
kÈmadhÈtu pariyÈpanno, siyÈ na kÈmadhÈtupariyÈpanno.
Cha vedanÈ -pa-. Cha saÒÒÈ. Cha cetanÈ. Cha cittÈ
kÈmadhÈtupariyÈpannÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ kÈmadhÈtupariyÈpannÈ,
siyÈ na kÈmadhÈtupariyÈpannÈ.
2. R|padhÈtu
1001. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati r|padhÈtupariyÈpannÈ, kati na
r|padhÈtupariyÈpannÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ kati r|padhÈtupariyÈpannÈ,
kati na r|padhÈtupariyÈpannÈ.
1002. R|pakkhandho na r|padhÈtupariyÈpanno, cattÈro khandhÈ siyÈ

r|padhÈtupariyÈpannÈ, siyÈ na r|padhÈtupariyÈpannÈ.
DasÈyatanÈ na r|padhÈtupariyÈpannÈ. Dve ÈyatanÈ siyÈ
SoÄasa dhÈtuyo na r|padhÈtupariyÈpannÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
TÊÓi saccÈni na r|padhÈtupariyÈpannÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ
r|padhÈtupariyÈpannaÑ, siyÈ na r|padhÈtupariyÈpannaÑ.
TerasindriyÈ na r|padhÈtupariyÈpannÈ. NavindriyÈ siyÈ
Tayo akusalahet| na r|padhÈtupariyÈpannÈ. Cha het| siyÈ
KabaÄÊkÈro ÈhÈro na r|padhÈtupariyÈpanno. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ
Cha phassÈ na r|padhÈtupariyÈpannÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso
siyÈ r|padhÈtupariyÈpanno, siyÈ na r|padhÈtupariyÈpanno.
Cha vedanÈ -pa-. Cha saÒÒÈ. Cha cetanÈ. Cha cittÈ na

r|padhÈtupariyÈpannÈ. manoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ r|padhÈtupariyÈpannÈ, siyÈ
na r|padhÈtupariyÈpannÈ.
3. Ar|padhÈtu
1003. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati ar|padhÈtupariyÈpannÈ, kati na
r|padhÈtupariyÈpannÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ kati ar|padhÈtupariyÈpannÈ,
kati na ar|padhÈtupariyÈpannÈ.
1004. R|pakkhandho na ar|padhÈtupariyÈpannÈ. CattÈro khandhÈ siyÈ

ar|padhÈtupariyÈpannÈ, siyÈ na ar|padhÈtupariyÈpannÈ.
DasÈyatanÈ na ar|padhÈtupariyÈpannÈ. Dve ÈyatanÈ siyÈ
SoÄasadhÈtuyo na ar|padhÈtupariyÈpannÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ
TÊÓi saccÈni na ar|padhÈtupariyÈpannÈni.
DukkhasaccaÑ siyÈ ar|padhÈtupariyÈpannaÑ, siyÈ na
ar|padhÈtupariyÈpannaÑ.
CuddasindriyÈ na ar|padhÈtupariyÈpannÈ. AÔÔhindriyÈ siyÈ
Tayo akusalahet| na ar|padhÈtupariyÈpannÈ. Cha het| siyÈ
ar|padhÈtupariyÈpannÈ. SiyÈ na ar|padhÈtupariyÈpannÈ.
KabaÄÊkÈro ÈhÈro na ar|padhÈtupariyÈpanno. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ
Cha phassÈ na ar|padhÈtupariyÈpannÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso
siyÈ ar|padhÈtupariyÈpanno, siyÈ na ar|padhÈtupariyÈpanno.
Cha vedanÈ -pa-. Cha saÒÒÈ. Cha cetanÈ. Cha cittÈ na
ar|padhÈtupariyÈpannÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ ar|padhÈtupariyÈpannÈ,
siyÈ na ar|padhÈtu pariyÈpannÈ.
426 Vibha~gapÈÄi
4. PariyÈpannÈpariyÈpanna
1005. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati pariyÈpannÈ, kati apariyÈpannÈ -pa-
sattannaÑ cittÈnaÑ kati pariyÈpannÈ, kati apariyÈpannÈ.
1006. R|pakkhandho pariyÈpanno. CattÈro khandhÈ siyÈ pariyÈpannÈ,

siyÈ apariyÈpannÈ.
DasÈyatanÈ pariyÈpannÈ. Dve ÈyatanÈ siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ
apariyÈpannÈ.
SoÄasa dhÈtuyo pariyÈpannÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ
apariyÈpannÈ.
Dve saccÈ pariyÈpannÈ. Dve saccÈ apariyÈpannÈ.
DasindriyÈ pariyÈpannÈ. TÊÓindriyÈ apariyÈpannÈ. NavindriyÈ siyÈ
pariyÈpannÈ, siyÈ apariyÈpannÈ.
Tayo akusalahet| pariyÈpannÈ. Cha het| siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ
apariyÈpannÈ.
KabaÄÊkÈro ÈhÈro pariyÈpanno. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ
apariyÈpannÈ.
Cha phassÈ pariyÈpannÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso siyÈ
pariyÈpanno, siyÈ apariyÈpanno.
Cha vedanÈ -pa-. Cha saÒÒÈ. Cha cetanÈ. Cha cittÈ pariyÈpannÈ.
ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ pariyÈpannÈ, siyÈ apariyÈpannÈ.
_____
4. DhammadassanavÈra
1. KÈmadhÈtu
1007. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kati khandhÈ pÈtubhavanti -pa- kati
cittÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe sabbesaÑ paÒcakkhandhÈ pÈtubhavanti.
Kassaci ekÈdasÈyatanÈni pÈtubhavanti, kassaci dasÈyatanÈni pÈtubhavanti,
kassaci aparÈni dasÈyatanÈni pÈtubhavanti, kassaci navÈyatanÈni

pÈtubhavanti, kassaci sattÈyatanÈni pÈtubhavanti, kassaci ekÈdasa dhÈtuyo
pÈtubhavanti, kassaci dasa dhÈtuyo pÈtubhavanti, kassaci aparÈ dasa
dhÈtuyo pÈtubhavanti, kassaci nava dhÈtuyo pÈtubhavanti, kassaci satta
dhÈtuyo pÈtubhavanti. SabbesaÑ ekaÑ saccaÑ pÈtubhavati. Kassaci
cuddasindriyÈni pÈtubhavanti, kassaci terasindriyÈni pÈtubhavanti, kassaci
aparÈni terasindriyÈni pÈtubhavanti, kassaci dvÈdasindriyÈni pÈtubhavanti,
kassaci dasindriyÈni pÈtubhavanti, kassaci navindriyÈni pÈtubhavanti,
kassaci aparÈni navindriyÈni pÈtubhavanti, kassaci aÔÔhindriyÈni
pÈtubhavanti, kassaci aparÈni aÔÔhindriyÈni pÈtubhavanti, kassaci
sattindriyÈni pÈtubhavanti, kassaci paÒcindriyÈni pÈtubhavanti, kassaci
cattÈrindriyÈni pÈtubhavanti. Kassaci tayo het| pÈtubhavanti, kassaci dve
het| pÈtubhavanti, kassaci1 ahetukÈ pÈtubhavanti. SabbesaÑ cattÈro ÈhÈrÈ
pÈtubhavanti. SabbesaÑ eko phasso pÈtubhavati. SabbesaÑ ekÈ vedanÈ. EkÈ
saÒÒÈ. EkÈ cetanÈ. EkaÑ cittaÑ pÈtubhavati.
1008. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe sabbesaÑ katame paÒcakkhandhÈ

pÈtubhavanti. R|pakkhandho -pa- ciÒÒÈÓakkhandho. KÈmadhÈtuyÈ
upapattikkhaÓe sabbesaÑ ime paÒcakkhandhÈ pÈtubhavanti. (1)
1009. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa ekÈdasÈyatanÈni

pÈtubhavanti. KÈmÈvacarÈnaÑ devÈnaÑ, paÔhamakappikÈnaÑ manussÈnaÑ,
opapÈtikÈnaÑ petÈnaÑ, opapÈtikÈnaÑ asurÈnaÑ, opapÈtikÈnaÑ
tiracchÈnagatÈnaÑ, nerayikÈnaÑ, paripuÓÓÈyatanÈnaÑ upapattikkhaÓe
ekÈdasÈyatanÈni pÈtubhavanti cakkhÈyatanaÑ r|pÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ
ghÈnÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ
phoÔÔhabbÈyatanaÑ manÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ. KÈmadhÈtuyÈ
upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni ekÈdasÈyatanÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa dasÈyatanÈni pÈtubhavanti.
OpapÈtikÈnaÑ petÈnaÑ, opapÈtikÈnaÑ asurÈnaÑ, opapÈtikÈnaÑ
tiracchÈnagatÈnaÑ, nerayikÈnaÑ, jaccandhÈnaÑ upapattikkhaÓe
dasÈyatanÈni
______________________________________________________________
1. Keci (SyÈ)
428 Vibha~gapÈÄi
pÈtubhavanti r|pÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ

dhammÈyatanaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni dasÈyatanÈni
pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa aparÈni dasÈyatanÈni pÈtubhavanti.
tiracchÈnagatÈnaÑ, nerayikÈnaÑ, jaccabadhirÈnaÑ upapattikkhaÓe
dasÈyatanÈni pÈtubhavanti cakkhÈyatanaÑ r|pÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ
gandhÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ
manÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni
dasÈyatanÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa navÈyatanÈni pÈtubhavanti.
tiracchÈnagatÈnaÑ, nerayikÈnaÑ, jaccandhabadhirÈnaÑ upapattikkhaÓe
navÈyatanÈni pÈtubhavanti r|pÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ
dhammÈyatanaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni navÈyatanÈni
pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa sattÈyatanÈni pÈtubhavanti.
GabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ upapattikkhaÓe sattÈyatanÈni pÈtubhavanti
r|pÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ
manÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni
sattÈyatanÈni pÈtubhavanti. (2)
1010. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa ekÈdasa dhÈtuyo

pÈtubhavanti. KÈmÈvacarÈnaÑ devÈnaÑ, paÔhamakappikÈnaÑ manussÈnaÑ,
opapÈtikÈnaÑ petÈnaÑ, opapÈtikÈnaÑ asurÈnaÑ, opapÈtikÈnaÑ
ekÈdasa dhÈtuyo pÈtubhavanti cakkhudhÈtu r|padhÈtu sotadhÈtu ghÈnadhÈtu
gandhadhÈtu jivhÈdhÈtu rasadhÈtu kÈyadhÈtu phoÔÔhabbadhÈtu
manoviÒÒÈÓadhÈtu dhammadhÈtu. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈ
ekÈdasa dhÈtuyo pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa dasa dhÈtuyo pÈtubhavanti.

tiracchÈnagatÈnaÑ, nerayikÈnaÑ, jaccandhÈnaÑ upapattikkhaÓe dasa
dhÈtuyo pÈtubhavanti r|padhÈtu sotadhÈtu ghÈnadhÈtu gandhadhÈtu
jivhÈdhÈtu rasadhÈtu kÈyadhÈtu phoÔÔhabbadhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈtu
dhammadhÈtu. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈ dasa dhÈtuyo
pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa aparÈ dasa dhÈtuyo pÈtubhavanti.
tiracchÈnagatÈnaÑ, nerayikÈnaÑ, jaccabadhirÈnaÑ upapattikkhaÓe dasa
dhÈtuyo pÈtubhavanti cakkhudhÈtu r|padhÈtu ghÈnadhÈtu gandhadhÈtu
jivhÈdhÈtu rasadhÈtu kÈyadhÈtu phoÔÔhabbadhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈtu
dhammadhÈtu. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈ dasa dhÈtuyo
pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa nava dhÈtuyo pÈtubhavanti.
nava dhÈtuyo pÈtubhavanti r|padhÈtu ghÈnadhÈtu gandhadhÈtu jivhÈdhÈtu
rasadhÈtu kÈyadhÈtu phoÔÔhabbadhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈtu dhammadhÈtu.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈ nava dhÈtuyo pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa satta dhÈtuyo pÈtubhavanti.
GabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ upapattikkhaÓe satta dhÈtuyo pÈtubhavanti
r|padhÈtu gandhadhÈtu rasadhÈtu kÈyadhÈtu phoÔÔhabbadhÈtu
manoviÒÒÈÓadhÈtu dhammadhÈtu. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈ
satta dhÈtuyo pÈtubhavanti. (3)
1011. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe sabbesaÑ katamaÑ ekaÑ saccaÑ

pÈtubhavati dukkhasaccaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe sabbesaÑ idaÑ
ekaÑ saccaÑ pÈtubhavati. (4)
1012. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa cuddasindriyÈni

pÈtubhavanti. KÈmÈvacarÈnaÑ devÈnaÑ, sahetukÈnaÑ ÒÈÓasampayuttÈnaÑ
upapattikkhaÓe cuddasindriyÈni pÈtubhavanti cakkhundriyaÑ sotindriyaÑ
ghÈnindriyaÑ jivhindriyaÑ
430 Vibha~gapÈÄi
kÈyindriyaÑ manindriyaÑ itthindriyaÑ vÈ purisindriyaÑ vÈ jÊvitindriyaÑ

somanassindriyaÑ vÈ upekkhindriyaÑ vÈ saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ
satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe
etesaÑ imÈni cuddasindriyÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa terasindriyÈni pÈtubhavanti.
KÈmÈvacarÈnaÑ devÈnaÑ, sahetukÈnaÑ ÒÈÓavippayuttÈnaÑ upapattikkhaÓe
terasindriyÈni pÈtubhavanti cakkhundriyaÑ sotindriyaÑ ghÈnindriyaÑ
jivhindriyaÑ kÈyindriyaÑ manindriyaÑ itthindriyaÑ vÈ purisindriyaÑ vÈ
jÊvitindriyaÑ somanassindriyaÑ vÈ upekkhindriyaÑ vÈ saddhindriyaÑ
vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe
etesaÑ imÈni terasindriyÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkheÓe kassa aparÈni terasindriyÈni pÈtubhavanti.
PaÔhamakappikÈnaÑ manussÈnaÑ, sahetukÈnaÑ ÒÈÓasampayuttÈnaÑ
upapattikkhaÓe terasindriyÈni pÈtubhavanti cakkhundriyaÑ sotindriyaÑ
ghÈnindriyaÑ jivhindriyaÑ kÈyindriyaÑ manindriyaÑ jÊvitindriyaÑ
satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe
etesaÑ imÈni terasindriyÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa dvÈdasindriyÈni pÈtubhavanti.
PaÔhamakappikÈnaÑ manussÈnaÑ, sahetukÈnaÑ ÒÈÓavippayuttÈnaÑ
upapattikkhaÓe dvÈdasindriyÈni pÈtubhavanti cakkhundriyaÑ sotindriyaÑ
ghÈnindriyaÑ jivhindriyaÑ kÈyindriyaÑ manindriyaÑ jÊvitindriyaÑ
satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni
dvÈdasindriyÈni pÈtubhavanti.
KamÈdhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa dasindriyÈni pÈtubhavanti.
GabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ, sahetukÈnaÑ ÒÈÓasampayuttÈnaÑ
upapattikkhaÓe dasindriyÈni pÈtubhavanti kÈyindriyaÑ manindriyaÑ
itthindriyaÑ vÈ purisindriyaÑ vÈ jÊvitindriyaÑ somanassindriyaÑ vÈ
upekkhindriyaÑ vÈ saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ
samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni
dasindriyÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa navindriyÈni pÈtubhavanti.
GabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ, sahetukÈnaÑ ÒÈÓavippayuttÈnaÑ
upapattikkhaÓe
navindriyÈni pÈtubhavanti kÈyindriyaÑ manindriyaÑ itthindriyaÑ vÈ

purisindriyaÑ vÈ jÊvitindriyaÑ somanassindriyaÑ vÈ upekkhindriyaÑ vÈ
saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ
upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni navindriyÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa aparÈni navindriyÈni pÈtubhavanti.
navindriyÈni pÈtubhavanti cakkhundriyaÑ sotindriyaÑ ghÈnindriyaÑ
jivhindriyaÑ kÈyindriyaÑ manindriyaÑ itthindriyaÑ vÈ purisindriyaÑ vÈ
jÊvitindriyaÑ upekkhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni
navindriyÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa aÔÔhindriyÈni pÈtubhavanti.
tiracchÈnagatÈnaÑ, nerayikÈnaÑ, jaccandhÈnaÑ upapattikkhaÓe
aÔÔhindriyÈni pÈtubhavanti sotindriyaÑ ghÈnindriyaÑ jivhindriyaÑ
upekkhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni aÔÔhindriyÈni
pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa aparÈni aÔÔhindriyÈni pÈtubhavanti.
tiracchÈnagatÈnaÑ, nerayikÈnaÑ, jaccabadhirÈnaÑ upapattikkhaÓe
aÔÔhindriyÈni pÈtubhavanti cakkhundriyaÑ ghÈnindriyaÑ jivhindriyaÑ
upekkhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni aÔÔhindriyÈni
pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa sattindriyÈni pÈtubhavanti.
sattindriyÈni pÈtubhavanti ghÈnindriyaÑ jivhindriyaÑ kÈyindriyaÑ
manindriyaÑ itthindriyaÑ vÈ purisindriyaÑ vÈ jÊvitindriyaÑ
upekkhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni sattindriyÈni
pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa paÒcindriyÈni pÈtubhavanti.
GabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ, ahetukÈnaÑ ÔhapetvÈ napuÑsakÈnaÑ
upapattikkhaÓe
432 Vibha~gapÈÄi
paÒcindriyÈni pÈtubhavanti kÈyindriyaÑ manindriyaÑ itthindriyaÑ vÈ

purisindriyaÑ vÈ jÊvitindriyaÑ upekkhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ
upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni paÒcindriyÈni pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa cattÈrindriyÈni pÈtubhavanti.
GabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ, ahetukÈnaÑ, napuÑsakÈnaÑ upapattikkhaÓe
cattÈrindriyÈni pÈtubhavanti kÈyindriyaÑ manindriyaÑ jÊvitindriyaÑ
upekkhindriyaÑ. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ imÈni cattÈrindriyÈni
pÈtubhavanti. (5)
1013. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa tayo het| pÈtubhavanti.

KÈmÈvacarÈnaÑ devÈnaÑ, paÔhamakappikÈnaÑ manussÈnaÑ,
gabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ, sahetukÈnaÑ ÒÈÓasampayuttÈnaÑ
upapattikkhaÓe tayo het| pÈtubhavanti alobho vipÈkahetu adoso vipÈkahetu
amoho vipÈkahetu. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ ime tayo het|
pÈtubhavanti.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kassa dve het| pÈtubhavanti.
KÈmÈvacarÈnaÑ devÈnaÑ, paÔhamakappikÈnaÑ manussÈnaÑ,
gabbhaseyyakÈnaÑ sattÈnaÑ, sahetukÈnaÑ ÒÈÓavippayuttÈnaÑ
upapattikkhaÓe dve het| pÈtubhavanti alobho vipÈkahetu adoso vipÈkahetu.
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe etesaÑ ime dve het| pÈtubhavanti.
AvasesÈnaÑ sattÈnaÑ1 ahetukÈ pÈtubhavanti. (6)
1014. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe sabbesaÑ katame cattÈro ÈhÈrÈ

pÈtubhavanti. KabaÄÊkÈro ÈhÈro phassÈhÈro manosaÒcetanÈhÈro
viÒÒÈÓÈhÈro. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe sabbesaÑ ime cattÈro ÈhÈrÈ
pÈtubhavanti. (7)
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe sabbesaÑ katamo eko phasso
pÈtubhavati. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso. KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe
sabbesaÑ ayaÑ eko phasso pÈtubhavati. (8)
______________________________________________________________
1. AvasesÈ sattÈ (?)
KÈmadhÈtuyÈ upapattikkhaÓe sabbesaÑ katamÈ ekÈ vedanÈ. EkÈ saÒÒÈ.

EkÈ cetanÈ. EkaÑ cittaÑ pÈtubhavati. ManoviÒÒÈÓadhÈtu. KÈmadhÈtuyÈ
upapattikkhaÓe sabbesaÑ idaÑ ekaÑ cittaÑ pÈtubhavati. (12)
2. R|padhÈtu
1015. R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kati khandhÈ pÈtubhavanti -pa- kati
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe ÔhapetvÈ asaÒÒasattÈnaÑ devÈnaÑ
paÒcakkhandhÈ pÈtubhavanti. PaÒcÈyatanÈni pÈtubhavanti. PaÒca dhÈtuyo
pÈtubhavanti. EkaÑ saccaÑ pÈtubhavati. DasindriyÈni pÈtubhavanti. Tayo
het| pÈtubhavanti. Tayo ÈhÈrÈ pÈtubhavanti. Eko phasso pÈtubhavati. EkÈ
vedanÈ. EkÈ saÒÒÈ. EkÈ cetanÈ. EkaÑ cittaÑ pÈtubhavati.
1016. R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katame paÒcakkhandhÈ

pÈtubhavanti. R|pakkhandho vedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho
sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho. R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe ime
paÒcakkhandhÈ pÈtubhavanti. (1)
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamÈni paÒcÈyatanÈni pÈtubhavanti.
CakkhÈyatanaÑ r|pÈyatanaÑ sotÈyatanaÑ manÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ.
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe imÈni paÒcÈyatanÈni pÈtubhavanti. (2)
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamÈ paÒca dhÈtuyo pÈtubhavanti.
CakkhudhÈtu r|padhÈtu sotadhÈtu manoviÒÒÈÓadhÈtu dhammadhÈtu.
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe imÈ paÒca dhÈtuyo pÈtubhavanti. (3)
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamaÑ ekaÑ saccaÑ pÈtubhavati.
DukkhasaccaÑ. R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe idaÑ ekaÑ saccaÑ
pÈtubhavati. (4)
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamÈni dasindriyÈni pÈtubhavanti.
CakkhundriyaÑ sotindriyaÑ manindriyaÑ jÊvitindriyaÑ somanassindriyaÑ
vÈ upekkhindriyaÑ vÈ saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ satindriyaÑ
samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ. R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe imÈni
dasindriyÈni pÈtubhavanti. (5)
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katame tayo het| pÈtubhavanti. Alobho
vipÈkahetu adoso vipÈkahetu amoho
434 Vibha~gapÈÄi
vipÈkahetu. R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe ime tayo het| pÈtubhavanti. (6)

R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katame tayo ÈhÈrÈ pÈtubhavanti.
PhassÈhÈro manosaÒcetanÈhÈro viÒÒÈÓÈhÈro. R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe
ime tayo ÈhÈrÈ pÈtubhavanti. (7)
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamo eko phasso pÈtubhavati.
ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso. R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe ayaÑ eko
phasso pÈtubhavati. (8)
R|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamÈ ekÈ vedanÈ. EkÈ saÒÒÈ. EkÈ
cetanÈ. EkaÑ cittaÑ pÈtubhavati. ManoviÒÒÈÓadhÈtu. R|padhÈtuyÈ
upapattikkhaÓe idaÑ ekaÑ cittaÑ pÈtubhavati. (12)
3. AsaÒÒasatta
1017. AsaÒÒasattÈnaÑ devÈnaÑ upapattikkhaÓe kati khandhÈ
pÈtubhavanti -pa- kati cittÈni pÈtubhavanti.
AsaÒÒasattÈnaÑ devÈnaÑ upapattikkhaÓe eko khandho pÈtubhavati
r|pakkhandho. Dve ÈyatanÈni pÈtubhavanti r|pÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ.
Dve dhÈtuyo pÈtubhavanti r|padhÈtu dhammadhÈtu. EkaÑ saccaÑ
pÈtubhavati dukkhasaccaÑ. EkindriyaÑ pÈtubhavati r|pajÊvitindriyaÑ.
AsaÒÒasattÈ devÈ ahetukÈ anÈhÈrÈ aphassakÈ avedanakÈ asaÒÒakÈ acetanakÈ
acittakÈ pÈtubhavanti.
4. Ar|padhÈtu
1018. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe kati khandhÈ pÈtubhavanti -pa- kati
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe cattÈro khandhÈ pÈtubhavanti, dve
ÈyatanÈni pÈtubhavanti, dve dhÈtuyo pÈtubhavanti, ekaÑ saccaÑ
pÈtubhavati, aÔÔhindriyÈni pÈtubhavanti tayo het| pÈtubhavanti, tayo ÈhÈrÈ
pÈtubhavanti, eko phasso pÈtubhavati, ekÈ vedanÈ. EkÈ saÒÒÈ. EkÈ cetanÈ.
EkaÑ cittaÑ pÈtubhavati.
1019. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katame cattÈro khandhÈ

pÈtubhavanti. VedanÈkkhandho saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho
viÒÒÈÓakkhandho. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe ime cattÈro khandhÈ
pÈtubhavanti. (1)
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamÈni dve ÈyatanÈni pÈtubhavanti.
ManÈyatanaÑ dhammÈyatanaÑ. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe imÈni dve
ÈyatanÈni pÈtubhavanti. (2)
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamÈ dve dhÈtuyo pÈtubhavanti.
ManoviÒÒÈÓadhÈtu dhammadhÈtu. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe imÈ dve
dhÈtuyo pÈtubhavanti. (3)
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamaÑ ekaÑ saccaÑ pÈtubhavati.
DukkhasaccaÑ. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe idaÑ ekaÑ saccaÑ
pÈtubhavati. (4)
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamÈni aÔÔhindriyÈni pÈtubhavanti.
ManindriyaÑ jÊvitindriyaÑ upekkhindriyaÑ saddhindriyaÑ vÊriyindriyaÑ
satindriyaÑ samÈdhindriyaÑ paÒÒindriyaÑ. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe
imÈni aÔÔhindriyÈni pÈtubhavanti. (5)
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katame tayo het| pÈtubhavanti. Alobho
vipÈkahetu adoso vipÈkahetu amoho vipÈkahetu. Ar|padhÈtuyÈ
upapattikkhaÓe ime tayo het| pÈtubhavanti. (6)
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katame tayo ÈhÈrÈ pÈtubhavanti.
PhassÈhÈro manosaÒcetanÈhÈro viÒÒÈÓÈhÈro. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe
ime tayo ÈhÈrÈ pÈtubhavanti. (7)
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamo eko phasso pÈtubhavati.
ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso. Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe ayaÑ eko
phasso pÈtubhavati. (8)
Ar|padhÈtuyÈ upapattikkhaÓe katamÈ ekÈ vedanÈ -pa- ekÈ saÒÒÈ. EkÈ
cetanÈ. EkaÑ cittaÑ pÈtubhavati. ManoviÒÒÈÓadhÈtu. Ar|padhÈtuyÈ
upapattikkhaÓe idaÑ ekaÑ cittaÑ pÈtubhavati. (12)
436 Vibha~gapÈÄi
5. Bh|mantaradassanavÈra
1020. KÈmÈvacarÈ dhammÈ, na kÈmÈvacarÈ dhammÈ. R|pÈvacarÈ
dhammÈ, na r|pÈvacarÈ dhammÈ. Ar|pÈvacarÈ dhammÈ, na ar|pÈvacarÈ
dhammÈ. PariyÈpannÈ dhammÈ, apariyÈpannÈ dhammÈ.
Katame dhammÈ kÈmÈvacarÈ, heÔÔhato AvÊcinirayaÑ pariyantaÑ
karitvÈ uparito ParanimmitavasavattÊ deve antokaritvÈ yaÑ etasmiÑ antare
etthÈvacarÈ ettha pariyÈpannÈ khandhadhÈtu-ÈyatanÈ r|paÑ vedanÈ saÒÒÈ
sa~khÈrÈ viÒÒÈÓaÑ. Ime dhammÈ kÈmÈvacarÈ.
Katame dhammÈ na kÈmÈvacarÈ, r|pÈvacarÈ ar|pÈvacarÈ apariyÈpannÈ,
ime dhammÈ na kÈmÈvacarÈ.
Katame dhammÈ r|pÈvacarÈ, heÔÔhato brahmalokaÑ pariyantaÑ karitvÈ
uparito AkaniÔÔhe deve antokaritvÈ yaÑ etasmiÑ antare etthÈvacarÈ ettha
pariyÈpannÈ samÈpannassa vÈ upapannassa vÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrissa
vÈ cittacetasikÈ dhammÈ, ime dhammÈ r|pÈvacarÈ.
Katame dhammÈ na r|pÈvacarÈ, kÈmÈvacarÈ ar|pÈvacarÈ apariyÈpannÈ,
ime dhammÈ na r|pÈvacarÈ.
Katame dhammÈ ar|pÈvacarÈ, heÔÔhato ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|page deve
pariyantaÑ karitvÈ uparito NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatan|page deve antokaritvÈ
yaÑ etasmiÑ antare etthÈvacarÈ ettha pariyÈpannÈ samÈpannassa vÈ
upapannassa vÈ diÔÔhadhammasukhavihÈrissa vÈ cittacetasikÈ dhammÈ, ime
dhammÈ ar|pÈvacarÈ.
Katame dhammÈ na ar|pÈvacarÈ, kÈmÈvacarÈ r|pÈvacarÈ apariyÈpannÈ,
ime dhammÈ na ar|pÈvacarÈ.
Katame dhammÈ pariyÈpannÈ, sÈsavÈ kusalÈkusalÈbyÈkatÈ dhammÈ
kÈmÈvacarÈ r|pÈvacarÈ ar|pÈvacarÈ r|pakkhandho vedanÈkkhandho
saÒÒÈkkhandho sa~khÈrakkhandho viÒÒÈÓakkhandho, ime dhammÈ
pariyÈpannÈ.
Katame dhammÈ apariyÈpannÈ, maggÈ ca maggaphalÈni ca asa~khatÈ
ca dhÈtu, ime dhammÈ apariyÈpannÈ.
6. UppÈdakakamma-ÈyuppamÈÓavÈra
1. UppÈdakakamma
1021. DevÈti tayo devÈ sammutidevÈ1 upapattidevÈ visuddhidevÈ.
SammutidevÈ nÈma rÈjÈno deviyo kumÈrÈ.
UpapattidevÈ nÈma CÈtumahÈrÈjike2 deve upÈdÈya tadupari devÈ.
VisuddhidevÈ nÈma arahanto vuccanti.
DÈnaÑ datvÈ sÊlaÑ samÈdiyitvÈ uposathakammaÑ katvÈ kattha
upapajjanti. DÈnaÑ datvÈ sÊlaÑ samÈdiyitvÈ uposathakammaÑ katvÈ
appekacce khattiyamahÈsÈlÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce
brÈhmaÓamahÈsÈlÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce
gahapatimahÈsÈlÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce
CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce
TÈvatiÑsÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce YÈmÈnaÑ
devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce TusitÈnaÑ devÈnaÑ
sahabyataÑ upapajjanti, appekacce NimmÈnaratÊnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ
upapajjanti, appekacce ParanimmitavasavattÊnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ
upapajjanti.
2. ŒyuppamÈÓa
1022. ManussÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, vassasataÑ appaÑ vÈ
bhiyyo3. (1)
1023. CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, yÈni

mÈnusakÈni paÒÒÈsa vassÈni CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ devÈnaÑ eso eko
rattindivo4, tÈya rattiyÈ tiÑsa rattiyo mÈso, tena mÈsena dvÈdasamÈsiyo
saÑvaccharo, tena saÑvaccharena dibbÈni paÒca vassasatÈni
CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ devÈnaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, manussÈnaÑ gaÓanÈya
kittakaÑ hoti, navuti vassasatasahassÈni. (2)
______________________________________________________________
1. SammatidevÈ (SyÈ) 2. CÈtummahÈrÈjike (SÊ, SyÈ)
3. AppaÑ vÈ bhiyyo vÈ (SyÈ, Ka) DÊ 2. 3 piÔÔhepi. 4. Rattidivo (Ka) AÑ 1. 213 piÔÔhepi.
438 Vibha~gapÈÄi
TÈvatiÑsÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, yaÑ mÈnusakaÑ

vassasataÑ TÈvatiÑsÈnaÑ devÈnaÑ eso eko rattindivo, tÈya rattiyÈ
tiÑsarattiyo mÈso, tena mÈsena dvÈdasamÈsiyo saÑvaccharo, tena
saÑvaccharena dibbaÑ vassasahassaÑ TÈvatiÑsÈnaÑ devÈnaÑ
ÈyuppamÈÓaÑ, manussÈnaÑ gaÓanÈya kittakaÑ hoti, tisso ca vassakoÔiyo
saÔÔhi ca vassasatasahassÈni. (3)
YÈmÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, yÈni mÈnusakÈni dve
vassasatÈni YÈmÈnaÑ devÈnaÑ eso eko rattindivo, tÈya rattiyÈ tiÑsa rattiyo
mÈso, tena mÈsena dvÈdasamÈsiyo saÑvaccharo, tena saÑvaccharena
dibbÈni dve vassasahassÈni YÈmÈnaÑ devÈnaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, manussÈnaÑ
gaÓanÈya kittakaÑ hoti, cuddasaÒca vassakoÔiyo cattÈrÊsaÒca
vassasatasahassÈni. (4)
TusitÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, yÈni mÈnusakÈni cattÈri
vassasatÈni TusitÈnaÑ devÈnaÑ eso eko rattindivo, tÈya rattiyÈ tiÑsa rattiyo
mÈso, tena mÈsena dvÈdasamÈsiyo saÑvaccharo, tena saÑvaccharena
dibbÈni cattÈri vassasahassÈni TusitÈnaÑ devÈnaÑ ÈyuppamÈÓaÑ,
manussÈnaÑ gaÓanÈya kittakaÑ hoti, sattapaÒÒÈsa vassakoÔiyo saÔÔhi ca
vassasatasahassÈni. (5)
NimmÈnaratÊnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, yÈni mÈnusakÈni
aÔÔha vassasatÈni NimmÈnaratÊnaÑ devÈnaÑ eso eko rattindivo, tÈya rattiyÈ
tiÑsa rattiyo mÈso, tena mÈsena dvÈdasamÈsiyo saÑvaccharo, tena
saÑvaccharena dibbÈni aÔÔha vassasahassÈni NimmÈnaratÊnaÑ devÈnaÑ
ÈyuppamÈÓaÑ, manussÈnaÑ gaÓanÈya kittakaÑ hoti, dve vassakoÔisatÈni
tiÑsaÒca vassakoÔiyo cattÈrÊsaÒca vassasatasahassÈni. (6)
ParanimmitavasavattÊnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, yÈni
mÈnusakÈni soÄasa vassasatÈni ParanimmitavasavattÊnaÑ devÈnaÑ eso eko
rattindivo, tÈya rattiyÈ tiÑsa rattiyo mÈso, tena mÈsena dvÈdasamÈsiyo
saÑvaccharo, tena saÑvaccharena dibbÈni soÄasa vassasahassÈni
ParanimmitavasavattÊnaÑ devÈnaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, manussÈnaÑ gaÓanÈya
kittakaÑ hoti, nava ca vassakoÔisatÈni ekavÊsaÒca vassakoÔiyo saÔÔhi ca

vassasatasahassÈnÊti. (7)
Cha ete1 kÈmÈvacarÈ, sabbakÈmasamiddhino.
SabbesaÑ ekasa~khÈto, Èyu bhavati kittako.
DvÈdasa koÔisataÑ tesaÑ, aÔÔhavÊsaÒca koÔiyo.
PaÒÒÈsa satasahassÈni, vassaggena pakÈsitÈti.
1024. PaÔhamaÑ jhÈnaÑ parittaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti,

paÔhamaÑ jhÈnaÑ parittaÑ bhÈvetvÈ BrahmapÈrisajjÈnaÑ devÈnaÑ
sahabyataÑ upapajjanti. TesaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, kappassa tatiyo
bhÈgo. (8)
PaÔhamaÑ jhÈnaÑ majjhimaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti, paÔhamaÑ
jhÈnaÑ majjhimaÑ bhÈvetvÈ BrahmapurohitÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ
upapajjanti. TesaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, upaÉÉhakappo. (9)
PaÔhamaÑ jhÈnaÑ paÓÊtaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti, paÔhamaÑ
jhÈnaÑ paÓÊtaÑ bhÈvetvÈ MahÈbrahmÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ
upapajjanti. TesaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, kappo2. (10)
1025. DutiyaÑ jhÈnaÑ parittaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti, dutiyaÑ

jhÈnaÑ parittaÑ bhÈvetvÈ ParittÈbhÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti.
TesaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, dve kappÈ. (11)
DutiyaÑ jhÈnaÑ majjhimaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti, dutiyaÑ
jhÈnaÑ majjhimaÑ bhÈvetvÈ AppamÈÓÈbhÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ
upapajjanti. TesaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, cattÈro kappÈ. (12)
DutiyaÑ jhÈnaÑ paÓÊtaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti, dutiyaÑ jhÈnaÑ
paÓÊtaÑ bhÈvetvÈ ŒbhassarÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti. TesaÑ
kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, aÔÔha kappÈ. (13)
1026. TatiyaÑ jhÈnaÑ parittaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti, tatiyaÑ

jhÈnaÑ parittaÑ bhÈvetvÈ ParittasubhÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ
upapajjanti. TesaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, soÄasa kappÈ. (14)
______________________________________________________________
1. Chapi te (SyÈ) 2. Eko kappo (SyÈ)
440 Vibha~gapÈÄi
TatiyaÑ jhÈnaÑ majjhimaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti, tatiyaÑ

jhÈnaÑ majjhimaÑ bhÈvetvÈ AppamÈÓasubhÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ
upapajjanti. TesaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, bÈttiÑsa kappÈ. (15)
TatiyaÑ jhÈnaÑ paÓÊtaÑ bhÈvetvÈ kattha upapajjanti, tatiyaÑ jhÈnaÑ
paÓÊtaÑ bhÈvetvÈ SubhakiÓhÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti. TesaÑ
kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, catusaÔÔhi kappÈ. (16)
1027. CatutthaÑ jhÈnaÑ bhÈvetvÈ ÈrammaÓanÈnattatÈ,

manasikÈranÈnattatÈ, chandanÈnattatÈ, paÓidhinÈnattatÈ,
adhimokkhanÈnattatÈ, abhinÊhÈranÈnattatÈ, paÒÒÈnÈnattatÈ appekacce
AsaÒÒasattÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce
VehapphalÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce AvihÈnaÑ
devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce AtappÈnaÑ devÈnaÑ
sahabyataÑ upapajjanti, appekacce SudassÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ
upapajjanti, appekacce SudassÊnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti,
appekacce AkaniÔÔhÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti. Appekacce
ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce
ViÒÒÈÓaÒcÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce
ŒkiÒcaÒÒÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti, appekacce
NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ sahabyataÑ upapajjanti.
AsaÒÒasattÈnaÒca vehapphalÈnaÒca devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ,
paÒcakappasatÈni. (18)
AvihÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, kappasahassaÑ. (19)
AtappÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, dve kappasahassÈni. (20)
SudassÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, cattÈri kappasahassÈni.
(21)
SudassÊnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, aÔÔha kappasahassÈni.
(22)
AkaniÔÔhÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, soÄasa kappasahassÈni.
(23)
1028. ŒkÈsÈnaÒcÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ,

vÊsati kappasahassÈni. (24)
ViÒÒÈÓaÒcÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, cattÈrÊsa

kappasahassÈni. (25)
ŒkiÒcaÒÒÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, saÔÔhi
kappasahassÈni. (26)
NevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatan|pagÈnaÑ devÈnaÑ kittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ,
caturÈsÊti kappasahassÈnÊti. (27)
1029. UkkhittÈ puÒÒatejena, kÈmar|pagatiÑgatÈ.

Bhavaggatampi1 sampattÈ, punÈgacchanti2 duggatiÑ.
TÈva dÊghÈyukÈ sattÈ, cavanti Èyusa~khayÈ.
Natthi koci bhavo nicco, iti vuttaÑ MahesinÈ.
TasmÈ hi dhÊrÈ nipakÈ, nipuÓÈ atthacintakÈ.
JarÈmaraÓamokkhÈya, bhÈventi maggamuttamaÑ.
BhÈvayitvÈ suciÑ maggaÑ, nibbÈnogadhagÈminaÑ.
SabbÈsave pariÒÒÈya, parinibbanti anÈsavÈti.
_____
7. AbhiÒÒeyyÈdivÈra
1030. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati abhiÒÒeyyÈ, kati pariÒÒeyyÈ, kati
pahÈtabbÈ, kati bhÈvetabbÈ, kati sacchikÈtabbÈ, kati na pahÈtabbÈ na
bhÈvetabbÈ na sacchikÈtabbÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ kati abhiÒÒeyyÈ, kati
pariÒÒeyyÈ, kati pahÈtabbÈ, kati bhÈvetabbÈ, kati sacchikÈtabbÈ, kati na
pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ na sacchikÈtabbÈ.
1031. R|pakkhandho abhiÒÒeyyo pariÒÒeyyo, na pahÈtabbo na

bhÈvetabbo na sacchikÈtabbo. CattÈro khandhÈ abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, siyÈ
pahÈtabbÈ, siyÈ bhÈvetabbÈ, siyÈ sacchikÈtabbÈ, siyÈ na pahÈtabbÈ na
bhÈvetabbÈ na sacchikÈtabbÈ. (1)
______________________________________________________________
1. BhavaggaÑ vÈpÊ (SyÈ) 2. Puna gacchanti (SyÈ)
442 Vibha~gapÈÄi
DasÈyatanÈ abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, na pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ na

sacchikÈtabbÈ. Dve ÈyatanÈ abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, siyÈ pahÈtabbÈ, siyÈ
bhÈvetabbÈ, siyÈ sacchikÈtabbÈ, siyÈ na pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ na
sacchikÈtabbÈ. (2)
SoÄasa dhÈtuyo abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, na pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ na
sacchikÈtabbÈ. Dve dhÈtuyo abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, siyÈ pahÈtabbÈ, siyÈ
SamudayasaccaÑ abhiÒÒeyyaÑ pariÒÒeyyaÑ pahÈtabbaÑ, na
bhÈvetabbaÑ na sacchikÈtabbaÑ. MaggasaccaÑ abhiÒÒeyyaÑ pariÒÒeyyaÑ,
na pahÈtabbaÑ, bhÈvetabbaÑ, na sacchikÈtabbaÑ. NirodhasaccaÑ
abhiÒÒeyyaÑ pariÒÒeyyaÑ, na pahÈtabbaÑ na bhÈvetabbaÑ,
sacchikÈtabbaÑ. DukkhasaccaÑ abhiÒÒeyyaÑ pariÒÒeyyaÑ, siyÈ
pahÈtabbaÑ, na bhÈvetabbaÑ na sacchikÈtabbaÑ, siyÈ na pahÈtabbaÑ. (4)
NavindriyÈ abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, na pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ na
sacchikÈtabbÈ. DomanassindriyaÑ abhiÒÒeyyaÑ pariÒÒeyyaÑ pahÈtabbaÑ,
na bhÈvetabbaÑ na sacchikÈtabbaÑ. AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ
abhiÒÒeyyaÑ pariÒÒeyyaÑ, na pahÈtabbaÑ, bhÈvetabbaÑ, na
sacchikÈtabbaÑ. AÒÒindriyaÑ abhiÒÒeyyaÑ pariÒÒeyyaÑ, na pahÈtabbaÑ,
siyÈ bhÈvetabbaÑ, siyÈ sacchikÈtabbaÑ. AÒÒÈtÈvindriyaÑ abhiÒÒeyyaÑ
pariÒÒeyyaÑ, na pahÈtabbaÑ na bhÈvetabbaÑ, sacchikÈtabbaÑ. TÊÓindriyÈ
abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, na pahÈtabbÈ, siyÈ bhÈvetabbÈ, siyÈ sacchikÈtabbÈ,
siyÈ na bhÈvetabbÈ, sacchikÈtabbÈ. Cha indriyÈ abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, siyÈ
pahÈtabbÈ, siyÈ bhÈvetabbÈ, siyÈ sacchikÈtabbÈ, siyÈ na pahÈtabbÈ na
bhÈvetabbÈ na sacchikÈtabbÈ. (5)
Tayo akusalahet| abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ pahÈtabbÈ, na bhÈvetabbÈ na
sacchikÈtabbÈ. Tayo kusalahet| abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, na pahÈtabbÈ, siyÈ
bhÈvetabbÈ, na sacchikÈtabbÈ, siyÈ na bhÈvetabbÈ. Tayo abyÈkatahet|
abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, na pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ, siyÈ sacchikÈtabbÈ,
siyÈ na sacchikÈtabbÈ. (6)
KabaÄÊkÈro ÈhÈro abhiÒÒeyyo pariÒÒeyyo, na pahÈtabbo na bhÈvetabbo

na sacchikÈtabbo. Tayo ÈhÈrÈ abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, siyÈ pahÈtabbÈ, siyÈ
Cha phassÈ abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, na pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ na
sacchikÈtabbÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso abhiÒÒeyyo pariÒÒeyyo, siyÈ
pahÈtabbo, siyÈ bhÈvetabbo, siyÈ sacchikÈtabbo, siyÈ na pahÈtabbo na
bhÈvetabbo na sacchikÈtabbo. (8)
Cha vedanÈ -pa-. Cha saÒÒÈ. Cha cetanÈ. Cha cittÈ abhiÒÒeyyÈ
pariÒÒeyyÈ, na pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ na sacchikÈtabbÈ.
ManoviÒÒÈÓadhÈtu abhiÒÒeyyÈ pariÒÒeyyÈ, siyÈ pahÈtabbÈ, siyÈ bhÈvetabbÈ,
siyÈ sacchikÈtabbÈ, siyÈ na pahÈtabbÈ na bhÈvetabbÈ na sacchikÈtabbÈ. (12)
_____
8. SÈrammaÓÈnÈrammaÓavÈra
1032. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati sÈrammaÓÈ, kati anÈrammaÓÈ -pa-
sattannaÑ cittÈnaÑ kati sÈrammaÓÈ, kati anÈrammaÓÈ.
1033. R|pakkhandho anÈrammaÓo. CattÈro khandhÈ sÈrammaÓÈ. (1)

DasÈyatanÈ anÈrammaÓÈ. ManÈyatanaÑ sÈrammaÓaÑ.
DhammÈyatanaÑ siyÈ sÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓaÑ. (2)
Dasa dhÈtuyo anÈrammaÓÈ. Satta dhÈtuyo sÈrammaÓÈ. DhammadhÈtu
siyÈ sÈrammaÓÈ, siyÈ anÈrammaÓÈ. (3)
Dve saccÈ sÈrammaÓÈ. NirodhasaccaÑ anÈrammaÓaÑ. DukkhasaccaÑ
siyÈ sÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓaÑ. (4)
SattindriyÈ anÈrammaÓÈ. CuddasindriyÈ sÈrammaÓÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ
sÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓaÑ. Nava het| sÈrammaÓÈ. KabaÄÊkÈro ÈhÈro
anÈrammaÓo. Tayo ÈhÈrÈ sÈrammaÓÈ. Satta phassÈ, satta vedanÈ, satta
saÒÒÈ, satta cetanÈ, satta cittÈ sÈrammaÓÈ. (12)
444 Vibha~gapÈÄi
1034. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati sÈrammaÓÈrammaÓÈ. Kati

anÈrammaÓÈrammaÓÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ kati sÈrammaÓÈrammaÓÈ,
kati anÈrammaÓÈrammaÓÈ.
1035. R|pakkhandho anÈrammaÓo. CattÈro khandhÈ siyÈ

sÈrammaÓÈrammaÓÈ, siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓÈ. (1)
DasÈyatanÈ anÈrammaÓÈ. ManÈyatanaÑ siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓaÑ,
siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓaÑ. DhammÈyatanaÑ siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓaÑ,
siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓaÑ. (2)
Dasa dhÈtuyo anÈrammaÓÈ. Cha dhÈtuyo anÈrammaÓÈrammaÓÈ.
ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓÈ siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓÈ.
DhammadhÈtu siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓÈ, siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓÈ, siyÈ
anÈrammaÓÈ. (3)
NirodhasaccaÑ anÈrammaÓaÑ. MaggasaccaÑ anÈrammaÓÈrammaÓaÑ.
SamudayasaccaÑ siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓaÑ.
DukkhasaccaÑ siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓaÑ,
siyÈ anÈrammaÓaÑ. (4)
SattindriyÈ anÈrammaÓÈ. PaÒcindriyÈ anÈrammaÓÈrammaÓÈ.
NavindriyÈ siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓÈ, siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓÈ.
JÊvitindriyaÑ siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓaÑ, siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓaÑ, siyÈ
anÈrammaÓaÑ. (5)
Nava het| siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓÈ, siyÈ anÈrammaÓÈrammaÓÈ.
KabaÄÊkÈro ÈhÈro anÈrammaÓo. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓÈ, siyÈ
anÈrammaÓÈrammaÓÈ. Cha phassÈ anÈrammaÓÈrammaÓÈ.
ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓo, siyÈ
anÈrammaÓÈrammaÓo. Cha vedanÈ, cha saÒÒÈ, cha cetanÈ, cha cittÈ
anÈrammaÓÈrammaÓÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ sÈrammaÓÈrammaÓÈ, siyÈ
anÈrammaÓÈrammaÓÈ. (12)
_____
9. DiÔÔhasutÈdidassanavÈra
1036. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati diÔÔhÈ, kati sutÈ, kati mutÈ, kati
viÒÒÈtÈ. Kati na diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ na viÒÒÈtÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ
kati diÔÔhÈ, kati sutÈ, kati mutÈ, kati viÒÒÈtÈ. Kati na diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ
na viÒÒÈtÈ.
1037. R|pakkhandho siyÈ diÔÔho, siyÈ suto, siyÈ muto, siyÈ viÒÒÈto.
SiyÈ na diÔÔho na suto na muto viÒÒÈto. CattÈro khandhÈ na diÔÔhÈ na sutÈ na
mutÈ viÒÒÈtÈ.
R|pÈyatanaÑ diÔÔhaÑ na sutaÑ na mutaÑ viÒÒÈtaÑ. SaddÈyatanaÑ na
diÔÔhaÑ sutaÑ na mutaÑ viÒÒÈtaÑ. GandhÈyatanaÑ, rasÈyatanaÑ,
phoÔÔhabbÈyatanaÑ na diÔÔhaÑ na sutaÑ mutaÑ viÒÒÈtaÑ. SattÈyatanÈ na
diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ.
R|padhÈtu diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ. SaddadhÈtu na diÔÔhÈ sutÈ na
mutÈ viÒÒÈtÈ. GandhadhÈtu, rasadhÈtu, phoÔÔhabbadhÈtu na diÔÔhÈ na sutÈ
mutÈ viÒÒÈtÈ. Terasa dhÈtuyo na diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ.
TÊÓi saccÈni na diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ
diÔÔhaÑ, siyÈ sutaÑ, siyÈ mutaÑ, siyÈ viÒÒÈtaÑ, siyÈ na diÔÔhaÑ na sutaÑ
na mutaÑ viÒÒÈtaÑ.
BÈvÊsatindriyÈ na diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ. Nava het| na diÔÔhÈ na
sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ. CattÈro ÈhÈrÈ na diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ. Satta
phassÈ na diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ. Satta vedanÈ, satta saÒÒÈ, satta
cetanÈ, satta cittÈ na diÔÔhÈ na sutÈ na mutÈ viÒÒÈtÈ.
_____
10. TikÈdidassanavÈra
1. Kusalattika
1038. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ
-pa- sattannaÑ cittÈnaÑ kati kusalÈ, kati akusalÈ, kati abyÈkatÈ.
R|pakkhandho abyÈkato. CattÈro khandhÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ,
siyÈ abyÈkatÈ. DasÈyatanÈ abyÈkatÈ. DvÈyatanÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ,
siyÈ abyÈkatÈ. SoÄasa
446 Vibha~gapÈÄi
dhÈtuyo abyÈkatÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ.
SamudayasaccaÑ akusalaÑ. MaggasaccaÑ kusalaÑ. NirodhasaccaÑ
abyÈkataÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ kusalaÑ, siyÈ akusalaÑ, siyÈ abyÈkataÑ.
DasindriyÈ abyÈkatÈ. DomanassindriyaÑ akusalaÑ.
AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ kusalaÑ. CattÈrindriyÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ
abyÈkatÈ. Cha indriyÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ.
Tayo kusalahet| kusalÈ. Tayo akusalahet| akusalÈ. Tayo abyÈkatahet|
abyÈkatÈ. KabaÄÊkÈro ÈhÈro abyÈkato. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ,
siyÈ abyÈkatÈ. Cha phassÈ abyÈkatÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso siyÈ
kusalo, siyÈ akusalo, siyÈ abyÈkato. Cha vedanÈ, cha saÒÒÈ, cha cetanÈ, cha
cittÈ abyÈkatÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ kusalÈ, siyÈ akusalÈ, siyÈ abyÈkatÈ.
2. VedanÈtika
1039. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, kati
dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, kati adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ kati sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, kati
dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, kati adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ.
Dve khandhÈ na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
sampayuttÈ”tipi. Tayo khandhÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ. (1)
DasÈyatanÈ na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi, “dukkhÈya
vedanÈya sampayuttÈ”tipi, “adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi.
ManÈyatanaÑ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ dukkhÈya
vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ.
DhammÈyatanaÑ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ dukkhÈya
vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ,
siyÈ na vattabbaÑ “sukhÈya
vedanÈya sampayuttan”tipi, “dukkhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi,

“adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi. (2)
Dasa dhÈtuyo na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
“dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi, adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ”tipi. PaÒca dhÈtuyo adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ.
KÈyaviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ dukkhÈya
vedanÈya sampayuttÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ sukhÈya vedanÈya
vedanÈya sampayuttÈ. DhammadhÈtu siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ,
siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ, siyÈ na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
sampayuttÈ”tipi. (3)
Dve saccÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ adukkhamasukhÈya
vedanÈya sampayuttÈ. NirodhasaccaÑ na vattabbaÑ “sukhÈya vedanÈya
sampayuttan”tipi, “dukkhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi,
“adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi. DukkhasaccaÑ siyÈ
sukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttaÑ,
siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ na vattabbaÑ
“sukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi, “dukkhÈya vedanÈya
sampayuttan”tipi, “adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi. (4)
DvÈdasindriyÈ na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
sampayuttÈ”tipi. Cha indriyÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, tÊÓindriyÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya
vedanÈya sampayuttÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttaÑ,
siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttaÑ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttaÑ, siyÈ na vattabbaÑ “sukhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi,
“dukkhÈya vedanÈya sampayuttan”tipi, “adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttan”tipi. (5)
448 Vibha~gapÈÄi
Doso akusalahetu dukkhÈya vedanÈya sampayutto. Satta het| siyÈ

sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ, moho akusalahetu siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayutto, siyÈ
dukkhÈya vedanÈya sampayutto, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayutto. (6)
KabaÄÊkÈro ÈhÈro na vattabbo “sukhÈya vedanÈya sampayutto”tipi,
“dukkhÈya vedanÈya sampayutto”tipi, “adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayutto”tipi. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ. (7)
PaÒca phassÈ adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ.
KÈyaviÒÒÈÓadhÈtusamphasso siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayutto, siyÈ
dukkhÈya vedanÈya sampayutto. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso siyÈ sukhÈya
vedanÈya sampayutto, siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayutto, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayutto. (8)
Satta vedanÈ na vattabbÈ “sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi,
“dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ”tipi, adukkhamasukhÈya vedanÈya
sampayuttÈ”tipi. PaÒca saÒÒÈ, paÒca cetanÈ, paÒca cittÈ adukkhamasukhÈya
vedanÈya sampayuttÈ. kÈyaviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ sukhÈya vedanÈya sampayuttÈ,
siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ sukhÈya
vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ dukkhÈya vedanÈya sampayuttÈ, siyÈ
adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ. (12)
3. VipÈkattika
1040. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati vipÈkÈ, kati
vipÈkadhammadhammÈ, kati neva vipÈka na vipÈkadhammadhammÈ -pa-
sattannaÑ cittÈnaÑ kati vipÈkÈ kati vipÈkadhammadhammÈ, kati neva
vipÈka na vipÈkadhammadhammÈ.
R|pakkhandho neva vipÈka na vipÈkadhammadhammo. CattÈro
khandhÈ siyÈ vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ neva vipÈka na
vipÈkadhammadhammÈ. (1)
DasÈyatanÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ, dvÈyatanÈ siyÈ

vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ neva
vipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. (2)
Dasa dhÈtuyo nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. PaÒca dhÈtuyo
vipÈkÈ. ManodhÈtu siyÈ vipÈkÈ, siyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ.
Dve dhÈtuyo siyÈ vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ neva
vipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. (3)
Dve saccÈ vipÈkadhammadhammÈ. NirodhasaccaÑ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammaÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ vipÈkaÑ, siyÈ
vipÈkadhammadhammaÑ, siyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammaÑ. (4)
SattindriyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. TÊÓindriyÈ vipÈkÈ.
DvindriyÈ vipÈkadhammadhammÈ. AÒÒindriyaÑ siyÈ vipÈkaÑ, siyÈ
vipÈkadhammadhammaÑ. NavindriyÈ siyÈ vipÈkÈ, siyÈ
vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. (5)
Cha het| vipÈkadhammadhammÈ. Tayo abyÈkatahet| siyÈ vipÈkÈ, siyÈ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. (6)
KabaÄÊkÈro ÈhÈro nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo. Tayo ÈhÈrÈ
siyÈ vipÈkÈ, siyÈ vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. PaÒca phassÈ vipÈkÈ.
ManodhÈtusamphasso siyÈ vipÈko, siyÈ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso siyÈ
vipÈko, siyÈ vipÈkadhammadhammo, siyÈ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammo. PaÒca vedanÈ, paÒca saÒÒÈ, paÒca
cetanÈ, paÒca cittÈ vipÈkÈ. ManodhÈtu siyÈ vipÈkÈ, siyÈ
nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ vipÈkÈ, siyÈ
vipÈkadhammadhammÈ, siyÈ nevavipÈkanavipÈkadhammadhammÈ. (12)
4. UpÈdinnattika
1041. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati upÈdinnupÈdÈniyÈ, kati
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, kati anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ
kati upÈdinnupÈdÈniyÈ, kati anupÈdinnupÈdÈniyÈ, kati anupÈdinna-
anupÈdÈniyÈ.
450 Vibha~gapÈÄi
R|pakkhandho siyÈ upÈdinnupÈdÈniyo, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyo.

CattÈro khandhÈ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. (1)
PaÒcÈyatanÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ. SaddÈyatanaÑ anupÈdinnupÈdÈniyaÑ.
CattÈro ÈyatanÈ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ.
DvÈyatanÈ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
Dasa dhÈtuyo upÈdinnupÈdÈniyÈ. SaddadhÈtu anupÈdinnupÈdÈniyÈ.
PaÒca dhÈtuyo siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ. Dve
dhÈtuyo siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinna-
anupÈdÈniyÈ. (3)
SamudayasaccaÑ anupÈdinnupÈdÈniyaÑ. Dve saccÈ anupÈdinna-
anupÈdÈniyÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyaÑ, siyÈ
anupÈdinnupÈdÈniyaÑ. (4)
NavindriyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ. DomanassindriyaÑ
anupÈdinnupÈdÈniyaÑ. TÊÓindriyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. NavindriyÈ siyÈ
upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ.
Tayo akusalahet| anupÈdinnupÈdÈniyÈ. Tayo kusalahet| siyÈ
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. Tayo abyÈkatahet| siyÈ
upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ.
(5)
KabaÄÊkÈro ÈhÈro siyÈ upÈdinnupÈdÈniyo, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyo.
Tayo ÈhÈrÈ siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
PaÒca phassÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ. ManodhÈtusamphasso siyÈ
upÈdinnupÈdÈniyo, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyo. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso
siyÈ upÈdinnupÈdÈniyo, siyÈ anupÈdinnupÈdÈniyo, siyÈ anupÈdinna-
anupÈdÈniyo. PaÒca vedanÈ, paÒca saÒÒÈ, paÒca cetanÈ, paÒca cittÈ
upÈdinnupÈdÈniyÈ. ManodhÈtu siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdinnupÈdÈniyÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ upÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ
anupÈdinnupÈdÈniyÈ, siyÈ anupÈdinna-anupÈdÈniyÈ. (12)
5. Vitakkattika
1042. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati savitakkasavicÈrÈ, kati
avitakkavicÈramattÈ, kati avitakka-avicÈrÈ -pa- sattannaÑ cittÈnaÑ kati
savitakkasavicÈrÈ, kati avitakkavicÈramattÈ, kati avitakka-avicÈrÈ.
R|pakkhandho avitakka-avicÈro. Tayo khandhÈ siyÈ savitakkasavicÈrÈ,
siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ. Sa~khÈrakkhandho
avitakka-avicÈro, siyÈ na vattabbo “savitakkasavicÈro”tipi,
“avitakkavicÈramatto”tipi, “avitakka-avicÈro”tipi. (1)
DasÈyatanÈ avitakka-avicÈrÈ. ManÈyatanaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ,
siyÈ avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ avitakka-avicÈraÑ. DhammÈyatanaÑ siyÈ
siyÈ na vattabbaÑ “savitakkasavicÈran”tipi, “avitakkavicÈramattan”tipi,
“avitakka-avicÈran”tipi. (2)
Pannarasa dhÈtuyo avitakka-avicÈrÈ. ManodhÈtu savitakkasavicÈrÈ.
ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ
avitakka-avicÈrÈ. DhammadhÈtu siyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ
avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ, siyÈ na vattabbÈ
“savitakkasavicÈrÈ”tipi, “avitakkavicÈramattÈ”tipi, “avitakkha-avicÈrÈ”tipi.
(3)
SamudayasaccaÑ savitakkasavicÈraÑ. NirodhasaccaÑ avitakka-
avicÈraÑ. MaggasaccaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ, siyÈ
avitakkavicÈramattaÑ, siyÈ avitakka-avicÈraÑ. DukkhasaccaÑ siyÈ
siyÈ na vattabbaÑ “savitakkasavicÈran”tipi, “avitakkavicÈramattan”ti,
“avitakka-avicÈran”tipi. (4)
NavindriyÈ avitakka-avicÈrÈ. DomanassindriyaÑ savitakkasavicÈraÑ.
UpekkhindriyaÑ siyÈ savitakkasavicÈraÑ, siyÈ avitakka-avicÈraÑ.
EkÈdasindriyÈ siyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ
avitakka-avicÈrÈ. (5)
452 Vibha~gapÈÄi
Tayo akusalahet| savitakkasavicÈrÈ. Cha het| siyÈ savitakkasavicÈrÈ,

siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ avitakka-avicÈrÈ. KabaÄÊkÈro ÈhÈro avitakka-
avicÈro. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ
avitakka-avicÈrÈ. PaÒca phassÈ avitakka-avicÈrÈ. ManodhÈtusamphasso
savitakkasavicÈro. ManoviÒÒÈÓadhÈtusampasso siyÈ savitakkasavicÈro, siyÈ
avitakkavicÈramatto, siyÈ avitakka-avicÈro. PaÒca vedanÈ, paÒca saÒÒÈ,
paÒca cetanÈ, paÒca cittÈ avitakka-avicÈrÈ. ManodhÈtu sacitakkasavicÈrÈ.
ManoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ savitakkasavicÈrÈ, siyÈ avitakkavicÈramattÈ, siyÈ
avitakka-avicÈrÈ. (12)
1. R|paduka
1043. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati r|pÈ, kati ar|pÈ -pa- sattannaÑ

cittÈnaÑ kati r|pÈ, kati ar|pÈ.
R|pakkhandho r|paÑ, cattÈro khandhÈ ar|pÈ. DasÈyatanÈ r|pÈ.

ManÈyatanaÑ ar|paÑ, dhammÈyatanaÑ siyÈ r|paÑ, siyÈ ar|paÑ. Dasa
dhÈtuyo r|pÈ. Satta dhÈtuyo ar|pÈ. DhammadhÈtu siyÈ r|pÈ, siyÈ ar|pÈ.
TÊÓi saccÈni ar|pÈ. DukkhasaccaÑ siyÈ r|paÑ, siyÈ ar|paÑ. SattindriyÈ
r|pÈ. CuddasindriyÈ ar|pÈ. JÊvitindriyaÑ siyÈ r|paÑ, siyÈ ar|paÑ. Nava
het| ar|pÈ. KabaÄÊkÈro ÈhÈro r|paÑ. Tayo ÈhÈrÈ ar|pÈ. Satta phassÈ ar|pÈ.
Satta vedanÈ, satta saÒÒÈ, satta cetanÈ, satta cittÈ ar|pÈ.
2. Lokiyaduka
1044. PaÒcannaÑ khandhÈnaÑ kati lokiyÈ, kati lokuttarÈ. DvÈdasannaÑ

ÈyatanÈnaÑ kati lokiyÈ, kati lokuttarÈ. AÔÔhÈrasannaÑ dhÈt|naÑ kati lokiyÈ,
kati lokuttarÈ. CatunnaÑ saccÈnaÑ kati lokiyÈ, kati lokuttarÈ -pa- sattannaÑ
cittÈnaÑ kati lokiyÈ, kati lokuttarÈ.
R|pakkhandho lokiyo. CattÈro khandhÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ.

DasÈyatanÈ lokiyÈ. Dve ÈyatanÈ siyÈ
lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ. SoÄasa dhÈtuyo lokiyÈ. Dve dhÈtuyo siyÈ lokiyÈ, siyÈ
lokuttarÈ. Dve saccÈ lokiyÈ, dve saccÈ lokuttarÈ.
DasindriyÈ lokiyÈ, tÊÓindriyÈ lokuttarÈ. NavindriyÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ
lokuttarÈ. Tayo akusalahet| lokiyÈ. Cha het| siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ.
KabaÄÊkÈro ÈhÈro lokiyo. Tayo ÈhÈrÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ. Cha phassÈ
lokiyÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphasso siyÈ lokiyo, siyÈ lokuttaro. Cha
vedanÈ lokiyÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ vedanÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ
lokuttarÈ. Cha saÒÒÈ lokiyÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ saÒÒÈ siyÈ
lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ. Cha cetanÈ lokiyÈ. ManoviÒÒÈÓadhÈtusamphassajÈ
cetanÈ siyÈ lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈ. Cha cittÈ lokiyÈ, manoviÒÒÈÓadhÈtu siyÈ
lokiyÈ, siyÈ lokuttarÈti.
AbhiÒÒÈ dve sÈrammaÓÈ, diÔÔhÈ kusalavedanÈ.
VipÈkÈ ca upÈdinnÈ, vitakkaÑ r|palokiyÈti.
Dhammahadayavibha~go niÔÔhoto.
Vibha~gapakaraÓaÑ niÔÔhitaÑ.
Vibha~gapÈÄiyÈ
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
AkusalavÈra 311 Ayoniso 387
AkusalÈ 171 Arati 365
Akkhanti 374 Arahanto 349
Agocaro 255 Ar|padhÈtupariyÈpannÈ 425
AÔÔha asaÒÒÊvÈdÈ 403
Ar|padhÈtuyÈ 421
AÔÔha kilesavatth|ni 399
Ar|pÈvacaravipÈka 279
AÔÔha kusÊtavatth|ni 400
AvijjÈ 142
AÔÔha purisadosÈ 402
AvijjÈdhÈtu 87
AÔÔhÈrasa taÓhÈvicaritÈni 406
AvijjÈpaccayÈ 142, 145
AÔÔhÈrasa dhÈtuyo 89
AÔÔhÈnametaÑ 349 AvijjÈm|lakakusalÈ 191
AÓumattÈ 256 AvihiÑsÈdhÈtu 89
AttavÈdupÈdÈnaÑ 389 AsabhÈgavutti 365
AtimÈno 369 AsmimÈno 370
AtricchatÈ 364 AsÈkhalyaÑ 374
AdhimÈno 370 AsaÑvaro 386
AnÈcÈro 255
[Œ]
Anusayo 353
ŒkÈsadhÈtu 86
AppaÔisanthÈro 374
ŒdÊnavÈ 393
AppanigghosaÑ 261
ŒneÒjÈbhisa~khÈro 142
AppasaddaÑ 261
ApÈyakosallaÑ 338 ŒpodhÈtu 84
AbyÈkatÈ 181 ŒyakosallaÑ 338
AbyÈpÈdadhÈtu 89 ŒyuppamÈÓaÑ 437
AbhiÒÒeyyÈdivÈra 441 Œsayo 353
AmattaÒÒutÈ 375 ŒsavÈnaÑ khayaÑ 358
456 Vibha~gapÈÄiyÈ

[I] [ Ka ]
IssÈ 372 KummaggasevanÈ 388
[U] Kusalam|lakavipÈka 194
UpanÈho 371 Kusalattika 445
UpÈdÈnaÑ 143 KusalÈ 175
UpÈyÈso 145 KuhanÈ 365
UpekkhÈdhÈtu 87 Kodho 371
UpekkhÈsahagatÈ 327 KosajjaÑ 386
[E] [ Ga ]
Ekakaniddesa 331 GandhÈyatanaÑ 72
EkakamÈtikÈ 323 Gocaro 256
[O] [ Gha ]
OghaniyÈ paÒÒÈ 324 GhÈnÈyatanaÑ 70
OmÈno 369
[ Ca ]
[ Ka ]
CakkhÈyatanaÑ 70
KatamÈ upekkhÈ 288
CakkhudhÈtu 89
KatamÈ karuÓÈ 286
CakkhuviÒÒÈÓadhÈtu 89
KatamÈ muditÈ 287
Catasso appamaÒÒÈyo 289, 296
KatamÈ mettÈ 284
Catasso paÔipadÈ 344
Kati sÈrammaÓÈ 443
Catasso paÔisambhidÈ 307-9
KammassakataÒÈÓaÑ 341
KÈmadhÈtu 88 CattÈri ariyasaccÈni 104, 118
KÈmadhÈtupariyÈpannÈ 423 CattÈri jhÈnÈni 274
KÈmadhÈtuyÈ 417 CattÈro ÈsavÈ 388
KÈmÈ 266 CattÈro iddhipÈdÈ 225, 233
KÈyÈyatanaÑ 70 CattÈro satipaÔÔhÈnÈ 200, 210
KÈyÈnupassanÈ 200 CattÈro sammappadhÈnÈ 216, 219
KittakaÑ ÈyuppamÈÓaÑ 439 CaritaÑ 353
KukkuccaÑ 264 CittÈnupassanÈ 204
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 457

[ Ca ] [ Ta ]
CittiddhipÈda 227 TiÓÓavicikiccho 265
CintÈmayÈ 337 TintiÓaÑ 364
Cut|papÈtaÑ 357 TitthÈyatanÈni 382
[ Cha ] Tisso paÔisambhidÈ 312-7
Cha agÈravÈ 395 TusitÈnaÑ 438
Cha gehasitÈni 396 TejodhÈtu 85
Cha diÔÔhiyo 396 [ Tha ]
ChandiddhipÈda 225 Thambho 363
Cha domanassupavicÈrÈ 395
ThinaÑ 263
Cha dhÈtuyo 84
Cha parihÈniyÈ 395 [ Da ]
Cha virodhavatth|ni 394 Dasa akusalakammapathÈ 405
Cha vivÈdam|lÈni 394 Dasa ÈghÈtavatth|ni 405
Dasa micchattÈ 405
[ Ja ]
Dasa vatthukÈ 405
JarÈmaraÓaÑ 144
Dasa saÑyojanÈni 405
JÈti 144, 359
JivhÈyatanaÑ 70 DÈnamayÈ 337
DÈnaÑ datvÈ 437
[ Jha ]
DiÔÔhivipatti 375
JhÈyÊ 355
DiÔÔhupÈdÈnaÑ 389
[ ©a ] DukaniddesÈdi 334
©ÈÓavatth|ni 347 DukamÈtikÈdi 324
[ Ta ] DukkhadhÈtu 87
TaÓhÈ 143 DukkhanirodhagÈminÊ 110
TaÓhÈvicaritÈni 362 DukkhanirodhaÑ 108
Tayo devÈ 437 DukkhasamudayaÑ 106
TikaniddesÈdi 337 DukkhaÑ 144
TikamÈtikÈdi 325 DukkhaÑ ariyasaccaÑ 104
TikkhindriyÈni 354 DuviÒÒÈpayÈ 355

[ Da ] [ Pa ]
DomanassadhÈtu 87 PaÒca sikkhÈpadÈni 299, 301, 304
DomanassaÑ 145 PaÒcorambhÈgiyÈni 361
DovacassatÈ 373
PathavÊdhÈtu 84
Doso 376
Padoso 262
DvÈdasÈyatanÈni 69, 74
PamÈdo 363
[ Dha ]
ParanimmitavasavattÊnaÑ 438
DhammÈnupassanÈ 206
Paridevo 144
DhammÈyatanaÑ 73
PaÄÈso 372
[ Na ]
PÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto 253
Nava ÈghÈtavatth|ni 483
PÈtimokkhaÑ 254
Nava iÒjitÈni 404
Nava taÓhÈm|lakÈ 404 PÈpicchatÈ 364
Nava maÒÒitÈni 404 PÊtisahagatÈ 325
NavavidhÈ mÈnÈ 404 PubbenivÈsÈnussati 357
NavutivassasatasahassÈni 437
[ Pha ]
NÈmar|paÑ 142
Phasso 143
NijigÊsanatÈ 366
PhoÔÔhabbÈyatanaÑ 73
NippesikatÈ 366
NimmÈnaratÊnaÑ 438 [ Ba ]
NekkhammadhÈtu 88 BÈvÊsatindriyÈni 128
NemittikatÈ 366 BodhipakkhikÈ 258
NevasaÒÒÊnÈsaÒÒÊvÈdÈ 403
ByÈpÈdadhÈtu 88
[ Pa ] ByÈpÈdo 262
PaÒcakkhandhÈ 1
[ Bha ]
PaÒca~giko 346
PaÒca cetokhilÈ 391 BhavataÓhÈ 372
PaÒca ÒÈÓiko 347 Bhikkhu 254
PaÒca sallÈ 391 Bhojane amattaÒÒutÈ 257
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 459

[ Ma ] [ La ]
MacchariyÈni 386 Loko 261
Mado 363 Lobho 376
ManoviÒÒÈÓadhÈtu 92
MahÈrajakkhÈ 354 [ Va ]
MahicchatÈ 364 VanapatthaÑ 260
MÈnÈtimÈno 369 VÈyodhÈtu 86
MÈno 366 Vigatathinamiddho 263
MÈyÈ 372 VicÈro 266
MicchamÈno 370 VijambhitÈ 365
MiddhaÑ 263 ViÒÒÈÓakkhandho 10, 49
MuÔÔhassaccaÑ 375 ViÒÒÈÓadhÈtu 87
MudindriyÈ 354
ViÒÒÈÓaÑ 142
Moho 377
Vitakko 266
[ Ya ] VipÈkavÈra 312
YÈmÈnaÑ 438 VipÈkattikÈdi 448
[ Ra ] VivittaÑ 260
RasÈyatanaÑ 73 VihiÑsadhÈtu 88
Rukkham|laÑ 260 VÊmaÑsiddhipÈda 228
R|pakkhandho 1, 13 VÊriyiddhipÈda 226
R|padhÈtu 89 VedanÈ 143
R|padhÈtuyÈ 419
VedanÈkkhandho 3, 15
R|padhÈtupariyÈpannÈ 424
VedanÈtika 446
R|pÈyatanaÑ 72
VedanÈnupassanÈ 202
R|pÈr|pÈvacarakriyÈ 280
R|pÈvacaravipÈkÈ 278 [ Sa ]
[ La ] SakkÈyadiÔÔhi 379
LapanÈ 366 Sa~khÈrakkhandho 7, 37
Lokuttarakusala 276 Sa~khÈrÈ 142
LokuttaravipÈka 279 SaccÈnulomikaÑ 341

[ Sa ] [ Sa ]
SaÒÒÈkkhandho 5, 26 SÊlamayÈ 337
Satta pariyuÔÔhÈnÈni 397 SÊlavipatti 375
Satta asaddhammÈ 397 SÊlabbatupÈdÈnaÑ 389
Satta duccaritÈni 397 SukhadhÈtu 87
Satta bojjha~gÈ 236 SutamayÈ 337
Satta saÑyojanÈni 397 SenÈsanaÑ 260
SattÈnusayÈ 397 Soko 144
SaddÈyatanaÑ 72 SotÈyatanaÑ 70
SampajaÒÒaÑ 259
SaÑkilesikÈpaÒÒÈ 324
SamudayasaccaÑ 119
SaÄÈyatanaÑ 143 [ Ha ]
SÈrambho 364 HÈnabhÈginÊ 34
Vibha~gapÈÄiyÈ
NÈnÈpaÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci
Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu
dissamÈnapÈÔho, ®Ôha = AÔÔhakathÈ.
Vibha~gapÈÄiyÈ
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
AggahitattaÑ = PaggahitattaÑ (SÊ, Ka) Abhi 1. 226 piÔÔhepi. 372
AÔhapanÈ = ŒÔhapanÈ (Ka) 365
AÔÔhimiÒjaÑ = AÔÔhimiÒjÈ (SÊ) 84, 200
AnaddÈ -pa- yitattaÑ = AnÈdÈ -pa- anÈdÈyitattaÑ (SyÈ) 385
AnavakÈriÑ = AnavakÈrÊ (SÊ, Ka) 406
AnekadhÈtu nÈnÈdhÈtu lokaÑ = AnekadhÈtuÑ nÈnÈdhÈtuÑ
lokaÑ (SyÈ) Ma 1. 100 piÔÔhepi. 329
AppaÔisanthÈro = AppaÔisandhÈro (Ka) 374
ApariyogÈhaÓÈ = ApariyogÈhanÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 174
AppaÑ vÈ bhiyyo = AppaÑ vÈ bhiyyo vÈ (SyÈ, Ka) DÊ 2. 3 piÔÔhepi. 437
AbbhaÒÒaÑsu = AbbhaÒÒiÑsu (SyÈ) evamuparipi. 342
AbyÈpajjena = AbyÈpajjhena (SÊ, SyÈ) 284
AbyÈpajjo = AbyÈpajjho (SÊ, SyÈ) 285
AvakÈriÑ = AvakÈrÊ (SÊ) 412
AvasesÈnaÑ sattÈnaÑ = AvasesÈ sattÈ (?) 432
Asuropo = Asulopo (SyÈ) 173
[Œ]
Œy|hanÊ = Œy|hinÊ (Ka) 376
Œsavo = ŒsavÈ (SÊ) DhÈtuvibha~ge pana pÈÔhanÈnattaÑ natthi. 321
ŒsÊsanÈ ÈsÊsitattaÑ = ŒsiÑsanÈ ÈsiÑsitattaÑ (SÊ, SyÈ) 376
[U]
UÔÔhapeti samuÔÔhapeti = UÔÔhÈpeti samuÔÔhÈpeti (SyÈ) 216
Unnati unnÈmo = UÓÓati uÓÓÈmo (SyÈ, Ka) Abhi 1. 225 piÔÔhepi. 363
[E]
EvaÑdiÔÔhÊ = EvaÑdiÔÔhi (SyÈ) 393
[O]
OdagyaÑ = OdaggaÑ (SÊ) Abhi 1. 18 piÔÔhepi. 239
[ Ka ]
KakkaratÈ kakkariyaÑ = KakkhaÄatÈ kakkhaÄiyaÑ (SyÈ) 372
KaÒci = KiÒci (SÊ, Ka) 323
KaÔhalaÑ = KathalaÑ (Ka) 84
KaÔhinatÈ = KathinatÈ (SyÈ, Ka) Abhi 1. 206 piÔÔhepi. 374
Katame tayo kiÒcanÈ = KatamÈni -pa- kiÒcanÈni (?)
DhÊ 3. 182 piÔÔhepi. 382
Katamo ÈtÈpo = KatamaÑ ÈtÈpaÑ (sabbattha) 201
Kappo = Eko kappo (SyÈ) 439
KabaÄÊkÈrÈhÈro = KabaÄiÑkÈro ÈhÈro (SÊ, SyÈ) 416
KabaÄÊkÈro = KabaÄiÑkÈro (SÊ, SyÈ) 2
Kassaci = Keci (SyÈ) 427
KÈmabhavo = Tattha -pa- kÈmabhavo (sabbattha) 381
NÈnÈpÈÔhÈ 463
[ Ka ]
KÈyapassaddhi = KÈyappassaddhi (SyÈ, Ka) 237
KÈlakiriyÈ = KÈlaÑkiriyÈ (Ka) 144
KumbhÊlabhayaÑ = KumbhÊrabhayaÑ, KumbhÊÄabhayaÑ (?) 391
KoÔÔhÈsayÈ = KoÔÔhasayÈ (SÊ, SyÈ) 86
[ Ga ]
GaÓanÈnupubbatÈ = GaÓanÈnupubbato (SyÈ) evamuparipi. 267
GilÈnÈ vuÔÔhito = GilÈnavuÔÔhito (SaddanÊti) 401
[ Ca ]
CakkavattÊ = Cakkavatti (SÊ, SyÈ) 349
Cakkhu = CakkhuÑ (SÊ, SyÈ, Ka) Abhi 1. 157 piÔÔhepi. 69
CatutthaÑ = CatutthiÑ (SÊ) 284
CÈtumahÈbh|tiko = CÈtummahÈbh|tiko (SÊ, SyÈ) 398
CÈtumÈhÈrÈjike = CÈtummahÈrÈjike (SÊ, SyÈ) 437
Cittapassaddhi = Cittappassaddhi (SyÈ, Ka) 237
CittassekaggataÑ = Cittassa ekaggataÑ (SÊ, SyÈ) 225
Cetaso ca lÊnattaÑ = Cetaso lÊnattaÑ (SyÈ) 359
CetasovinibandhÈ = CetasovinibaddhÈ (Ka) 361
CodakaÑyeva = Codakasseva (SyÈ) AÑ 3. 35 piÔÔhepi. 402
CodÊyamÈno = CodiyamÈno (SÊ, SyÈ) AÑ 3. 34 piÔÔhepi. 402
[ Cha ]
Cha ete = Chapi te (SyÈ) 439
ChandikatÈ = ChandÊkatÈ (SyÈ) 216
Cha bojjha~gÈ hetusampayuttÈ = Cha bojjha~gÈ na het|
sahetukÈ hetusampayuttÈ (SyÈ) 242
[ Ta ]
TiracchÈnayonigÈmÊ”ti = TiracchÈnagÈminÊti (SyÈ) evamuparipi.
AÔÔhakathÈ oloketabbÈ. 352
[ Tha ]
ThinamiddhaÑ = ThÊnamiddhaÑ (SÊ, SyÈ) 206
ThinaÑ = ThÊnaÑ (SÊ, SyÈ) 263
ThiyanÈ thiyitattaÑ = ThÊyanÈ thÊyitattaÑ (SÊ, SyÈ) 263
[ Da ]
DukkhanirodhaÑ = Dukkhanirodho (SyÈ) 104
DukkhasumudayaÑ = Dukkhasamudayo (SyÈ) 104
DussanÈ dussitattaÑ = D|sanÈ d|sitattaÑ (SyÈ) 262
DvidhÈpatho = DvedhÈpatho (SÊ, SyÈ) 174
[ Na ]
NijigÊsanatÈ = NijigiÑsanatÈ (SÊ) JigiÑsanatÈ (SyÈ) 359
NirayagÈmÊ”ti = NirayagÈminÊti (SyÈ) 352
No upÈdÈ = NupÈdÈ (SÊ, Ka) 13
NhÈru = NahÈru (SÊ) 84, 200
[ Pa ]
PaÒÒapenti = PaÒÒÈpenti (SÊ, SyÈ) 270
PaÔiccasamuppÈdavibha~go = PaccayÈkÈravibha~go (SÊ, SyÈ) 199
PaÔibhÈnapaÔisambhidÈ = PaÔibhÈÓapaÔisambhidÈ (SyÈ) evamuparipi. 307
PathavÊkasiÓaÑ = PaÔhavÊkasiÓaÑ (SÊ, SyÈ) 178
PathavÊdhÈtu = PaÔhavÊdhÈtu (SÊ, SyÈ) evamuparipi. 84
ParapuggalaÑ = ParaÑ puggalaÑ (SyÈ) 407
ParijjhÈyanÈ = ParinijjhÈyanÈ (®Ôha) 104
Pariye = Paricce (sabbattha) DÊ 3. 188 piÔÔhepi. 327
NÈnÈpÈÔhÈ 465
[ Pa ]
PalÈlaggi = Sakalikaggi (sabbattha) 85
PaÄÈsÈyanÈ = PalÈsÈyanÈ palÈsÈyitattaÑ (SyÈ) 372
PaÄÈso = PalÈso (SÊ, SyÈ) 359
PÈde pÈdaÑ = PÈdena pÈdaÑ (SyÈ) 258
PÊtakaÑ lohitakaÑ = PÊtaÑ lohitaÑ (SÊ) 72
PunÈgacchanti = Puna gacchanti (SyÈ) 441
PonobhavikÈ = PonobbhavikÈ (SyÈ, Ka) 106
[ Ba ]
Bibbohanampi = Bimbohanampi (SyÈ, Ka) 260
[ Bha ]
Bhavaggatampi = BhavaggaÑ vÈpi (SyÈ) 441
BhavarÈgo = Tattha -pa- bhavarÈgo (sabbattha) 381
BhÊsanakÈnametaÑ = BhiÑsanakÈnametaÑ (SÊ, SyÈ) 260
[ Ma ]
MakkhÈyanÈ makkhÈyittaÑ = MakkhiyanÈ makkhiyitattaÑ (SÊ, Ka) 371
MaÒjiÔÔhakaÑ = MaÒjeÔÔhakaÑ (SÊ, SyÈ) 72
ManussarÈhasseyyakaÑ = ManussarÈhaseyyakaÑ (SÊ, SyÈ) 253
ManoviÒÒÈÓadhÈtu atthi kusalo = ManoviÒÒÈÓadhÈtu atthi kusalÈ (SyÈ)
EvaÑ akusalÈbyÈkatesupi. 49
ManoviÒÒÈÓadhÈtu atthi kusalaÑ = ManoviÒÒÈÓadhÈtu atthi
kusalÈ (SyÈ) 49
Muggas|pyatÈya = MuggasuppatÈya (SÊ) 255
Mudi~gasaddo = Muti~gasaddo (SÊ) 72
[ Ra ]
Rattindivo = Rattidivo (Ka) AÑ 1. 213 piÔÔhepi. 437
R|pÈ = R|paÑ (SyÈ) 88
[ La ]
LambikaÑ = LapilakaÑ (SÊ) LampikaÑ (Ka-SÊ) 73
LÈlappo -pa- lÈlappitattaÑ = LÈlapo -pa- lÈlapitattaÑ (SyÈ) 105
Lohita~ko = Lohita~go (SyÈ, Ka) Lohitako (?) 84
[ Va ]
VijjÈÔÔhÈnena = VijjaÔÔhÈnena (SyÈ) 366
Vipattiyeva = VipattiÑyeva (SÊ, SyÈ) 355
VipariyÈsaggÈho = VipariyesaggÈho (bah|su) 151
VipariyÈsÈ = VipariyesÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 361
VisaÔÈ = VisadÈ (SÊ, Ka) Abhi 1. 229 piÔÔhepi. 376
VÊriyasambojjha~gaÑ =Viriyasambojjha~gaÑ (SÊ, SyÈ) 207
VÊriyÈrambho = ViriyÈrambho (SÊ, SyÈ) 113
VÊriyindriyaÑ = ViriyindriyaÑ (SÊ, SyÈ) 128
VeramaÓÊ = VeramaÓi (Ka) 113
[ Sa ]
Sa~khyaÑ = Sa~khaÑ (SÊ) 225
SaÒcetayitattaÑ = CetayitattaÑ (SÊ, Ka) 150
SajjhaÑ = Sajjhu (SyÈ) 84
Santhavo = Sandhavo (Ka) 376
SabbatthagÈminiÑ paÔipadaÑ = SabbatthagÈminÊpaÔipadaÑ (SÊ) 329
Sampattiyeva = SampattiÑyeva (SÊ, SyÈ) 355
SammaggatÈ = SamaggatÈ (Ka) 406
SamiÒjite = SammiÒjite (SÊ, SyÈ) 253
SammutiÒÈÓaÑ = SammatiÒÈÓaÑ (SyÈ) DÊ 3. 188 piÔÔhepi. 327
SammutidevÈ = SammatidevÈ (SyÈ) 437
SÈpattikova = Œpattikova (Ka) AÑ 3. 36 piÔÔhepi. 402
Sineho sinehagataÑ = Sneho snehagataÑ (SyÈ) 84
S|riyamaÓÉalassa = SuriyamaÓÉalassa (SÊ, SyÈ, KaÑ) 72
[ Ha ]
Hari harivaÓÓaÑ = HarivaÓÓaÑ (SÊ) 72

Pā I Tipi Aka. III. ABHIDHAMMA-PITAKA. Vol. 30. Vibha Gapā I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pā I Tipi Aka. III. ABHIDHAMMA-PITAKA. Vol. 30. Vibha Gapā I

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pā I Tipi Aka. III. ABHIDHAMMA-PITAKA. Vol. 30. Vibha Gapā I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ChaÔÔhasa~gÊtipiÔakaÑ

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

3. PaÒhÈpucchaka ... ... 92

8. AÒÒamaÒÒacatukka (niddesa) ... ... 164

5. Ar|pÈvacaravipÈka ... ... 279

2. UppattÈnuppattivÈra ... ... 417

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

3. Tattha katamaÑ r|paÑ atÊtaÑ, yaÑ r|paÑ atÊtaÑ niruddhaÑ vigataÑ

Tattha katamaÑ r|paÑ paccuppannaÑ, yaÑ r|paÑ jÈtaÑ bh|taÑ

4. Tattha katamaÑ r|paÑ ajjhattaÑ, yaÑ r|paÑ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

5. Tattha katamaÑ r|paÑ oÄÈrikaÑ, cakkhÈyatanaÑ -pa-

6. Tattha katamaÑ r|paÑ hÊnaÑ, yaÑ r|paÑ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

7. Tattha katamaÑ r|paÑ d|re, itthindriyaÑ -pa- kabaÄÊkÈro ÈhÈro, yaÑ

Tattha katamaÑ r|paÑ santike, cakkhÈyatanaÑ -pa-

9. Tattha katamÈ vedanÈ atÊtÈ, yÈ vedanÈ atÊtÈ niruddhÈ vigatÈ

10. Tattha katamÈ vedanÈ ajjhattÈ, yÈ vedanÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

11. Tattha katamÈ vedanÈ oÄÈrikÈ sukhumÈ, akusalÈ vedanÈ oÄÈrikÈ,

12. Tattha katamÈ vedanÈ hÊnÈ paÓÊtÈ, akusalÈ vedanÈ hÊnÈ,

13. Tattha katamÈ vedanÈ d|re, akusalÈ vedanÈ kusalÈbyÈkatÈhi

abyÈkatÈ vedanÈ abyÈkatÈya vedanÈya santike. DukkhÈ vedanÈ dukkhÈya

16. Tattha katamÈ saÒÒÈ ajjhattÈ, yÈ saÒÒÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

17. Tattha katamÈ saÒÒÈ oÄÈrikÈ sukhumÈ, paÔighasamphassajÈ saÒÒÈ

19. Tattha katamÈ saÒÒÈ d|re, akusalÈ saÒÒÈ kusalÈbyÈkatÈhi saÒÒÈhi

saÒÒÈya d|re, kusalÈ saÒÒÈ akusalÈbyÈkatÈhi saÒÒÈhi d|re, akusalÈbyÈkatÈ

hÊnÈ vÈ paÓÊtÈ vÈ ye d|re santike vÈ, tadekajjhaÑ abhisaÒÒ|hitvÈ

21. Tattha katame sa~khÈrÈ atÊtÈ, ye sa~khÈrÈ atÊtÈ niruddhÈ vigatÈ

22. Tattha katame sa~khÈrÈ ajjhattÈ, ye sa~khÈrÈ tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ

23. Tattha katame sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ sukhumÈ, akusalÈ sa~khÈrÈ oÄÈrikÈ,

24. Tattha katame sa~khÈrÈ hÊnÈ paÓÊtÈ, akusalÈ sa~khÈrÈ hÊnÈ,

25. Tattha katame sa~khÈrÈ d|re, akusalÈ sa~khÈrÈ kusalÈbyÈkatehi

adukkhamasukhÈya vedanÈya sampayuttÈ sa~khÈrÈ sukhadukkhÈhi vedanÈhi

27. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ atÊtaÑ, yaÑ viÒÒÈÓaÑ atÊtaÑ niruddhaÑ

asamuÔÔhitaÑ anÈgataÑ anÈgataÑsena sa~gahitaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ

28. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ ajjhattaÑ, yaÑ viÒÒÈÓaÑ tesaÑ tesaÑ

29. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ oÄÈrikaÑ sukhumaÑ, akusalaÑ

30. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ hÊnaÑ paÓÊtaÑ, akusalaÑ viÒÒÈÓaÑ

vedanÈya sampayuttaÑ viÒÒÈÓaÑ paÓÊtaÑ. AsamÈpannassa viÒÒÈÓaÑ

31. Tattha katamaÑ viÒÒÈÓaÑ d|re, akusalaÑ viÒÒÈÓaÑ

viÒÒÈÓassa santike, anÈsavaÑ viÒÒÈÓaÑ anÈsavassa viÒÒÈÓassa santike.

na cittÈnuparivatti. Atthi r|paÑ ajjhattikaÑ, atthi r|paÑ bÈhiraÑ. Atthi

Tividhena r|pakkhandho–yaÑ taÑ r|paÑ ajjhattikaÑ taÑ upÈdÈ, yaÑ

AÔÔhavidhena r|pakkhandho–cakkhuviÒÒeyyaÑ r|paÑ, sotaviÒÒeyyaÑ

AyaÑ vuccati r|pakkhandho.

Chabbidhena vedanÈkkhandho–cakkhusamphassajÈ vedanÈ,

35. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.

atthi avitakka-avicÈro. Atthi dassanena pahÈtabbo, atthi bhÈvanÈya

36. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.

Duvidhena vedanÈkkhandho–atthi hetusampayutto, atthi

Atthi yogavippayuttayoganiyo, atthi yogavippayutta-ayoganiyo. Atthi

37. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.

ajjhattÈrammaÓo, atthi bahiddhÈrammaÓo, atthi ajjhattabahiddhÈrammaÓo

38. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.

39. Ekavidhena vedandÈkkhandho–phassasampayutto.

40. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.

41. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.

anupÈdinnupÈdÈniyo, atthi anupÈdinna-anupÈdÈniyo. Atthi

42. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.

43. Ekavidhena vedanÈkkhandho–phassasampayutto.