Ekonomiks Yunit I

Yunit I
1
2
YUNIT I
MGA PANGUNAHING KONSEPTO NG EKONOMIKS
PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG
Bawat tao ay humaharap sa iba’t ibang sitwasyon sa araw-araw. Kalimitan,

magkakaiba ang kanilang mga karanasan ayon sa kanilang mga kagustuhan at
pangangailangan. Ang kanilang pagtugon ay batay sa kanilang interes at
preperensiya o pinipili.
Sa kabila nito, hindi maikakaila na kaalinsabay ng pagtugon sa mga

pangangailangan at kagustuhan ay nahaharap sila sa suliranin na dulot ng
kakapusan ng pinagkukunang-yaman.
Ang modyul na ito ay naglalayong maipamalas mo bilang mag-aaral ang

iyong pag-unawa sa mga pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan ng
matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay. Layunin din nitong
maisabuhay mo ang mga pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan ng
matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay.
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap
Naipamamalas ng mag-aaral ang Naisasabuhay ang pag-unawa sa mga
pagunawa sa mga pangunahing pangunahing konsepto ng Ekonomiks
konsepto ng Ekonomiks bilang bilang batayan ng matalino at maunlad
batayan ng matalino at maunlad na na pang-araw-araw na pamumuhay.
pang-arawaraw na pamumuhay
Sa araling ito, inaasahan na matutuhan mo ang sumusunod:
» Nailalapat ang kahulugan ng ekonomiks sa
pangaraw-araw na pamumuhay bilang isang mag-
ARALIN 1:
aaral at kasapi ng pamilya at lipunan.
KAHULUGAN NG
EKONOMIKS » Natataya ang kahalagahan ng ekonomiks sa
pangaraw-araw na pamumuhay ng bawat pamilya
at ng lipunan.
» Naipakikita ang ugnayan ng kakapusan sa
pangaraw-araw na pamumuhay.
» Natutukoy ang mga palatandaan ng kakapusan sa
ARALIN 2: pang-araw-araw na buhay.
KAKAPUSAN » Nakabubuo ng kongklusyon na ang kakapusan ay
isang pangunahing suliraning panlipunan.
» Nakapagmumungkahi ng mga paraan upang
malabanan ang kakapusan.
» Nasusuri ang kaibahan ng kagustuhan (wants) sa
pangangailangan (needs) bilang batayan sa pagbuo
ng matalinong desisyon.
» Naipakikita ang ugnayan ng personal na kagustuhan
ARALIN 3: at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan.
PANGANGAILANGAN » Nasusuri ang herarkiya ng pangangailangan.
AT KAGUSTUHAN » Nakabubuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng
mga pangangailangan batay sa mga herarkiya ng
pangangailangan.
» Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensiya sa
pangangailangan at kagustuhan.
» Nasusuri ang kaugnayan ng alokasyon sa
kakapusan at pangangailangan at kagustuhan.
» Napahahalagahan ang paggawa ng tamang
ARALIN 4:
ALOKASYON desisyon upang matugunan ang pangangailangan.
» Nasusuri ang mekanismo ng alokasyon sa iba’t
ibang sistemang pang-ekonomiya bilang sagot sa
kakapusan.
» Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumo.
» Nasusuri ang mga salik na nakakaapekto sa
pagkonsumo.
ARALIN 5: » Naipamamalas ang talino sa pagkonsumo sa

PAGKONSUMO pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa
pamimili.
» Naipagtatanggol ang mga karapatan at
nagagampanan ang mga tungkulin bilang isang
mamimili.
» Naibibigay ang kahulugan ng produksiyon.
» Napahahalagahan ang mga salik ng produksiyon at
ARALIN 6: ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na
PRODUKSIYON pamumuhay.
ARALIN 7:
» Nasusuri ang mga tungkulin ng iba’t ibang
MGA ORGANIZATION
organisasyon ng negosyo.
NG NEGOSYO
3
GRAPIKONG PANTULONG
Walang katapusang
Limitadong pinagkukunang-yaman
ngangailangan at kagustuhan
gkonsumo KAKAPUSAN Produksiyon
ALOKASYON
EKONOMIKS
PANIMULANG PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.
4
(K) 1. Sa ilalim ng command economy, ang mga pagpapasya kung anong
produkto at serbisyo ang dapat na likhain ay nakakasalalay sa kamay ng;
A. konsyumer
B. prodyuser
C. pamilihan
D. pamahalaan
(K) 2. Ang kakapusan o scarcity ay maaaring umiral sa mga

pinagkukunangyaman tulad ng yamang likas, yamang tao at yamang
kapital. Bakit nagkakaroon ng kakapusan sa mga ito?
A. dahil limitado ang mga pinagkukunang-yaman at walang katapusan
ang pangangailangan at kagustuhan ng tao
B. dahil sa mga bagyo at iba pang uri ng kalamidad na pumipinsala sa
mga pinagkukunang-yaman
C. dahil sa mga negosyanteng nagsasamantala at nagtatago ng mga
produktong ibinebenta sa pamilihan
D. dahil likas na malawakan ang paggamit ng mga tao sa
pinagkukunangyaman ng bansa
(K) 3. Kung ikaw ay isang taong rasyonal, ano ang dapat mong isaalang-alang sa
paggawa ng desisyon?
A. isaalang-alang ang mga paniniwala, mithiin, at tradisyon
B. isaalang-alang ang mga hilig at kagustuhan
C. isaalang-alang ang opportunity cost sa pagdedesisyon
D. isaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon
(K) 4. Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay naglalarawan ng ugnayan at

pangunahing gawain ng bawat sektor ng ekonomiya. Alin sa sumusunod
ang naglalarawan sa bahaging ginagampanan ng sambahayan?
A. nagmamay-ari ng salik ng produksiyon
B. gumagamit ng mga salik ng produksiyon
C. nagbabayad ng upa o renta sa lupa
D. nagpapataw ng buwis sa bahay-kalakal
(K) 5. Ang produksiyon ay isang gawaing pang-ekonomiya na dapat bigyang-

pansin ng pamahalaan. Ito ay may kinalaman sa A. paggamit ng mga
produkto at serbisyo.
B. paglikha ng mga produkto at serbisyo.
C. paglinang ng likas na yaman.
D. pamamahagi ng pinagkukunang- yaman.
(P) 6. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng Ekonomiks?
A. Ito ay matalinong pagpapasya ng tao sa pagsagot ng mga suliraning
pangkabuhayan na kinakaharap.
5
B. Ito ay tumutukoy sa siyensiya ng kaasalan ng tao na
nakakaimpluwensiya sa kanyang pagdedesisyon.
C. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga
suliraning pangkabuhayan.
D. Ito ay pag-aaral kung paano matutugunan ng tao ang kanyang walang
katapusang pangangailangan at kagustuhan sa harap ng kakapusan.
(P) 7. Ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning

panlipunan.
Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito?
A. Maaari itong magdulot ng kaguluhan sa mga taong nakararanas nito.
B. Tumataas ang presyo ng mga bilihin kung kaya nababawasan ang
kakayahan ng mga mamimili na bumili ng iba’t ibang produkto at
serbisyo.
C. Pag-init ng klima na nagdudulot ng mas malalakas na bagyo at
mahabang panahon ng El Niño at La Niña.
D. Nagpapataas ng pagkakataong kumita ang mga negosyante.
(P) 8. Sa bawat pagpapasya ay kalimitang may trade-off at opportunity cost. Ang

trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang
bagay at ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o best alternative
na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon. Bakit may
nagaganap na trade-off at opportunity cost?
A. dahil walang katapusan ang kagustuhan ng tao
B. dahil sa limitado ang kaalaman ng mga konsyumer
C. dahil may umiiral na kakapusan sa mga produkto at serbisyo
D. upang makagawa ng produktong kailangan ng pamilihan
(P) 9. Kung uunahin ang pangangailangan kaysa kagustuhan, ang sumusunod ay

maaaring maganap maliban sa _______.
A. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin
B. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman
C. maaaring malutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan
D. magiging maayos ang pagbabadyet
(P) 10. Si Abraham Maslow ay kilala sa modelo ng herarkiya ng pangangailangan.

Batay dito, isaayos ang sumusunod mula sa pinakamababa hanggang
pinakamataas ayon sa antas nito.
1. responsibilidad sa lipunan
2. pangangailangan sa seguridad
3. pisyolohikal at biyolohikal
4. pangangailangan sa sariling
kaganapan
6
5. pangangailangan sa karangalan
a. 2, 3, 4, 5, 1
b. 1, 2, 3, 4, 5
c. 3, 2, 1, 5, 4
d. 4, 5, 1, 2, 3
(P) 11. Ang bawat salik ng produksiyon ay mahalaga sa paglikha ng mga

produkto at serbisyo. Ang bawat salik kapag ginamit ay may kabayaran
tulad ng
A. upa sa kapitalista, sahod sa lakas-paggawa, tubo sa may-ari ng lupa,
at interes para sa entreprenyur
B. upa sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, interes sa
kapitalista, at tubo sa entreprenyur
C. sahod sa entreprenyur, upa sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista,
at tubo sa entreprenyur
D. tubo sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, upa sa kapitalista,
at interes sa entreprenyur
Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12.
HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE

Annual 2012 and 2013
AT CURRENT PRICES, IN MILLION PESOS
At Current Prices
ITEMS Growth
2012 2013 Rate
(%)
HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION
7,837,881 8,455,783 7.9
EXPENDITURE
1. Food and Non-alcoholic beverages 3,343,427 3,596,677 7.6
2. Alcoholic beverages, Tobacco 100,930 110,059 9.0
3. Clothing and Footwear 108,492 116,635 7.5
4. Housing, water, electricity, gas and other
965,753 1,062,100 10.0
fuels
5. Furnishings, household equipment and
310,249 326,101 5.1
routine household maintenance
6. Health 199,821 218,729 9.5
7. Transport 837,569 894,369 6.8
8. Communication 247,946 264,281 6.6
9. Recreation and culture 142,851 154,391 8.1
10. Education 302,772 334,586 10.5
7
11. Restaurants and hotels 291,460 318,553 9.3
12. Miscellaneous goods and services 986,611 1,059,301 7.4
Pinagkunan: http://www.nscb.gov.ph retrieved on 30 January 2014
(P) 12. Alin sa sumusunod na pahayag ang may katotohanan batay sa
talahanayan?
A. Malaking bahagi ng pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa
edukasyon.
B. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong
2012-2013.
C. Pinakamababa ang pagkonsumo ng sambahayan sa komunikasyon.
D. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong
2012-2013.
(U) 13. Sa mga punto ng Production Possibility Frontier o PPF ay maituturing na

mayroong production efficiency. Ano ang kaugnayan ng PPF sa
kakapusan. Piliin ang pinakatamang sagot?
A. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng kakulangan sa mga
pinagkukunang-yaman.
B. Ito ang mga plano ng produksiyon upang kumita nang malaki at
mabawi ang gastos sa paggawa ng produkto.
C. Ang PPF ay nagpapakita ng plano ng produksiyon batay sa kakayahan
ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto.
D. Sa pamamagitan ng PPF ay maipakikita ang iba’t ibang alternatibo sa
paglikha ng produkto upang magamit nang episyente ang mga
limitadong pinagkukunang-yaman.
(U) 14. Ang kagustuhan at pangangailangan ay dalawang magkaibang konsepto.

Maituturing na kagustuhan ang isang bagay kapag higit ito sa batayang
pangangailangan. Kailan maituturing na batayang pangangailangan ang
isang produkto o serbisyo?
A. Magagamit mo ito upang maging madali ang mahirap na gawain.
B. Nagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawaan.
C. Hindi mabubuhay ang tao kapag wala ang mga ito.
D. Makabibili ka ng maraming bagay sa pamamagitan nito.
(U) 15. Papaano mo ipaliliwanag ang kasabihang “There isn’t enough to go around”
na nagmula kay John Watson Howe?
A. Limitado ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito sasapat sa
pangangailangan ng tao.
B. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga
C. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay
hahantong sa kakapusan.
8
D. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong
daigdig.
(U) 16. Kung ikaw ay kabilang sa sistemang ipinag-uutos na ekonomiya, alin sa
sumusunod ang hindi nagpapakita ng gampanin ng kasapi ng sistemang
ito?
A. Ang iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa utos ng
pamahalaan batay sa plano.
B. Malaya kang kumikilos ayon sa sariling interes nang walang pakikialam
ng pamahalaan.
C. Sama-samang isinasagawa ang mga gawain at pakinabang sa
D. May kalayaan ang mamamayan ngunit may kontrol pa rin ang
pamahalaan sa ilang gawain.
(U) 17. Kailan masasabing matalino kang mamimili?

A. Gumagamit ng credit card sa iyong pamimili at laging inaabangan ang
pagkakaroon ng sale.
B. Segunda mano ang binibili upang makamura at makatipid sa pamimili
na pasok sa badyet.
C. Sumusunod sa badyet at sinusuri ang presyo, sangkap, at timbang ng
produktong binibili.
D. Bumibili nang labis sa pangangailangan upang matiyak na hindi
mauubusan sa pamilihan.
(U) 18. Sa papaanong paraan mo maitataguyod ang karapatan sa tamang

impormasyon?
A. Pag-aralan ang nakatatak sa etiketa ukol sa sangkap, dami, at
komposisyon ng produkto.
B. Palaging pumunta sa timbangang- bayan upang matiyak na husto ang
biniling produkto.
C. Pahalagahan ang kalidad at hindi ang tatak ng produkto o serbisyong
bibilhin.
D. Palagiang gumamit ng recycled na produkto upang mapangalagaan ang
kapaligiran.
Input Proseso Output
•
lupa
• pagsasama-sama • kalakal o serbisyo
•
paggawa ng materyales, pangkunsumo;
• paggawa, kapital, at kalakal o
kapital o puhunan
entrepreneurship serbisyo na gamit
•
entrepreneurship sa paglikha ng
ibang produkto
9
(U) 19. Ano ang ipinahihiwatig ng ilustrasyon sa itaas ukol sa produksiyon?
A. Ang produksiyon ay isang proseso ng pagsasama-sama ng output
tulad ng produkto at serbisyo ubang mabuo ang input tulad ng lupa,
paggawa, kapital, at kakayahan ng entreprenyur.
B. Ang produksiyon ay ang proseso ng pagsasasama-sama ng mga input
tulad ng lupa, lakas-paggawa, kapital, at entreprenyur upang makabuo
ng produkto at serbisyo.
C. Magaganap lamang ang produksiyon kung kompleto ang mga salik na
gagamitin dito.
D. Magiging mas produktibo ang produksiyon kung mas marami ang
lakas-paggawa kaysa sa mga makinarya.
(U) 20. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapahayag ng kahalagahan ng

produksiyon sa pang-araw-araw na pamumuhay?
A. Ang produksiyon ang pinagmumulan ng mga produktong kailangang
ikonsumo sa pang-araw-araw.
B. Ang produksiyon ay lumilikha ng trabaho.
C. Ang pagkonsumo ang nagbibigay-daan sa produksiyon ng produkto at
serbisyo, kaya dahil dito masasabing mas mahalaga ang produksiyon
kaysa sa pagkonsumo.
D. Ang mga kinita mula sa bawat salik ng produksiyon ay nagagamit ng
sambahayan sa pagbili ng produkto at serbisyo.
10
PANIMULA
Araw-araw ay gumagawa ng desisyon ang tao mula sa simple hanggang sa

pinakakumplikado. Nagpapasya siya kung ano at alin ang higit na mahalaga sa
marami niyang pamimilian. Bata man o may edad, basta’t may pangangailangan at
kagustuhan na kailangang mapunan, ay masasabing maiuugnay ang kanyang sarili
sa ekonomiks. Kumakain at umiinom ang tao araw-araw, ang kanin na kanyang
kinakain ay nagmula sa palay na itinanim ng mga magsasaka, ibebenta sa
pamilihan at binibili ng mga tao. Ang ulam tulad ng isda ay hinuhuli ng mga
mangingisda, dinadala sa mga pamilihan at binibili ng mga tao.
Sa kabila ng lahat, mapapansin na mayroong kaayusang nag-uugnay sa

bawat isa. Halos lahat ng produkto at serbisyo na dumarating sa mga tahanan ay
tila isang palaisipan kung saan nagmula at kung paano naihahatid sa mga tao mula
sa lumikha nito. Mas madalas nga, hindi mo pa nararating ang lugar kung saan
nagmula ang produkto at serbisyong kinokunsumo mo. Kaugnay nito, naisip mo ba
kung ano ang ekonomiks, at ano ang kaugnayan nito sa pang-araw-araw na
pamumuhay?
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makapaglalapat ng

kahulugan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-
aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Gayun din, ay iyong mataya ang kahalagahan
ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay.
ARALIN 1 KAHULUGAN AT KAHALAGAHAN NG EKONOMIKS
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa

mga pangunahing konsepto ng ekonomiks at kung paano ito magagamit bilang
batayan ng matalinong pagpapasya sa pang-araw-araw na pamumuhay.
Gawain 1: OVER SLEPT
Suriin ang larawan at bigyan ito ng sariling interpretasyon.
11
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ipinapakita sa larawan?

2. Naranasan mo na ba ang sitwasyong katulad ng nasa larawan? Sa anong uri
ng sitwasyon? Ipaliwanag.
3. Paano ka gumagawa ng desisyon kapag nasa gitna ka ng maraming
sitwasyon at kailangan mong pumili ? Ipaliwanag.
Gawain 2: THINK, PAIR, AND SHARE
Suriin ang bawat aytem sa una at ikalawang kolum. Pagpasyahan kung ano
ang pipiliin mo sa Option A at B. Isulat sa ikatlong kolum ang iyong desisyon at sa
ikaapat na kolum ang dahilan ng iyong naging pasya.
Option A Option B Desisyon Dahilan
1. Pagpapatuloy ng Pagtatrabaho
pagaaral sa kolehiyo pagkatapos ng high
school
2. Paglalakad papunta sa Pagsakay ng jeep o
paaralan tricycle papunta sa
paaralan
3. Paglalaro sa parke Pagpasok sa klase
4. Pananaliksik sa aklatan Pamamasyal sa parke
5. Pakikipagkwentuhan sa Paggawa ng
kapitbahay takdangaralin
12
1. Bakit kailangang isaalang-alang ang mga pagpipilian sa paggawa ng
desisyon?
2. Ano ang naging batayan mo sa iyong ginawang desisyon? Naging
makatuwiran ka ba sa iyong pasya?
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na

masukat ang iyong nalalaman tungkol sa kahalagahan ng ekonomiks.
Gawain 3: BAITANG NG PAG-UNLAD
Isulat sa kahon sa kanan ng larawan ang pauna mong kaalaman kung ano
ang kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay
bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Makikita at sasagutan mo rin
ang katanungang ito pagkatapos ng lahat ng gawain at babasahin sa bahaging
PAUNLARIN at PAGNILAYAN. Inaasahang makita sa gawaing ito ang pag-unlad ng
iyong kaalaman sa mga paksang aralin.
Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na

pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya, at lipunan?
INITIAL NA KAALAMAN
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
. __________________________
__________________________
__________________________
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa

kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na buhay, ihanda
ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan
ng mas malalim ang konsepto ng ekonomiks.
13
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon

tungkol sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang
ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging
batayan mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito
ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya tungkol sa
ekonomiks. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang
gagabay ito sa iyo upang masagot kung ano ang kahulugan at
kahalagahan ng ekonomiks sa pangaraw-araw na buhay bilang isang
mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Halina’t umpisahan mo na.
Kahulugan ng Ekonomiks
Ang Ekonomiks ay isang sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung

paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng
tao gamit ang limitadong pinagkukunang-yaman. Ito ay nagmula sa salitang Griyego
na oikonomia, ang oikos na nangangahulugang bahay at nomos na pamamahala
(Viloria, 2000).
Ang ekonomiya at sambahayan ay maraming pagkakatulad (Mankiw, 1997).

Ang sambahayan, tulad ng lokal at pambansang ekonomiya, ay gumagawa rin ng
mga desisyon. Nagpaplano ito kung paano mahahati-hati ang mga gawain at
nagpapasya kung paano hahatiin ang limitadong resources sa maraming
pangangailangan at kagustuhan. Ang pagpapasya ng sambahayan ay maaaring
nakatuon sa kung magkano ang ilalaan sa pangangailangan sa pagkain, tubig,
tirahan, at ibang mga bagay na nakapagbibigay ng kasiyahan sa pamilya.
Samantala, ang pamayanan katulad ng sambahayan, ay gumaganap din ng

iba’t ibang desisyon. Ang pamayanan ay kailangang gumawa ng desisyon kung
ano-anong produkto at serbisyo ang gagawin, paano gagawin, para kanino, at
gaano karami ang gagawin. Lumalabas ang mga batayang katanungang nabanggit
dahilan sa suliranin sa kakapusan. May kakapusan dahil may limitasyon ang mga
pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng
tao. Dahil sa kakapusan, kailangan ng mekanismo ng pamamahagi ng limitadong
Ang kakapusan ay kaakibat na ng buhay dahil may limitasyon ang

kakayahan ng tao at may limitasyon din ang iba pang pinagkukunang-yaman tulad
14
ng yamang likas at kapital. Ang yamang likas ay maaaring maubos at hindi na
mapalitan sa paglipas ng panahon. Samantala, ang yamang kapital (capital goods)
tulad ng makinarya, gusali, at kagamitan sa paglikha ng produkto ay may limitasyon
rin ang dami ng maaaring malikha. Sa gayon, kailangang magdesisyon ang
pamayanan batay sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiya na
kapaki-pakinabang sa lahat. Tingnan ang pigura sa ibaba.
KAKAPUSAN
Ano ang
Paano gagawin? Para Kanino? Gaano karami?
gagawin?
Ang kakapusan na pinagtutuunan ng pag-aaral ng ekonomiks ay pang-

arawaraw na suliraning kinakaharap hindi lamang ng pamayanan at sambahayan,
kundi ng bawat indibidwal pati ang mga mag-aaral na katulad mo.
Gawain 4: MIND MAPPING
Iayos ang ginulong pigura ng mind map. Isulat sa text box ng mind map ang
mga konseptong nakalahad sa talahanayan sa ibaba. Gamiting batayan sa pagbuo
ang arrows at lines.
Mga Konsepto
EKONOMIKS Kakapusan sa
Walang katapusang pinagkukunang-yaman
pangangailangan at
kagustuhan ng tao
Mind Map ng Batayang Katotohanan sa Pag-aaral ng Ekonomiks
15
Mahahalagang Konsepto sa Ekonomiks
Bahagi na ng buhay ng tao ang pagkakaroon ng mga choice. Sa pagproseso

ng pagpili mula sa mga choice, hindi maiiwasan ang trade-off. Ang trade-off ay ang
pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay. Mahalaga ang
tradeoff, sapagkat sa pamamagitan nito ay maaaring masuri ang mga pagpipilian sa
pagbuo ng pinakamainam na pasya. Halimbawa, mag-aaral ka ba o maglalaro?
Sa ginagawang pagsasakriprisyo ay may opportunity cost. Ang opportunity

cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit
sa bawat paggawa ng desisyon (Case, Fair at Oster, 2012). Ang opportunity cost ng
paglalaro sa naunang halimbawa ay ang halaga ng pag-aral na ipinagpalibang
gawin.
Mahalagang makabuo ng matalinong desisyon sa bawat produkto o

serbisyong pagpipilian, subalit minsan kahit nakabuo na ng desisyon ay hindi pa rin
maiiwasang magbago ng isip sa bandang huli. Ito ay dahilan sa mga insentibo na
iniaalok ng mga lumilikha ng produkto at serbisyo. Tulad ng pag-aalok ng mas mura
at magandang serbisyo at pagbibigay ng mas maraming pakinabang sa bawat
pagkonsumo ng produkto o serbisyo. Maaari ding mailarawan ang incentives sa
kung magbibigay ng karagdagang allowance ang mga magulang kapalit ng mas
mataas na marka na pagsisikapang makamit ng mag-aaral.
May kasabihan sa ekonomiks na “Rational people think at the margin”. Ang

ibig sabihin nito ay sinusuri ng isang indibidwal ang karagdagang halaga, maging ito
man ay gastos o pakinabang na makukuha mula sa gagawing desisyon. Sa
gagawing desisyon sa pagitan ng pag-aaral at paglalaro, karagdagang allowance at
mataas na grade, ay masasabing maaaring maging matalino sa paggawa ng
desisyon ang isang tao.
Ang mga kaalaman sa konsepto ng trade-off, opportunity cost, incentives at

marginal thinking ay makatutulong sa matalinong pagdedesisyon upang maging
rasyonal ang bawat isa sa pagbuo ng desisyon. Tingnan ang pigura sa ibaba.
16
Marginal
Trade-off
Opportunity thinking Incentives
Cost
Matalinong Pagdedesisyon
1. Paano nakatutulong sa matalinong pagdedesisyon ang mga konsepto ng

trade-off, opportunity cost, incentives, at marginal thinking?
2. Sa iyong palagay, kailan masasabing matalino ang pagdedesisyong ginawa
ng tao?
.
Kahalagahan ng Ekonomiks
Mahalaga ang pag-aaral ng ekonomiks sapagkat makatutulong ito sa

mabuting pamamahala at pagbuo ng matalinong desisyon. Malaki ang maitutulong
nito sa iyo bilang mag-aaral, kasapi ng pamilya, at lipunan.
Bilang bahagi ng lipunan, magagamit mo ang kaalaman sa ekonomiks upang

maunawaan ang mga napapanahong isyu na may kaugnayan sa mahahalagang
usaping ekonomiko ng bansa. Maaari mo ding maunawaan ang mga batas at
programang ipinatutupad ng pamahalaan na may kaugnayan sa pagpapaunlad ng
ekonomiya.
Maaari mo ding magamit ang kaalaman sa ekonomiks sa pag-unawa sa mga

desisyon mula sa mga choice na mayroon ang pamilyang iyong kinabibilangan. Sa
mga isyu tungkol sa pag-aaral, pagkita, paglilibang, paggasta, at pagtugon sa
pangangailangan at kagustuhan ay maaari mong magamit ang kaalaman sa
alokasyon at pamamahala. Ang iyong kaalaman ay makatutulong upang
makapagbigay ka ng makatuwirang opinyon tungkol sa mahahalagang
pagdedesisyon ng iyong pamilya.
Bilang isang mag-aaral ay maaaring maging higit na matalino, mapanuri, at

mapagtanong sa mga nangyayari sa iyong kapaligiran. Maaari din itong humubog sa
iyong pag-unawa, ugali, at gawi sa pamaraang makatutulong sa iyong
pagdedesisyon para sa kinabukasan at paghahanapbuhay sa hinaharap.
17
1. Ano ang kahalagahan ng ekonomiks?

2. Bakit dapat matutunan ng isang mag-aaral ang ekonomiks at ano ang
kaugnayan nito sa paggawa ng desisyon? Ipaliwanag.
Gawain 5: TAYO NA SA CANTEEN
Sitwasyon: Si Nicole ay pumapasok sa isang pampublikong paaralan na

malapit sa kanilang bahay. Naglalakad lamang siya sa tuwing papasok at uuwi. Sa
loob ng isang lingo, binibigyan siya ng kanyang mga magulang ng Php100 na baon
pambili ng kanyang pagkain at iba pang pangangailangan. Suriin ang talahanayan
ng mga produktong maaaring bilhin ni Nicole sa canteen at sagutan ang
pamprosesong tanong sa ibaba.
Produkto Presyo bawat Piraso
Tubig na inumin Php10.00
Tinapay Php 8.00
Kanin Php10.00
Ulam Php20.00
Juice Php10.00
1. Kung ikaw si Nicole, ano ang mga produktong handa mong ipagpalit upang
makabili ng inuming tubig? Bakit?
2. Nagkaroon ng promo sa mga kanin at ulam (combo meals) at bumaba sa
Php25.00 ang halaga nito. Kung ikaw si Nicole, paano mo pamamahalaan
ang iyong badyet?
Isulat sa kahon sa kanan ng larawan ang iyong nalaman tungkol sa

kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang
isang magaaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Nakita at nasagutan mo na ang
katanungang ito sa bahaging ALAMIN. Ngayon ay muli mo itong sasagutan upang
maipakita ang pag-unlad ng iyong kaalaman. Muli mong sasagutan ang
katanungang ito sa susunod na bahagi ng aralin, ang PAGNILAYAN.
18
pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya, at lipunan?
REVISED NA KAALAMAN
______________________________
______________________________
______________________________
_____________________________
_____________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________

kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na buhay, ihanda
ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan
ng mas malalim ang konsepto ng ekonomiks.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-

aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa kahulugan at kahalagahan ng
ekonomiks. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa kahalagahan
ng ekonomiks upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong
mga natutuhan.
Gawain 7: PAGSULAT NG REPLEKSIYON
Sumulat ng maikling repleksiyon tungkol sa iyong mga natutuhan at

reyalisasyon tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa iyong buhay
bilang mag-aaral at bilang kasapi ng pamilya at lipunan.
RUBRIK SA PAGTATAYA NG REPLEKSIYON
DIMENSIYON NAPAKAHUSA MAHUSAY KATAMTAMAN NANGANGAILA
Y 3 PUNTOS 2 PUNTOS -
4 PUNTOS NGAN NG
PAGPAPABUT
I
19
1 PUNTOS
Buod ng aralin, Maliwanag Maliwana Hindi Hindi
paksa, o gawain at kumpleto g subalit gaanong maliwanag
ang may maliwanag at at marami
pagbuod ng kulang sa kulang sa ang kulang
araling detalye sa ilang detalye sa mga
tinalakay paksa o sa paksa o detalye sa
araling araling paksa o
tinalakay tinalakay araling
tinalakay
Presentasyon ng Lahat ng Tatlo lamang Dalawa Isa lamang
pagkakasulat pamantayan sa mga lamang sa sa mga
- ay pamantayan mga pamantayan
matatagpuan
pagkakasunodsuno ang pamantayan ang
dsangkabuuang
mga ideya matatagpuan ang matatagpua
- repleksiyon sa kabuuan matatagpua n sa
paligoyligoy ang ng n sa kabuuang
pagkakasulat - repleksiyon kabuuang repleksiyon
Angkop ang mga repleksiyon
salitang ginamit -
Malinis ang
pagkakasulat
Gawain 8: SITWASYON AT APLIKASYON
Pag-isipan ang sumusunod na sitwasyon: Si Mat at Tam ay pareho mong

kaibigan. Si Mat ay isang negosyanteng nagmamay-ari ng malawak na palaisdaan
at manukan sa inyong komunidad, at si Tam ay isang sikat na basketball player at
nagmamay-ari ng isang kilalang kainan sa kaparehong komunidad. Kung may
kakayahan ang inyong pamilya na magtayo ng negosyo, ano ang maaari ninyong
itayo? Kapareho ba ng mga negosyo nina Tam at Mat o hindi? Ilahad ang iyong
sagot sa pamamagitan ng iyong kaalaman sa mga konsepto, kahulugan, at
kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at
kasapi ng pamilya at lipunan.
RUBRIK PARA SA SITWASYON AT APLIKASYON
KRITERYA 4 3 2 1
20
Kaalaman sa Ang Ang mga Hindi lahat ng Ang
Paksa pangunahing pangunahing pangunahing pangunahing
kaalaman ay kaalaman ay kaalaman ay kaalaman ay
nailahad at nailahad subalit nailahad hindi nailahad
naibigay ang hindi wasto ang at natalakay
kahalagahan ilan
Organisasyon Organisado Organisado ang Hindi Hindi

ang mga paksa paksa masyadong organisado ang
at maayos ang subalit hindi organisado paksa at
presentasyon maayos ang ang paksa at presentasyon
presentasyon presentasyon
Ngayong natapos mo na ang lahat ng mga gawain sa araling ito ay muling

magmuni-muni at pag-isipan ang iyong mga nalaman at naunawaan sa aralin.
Muling sagutan ang BAITANG NG PAG-UNLAD at sa pamamagitan nito ay ibigay
ang kahulugan ng ekonomiks at ang kahalagahan nito sa iyong pang-araw-araw na
pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan.

pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan?
FINAL NA KAALAMAN
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
__________________________
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
21
Transisyon sa Susunod na Aralin
Ang ekonomiks ay nagmula sa salitang oikonomia na ang ibig

sabihin ay pamamahala ng sambahayan. Ang ekonomiks ay nakatuon sa
pagtugon sa hamong dulot ng kakapusan sa pinagkukunang-yaman at
walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Mahalagang
isaalang-alang ang paggawa ng matalinong desisyon sa pamamagitan ng
pagsusuri sa trade-off, opportunity cost, incentive, at marginalism ng mga
pamimilian o choices.
Ngayon ay inaasahang batid mo na ang kahalagahan ng pagaaral

ng ekonomiks bilang sandigan ng matalinong pagpapasya, bilang mag-
aaral, kasapi ng pamilya, at lipunan sa pang-araw-araw na buhay. Lubos
mo namang mauunawaan ang konsepto ng kakapusan o scarcity sa
susunod na aralin.
PANIMULA
Binigyang-pansin sa nakaraang aralin ang kahulugan ng ekonomiks at ang

kahalagahan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at kasapi ng
pamilya at lipunan. Ngayon naman ay pag-aaralan mo ang kakapusan. Ang
kakapusan ang pangunahing dahilan kung bakit kailangang pag-aralan ang
ekonomiks.
Mahalagang pag-aralan at maunawaan ang kakapusan sapagkat sa

pamamagitan nito ay maaaring makaisip ang tao ng mga paraan kung paano ito
epektibong mapamamahalaan. Maaari din itong maging daan upang maging
responsable ang bawat isa sa pagkuha at paggamit ng limitadong
pinagkukunangyaman. Sa araling ito ay inaasahang maipakita ang ugnayan ng
kakapusan sa pangaraw-araw na buhay, matukoy ang mga palatandaan ng
kakapusan, makabuo ng konklusyon na ang kakapusan ay isang suliraning
panlipunan, at makapagmungkahi ng mga paraan kung paano mapamamahalaan
ang mga suliraning dulot ng kakapusan.
22
ARALIN 2 ANG KAKAPUSAN
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman

tungkol sa kakapusan, paano ito mapamamahalaan, bakit ito itinuturing na
suliraning panlipunan, at kung ano ang kaugnayan nito sa pang-araw-araw
na buhay.
Gawain 1: T-CHART
Suriin ang mga produktong nakalista sa hanay A at B sa T-chart. Ihambing

ang dalawang hanay at sagutan ang mga pamprosesong tanong.
HANAY A HANAY B
Bigas Gasoline
Isda Ginto
Gulay Nickel
Bawang Tanso
1. Ano ang iyong napuna sa mga magkakasamang produkto sa hanay A at

hanay B?
2. Ano sa palagay mo ang dahilan kung bakit magkakasama ang mga produkto
sa iisang hanay? Ipaliwanag.
Gawain 2: PICTURE ANALYSIS
Suriin ang larawan sa ibaba at bigyan ito ng sariling interpretasyon.
23
1. Ano ang nakikita mo sa larawan?

2. Ano ang ipinahihiwatig nito?
3. Bakit ito nagaganap?

masukat ang iyong nalalaman tungkol sa kakapusan.
Gawain 3: KNOWLEDGE GAUGE
Ang gawaing ito ay susukat sa iyong paunang kaalaman kung paano

maipakikita ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay, at kung
bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan.
24
Bakit maituturing na isang suliraning
panlipunan ang kakapusan?
INITIAL NA KAALAMAN
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol

sa kakapusan, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin
upang higit mong maunawaan ang konseptong ito.
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa

aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong
ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng
impormasyon. Ang layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-
aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kakapusan. Mula sa
mga inihandang gawain at teksto, inaasahang magagabayan ka upang
masagot ang katanungang kung ano ang kakapusan, mga palatandaan nito
at ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw ng buhay. Halina’t
umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain.
Pagkakaiba ng Kakapusan at Kakulangan
Mahalagang maunawaan ang pagkakaiba ng konsepto ng kakapusan at

kakulangan upang malinaw na maunawaan ang mga ito sa gagawing mga
pagtalakay.
Ang kakapusan ay umiiral dahil limitado ang pinagkukunang-yaman at

walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Halimbawa, kakapusan
sa supply ng nickel, chromite, natural gas at iba pang non-renewable resources
25
dahilan sa likas na kalagayan ng mga ito. Ang kakapusan sa mga nabanggit na
halimbawa ay itinakda ng kalikasan. Ang kondisyong ito ay nagtakda ng limitasyon
sa lahat at naging isang pangunahing suliraning pang-ekonomiya.
Ang kakulangan o shortage ay nagaganap kung may pansamantalang

pagkukulang sa supply ng isang produkto. Halimbawa, kakulangan ng supply ng
bigas sa pamilihan dahilan sa bagyo, peste, El Niño at iba pang kalamidad. Upang
malunasan ang kakulangan sa bigas, ang pamahalaan ay maaaring umangkat ng
bigas sa ibang bansa. Inaasahan na babalik sa normal ang supply ng bigas sa
sandaling bumuti ang panahon at magkaroon ng saganang ani ng palay. Ang
kakulangan ay pansamantala sapagkat may magagawa pa ang tao upang
masolusyunan ito.
Ang Kakapusan sa Pang-araw-araw na Buhay
Inilarawan ni N. Gregory Mankiw (1997) ang kakapusan bilang isang

pamayanan na may limitadong pinagkukunang-yaman na hindi kayang matugunan
ang lahat ng produkto at serbisyo na gusto at kailangan ng tao. Ang katulad nito
ayon sa kanya ay isang pamilya na hindi kayang ibigay sa bawat miyembro nito ang
lahat ng kanilang kailangan. Katulad ng isang pamayanan, ang pamilya ay hindi rin
maibibigay sa lahat ng tao ang lahat ng pangangailangan.
Sa pagharap sa suliraning pang-ekonomiya, mahalagang pag-isipan ang

opportunity cost ng gagawing desisyon. Alin sa mga pamimiliang produkto ang
gustong likhain? Para kanino ang mga ito? Alin ang higit na kailangan? Paano ito
lilikhain? Ano ang kabutihang maidudulot ng pagpili? Saang alternatibo higit na
makikinabang? Gaano kalaki ang halaga ng pakinabang? Gaano kalaki ang halaga
ng mawawalang oportunidad. Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga ng
bagay o nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon
(Case, Fair at Oster, 2012).
Sa paggawa ng desisyon, makatutulong ang pagkakaroon ng plano ng

produksiyon at masusing pag-aaral kung saan higit na makikinabang. Pagtuunan ng
pansin ang mga alternatibong produkto o serbisyo at timbangin ang kahalagahan
nito sa pang-araw-araw na pamumuhay. Kung magiging episyente ang plano ng
produksiyon at ilalagay ito sa graph, maaaring makalikha ng isang kurba katulad ng
inilalarawan sa Production Possibility Frontier (PPF). Ito ang paraan upang
mapamahalaan ang limitadong kalagayan ng pinagkukunang-yaman.
PRODUCTION POSSIBILITY FRONTIER
Ang Production Possibility Frontier o PPF ay isang modelo na nagpapakita

ng mga estratehiya sa paggamit ng mga salik upang makalikha ng mga produkto.
Nailarawan din sa pamamagitan nito ang konsepto ng choices, trade-off, opportunity
cost, at kakapusan. Mahalaga ito sa pagpapakita ng mga choice na mayroon ang
26
komunidad at ang limitasyon ng mga ito. Sa paggamit ng PPF, kailangang
isaalangalang ang mga hinuha na:
1. Mayroon lamang dalawang produktong maaaring likhain. Halimbawa,

pagkain at tela; at
2. Ang pamayanan ay may limitadong resources (fixed supply).
Ang pinakamataas na produksiyon ng ekonomiya ay ang hangganan ng

PPF. Sa mga hangganang ito ay maituturing na efficient ang produksiyon.
Kinakatawan ito ng choices sa plano A, B, C, D, E at F. Tingnan ang production
plan ng isang partikular na teknolohiya sa ibaba.
Option Pagkain Tela Maaaring malikha ang mga kumbinasyong
ito kung magagamit ang lahat ng
A 0 1000
resources. Kapag nagamit lahat, ang
B 100 950 produksiyon ay efficient.
C 200 850
D 300 650 0 unit ng pagkain at 1000 unit ng tela
E 400 400
200 unit ng pagkain at 850 unit ng tela
F 500 0
Kahit alin sa mga punto sa hangganan ng PPF ang gamitin ay masasabing
efficient ang produksiyon.
• Plano A, kung saan maaaring gamitin ang lahat ng salik ng produksiyon

upang makalikha ng 1000 units ng tela kaya walang magagawang
pagkain. Upang makalikha ng pagkain, mangangailangan ito ng salik ng
produksiyon na kukunin mula sa produksiyon ng tela; dahil dito,
mababawasan ang gagawing tela (trade-off). Magkakaroon lamang ng
pagbabago sa dami ng magagawa sa pagitan ng pinag-aaralang
produkto ayon sa magiging desisyon. Ito ay batay sa konsepto ng
Ceteris paribus – other things being equal o ang hinuha na walang
pagbabago maliban sa salik na pinag-aaralan (Balitao et, al. 2012). Ang
pamamaraang ito sa ekonomiks ay ginagamit upang maging mas simple
ang pagpapakita sa relasyon ng pinag-aaralan. Ang opportunity cost ng
paglikha ng 1000 units ng tela ay 0 unit ng pagkain. Ang opportunity cost
ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best alternative na handang
ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon.
(Case, Fair at Oster, 2012).
• Plano B, makalilikha ng 950 units ng tela at makagagawa ng 100 units ng
pagkain
• Plano C makalilikha ng 850 units ng tela at 200 units ng pagkain
• Plano D makalilikha ng 650 units ng tela at 300 units ng pagkain
• Plano E makalilikha ng 400 units ng tela at 400 units ng pagkain
27
• Plano F makalilikha ng 0 unit ng tela at 500 units ng pagkain
Maaaring tumaas ang produksiyon ng pagkain kapag nagpalit ng plano mula

A patungo sa F na magdudulot ng pagbaba sa produksiyon ng tela. Samantala,
tataas ang produksiyon ng tela kung magpapalit ng plano mula F patungo sa A.
Magdudulot ito ng pagbaba sa produksiyon ng pagkain (movement along the curve).
Nailalarawan ang trade-off sa pagpapalit ng plano ng produksiyon. Ang trade-off ay
ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay.
Nag-specialize sa
paglikha ng tela
Nag-specialize sa
paglikha ng pagkain
Ang punto na nasa labas ng kurba ay naglalarawan ng konseptong

infeasible na plano ng produksiyon. Ito ay magandang plano subalit hindi
makatotohanan. Sa mga hangganan ng PPF, ipinagpapalagay na lubos na nagamit
ang lahat ng salik ng produksiyon sa paglikha ng produkto. Gayumpaman, maaari
pa ring maisakatuparan ang infeasible na plano sa pamamagitan ng paggamit ng
angkop at makabagong teknolohiya, at paglinang sa kakayahan ng mga
manggagawa. Tingnan ang pigura sa susunod na pahina.
28
infeasible na punto
Hindi efficient na nagamit

ang mga resources
Samantala, kung hindi magagamit ang lahat ng salik ng produksiyon ay

masasabing hindi rin efficient ang paglikha ng produkto dahil hindi nagagamit lahat
ng salik na mayroon ang lipunan, ito ang inilalarawan ng punto na nasa loob ng
kurba. Maaaring magdulot ng suliraning pang-ekonomiya ang planong ito tulad ng
kawalan ng trabaho.
Sa bawat desisyon ay mahalagang isaisip ang pagtugon sa suliranin ng

kakapusan. Dahilan sa kakapusan, kailangan mamili ang tao, mamili at lumikha ng
naaayon sa kanyang pangangailangan at kagustuhan nang walang nasasayang at
nasisirang pinagkukunang-yaman.
Gawain 4: PRODUCTION PLAN
Suriin ang production plan sa ibaba. Iguhit ito sa graph at lagyan ng

interpretasyon at kongklusyon ang punto A, F, at C.
Mais Palay
Optio
(Libong (Libong
n
Sako) Sako)
A 0 15
B 1 14
C 2 12
D 3 9
E 4 5
29
F 5 0
PUNTO INTERPRETASYON KONGKLUSYON
Palatandaan ng Kakapusan
Ang kakapusan ang tuon ng pag-aaral ng ekonomiks. May limitasyon ang

pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng
tao. Dahil sa katotohanang ito, nararanasan ang kakapusan sa mga
pinagkukunangyaman.
Ang kagubatan halimbawa na isa sa mga likas na yaman, ay maaaring

maubos at magdulot ng pagkasira sa natural na sistema ng kalikasan, extinction ng
mga species ng halaman at hayop at pagkasira ng biodiversity. Bagaman maaaring
magsagawa ng reforestation, ang patuloy na paglaki ng populasyon na umaasa sa
produkto ng kagubatan ay mabilis ding lumalaki.
Samantala, bumababa rin ang bilang ng nahuhuling isda at iba pang lamang
dagat dahilan sa pagkasira ng mga coral reefs. Ang produktong agrikultural na
nakukuha mula sa lupa ay maaaring mabawasan dahilan sa pabago-bagong
panahon at umiinit na klima.
Ang yamang kapital (capital goods) tulad ng makinarya, gusali, at kagamitan

sa paglikha ng produkto ay naluluma, maaaring masira at may limitasyon din ang
maaaring malikha.
Maging ang oras ay hindi mapapahaba, mayroon lamang tayong 24 oras sa

isang araw. Sa loob ng oras na ito, hindi mo magagawa ang lahat ng bagay na nais
mo sapagkat kailangan mong magpahinga, matulog, at kumain. Ang panahong
lumipas ay hindi na muling maibabalik. Ang gamit ng pera ay may limitasyon din
sapagkat hindi nito mabibili ang lahat ng bagay.
Ang nararanasang limitasyon sa mga pinagkukunang-yaman at patuloy na

paglaki ng umaasang populasyon ay palatandaan na mayroong umiiral na
kakapusan.
30
Kakapusan bilang Suliraning Panlipunan
Walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao, samantalang

ang mga pinagkukunang-yaman ay kapos o may limitasyon. Dahilan sa kalagayang
ito, ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan.
Marapat na maunawaan ng bawat isa na sa paglipas na panahon, maaaring
maubos pa ang mga pinagkukunang-yaman kasabay ng patuloy na lumalaking
populasyong umaasa dito. Magiging dahilan ito ng malawakang kahirapan at
pagkakasakit ng mga mamamayan. Maaari din itong magdulot ng sigalot,
pagaaway-away, at kompetisyon. Upang mapamahalaan ang kakapusan, kailangan
ang matalinong pagdedesisyon at pagtutulungan habang isinasakatuparan ang
magkakaibang layunin sa ngalan ng katahimikan at kasaganaan sa buhay.
Kailangan din ang matalinong pagdedesisyon kung ano, paano, para kanino
at gaano karami ang dapat na magawang mga produkto. Kailangan ang
kasiguruhan na ang limitadong likas na yaman ay magagamit ng angkop sa
kinakailangan ng mamamayan.
Paraan upang Mapamahalaan ang Kakapusan
Upang mapamahalaan ang kakapusan natukoy na mahalagang suriin kung

ano ang produktong lilikhain, paano lilikhain, gaano karami at kung para kanino ang
mga lilikhaing produkto. Bunsod nito, inaasahan na ang sumusunod ay ilan sa mga
paraan na maaaring isagawa upang mapamahalaan ang suliranin sa kakapusan.
• Kailangan din ang angkop at makabagong teknolohiya upang

mapataas ang produksiyon,
• pagsasanay para sa mga manggagawa upang mapataas ang

kapasidad ng mga ito sa paglikha ng produkto at pagbibigay ng
kinakailangang serbisyo.
• Pagpapatupad ng mga programa na makapagpapabuti at
makakapagpalakas sa organisasyon, at mga institusyong
(institutional development) nakatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya,
at
• Pagpapatupad ng pamahalaan ng mga polisiya na nagbibigay
proteksyon sa mga pinagkukunang-yaman.
Sa pamamagitan ng mga ito ay maaaring lumipat sa kanan ang mga punto

sa production possibility frontier at makamit ang infeasible na produksiyon.
Samantala, habang nababawasan ang mga kinukuha mula sa mga yamang likas,
natutugunan naman ang mga pangangailangan at kagustuhan ng mga tao.
31
Sa mga nagmamalasakit sa kapaligiran (environmentalist), binuo nila ang
mga programang pangkonserbasyon. Layunin nito na mapreserba ang mainam na
kalagayan ng kapaligiran. Ayon kina Balitao, et. al (2012) kabilang sa mga
isinusulong ng mga programang pangkonserbasyon ang sumusunod:
1. Pagtatanim ng mga puno sa nakakalbong kagubatan at sa kalunsuran;

2. Pangangampanya upang ipagbawal ang paggamit ng mga kemikal at iba
pang bagay na nakalilikha ng polusyon;
3. Pagkordon o enclosure ng mga piling lugar na malala ang kaso ng ecological
imbalance (protected areas program); at
4. Pagbabantay sa kalagayan at pangangalaga sa mga nauubos na uri ng mga
hayop (endangered species).
Gawain 5: OPEN ENDED STORY
Lagyan ng maikling katapusan ang kuwento. Iugnay ang kuwento sa

suliraning panlipunan na nagaganap dahilan sa kakapusan. Tingnan ang rubrik sa
ibaba at gamitin itong batayan sa iyong pagsusulat.
1. Nagkaroon ng brownout sa Barangay Madilim dahilan sa walang mabiling

gasolina na ginagamit upang mapaandar ang mga planta ng koryente
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
____________________________________________________________ .
RUBRIK PARA SA OPEN ENDED STORY

10 8 6 4 2
32
Naipakita sa Naipakita sa
Naipakita sa Hindi Walang
mga detalye mga detalye
mga detalye ng naipakita sa kaugnayan
ng kuwento ng kuwento
kuwento kung mga detalye ang
kung bakit at kung bakit
bakit at paano ng kuwento kuwento sa
paano at paano
nagkakaroon kung bakit kakapusan
nagkakaroon nagkakaroon
ng suliraning at paano bilang
ng suliraning ng suliraning
panlipunan nagkakaroon suliraning
panlipunan panlipunan
dahil sa ng suliraning panlipunan
dahil sa dahil sa
kakapusan panlipunan
kakapusan kakapusan subalit dahil sa
na hindi na subalit ang
masyadong kakapusan
kailangan nagsusuri ay
malawak o
pa ng nangangai-
kulang. Ang
karagdagang langan pa ng
nagsusuri nito
impormasyon impormasyon
ay kailangan
upang ito upang itopa ng
ay lubusang ay lubos na
karagdagang
maunawaan maunawaan
impormasyon
upang lubos na
maunawaan
Gawain 6: CONSERVATION POSTER
Gumawa ng poster na nagpapakita ng konserbasyon sa mga yamang likas

at mga paraan kung paano mapapamahalaan ang kakapusan. Gamitin ang rubrik
bilang pamantayan ng iyong paggawa.
RUBRIK NG PAGMAMARKA
Napakagaling Magaling May kakulangan

Kriterya 3 2 1
Impormatibo Ang nabuong poster Ang nabuong poster Ang nabuong poster
ay nakapagbibigay ay nakapagbibigay ay kulang ang
ng kumpleto, wasto, ng wastong impormasyon tungkol
at mahalagang impormasyon sa konserbasyon ng
impormasyon tungkol sa yamang likas at kung
tungkol sa konserbasyon paano malalabanan
konserbasyon ng ng yamang likas ang kakapusan.
yamang likas at kung at kung paano
paano malalabanan malalabanan ang
ang kakapusan. kakapusan.
Malikhain Nagpakita ng Malikhain at May kakulangan ang
pagkamalikhain at magaling ang elemento ng disenyo
napakagaling na elemento ng ng poster.
disenyo ng poster. disenyo ng poster.
33
Gawain 7. KNOWLEDGE GAUGE
Ang gawaing ito ay katulad ng Gawain 3 na may layuning mataya ang iyong
kaalaman tungkol sa kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay, at
kung bakit itinuturing ang kakapusan na isang suliraning panlipunan. Ngayon naman
ay muli mong sasagutan ang tanong sa ibaba upang maipakita ang pag-unlad ng
iyong kaalaman.

REVISED NA KAALAMAN
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa epekto ng

kakapusan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao, ay maaari ka nang
pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa
mas malalim na pag-unawa sa kakapusan.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang

mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman tungkol sa kaugnayan ng
kakapusan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao. Kinakailangan ang
mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng kakapusan upang maihanda ang
iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
Gawain 8: RESOURCE MAPPING
Pangkatang Gawain: Sa gawaing ito ay inaasahang maipakita ng iyong

pangkat ang kondisyon ng inyong lokal na komunidad. Gumawa ng pisikal na mapa
ng pinakamalapit na komunidad sa paaralan. Mahalagang maipakita sa mapa ang
34
demograpiya (populasyon), laki, topograpiya tulad ng lupa, burol, talampas, ilog,
mga kalsada, kabahayan, gusali, negosyo, at iba pa. Matapos maiguhit ang mapa
ay gumuhit naman ng mga simbolo o bagay na naglalarawan sa mga lugar sa mapa
na mayroong kakapusan. Maglagay ng legend upang maunawaan ang inilagay na
mga simbolo.
Ang layunin ng gawaing ito ay magamit mo ang iyong kaalaman sa

pagsusuri ng mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad tulad ng
yamang likas, yamang tao, at yamang kapital. Gamitin ang rubrik na nasa susunod
na pahina bilang batayan sa pagsasagawa ng gawain.
RUBRIK SA RESOURCE MAPPING

4 3 2 1 0
Naipakita sa mga Naipakita sa Naipakita sa Hindi naipakita Walang
detalye mga detalye mga detalye ng sa mga detalye mapa na
ng mapa ang ng mapa ang mapa ang mga ng mapa ang nagawa.
mahahalagang mahahalagang impormasyon mahahalagang
impormasyon impormasyon tungkol sa impormasyon
tungkol sa paksa tungkol sa paksa subalit tungkol sa
at paksa subalit masyadong paksa o wala
nakapagpapataas ang nagsusuri malawak o itong kaugnayan
ito sa ay kulang. Ang sa paksa.
pagkakaunawa nangangailangan nagsusuri nito
ng mga pa ng ay kailangan pa
nagsusuri nito. impormasyon ng karagdagang
upang ito impormasyon
ay lubos na upang lubos na
maunawaan. maunawaan.
1. Ano ang mga palatandaan ng kakapusan na naitala mo sa iyong napiling

komunidad?
2. Bakit nararanasan ang kakapusan sa komunidad na napili mo? Ano ang
epekto nito?
3. Paano nakaaapekto sa iyo bilang mag-aaral ang kasalukuyang kondisyon ng
komunidad na iyong iginuhit?
35
Gawain 9: GAUGE POD
Ngayon ay muli mong sasagutan ang tanong na nasa susunod na pahina

tungkol sa paano maipakikita ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na
buhay, at kung bakit itinuturing ang kakapusan na isang suliraning panlipunan.
Inaasahan sa bahaging ito na wasto ang iyong mga kasagutan at handa ka nang ito
ay isabuhay.

FINAL KAALAMAN
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
MAHUSAY! Natapos mo na ang iyong mga gawain!
Inilahad sa araling ito ang mga konsepto, kahulugan, at palatandaan ng

kakapusan at ang kaugnayan nito sa iyong pang-araw–araw na pamumuhay. Ang
pinagkukunang-yaman ay limitado upang mapunan ang walang katapusang
pangangailangan at kagustuhan ng tao. Dahil dito, mahalagang magkaroon ng
kamalayan sa mga palatandaan ng kakapusan upang makalikha ng matalinong
desisyon sa episyenteng paggamit ng mga pinagkukunang-yaman. Ang kakapusan
ay isa ring suliraning panlipunan na maaaring magdulot ng pagliit sa produktibidad
ng mga pinagkukunang-yamang tulad ng lupa, paggawa, at kapital. Ang kakapusan
sa mga ito ay may relatibong epekto na nagdudulot ng pag-aaway, tunggalian,
kaguluhan, at hindi pagkakapantay-pantay.
Sa susunod na aralin naman ay tatalakayin ang mga pangangailangan at

kagustuhan ng tao at ang kaugnayan ng personal na pangangailangan sa suliranin
sa kakapusan. Inaasahang makabubuo ka ng sariling pamantayan ng iyong
pangangailangan batay sa isang herarkiya. Susuriin rin dito ang mga salik na
nakakaimpluwensya sa pangangailangan at kagustuhan ng tao.
36
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay ang kahulugan ng kakapusan at kung paano

ito nakaaapekto sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at
kasapi ng pamilya at lipunan. Ang kakapusan ay umiiral dahilan sa limitado ang
pinagkukunangyaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng
tao. Kaya mahalaga ang matalinong pagdedesisyon sapagkat hindi lahat ng nais at
gusto ng tao ay maaaring makamit.
Samantala, pag-aaralan mo sa araling ito ang mga konsepto ng

pangangailangan (needs) at kagustuhan (wants). Inaasahan na masusuri at
matataya mo ang iyong mga pamantayan sa pagbuo ng matalinong desisyon
tungkol sa iyong mga kagustuhan at pangangailangan.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makapagsusuri sa

kaibahan ng pangangailangan at kagustuhan bilang batayan sa pagbuo ng
matalinong pagdedesisyon, maipakita ang ugnayan ng personal na kagustuhan at
pangangailangan sa suliranin ng kakapusan, makapagsusuri sa herarkiya ng
pangangailangan, makabuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng pangangailangan
batay sa herarkiya ng pangangailangan, at makapagsuri sa mga salik na
nakakaimpluwensya sa pangangailangan at kagustuhan.
ARALIN 3:
PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman

tungkol sa pangangailangan at kagustuhan at kung paano makatutulong ang
kaalaman sa mga konseptong ito sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon.
Gawain 1: ILISTA NATIN
Maglista ng sampung bagay na mahalaga sa iyo bilang isang mag-aaral.

Isulat ito ng sunod-sunod ayon sa kahalagahan. Itala ang iyong sagot sa kahong
nasa ibaba.
Sampung bagay na mahalaga sa akin bilang isang mag-aaral.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
37
1. Anong bagay ang pinakamahalaga para sa iyo? Bakit?
2. Ano ang mga naging batayan mo sa ginawang listahan?
3. Pareho ba ang pagkakasunod-sunod ng iyong listahan sa listahan ng iyong
kamag-aral? Kung hindi, ano sa palagay mo ang dahilan ng pagkakaiba ng
mga ito?
Gawain 2: WHY OH WHY?
Suriin ang bawat aytem sa una at ikalawang kolum. Pagpasyahan kung ano
ang pipiliin mo sa Option A at B. Isulat sa ikatlong kolum ang iyong desisyon.
Option A Option B Dahilan
1. Magte-text Tatawag sa telepono
2. Maglalakad sa Sasakay sa pagpasok sa

pagpasok sa paaralan paaralan
3. Kakain ng Kanin Kakain ng Tinapay
4. Supot na plastic Supot na papel
5. Gagamit ng lapis Gagamit ng ballpen

1. Ano-ano ang naging batayan mo sa ginawang pagpili?

2. Maaari bang magbago ang iyong desisyon sa hinaharap? Bakit?
3. Magkapareho ba ang iyong sagot sa iyong mga kamag-aral? Ano sa palagay
mo ang dahilan ng pagkakaiba o pagkakatulad nito?

masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pangangailangan at kagustuhan.
Gawain 3: CROSSROADS
Sagutan ang tanong na nasa loob ng kahon na nasa susunod na pahina.

Isulat ang iyong sagot sa kahon ng INITIAL na kaalaman.
38
Paano makatutulong ang kaalaman sa konsepto ng pangangailangan at
kagustuhan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon?
INITIAL NA KAALAMAN
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

pangangailangan at kagustuhan, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na
bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng
pangangailangan at kagustuhan.
PAUNLARIN

paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo
ng impormasyon. Ang layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang
magaaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pangangailangan
at kagustuhan. Mula sa mga inihandang gawain at teksto, inaasahang
magagabayan ka upang masagot ang katanungan kung ano ang pagkakaiba
ng pangangailangan at kagustuhan, at kung ano ang kaugnayan nito sa
suliranin ng kakapusan. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain
na nasa susunod na pahina.
39
ANG PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN
Ang bawat tao ay may mga pangangailangan at kagustuhan. Ang

pangangailangan ay mga bagay na dapat mayroon ang tao sapagkat kailangan niya
nito sa kanyang pang-araw-araw na gawain. Ang pagkain, damit, at tirahan ay mga
batayang pangangailangan sapagkat hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga
ito.
Samantala, hindi sapat na may damit, tirahan, at pagkain lang ang tao.
Gusto niyang mabuhay nang marangal at maayos sa lipunan kaya siya ay
naghahangad ng mas mataas sa kanyang mga batayang pangangailangan.
Tinatawag na kagustuhan ang paghahangad na ito ng tao. Ang pagkakaroon ng
bahay sa isang sikat na pamayanan, pagkakaroon ng masasarap na pagkain araw-
araw, at pagsusuot ng mamahaling damit ay mga halimbawa ng kagustuhan.
Hinahangad ito ng mga tao sapagkat nagdudulot ito ng higit na kasiyahan.
Ayon kina McConnel, Brue, at Barbiero (2001) sa kanilang aklat na

Microeconomics,“Ang kagustuhan ng tao ay nagbabago at maaaring madagdagan
dahilan sa paglabas ng mga bagong produkto.” Ang kagustuhan ng tao sa isang
bagay ay magdudulot ng mas mataas na antas ng kagustuhan sa paglipas ng
panahon. Subalit sa maraming pagkakataon, ang kagustuhan ng isang tao ay
maaaring pangangailangan ng iba at ang pangangailangan mo ay kagustuhan
lamang para sa iba. Ang pagbili ng cellphone halimbawa, para sa isang negosyante
ay isang pangangailangan. Subalit para sa iba, ang cellphone ay maaaring
kagustuhan lamang.
Personal na kagustuhan at pangangailangan
Si Mat at Tam ay kambal, pareho silang pumapasok sa paaralan at gusto

nilang bumili ng bagong sapatos sa susunod na taon. Subalit binibigyan lamang sila
ng Php50 na baon araw-araw ng kanilang magulang. Upang matupad ang kaniyang
kagustuhan, si Mat ay gumigising nang maaga at naglalakad papunta sa paaralan.
Si Tam naman ay sumasakay upang hindi mahuli sa pagpasok. Naglalaro rin siya
ng video game tuwing tanghali at gumagastos ng halos Php30 ng kaniyang baon sa
araw-araw, samantalang si Mat ay iniipon ang kaniyang pera.
Natapos ang taong aralan, nadiskubre ni Tam na gumastos siya ng halos

Php4,000 para sa video game at pamasahe, kaunti lamang ang naipon niyang pera
pambili ng bagong sapatos. Samantalang si Mat ay may bago ng sapatos gamit ang
naipon at may natitira pa siyang pera para sa iba pa niyang pangangailangan.
Ang pagtugon sa personal na kagustuhan at pangangailangan ay

nakasalalay sa kung paano pamamahalaan ng tao ang kakapusang nararanasan
nila. Sa kaso nina Mat at Tam, mayroon lamang silang baon na Php50 araw-araw
40
at isang taon na pag-iipon. Kasabay nito ay kailangan din nilang gastusan ang pang-
araw-araw nilang pangangailangan sa pag-aaral.
Bagama’t may limitasyon sina Mat at Tam, ang kanilang kagustuhan ay
maaari pa ring makamit sa pamamagitan ng matalinong pamamahala ng kanilang
baon.
Gawain 4: KAILANGAN O KAGUSTUHAN
Isulat ang salitang GUSTO ko/kong/ng o KAILANGAN ko/kong/ng.
1. _________ pumunta sa partypumunta sa party.

2. _________ kumain ng prutas at gulay upang manatiling malakas ang aking
kumain ng prutas at gulay upang manatiling malakas ang aking
katawan.katawan
3. _________ magbubukas ng magbubukas ng savings accountsavings
account sa isang matatag na bangko sa isang matatag na bangko para sa
aking kinabukasan.para sa aking kinabukasan
4. _________ lumipat sa magandang bahay na may lumipat sa magandang
bahay na may aircon.aircon
5. _________ uminom ng tubig pagkatapos kumainuminom ng tubig
pagkatapos kumain.
6. _________ mamahaling relomamahaling relo.
7. _________ telebisyontelebisyon.
8. _________ kumain ng kumain ng pizza pie.pizza pie
9. _________ maglaro ng maglaro ng video game.video game
10. _________ magsuot ng maayos na damit.
1. Ano ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan?

2. Kailan nagiging pangangailangan ang isang kagustuhan? Bakit?
3. Ano ang pagkakaiba ng iyong sagot at ng iyong kamag-aral?
4. Maaari bang maging kagustuhan ang isang pangangailangan? Patunayan.
Teorya ng Pangangailangan ni Maslow
Bawat tao ay magkakaiba ang pangangailangan at kagustuhan. Sa “Theory

of Human Motivation” ni Abraham Harold Maslow (1908-1970), ipinanukala niya ang
teorya ng herarkiya ng pangangailangan. Ayon sa kanya, habang patuloy na
napupunan ng tao ang kanyang batayang pangangailangan, umuusbong ang mas
mataas na antas ng pangangailangan (higher needs).
41
Pangangailangang Pisyolohikal. Nakapaloob dito ang pangangailangan ng
tao sa pagkain, tubig, hangin, pagtulog, kasuotan, at tirahan. Kapag nagkulang ang
mga pangangailangan sa antas na ito ay maaaring magdulot ng sakit o humantong
sa pagkamatay.
Pangangailangan ng Seguridad at Kaligtasan. Magkakaroon ng

pangangailangang ito kapag natugunan na ang naunang pangangailangan.
Kabilang dito ang kasiguruhan sa hanapbuhay, kaligtasan mula sa karahasan,
katiyakang moral at pisyolohikal, seguridad sa pamilya, at seguridad sa kalusugan.
Pangangailangang Panlipunan. Kabilang dito ang pangangailangan na
magkaroon ng kaibigan, kasintahan, pamilya at ng anak, at pakikilahok sa mga
gawaing sibiko. Kailangan ng tao na makipag-ugnayan sa kanyang kapwa at
makisalamuha sapagkat mayroon siyang pangangailangan na hindi niya kayang
tugunan na mag-isa. Maaaring magdulot ng kalungkutan at pagkaligalig ang
sinumang hindi makatutugon sa pangangailangang ito.
Pagkamit ng Respeto sa Sarili at Respeto ng Ibang tao. Kailangan ng tao

na maramdaman ang kanyang halaga sa lahat ng pagkakataon. Ang respeto ng
ibang tao at tiwala sa sarili ay nagpapataas ng kanyang dignidad bilang tao. Ang
mga kakulangan sa antas na ito ay maaaring magdulot sa kanya ng mababang
moralidad at tiwala sa sarili na maaaring nagmula sa pagkapahiya, pagkabigo, at
pagkatalo.
Kaganapan ng Pagkatao. Ito ang pinakamataas na antas ng

pangangailangan ng tao. Sinabi ni Maslow na ang taong nakarating sa antas na ito
ay nagbibigay ng mas mataas na pagtingin sa kasagutan sa halip na katanungan.
Hindi siya natatakot mag-isa at gumawa kasama ang ibang tao. Ang mga taong
nasa ganitong kalagayan ay hindi mapagkunwari at totoo sa kanyang sarili. May
kababaang loob at may respeto sa ibang tao.
Ipinapaliwanag sa teorya ni Maslow na nasa susunod na pahina na walang

katapusan ang kagustuhan ng tao. Ang pagkakaroon ng pangangailangan ay
nakabatay sa matagumpay na pagtuon sa mga naunang antas ng pangangailangan.
Kung kaya, nararapat lamang na ilagay at iayos ang pangangailangan ng tao ayon
sa kahalagahan nito.
Makikita sa pigura sa kaliwa ng pyramid ang mga positibong katangian na

maaaring makakamit ng indibidwal sa kanyang pag-akyat sa susunod na antas ng
kanyang pangangailangan. Nasa kanang bahagi naman nito ang maaaring
negatibong epekto sa pagkabigo ng tao na makaakyat sa susunod na antas.
42
Malikhain, interesadong malunasan
ang suliranin, mapagpahalagang sa
buhay, malapit na ugnayan sa ibang KAGANAPAN Kalungkutan, depresyon
NG PAGKATAO
tao
PAGKAKAMIT NG Pagkabigo, kawalan o

Tiwala sa sarili, tagumpay,
RESPETO SA SARILI mababang tiwala sa sarili,
respeto
AT RESPETO NG
pag-iisa
IBANG TAO
Pakikipagkaibigan, Pagiging makasarili,

PANGANGAILANGANG
pagkakaroon ng pamilya, PANLIPUNAN pagkaingit
pakikipagkapwa
Seguridad sa Kabalisahan,
katawan, pamilya, kawalang
SEGURIDAD AT KALIGTASAN
kalusugan, katiyakan,
trabaho, ari-arian mahinang
Katakawan,
Pagkain, tubig, pagkagutom,
pagtulog, PISYOLOHIKAL pagkakasakit
pahinga panghihina
ng katawan
Teorya ng Pangagailangan ayon Kay Maslow
Gawain 5: BAITANG-BAITANG
Isulat sa bawat baitang ng pyramid ang mga batayan ng pangangailangan ng

tao batay sa teorya ni Abraham Harold Maslow. Lagyan rin ang mga ito ng mga
halimbawa. Sa ikalimang baitang ay ilagay ang pangalan ng kilalang tao sa iyong
komunidad na sa palagay mo ay nakaabot sa antas na ito.
43
1. Ano ang mga pangangailangan ng tao ayon kay Abraham Maslow?

2. Puwede bang makarating ang tao sa ikalawa, ikatlo hanggang sa ikalimang
baitang na hindi dumadaan sa una? Bakit?
3. Paano mo mararating ang pinakamataas na baitang? Ano ang dapat mong
gawin upang marating ito?
Mga Salik na Nakaiimpluwensya sa Pangangailangan at Kagustuhan
Edad. Ang pangangailangan at kagustuhan ay nagbabago ayon sa edad ng tao.

Ang mga kabataan ay nasisiyahang kumain basta’t naaayon ito sa kanyang
panlasa. Ngunit sa pagtanda ng tao, kailangan na niyang piliin ang kanyang
maaaring kainin upang manatiling malusog ang pangangatawan.
Antas ng Edukasyon. Ang pangangailangan ng tao ay may pagkakaiba rin batay

sa antas ng pinag-aralan. Ang taong may mataas na pinag-aralan ay karaniwang
mas malaki ang posibilidad na maging mas mapanuri sa kanyang pangangailangan
at kagustuhan.
Katayuan sa lipunan. Ang katayuan ng tao sa kanyang pamayanan at

pinagtatrabahuhan ay nakakaapekto rin sa kanyang pangangailangan at
kagustuhan. Maaaring ang taong nasa mataas na posisyon sa kanyang trabaho ay
maghangad ng sasakyan sapagkat malaki ang maitutulong nito upang lalong siyang
maging produktibo sa kanyang mga obligasyon at gawain.
44
Panlasa. Isa pa sa mga salik na nakapagpapabago sa mga pangangailangan ay
ang panlasa. Ang panlasa sa istilo ng pananamit at gupit ng buhok ng mga
kabataan ay ibang-iba sa istilo ng mga nakatatanda.
Kita. Malaki ang kinalaman ng kita sa pagtugon ng tao sa kanyang
pangangailangan at kagustuhan. Kapag maliit ang kita ng tao, malimit na
nagkakasya na lamang siya sa mga pangunahing pangangailangan tulad ng
pagkain, damit, at pagkakaroon ng bahay. Samantala, naghahangad ng malalaki at
modernong bahay ang mga taong may malaking kita. Kung mas malaki ang kita
mas madalas na malaki rin ang konsumo, hindi lamang sa pagkain kundi sa mga
bagay na itinuturing na kagustuhan.
Kapaligiran at klima. Ang kapaligirang pisikal ay nakaaapekto sa pangangailangan

ng tao. Kung malapit sa dagat ang isang lugar, kalimitan ng hanapbuhay ng mga tao
rito ay pangingisda, kaya malaki ang pangangailangan sa mga produktong
pangisda. Kung malamig naman ang lugar ay maaaring maghangad ang tao ng mga
produktong makatutulong upang malabanan ang matinding lamig, tulad ng heater.
Samantalang electric fan, aircondition unit at iba na mga kahalintulad nito ang
pangangailangan sa lugar na may mainit na klima.
Gawain 6: PASS MUNA
Ipagpalagay na miyembro ka ng isang pamilyang binubuo ng limang

miyembro. Nasa ibaba ang listahan ng mga dapat pagkagastusan at maaari ninyong
ikonsumo sa buwang ito. Ang iyong tatay lang ang may trabaho at may kabuuang
kita na Php10,000 sa isang buwan. Lagyan ng tsek (/) ang inyong dapat
pagkagastusan, at (x) kung hindi. Isulat ang dahilan kung bakit (x) ang iyong sagot.
HALAGA BAWAT
MAAARING PAGKAGASTUSAN
BUWAN (Php)
______ 1. Koryente 1,000
______ 2. tubig 500
______ 3. pagbili ng paboritong junkfood 150
______ 4. video game 100
______ 5. upa sa bahay 2,500
______ 6. pamamasyal at pagbisita sa mga kaibigan 500
______ 7. pagkain ng pamilya 5,000
______ 8. panonood ng paborito mong palabas sa sinehan 180
______ 9. pamasahe at baon mo, ni tatay, kuya, at ate 2,200
_____ 10. cable/internet 900
Mga dahilan kung bakit (x) ang sagot.
___________________________________________________________________
45
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
1. Sa iyong ginawang pagdedesisyon, magkano ang kabuuang halaga na

maaari mong magastos o matipid?
2. Ano-ano ang naging batayan mo sa pagdedesisyon? Bakit?
3. Bilang mag-aaral, paano mo maiuugnay ang personal mong kagustuhan at
pangangailangan sa suliranin ng kakapusan.
Gawain 7: ANG AKING PAMANTAYAN SA PAGPILI NG PANGANGAILANGAN
Bumuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa

mga herarkiya ng pangangailangan. Ilahad ang iyong pamantayan sa pamamagitan
ng isang sanaysay. Isulat din kung paano mo makakamit ang kaganapan ng iyong
pagkatao.
1. Paano mo maisasakatuparan ang iyong pamantayan?

2. Sa iyong palagay, nasaan ka sa mga baitang na ito? Bakit?
Matapos ang lahat ng mga gawain sa LINANGIN, isaayos ang paunang

kaalaman sa kahulugan ng pangangailangan at kagustuhan at ang kaugnayan nito
sa iyong buhay. Sagutin muli ang tanong sa box sa ibaba. Isulat ang iyong sagot sa
kahon ng REVISED.
46
REVISED NA KAALAMAN
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_____________________
PAGNILAYAN

aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa pangangailangan at kagustuhan.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa pangangailangan at
kagustuhan upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga
natutuhan.
Gawain 9: ANG BAYAN KO
Magsagawa ng obserbasyon sa iyong lokal na komunidad at tingnan kung

ano-ano ang magagandang katangian nito. Gumawa ng editoryal na nagpapakita ng
katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad at ilarawan sa iyong editoryal
kung ano-ano ang pangangailangan nito batay sa komposisyon ng populasyon.
RUBRIK PARA SA ANG BAYAN KO

KRITERY 4 3 2 1
A
47
Ang nabuong Ang nabuong
editoryal ay editoryal ay Ang nabuong
Ang nabuong
nakapagbiga kulang sa editoryal ay
editoryal ay
y ng wastong kailangang hindi
nakapagbigay
impormasyo impormasyon organisado at
ng wasto at
n tungkol sa tungkol sa kulang sa
napakahalagan
IMPOR- katangian at katangian at kailangang
g impormasyon
MATIBO kasalukuyan kasalukuyang impormasyon
tungkol sa
g kondisyon kondisyon ng tungkol sa
katangian at
ng komunidad. katangian at
kasalukuyang
komunidad. kasalukuyang
kondisyon ng
kondisyon ng
komunidad.
komunidad.
Napakagaling Magaling Hindi maayos

ng ang ang pagkakaga-
pagkakagawa pagkakagaw May kakulangan wa ng editoryal.
MALIKHAI ng editoryal. a ng ang
N editoryal. pagkakagawa
ng editoryal.
Ang nabuong Ang nabuong Ang ilang bahagi Marami sa mga

editoryal ay editoryal ay ng nabuong bahagi ng
nagpakita ng nagpakita ng editoryal ay nabuong
makatotohanan pangyayari nagpakita ng editoryal ay
g pangyayari tungkol sa hindi nagpakita ng
tungkol sa katangian at makatotohanan hindi
katangian at kasalukuyan g pangyayari makatotohanan
KATOTO-
kasalukuyang g kondisyon tungkol sa g pangyayari
HANAN
kondisyon ng ng katangian at tungkol sa
komunidad na komunidad kasalukuyang katangian at
sinuri. na sinuri. kondisyon ng kasalukuyang
komunidad na kondisyon ng
sinuri. komunidad na
sinuri.
1. Ano-ano ang mga katangian ng iyong lokal na komunidad? Bakit?

2. Sa iyong palagay, ano ang maaari pang gawin upang lubos na
mapakinabangan ang magagandang katangian ng iyong lokal na
komunidad?
48
Gawain 10: PARA SA KINABUKASAN
Gumawa ng isang open letter tungkol sa mga pangangailangan at

kagustuhan ng iyong lokal na komunidad. Isulat ang “Para sa kinabukasan at sa
aking bayan _________________” bilang panimula ng iyong open letter. Isulat sa
pamuhatang bahagi ng liham kung para kanino ito.
Matapos ang mga pagwawasto, sagutan ang ikatlong bahagi ng

CROSSROADS na nasa susunod na pahina. Sa gawaing ito ay dapat na
maipahayag mo na ang iyong pagkakaunawa sa mga araling iyong pinag-aralan.
Inaasahan sa bahaging ito na alam mo na ang kahalagahan ng pangangailagan at
kagustuhan bilang batayan ng matalino at maunlad na pamumuhay. Isulat ang iyong
sagot sa box ng FINAL.

FINAL NA KAALAMAN
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
Ang pangangailangan ay mga bagay na dapat mayroon ang isang tao para
mabuhay, samantalang kagustuhan ang paghahangad ng higit pa sa mga ito. Ang
49
kagustuhan ay maaaring maganap at magdulot ng kaginhawahan sa tao kung pag-
iisipan at pag-aaralan ang mga ito. Ang pagkain, damit, at tirahan ay mga batayang
pangangailangan sapagkat hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito. Ang
edad, edukasyon, panlasa, kita, at hanap-buhay ng tao ay ilan lamang sa mga salik
na nakapagpapabago sa mga pangangailangan. Ayon sa teorya ni Maslow, habang
patuloy na natutugunan ng tao ang kanilang pangangailangan ay nagkakaroon siya
ng mas mataas na hangarin hanggang matamo niya ang inaasahang kaganapan ng
kanyang pagkatao.
Inilahad sa ikatlong aralin ang pagkakaiba ng pangangailangan at

kagustuhan at ang kaugnayan nito sa personal na kagustuhan. Ang
pangangailangan ay mga bagay na dapat ay mayroon ang tao para mabuhay, at
ang kagustuhan ay paghahangad ng mga bagay na higit pa sa batayang
pangangailangan. Sa pagbuo ng desisyon sa pagkonsumo, mahalagang isaalang-
alang ang pangangailangan batay sa isang herarkiya. Sinuri rin ang mga salik na
nakakaapekto sa mga pangangailangan ng tao.
Ang susunod na aralin ay tatalakay sa alokasyon. Ito ang naglalarawan
kung paano tinutugunan ng tao ang kaniyang suliranin sa kakapusan. Ang mga
suliranin sa pangangailangan at kagustuhan ng tao sa paglipas ng panahon ay
nagbabago, ang mga salik na nakakaapekto sa kaniyang desisyon ay
nagbabago rin. Wala itong katapusan at masalimuot o kumplikado. Ano kaya
ang solusyon para dito?
PANIMULA
Isang katotohanan na dapat nating tanggapin na walang hanggan ang

kagustuhan at pangangailangan ng tao sa harap ng kakapusan ng mga
pinagkukunangyaman. Isa ito sa mga pangunahing dahilan kung bakit pinag-aaralan
natin ngayon ang ekonomiks. Ang mekanismo ng pamamahagi ng mga
pinagkukunang-yaman, produkto, at serbisyo ay tinatawag na alokasyon.
Kailangang isaalang-alang natin ang paggamit at paglinang ng lahat ng

pinagkukunang-yaman ng bansa upang makamit ng tao ang pinakamataas na antas
ng kasiyahan at kapakinabangan mula rito. Nararapat na ito ay bigyang-pansin dahil
sa katotohanang may kakapusan ang mga pinagkukunang-yaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri sa

kaugnayan ng alokasyon sa kakapusan, pangangailangan, at kagustuhan,
mapahahalagahan ang paggawa ng tamang desisyon upang matugunan ang
pangangailangan, at makapagsusuri ng mekanismo ng alokasyon sa iba’t ibang
sistemang pang–ekonomiya bilang sagot sa kakapusan.
50
ARALIN 4:
ALOKASYON
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay lilinang sa iyong kaalaman

tungkol sa alokasyon at kung bakit kailangan ng mekanismo sa alokasyon ng
pinagkukunang-yaman sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya.
Gawain 1: FOUR PICS ONE WORD
Suriin ang apat na larawan upang mabuo ang hinahanap na salita.
S Q A L K O
O N Y I A B
Pamprosesong tanong:
1. Alin sa mga larawan ang nagturo sa iyo sa tamang sagot?

2. Sa iyong palagay, ano ang ibig sabihin ng salitang nabuo?
Gawain 2: SISTEMA IKAMO?
Piliin sa mga hanay ng salita sa ibaba ang angkop na kataga sa bawat

larawan. Isulat ito sa kahon sa ilalim ng bawat larawan.
51
Tradisyonal na Ekonomiya Mixed Economy
Command Economy Market Economy
1. Ano ang iyong naging batayan sa pagpili ng sagot?

2. Sa iyong palagay, ano ang ibig sabihin ng sistemang pang-ekonomiya?
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang entrance at exit slip upang

inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa alokasyon.
Gawain 3: ENTRANCE AT EXIT SLIP
Punan ng matapat na sagot ang dalawang kahon sa ilalim ng entrance slip.

Ang exit slip ay sasagutan lamang pagkatapos ng aralin.
52
ENTRANCE SLIP EXIT SLIP
Ang alam ko tungkol sa alokasyon Ang natutuhan ko tungkol sa

ay ... alokasyon ay ...
Ang palagay ko tungkol sa alokasyon

ay ...

alokasyon, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit
mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto nito.
PAUNLARIN

impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo
bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa
alokasyon. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at
teksto upang masagot ang katanungan kung bakit kailangan ng mekanismo
ng alokasyon ng pinagkukunang-yaman sa ilalim ng iba’t ibang sistemang
pang-ekonomiya? Halina’t umpisahan mo na muli ang iyong pag-aaral.
KAUGNAYAN NG ALOKASYON SA KAKAPUSAN, PANGANGAILANGAN AT

KAGUSTUHAN
Itinuturing na pangunahing suliraning pangkabuhayan ang kakapusan. Sa

katunayan, pinag-aaralan ang ekonomiks dahil may kakapusan ang karamihan sa
mga pinagkukunang-yaman. Sabi nga ni John Watson Howe, “There isn’t enough to
go around.” Ito ang kasabihang sumasalamin sa suliranin ng kakapusan. Ito rin ay
naglalahad ng katotohanang limitado ang mga pinagkukunang-yaman kung kaya’t
kailangang gumawa ng tamang desisyon kung paano gagamitin nang mahusay ang
53
mga ito at upang matugunan ang nagtutunggaliang pangangailangan at kagustuhan
ng tao.
Ang mekanismo ng pamamahagi ng pinagkukunang-yaman, produkto, at

serbisyo ay tinatawag na alokasyon. Ang alokasyon ay isang paraan upang maayos
na maipamahagi at magamit ang lahat ng pinagkukunang-yaman ng bansa. Ito rin
ang paraan upang ang lipunan ay makaagapay sa suliraning dulot ng kakapusan.
Kailangang isaalang-alang ang paggamit at paglinang ng lahat ng

pinagkukunang-yaman ng bansa upang makamit ng tao ang pinakamataas na antas
ng kasiyahan at kapakinabangan mula rito. Nararapat itong bigyang-pansin dahil
sa katotohanang may kakapusan ang mga pinagkukunang-yaman. Ang
mapanagutang paggamit nito ang titiyak na may magagamit pang pinagkukunang-
yaman ang susunod na henerasyon.
Upang matiyak na efficient at maayos ang alokasyon ng mga
pinagkukunangyaman, dapat itong sumagot sa apat na pangunahing katanungang
pang-ekonomiko:
1. Ano-anong mga produkto at serbisyo ang gagawin?

Hindi makagagawa ang lipunan ng produktong kailangan ng tao ayon sa
dami at uri na gusto ng lahat. Bahagi ito ng suliranin ng kakapusan. Ang desisyon
kung anong produkto at serbisyo ang gagawin ay nakasalalay sa pangangailangan
ng tao.
2. Paano gagawin ang naturang produkto at serbisyo?

Kung paano isasakatuparan ang pagbuo ng produkto at serbisyo ay
nakasalalay kung anong input ang gagamitin. Marami ring mga paraan na maaaring
gamitin kung papaano isasakatuparan ang produksiyon. Maaaring gumamit ng
teknolohiya o tradisyonal na paraan ng paggawa upang mabuo ang output.
3. Para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo?

Ang makikinabang sa pagbuo ng produkto o serbisyo ang nagsisilbing
motibasyon sa pagpapatuloy ng produksiyon. Ang makikinabang sa produkto o
serbisyo ay kung sino ang nangangailangan at may kakayahang makamit ito.
Maaaring nasa loob o labas ng bansa ang gagamit ng gagawing produkto at
serbisyo.
4. Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo?

Kailangang malaman ang laki ng pangangailangan ng ekonomiya upang
makapagdesisyon kung gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo. Ang
potensiyal na makabuo ng produkto at serbisyo ay nakabatay sa gagamiting input.
54
Gawain 4: TANONG AT SAGOT
Punan ang kahon sa kaliwa ng apat na pangunahing katanungang

pangekonomiko batay sa mga ibinigay na halimbawa sa kanang bahagi nito.
» Palay, mais, kotse o computer
» Tradisyonal na paraan o paggamit ng

teknolohiya.
» Mamamayan sa loob o labas ng bansa
» 500 kilo ng bigas o 200 metrong tela

Ang Sistemang Pang-ekonomiya
Ang sistemang pang-ekonomiya ay tumutukoy sa isang institusyonal na

kaayusan at paraan upang maisaayos ang paraan ng produksiyon, pagmamay-ari,
at paglinang ng pinagkukunang-yaman at pamamahala ng gawaing pang-
ekonomiko ng isang lipunan. Mithiin ng bawat sistemang pang-ekonomiya na
makaagapay ang lipunan sa mga suliranin ng kakapusan at kung paano
episyenteng magagamit ang mga pinagkukunang-yaman ng bansa.
Bawat lipunan ay may sinusunod na sistemang pang-ekonomiya upang
matugunan ang mga suliraning nakapaloob sa produksiyon at alokasyon ng mga
produkto at serbisyo. Maaalala na ang sistemang pang-ekonomiya ay sumasagot
sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko. Una, ano-anong mga
produkto at serbisyo ang gagawin? Pangalawa, papaano gagawin ang naturang
produkto at serbisyo? Pangatlo, para kanino gagawin ang mga produkto at
serbisyo? Panghuli, gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo?
Alokasyon sa Iba’t Ibang Sistemang Ekonomiya
Ang sumusunod ay ang iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya na umiiral sa

daigdig:
Tradisyonal na Ekonomiya
Ang unang anyo ng sistemang pang-ekonomiya ay ang tradisyonal na

ekonomiya. Ang kasagutan sa pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay
nakabatay sa tradisyon, kultura, at paniniwala. Ang tanong na ano ang lilikhaing
produkto ay hindi mahirap sagutin sapagkat ang pangangailangan ng tao ay umiikot
lamang sa pangunahing pangangailangan tulad ng damit, pagkain, at tirahan.
Maging ang suliranin kung paano lilikha ng produkto ay simple lamang na
tinutugunan dahil ang paraan ng produksiyon ay batay sa sinaunang pamamaraan
na itinuro ng matatanda sa pangkat. Sa tradisyonal na ekonomiya, bagama’t
walang tiyak na batas ukol sa alokasyon, may maliwanag na pagkakaunawa ang
55
mga tao sa paraan nito. Ang anumang produkto na kanilang malilikha ay
ipamamahagi ayon sa kanilang pangangailangan at kung sino ang dapat gumamit.
Market Economy
Sa market economy, ang kasagutan sa pangunahing katanungang

pangekonomiko ay ginagabayan ng mekanismo ng malayang pamilihan. Sa
ganitong sistema, ang bawat kalahok – konsyumer at prodyuser, ay kumikilos
alinsunod sa kanilang pansariling interes na makakuha ng malaking pakinabang.
Ang mga nasa lakas-paggawa ay maaaring makapamili ng kanilang nais na
papasukang trabaho. Ang pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay sinasagot
ng puwersa ng pamilihan. Ang market economy ay nagpapahintulot sa pribadong
pagmamay-ari ng kapital, pakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng presyo, at
pangangasiwa ng mga gawain.
Presyo ang pangunahing nagtatakda kung gaano karami ang bibilhin ng mga
mamimili at kung gaano rin karami ang malilikhang produkto at serbisyo ng mga
prodyuser. Sa kabuuan, ang dami ng produkto na nais ibenta ng mga prodyuser ay
may katumbas na dami ng produkto na nais bilhin ng mga mamimimili. Sa madaling
sabi, presyo ang nagsisilbing pambalanse sa interaksiyon ng konsyumer at
prodyuser sa loob ng pamilihan.
Samantala, ang tungkulin naman ng pamahalaan ay ang pagbibigay ng
proteksiyon sa kapakanan ng mga pag-aaring pampribado, kabilang ang mga batas
na mangangalaga sa karapatan, ari-arian, at kontrata na pinapasukan ng mga
pribadong indibidwal.
Command Economy
Sa command economy, ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong

kontrol at regulasyon ng pamahalaan. Ang pagkontrol ay alinsunod sa isang
planong nauukol sa pagsusulong ng ekonomiya na pinangangasiwaan mismo ng
sentralisadong ahensiya (central planning agencies).
Katunayan, ang pagpapasya sa proseso ng mga gawaing pang-ekonomiya

ay sentralisado o nasa kamay ng pamahalaan lamang. Tinutukoy rin ang mga
gagamiting pinagkukunang-yaman sa paglikha ng mga kapital. Samantala,
madaling nalalaman ang distribusyon ng kita sa lipunan sa pamamagitan ng
pagtatakda ng pasahod para sa iba’t ibang uri ng hanapbuhay. Ang kita naman sa
mga lupang sakahan ay maaaring matukoy sa pamamagitan ng pagtatakda sa
halaga ng mga produktong nagmumula rito.
Ang mga patakaran sa command economy ay ipinatupad sa dating Soviet

Union. Sa kasalukuyan, nananatiling may ganitong sistemang pang-ekonomiya ang
Cuba at North Korea.
56
Mixed Economy
Ang mixed economy ay isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng

market economy at command economy. Walang maituturing na isang kahulugan
ang mixed economy. Ito ay kinapapalooban ng magkaugnay na katangian ng
dalawang sistema tulad ng malayang pakikilahok sa mga gawaing pangkabuhayan
na pinahihintulutan ng pamahalaan at pagkontrol ng pamahalaan sa ilang gawaing
pangkabuhayan. Ang salitang mixed economy ay nalikha upang tukuyin ang isang
sistemang nabuo at may mga katangian na bunga ng pagsasanib o kombinasyon ng
command at market economy. Hinahayaan dito ang malayang pagkilos ng pamilihan
subalit maaaring manghimasok o makialam ang pamahalaan sa mga usaping
nauukol sa pangangalaga ng kalikasan, katarungang panlipunan, at pagmamay-ari
ng estado. May pribadong pagmamay-ari sa mga salik ng produksiyon,
imprastraktura, at mga organisasyon. Ang sistemang mixed economy ay
nagpapahintulot din na makagawa ng mga pribadong pagpapasya ang mga
kompanya at indibidwal. Gayumpaman, ito ay hindi nangangahulugang ganap na
awtonomiya para sa kanila sapagkat ang karamihan sa mga desisyong ito ay
ginagabayan ng pamahalaan.
Halaw:
Balitao, B., Cervantes, M., Nolasco, L., Ong, J., Ponsaran, J., Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City:
Vibal Publishing House.
Gawain 5: DATA RETRIEVAL CHART
Magsaliksik ukol sa mga bansang sumailalim sa mga sistemang

pangekonomiya na nasa kaliwang bahagi ng tsart. Magbigay ng tatlo hanggang
limang bansa at isulat ito sa kanang bahagi ng tsart.
SISTEMANG PANG-EKONOMIYA MGA BANSA

Tradisyunal na Ekonomiya
Market Economy
Command Economy
Mixed Economy
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa alokasyon, maaari

ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili
para sa mas malalim na pag-unawa ng konseptong ito.
57
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang mag-

aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa alokasyon. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng alokasyon upang maihanda
ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
Gawain 6: REPLEKSIYON
Ngayon ay maaari mo nang itala ang lahat ng bagay at impormasyon na

iyong natutuhan sa aralin. Ilagay o isulat sa isang buong papel at ipunin sa inyong
portfolio ang naging kasagutan para mabasa ng guro at mabigyan ng grado.
ANG AKING NATUTUHAN SA ARALIN
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Gawain 7: DIALOGUE BOX
Punan ng tamang sagot ang usapan ng dalawang tauhan sa bawat kahon.
58
Ano ba ang Paano mo
Ano ba ang katangian Paano mo ilalarawan
katangian ilalarawan
ng tradisyonal na ang market
ng tradisyonal ang market
ekonomiya? economy?
na ekonomiya? economy?
Sa command Bakit kaya

economy , sino ito tinawag
ang nagpaplano na mixed
ng ekonomiya? economy ?
1. Batay sa usapan ng mga tauhan, anong sistemang pang-ekonomiya ang

umiiral sa Pilipinas?
59
2. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataong pumili ng sistemang pang-
ekonomiya na paiiralin sa ating bansa, anong sistema ang iyong pipiliin?
Bakit?
Gawain 8: ENTRANCE AT EXIT SLIP
Punan ng matapat na sagot ang exit slip. Sa pagkakataong ito ay

inaasahang masasagot mo nang wasto ang gawain.
ENTRANCE SLIP EXIT SLIP
Ang alam ko tungkol sa alokasyon Ang natutuhan ko tungkol sa

ay ... alokasyon ay ...
Ang palagay ko tungkol sa

alokasyon ay ...
Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng alokasyon sa ilalim ng iba’t

ibang sistemang pang-ekonomiya. Upang matiyak na efficient at maayos ang
alokasyon ng mga pinagkukunang-yaman, dapat itong sumasagot sa apat na
pangunahing katanungang pang-ekonomiko:
1. Ano-anong mga produkto at serbisyo ang gagawin?

2. Papaano gagawin ang naturang produkto at serbisyo?
3. Para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo?
4. Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo?
Ang susunod na aralin ay tatalakay sa konsepto ng pagkonsumo.
60
PANIMULA
Sa araling ito ay mauunawaan mo ang konsepto ng pagkonsumo.

Inaasahang masusuri at matataya mo ang iyong mga pamantayan sa pagbuo ng
matalinong desisyon tungo sa pagiging matalinong konsyumer.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagpapaliliwanag ng

konsepto ng pagkonsumo, makapagsusuri ng mga salik na nakaaapekto sa
pagkonsumo, makapagpapamalas ng talino sa pagkonsumo sa pamamagitan ng
paggamit ng pamantayan sa pamimili, makapagtatanggol ng mga karapatan, at
magagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili.
ARALIN 5
PAGKONSUMO
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay lilinang sa iyong kaalaman tungkol sa

alokasyon at kung bakit mahalagang maitaguyod ang mga karapatan at
magampanan ang katungkulan ng bawat konsyumer tungo sa isang matatag
na ekonomiya.
Gawain 1: PAGBILHAN PO!
Ipagpalagay na mayroon kang Php500.00 at may pagkakataon kang bumili

ng iba’t ibang pagkain. Alin sa mga pagkain sa ibaba ang iyong bibilhin?
61
Pamprosesong mga Tanong:
1. Ano-anong mga pagkain ang iyong bibilhin?

2. Ano ang iyong naging batayan sa pinili mong pagkain?
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal

na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pagkonsumo.
Gawain 2: WQF DIAGRAM
Bigyang-pansin ang paksa sa pagbuo ng WQF Diagram na makikita sa

susunod na pahina. Itala sa kahong W (words) ang mga salitang may kaugnayan sa
pagkonsumo. Sa kahong Q (questions), bumuo ng tatlo hanggang limang tanong na
nais mong masagot tungkol sa pagkonsumo. Sa bilog na F (facts) isulat ang iyong
mga bagong natutuhan tungkol sa paksa. Sasagutan lamang ang bahaging F (facts)
pagkatapos ng aralin. Lahat ng kasagutan ay tatanggapin ng iyong guro at
hahayaan kayong magbigay ng sariling kaalaman tungkol sa paksa. Iwawasto ang
iyong mga kasagutan sa huling bahagi ng aralin, ang PAGNILAYAN.
PAGKONSUMO
F W Q
_______________ _______________
_______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________
_______________ _______________ _______________
_______________ _______________
_______________ _______________
_______________
Matapos mong maisaayos ang iyong mga paunang

kaalaman tungkol sa pagkonsumo, ihanda ang iyong
sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang
konsepto ng pagkonsumo.
62
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol

sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan
mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay
matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto
tungkol sa pagkonsumo. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang
gawain at teksto na masagot kung bakit mahalagang maitaguyod ang mga
karapatan at magampanan ang katungkulan ng bawat konsyumer tungo sa
isang matatag na ekonomiya? Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng
gawaing nasa ibaba.
KAHULUGAN NG PAGKONSUMO
Sinasabing ang lahat ng tao ay konsyumer. Ang pagkonsumo ay bahagi ng

buhay ng tao simula nang kaniyang pagsilang sa mundo. Simula sa gatas, gamot,
bitamina, lampin, bakuna, at marami pang iba ay mga bagay na kaniyang
kinokonsumo. Habang patuloy na nabubuhay ang tao ay patuloy pa rin siya sa
pagkonsumo. Ang pagbili ng produkto at serbisyo ay nangangahulugan ng
pagtatamo sa kapakinabangan mula rito bilang tugon sa pangangailangan at
kagustuhan ng tao. Ang napakaraming pangangailangan at kagustuhan ng tao ang
dahilan kung bakit may pagkonsumo. Ayon nga kay Adam Smith sa kaniyang aklat
na An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, ang
pangunahing layunin ng produksiyon ay ang pagkonsumo ng mga tao.
Mga Salik na Nakakaapekto sa Pagkonsumo
May iba’t ibang salik na nakaaapekto sa pagkonsumo ng isang tao. Ang

pagkakaiba-iba ng kanilang katangian ang dahilan kung bakit nagkakaiba-iba ang
paraan at dahilan ng kanilang pagkonsumo. Sa ibaba ay mababasa ang ilan sa
mga salik na nakakaapekto sa pagkonsumo ng isang tao.
Pagbabago ng presyo – may pagkakataon na nagiging motibasyon ang

presyo ng produkto o serbisyo sa pagkonsumo ng isang tao. Kalimitan, mas mataas
ang pagkonsumo kung mababa ang presyo samantalang mababa ang pagkonsumo
kapag mataas ang presyo. Kadalasan, mas tinatangkilik ng mga mamimili ang
produkto o serbisyo kapag mura dahil mas marami silang mabibili. Samantala,
kaunti naman ang kanilang binibili kung mataas ang presyo nito.
63
Kita - nagdidikta sa paraan ng pagkonsumo ng isang tao. Ayon kay John
Maynard Keynes, isang ekonomistang British, sa kanyang aklat na The General
Theory of Employment, Interest, and Money na inilathala noong 1936, malaki ang
kaugnayan ng kita ng tao sa kanyang pagkonsumo. Ayon sa kaniya, habang
lumalaki ang kita ng tao ay lumalaki rin ang kaniyang kakayahan na kumonsumo ng
mga produkto at serbisyo.Sa kabilang banda, ang pagbaba ng kita ay
nangangahulugan ng pagbaba ng kakayahang kumonsumo. Kaya naman,
mapapansin na mas maraming pinamimili ang mga taong may malalaking kita kung
ihahambing sa mga taong may mababang kita lamang.
Mga Inaasahan - ang mga inaasahang mangyayari sa hinaharap ay

nakaaapekto sa pagkonsumo sa kasalukuyan. Halimbawa, kung inaasahan ng mga
tao na magkakaroon ng kakulangan sa supply ng produkto dahil sa kalamidad,
tataas ang pagkonsumo nito sa kasalukuyang panahon bilang paghahanda sa
pangangailangan sa hinaharap. Gayundin naman kapag may banta ng kaguluhan
sa isang lugar o may inaasahang pagkakagastusan sa hinaharap. Ang mga tao ay
pinipilit na huwag munang gastusin ang salapi at binabawasan ang pagkonsumo
upang mapaghandaan ang mangyayari sa mga susunod na araw o panahon. Kung
positibo o maganda naman ang pananaw sa hinaharap, maaga pa sa inaasahan ay
tumataas na ang pagkonsumo kahit hindi pa natatanggap ang inaasahang salapi
tulad ng pagtanggap ng bonus at iba pang insentibo.
Pagkakautang – kapag maraming utang na dapat bayaran ang isang tao,

maaaring maglaan siya ng bahagi ng kaniyang salapi upang ipambayad dito. Ito ay
magdudulot ng pagbaba sa kaniyang pagkonsumo dahil nabawasan ang kaniyang
kakayahan na makabili ng produkto o serbisyo.Tataas naman ang kakayahan
niyang kumonsumo kapag kaunti na lamang ang binabayaran niyang utang.
Demonstration Effect – madaling maimpluwensiyahan ang tao ng mga

anunsiyo sa radyo, telebisyon, pahayagan, at maging sa internet at iba pang social
media. Ginagaya ng mga tao ang kanilang nakikita, naririnig, at napapanood sa
iba’t ibang uri ng media kaya naman tumataas ang pagkonsumo dahil sa nasabing
salik. Ang mga taong hindi naman naiimpluwensiyahan ng nabanggit ay may
mababang pagkonsumo lalo na sa mga bagay na uso at napapanahon lamang.
Ang Matalinong Mamimili
Bahagi na ng buhay ng tao bilang konsyumer ang bumili at gumamit ng mga

produkto at serbisyong ipinagbibili sa pamilihan. Sa pagbili ng mga produkto at
serbisyo, ano-ano ang mga isinasaalang-alang mo? Bumibili ka ba ng produkto dahil
mayroon nito ang iyong kaklase? O bumibili ka dahil ang produkto ay sale kahit hindi
mo naman kailangan? Binibigyan mo ba ng pansin ang kapakinabangan at
kasiyahang nakakamit mo sa pagbili ng mga produkto at serbisyo? Anuman ang
iyong dahilan sa pagbili ng mga produkto o serbisyo, kailangan mong isaalang-alang
64
ang value for money. Basahin mo ang teksto upang magkaroon ka ng gabay at
sapat na kaalaman upang maging matalino sa pamimili.
Mga Pamantayan sa Pamimili
Nais ng lahat na maging matalinong mamimili dahil ibig sabihin nito ay

nasusulit natin ang bawat sentimong ating ginagastos para sa bawat produkto. Ang
sumusunod ay ilan sa mga pamantayan sa pamimili:
1. Mapanuri
Sinusuri ang produktong bibilhin. Tinitingnan ang sangkap, presyo,

timbang, pagkakagawa, at iba pa. Kung may pagkakataon pa, inihahambing ang
mga produkto sa isa’t isa upang makapagdesisyon nang mas mabuti at mapili
ang produktong sulit sa ibabayad.
2. May Alternatibo o Pamalit
May mga panahon na walang sapat na pera ang mamimili upang bilhin
ang produktong dati nang binibili. Maaari ding nagbago na ang kalidad ng
produktong dati nang binibili. Ang matalinong pamimili, sa ganitong
pagkakataon, ay marunong humanap ng pamalit o panghalili na makatutugon din
sa pangangailangang tinutugunan ng produktong dating binibili.
3. Hindi Nagpapadaya
May mga pagkakataon na ang mamimili ay mapapatapat sa isang tindero

o tinderang may hindi magandang hangarin. Ang matalinong mamimili ay laging
handa, alerto, at mapagmasid sa mga maling gawain lalo na sa pagsusukli at
paggamit ng timbangan.
4. Makatwiran
Lahat ng konsyumer ay nakararanas ng kakulangan sa salapi o

limitadong badyet. Kaya sa pagpili ng isang produkto ay isinasaalang-alang ang
presyo at kalidad nito. Isinasaisip din ang kasiyahan na matatamo sa pagbili at
paggamit ng produkto pati na rin kung gaano katindi ang pangangailangan dito.
Makatwiran ang konsyumer kapag inuuna ang mga bagay na mahalaga
kompara sa mga luho lamang.
5. Sumusunod sa Badyet
Ito ay kaugnay ng pagiging makatwiran ng matalinong konsyumer.

Tinitimbang niya ang mga bagay-bagay ayon sa kanyang badyet. Hindi siya
nagpapadala sa popularidad ng produkto na may mataas na presyo upang
65
matiyak na magiging sapat ang kaniyang salapi sa kaniyang mga
pangangailangan.
6. Hindi nagpapanic-buying
Ang artipisyal na kakulangan na bunga ng pagtatago ng mga produkto

(hoarding) ng mga nagtitinda upang mapataas ang presyo ay hindi
ikinababahala ng isang matalinong konsyumer dahil alam niyang ang
pagpapanic-buying ay lalo lamang magpapalala ng sitwasyon.
7. Hindi Nagpapadala sa Anunsiyo
Ang pag-endorso ng produkto ng mga artista ay hindi nakapagpapabago

sa pagkonsumo ng isang matalinong konsyumer. Ang kalidad ng produkto ang
tinitingnan at hindi ang paraan ng pag-aanunsiyo na ginamit.
Batas na Nangangalaga sa Kapakanan ng mga Mamimili
Nakatakda sa Republic Act 7394 (Consumer Act of the Philippines) ang

kalipunan ng mga patakarang nagbibigay ng proteksiyon at nangangalaga sa interes
ng mga mamimili. Isinusulong din ng batas na ito ang kagalingang dapat makamit
ng lahat ng mamimili. Itinatadhana ng batas na ito ang mga pamantayang dapat
sundin sa pagsasagawa at operasyon ng mga negosyo at industriya. Ang
sumusunod ang binibigyang-pansin ng batas na ito:
a. Kaligtasan at proteksiyon ng mga mamimili laban sa panganib sa kalusugan

at kaligtasan.
b. Proteksiyon laban sa mapanlinlang at hindi makatarungang gawaing may
kaugnayan sa operasyon ng mga negosyo at industriya.
c. Pagkakataong madinig ang reklamo at hinaing ng mga mamimili.
d. Representasyon ng kinatawan ng mga samahan ng mamimili sa
pagbalangkas at pagbuo ng mga patakarang pangkabuhayan at panlipunan.
WALONG KARAPATAN NG MAMIMILI
Ang Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and

Industry) ay naglabas ng walong karapatan ng mga mamimili upang maging gabay
sa kanilang transaksiyon sa pamilihan.
1. Karapatan sa mga pangunahing pangangailangan
May karapatan sa sapat na pagkain, pananamit, masisilungan,

pangangalagang pangkalusugan, edukasyon at kalinisan upang mabuhay.
66
2. Karapatan sa Kaligtasan
May karapatang bigyan ng katiyakang ligtas at mapangangalagaan ka

laban sa pangangalakal ng mga panindang makasasama o mapanganib sa
iyong kalusugan.
3. Karapatan sa Patalastasan
May karapatang mapangalagaan laban sa mapanlinlang, madaya at

mapanligaw na patalastas, mga etiketa at iba pang hindi wasto at hindi matapat
na gawain. Ito ay kailangang malaman ng mga mamimili upang maiwasan ang
pagsasamantala ng iba.
4. Karapatang Pumili
May karapatang pumili ng iba’t ibang produkto at paglilingkod sa

halagang kaya mo. Kung ito ay monopolisado ng pribadong kompanya man,
dapat na magkaroon ka ng katiyakan sa kasiya-siyang uri at halaga ng produkto
nila.
5. Karapatang Dinggin
May karapatang makatiyak na ang kapakanan ng mamimili ay lubusang

isaalang-alang sa paggawa at pagpapatupad ng anumang patakaran ng
pamahalaan.
6. Karapatang Bayaran at Tumbasan sa Ano mang Kapinsalaan
May karapatang bayaran at tumbasan sa ano mang kapinsalaan na

nagbuhat sa produkto na binili mo. May karapatan kang mabayaran sa ano
mang kasinungalingan o mababang uri ng paninda o paglilingkod na ibibigay o
ipinagbibili kahit na ito ay sa pagkakamali, kapabayaan o masamang hangarin.
Dapat na magkaroon ka ng walang bayad na tulong sa pagtatanggol sa
hukuman o nang pag-aayos sa paghahabol.
7. Karapatan sa Pagtuturo Tungkol sa Pagiging Matalinong Mamimili
May karapatan sa consumer education, nagtatanong at nagtatanggol sa

iyong karapatan. Ito ay nagtataglay ng karapatan sa katalinuhan at kaalaman na
kinakailangan upang makagawa ng hakbanging makatutulong sa mga desisyong
pangmamimili.
8. Karapatan sa Isang Malinis na Kapaligiran

May karapatan sa kalayaan, pagkakapantay-pantay at sapat na mga
kalagayan sa buhay na nagbibigay pahintulot sa isang marangal at maayos na
67
pagkatao at ikaw ay may malaking pananagutan na pangalagaan at pagbutihin
ang iyong kapaligiran para sa kalusugan at kinabukasan ng ating saling lahi.
LIMANG PANANAGUTAN NG MGA MAMIMILI
Ang Kagawaran ng Kalakalan at Industriya ay nagpalaganap rin ng limang

pananagutan ng mga mamimili. Ang sumusunod ay ang mga pananagutang
binabanggit:
1. Mapanuring Kamalayan - ang tungkuling maging listo at mausisa tungkol sa

kung ano ang gamit, halaga, at kalidad ng mga paninda at paglilingkod na ating
ginagamit.
2. Pagkilos - ang tungkuling maipahayag ang ating sarili at kumilos upang

makatiyak sa makatarungang pakikitungo. Kung tayo’y mananatili sa
pagwawalang-bahala, patuloy tayong pagsasamantalahan ng mga
mandarayang mangangalakal.
3. Pagmamalasakit na Panlipunan - ang tungkuling alamin kung ano ang

ibubunga ng ating pagkonsumo ng mga kalakal at serbisyo sa ibang
mamamayan, lalonglalo na ang pangkat ng maliliit o walang kapangyarihan,
maging ito ay sa lokal, pambansa, o pandaigdig na komunidad.
4. Kamalayan sa Kapaligiran - ang tungkuling mabatid ang kahihinatnan ng ating

kapaligiran bunga ng hindi wastong pagkonsumo. Kailangang pangalagaan
natin ang ating likas na kayamanan para sa ating kinabukasan.
5. Pagkakaisa-ang tungkuling magtatag ng samahang mamimili upang magkaroon

ng lakas at kapangyarihang maitaguyod at mapangalagaan ang ating
kapakanan.
CONSUMER PROTECTION AGENCIES
Ang sumusunod ay mga ahensiya ng pamahalaan na tumutulong upang

maisulong ang kapakanan ng mga mamimili:
Bureau of Food and Drugs (BFAD) - hinggil sa hinaluan/pinagbabawal/maling

etiketa ng gamot, pagkain, pabango, at make-up.
City/Provincial/MunicipalTreasurer - hinggil sa timbang at sukat, madayang

(tampered) timbangan at mapanlinlang na pagsukat.
Department of Trade and Industry (DTI) - hinggil sa paglabag sa batas ng

kalakalan at industriya-maling etiketa ng mga produkto, madaya at mapanlinlang
na gawain ng mga mangangalakal.
68
Energy Regulatory Commission(ERC) - reklamo laban sa pagbebenta ng
diwastong sukat o timbang ng mga gasolinahan at mga mangangalakal ng
“Liquified Petroleum Gas.”
Environmental Management Bureau (DENR-EMB) - namamahala sa

pangangalaga sa kapaligiran (polusyon-halimbawa ay pagsalaula sa hangin at
tubig).
Fertilizer and Pesticide Authority (FPA) - hinggil sa hinaluan/pinagbabawal/maling
etiketa ng pamatay-insekto at pamatay-salot.
Housing & Land Use Regulatory Board (HLURB) - nangangalaga sa mga bumibili
ng bahay at lupa pati na rin ang mga subdibisyon.
Insurance Commission - hinggil sa hindi pagbabayad ng kabayaran ng seguro
Philippine Overseas Employment Administration (POEA) - reklamo laban sa

illegal recruitment activities.
Professional Regulatory Commission (PRC) - hinggil sa mga hindi matapat na

pagsasagawa ng propesyon kabilang na ang mga accountant, doctor, engineer,
atbp.
Securities & Exchange Commission (SEC) - hinggil sa paglabag sa binagong

Securities Act tulad ng pyramiding na gawain.
Halaw mula sa Leaflet ng Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry) at Bureau of Trade Regulation
and Consumer Protection
Ngayon ay muli nating sasagutan ang WQF Diagram na nasa susunod na pahina.
Itala sa kahong W (words) ang mga salitang may kaugnayan sa pagkonsumo. Sa
kahong Q (questions), ay muling bumuo ng tatlo hanggang limang tanong na nais
mong masagot tungkol sa pagkonsumo. Sa bilog na F (facts), isulat ang iyong mga
bagong natutuhan tungkol sa paksa.
PAGKONSUMO
W Q F
_______________ _______________
_______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________
69
_______________ _______________ _______________
_______________ _______________
_______________ _______________
_______________ _______________
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa pagkonsumo,

maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang mga
iyong sarili para samas malalim na pag-unawa ng konseptong ito.
PAGNILAYAN

aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa pagkonsumo. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa pagkonsumo upang maihanda ang iyong
sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
Gawain 4: MATALINO AKONG KONSYUMER
Ngayong alam mo na ang mga katangian ng isang matalinong konsyumer,

suriin mo naman ang iyong sarili bilang isang konsyumer. Mahalagang sagutin mo
sa susunod na pahina ang tsart ng buong katapatan upang magsilbi itong gabay sa
pagpapaunlad ng iyong katangian bilang konsyumer.
Markahan ang iyong sarili bilang konsyumer. Lagyan ng tsek () ang bawat
pamilang:
3 – di-gaanong
1 – napakatalino matalino
2 – matalino 4 – mahina
4 3 2 1
1. Madaling maniwala sa anunsiyo
2. Mapagmasid
3. Alam kung ano ang gagawin sa oras
na makabili ng depektibong
produkto
4. Mahilig tumawad
5. Matipid
6. Alam ang karapatan at pananagutan
70
7. May listahan ng bibilhin
8. Mabilis magdesisyon
9. Sumusunod sa badyet
10. Mahilig sa mura ngunit de kalidad
na bilihin
Halaw mula sa Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.) Project EASE: Araling Panlipunan IV. DECS. Pasig City.
1. Kung may mga sagot kang 3 at 4 sa tsart sa bawat isang katangian, ano-ano
ang mga dapat mong gawin upang mabago ang mga katangiang ito?
2. Kung may mga sagot kang 1 at 2 sa tsart, ano ang epekto sa iyo ng mga
katangian mong iyon? Bakit?
Gawain 5: LIGHTS, CAMERA, ACTION!
Gumawa ng dula-dulaan na magpapakita ng sumusunod na tema:

(Maaaring ang gawaing ito ay pauna nang ibinigay ng inyong guro upang
mapaghandaan ang dula-dulaan).
Unang Pangkat – Katangian ng Matalinong Mamimili

Ikalawang Pangkat – Mga Karapatan ng Mamimili
Ikatlong Pangkat – Mga Tungkulin ng Mamimili
Gagamitin ang rubrik sa ibaba sa pagbibigay ng marka sa dula-dulaan:

Maayos at malinaw ang 5 puntos
Iskrip
pagkakasunod-sunod ng mga ideya (pinakamataas)
Presentation 5 puntos
Nagpapakita ng pagkamalikhain
(Pagpapalabas) (pinakamataas)
Characters 5 puntos
Makatotohanang pagganap
(Tauhan) (pinakamataas)
Theme 5 puntos
May kaisahan at organisado ang diwa
(Paksa) (pinakamataas)
Relevance Maaaring gamitin ang sitwasyon sa 5 puntos
(Kaangkupan) pang-araw-araw na pamumuhay. (pinakamataas)
Para sa unang pangkat:

• Ano-anong katangian ng matalinong konsyumer ang ipinakita ng unang
pangkat?
• Bakit kailangang magtanong-tanong muna ng presyo at lugar kung saan
dapat mamili ng mga produkto o serbisyo?
71
Para sa ikalawang pangkat:
• Ano-anong karapatan ng mga konsyumer ang ipinakita ng ikalawang
pangkat?
• Bakit kailangang malaman natin ang ating mga karapatan bilang mga
konsyumer?
• Ano sa tingin mo ang karapatan ng konsyumer ang madalas na hindi
napapahalagahan? Magbigay ng mga sitwasyon.
Para sa ikatlong pangkat:

• Ano-ano ang tungkulin ng konsyumer ang ipinakita ng pangatlong
pangkat?
• Ano-ano ang kahalagahan ng paghingi ng resibo sa mga produkto at
serbisyong binili?
• Bakit kailangang umiwas sa pagbili ng mga produktong hindi kumpleto
ang label na nakasulat sa pakete, halimbawa manufacturer, expiry date,
at ingredients?
Gawain 6: KARAPATAN MO, IPAGLABAN MO!
Ipagpalagay na ikaw ay nakabili o nakagamit ng produkto o serbisyo na

binabanggit sa ibaba. Gumawa ng kaukulang letter of complaint na ipararating sa
kinauukulang ahensiya ng pamahalaan. Mamili lang ng isang sitwasyon.
1. Depektibong cellphone
2. Lipstick na naging sanhi ng pamamaga ng iyong labi
3. Double dead na karne ng baboy
4. Maling timbang ng asukal
5. Serbisyong hair rebonding na naging sanhi ng pagkasunog ng iyong buhok
Gawain 7: BABALIK KA RIN
Ngayon ay maaari mo nang balikan ang unang gawain sa aralin upang maitala ang
lahat ng bagay at impormasyon na iyong natutuhan. Ilagay o isulat ito sa isang
buong papel at ipunin sa iyong portfolio ang naging kasagutan para mabasa ng guro
at mabigyan ng grado.
72
Mga paksang Mga paksang
malinaw na kailangan pa ng
natutuhan karagdagang
paliwanag
Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng pagkonsumo kabilang ang

mga karapatan at pananagutan ng isang konsyumer. Upang maitaguyod ang
kagalingan ng mga konsyumer, ang pamahalaan ay nagtatag ng mga ahensiya
na tutulong at gagabay para isulong ang kanilang kapakanan. Ang susunod na
aralin ay tatalakay sa konsepto ng produksiyon.
PANIMULA
Sa ating pang-araw-araw na buhay, kaakibat ng ating pagkonsumo ay ang

produksiyon upang matugunan ang ating mga pangangailangan at kagustuhan.
Ngunit, naitanong mo na ba sa iyong sarili kung papaano nabuo ang mga produkto
at serbisyo? Kung Kung ano ang mga sangkap na kinakailangan upang ito ay
mabuo?
Upang masagot ang katanungan sa itaas, tatalakayin sa aralin na ito. Upang

masagot ang katanungan sa itaas, tatalakayin sa aralin na ito ang mga salik ng
produksiyon at implikasyon nito sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay. Ang
proseso sa paglikha ng mga produkto at serbisyo ay tinatawag na produksiyon.
Sa pagtahak sa landas ng kaalaman, ikaw ay haharap sa mga tekstong

magbibigay-kabatiran at mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong interes at
magdudulot sa iyo ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito inaasahang ikaw ay makapagpapaliwanag sa

kahulugan ng produksiyon, mapahahalagahan ang mga salik at implikasyon nito sa
pang araw-araw na pamumuhay.
73
ARALIN 6 PRODUKSIYON
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa

produksiyon at kung gaano kahalaga ang produksiyon at mga salik nito sa pang-
araw-araw na pamumuhay.
Gawain 1: INPUT OUTPUT
Isulat sa loob ng kahon ng input ang mga bagay na kailangan upang mabuo
ang produktong makikita sa output na nasa susunod na pahina.
74
Output
Input
1.
11
2.
3.
4.
5.
6.
Output
Input
1.
21
2.
3.
4.
5.
6.
Output
Input
31 1.
2.
3.
4.
5.
6.
1. Nahirapan ka ba sa pag-iisip ng mga input o sangkap na kailangan para sa

output? Bakit?
2. Sa iyong palagay, ano ang ugnayan ng mga sangkap na nasa kahon ng
input at ang larawan na nasa kahon ng output?
3. Ano ang katawagan sa proseso na nag-uugnay sa kahon ng input at sa
kahon ng output?
Gawin 2: TRAIN MAP
Ayusin ang mga larawan ayon sa pagkakasunod-sunod ng pagkakabuo ng

produkto. Ilagay ang bilang ng larawan sa mga kahon sa ibaba.
75
1. Sa iyong palagay, paano nagkakaugnay-ugnay ang mga larawan?

2. Ano ang naging batayan mo sa pagsasaayos ng larawan?
3. Ano ang tawag sa prosesong naganap mula sa una hanggang sa ikaapat na
larawan?

masukat ang iyong nalalaman tungkol sa produksiyon.
Gawain 3: IRF Chart
Ano ang naging karanasan mo sa pagsagot sa mga naunang gawain?

Paunang gawain pa lamang ang iyong sinagutan, sa mga susunod na gawain ay
76
inaasahang matutuklasan mo ang mga tamang kasagutan. Pagkatapos ng mga
gawain ay maaari mong balikan at itama ang iyong sagot.
Magpatuloy ka. Sagutin ang IRF Chart. Isulat mo sa hanay ng I – initial ang
kasagutan sa tanong na ano ang produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang
implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay? Ang dalawang natitirang
hanay ay sasagutan mo sa mga susunod na bahagi ng pag-aaral mo sa paksa.
IRF Chart
I- nitial Answer
R- evised Answer
F- inal Answer
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol

sa produksiyon, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ang konsepto ng produksiyon.
PAUNLARIN

impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan
mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa
produksiyon. Mula sa mga inihandang gawain at teksto, inaasahang
magagabayan ka upang masagot kung gaano kahalaga ang produksiyon at
mga salik nito sa pang-araw-araw na pamumuhay. Halina’t umpisahan mo
sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina.
KAHULUGAN NG PRODUKSIYON
Hindi lahat ng bagay sa kapaligiran ay maaaring ikonsumo agad ng tao.

Minsan kailangan pang idaan sa proseso ang isang bagay upang maging higit na
mapakinabangan. Halimbawa, ang kahoy o troso ay maaaring gamiting panggatong
upang mapakinabangan. Ngunit, maaari din itong gamitin upang makabuo ng mesa.
Ang produksiyon ay proseso ng pagpapalit anyo ng produkto sa pamamagitan ng
pagsasama-sama ng mga salik upang makabuo ng output.
77
Ang mga salik na ginamit sa pagbuo ng produkto ay tinatawag na input. Sa
atin halimbawa, ang output ay ang mesa at silya. Ang mga input ay ang mga bagay
na kinailangan upang mabuo ang produkto. Ang mga input na kahoy, makinarya,
kagamitan, at manggagawa na ginamit sa pagbubuo ng produktong mesa o silya ay
mga salik ng produksiyon.
Mga Salik ng Produksiyon
lupa paggawa
Produksiyon
kapital entrepreneurship
Nagiging posible ang produksiyon sa pagsasama-sama ng mga salik (factors

of production) tulad ng lupa, paggawa, kapital, at entrepreurship. Suriin ang
kahalagahan ng sumusunod na salik at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na
pamumuhay.
Lupa bilang Salik ng Produksyon
Sa ekonomiks, ang lupa ay hindi lamang tumutukoy sa tinataniman ng mga

magsasaka o pinagtatayuan ng bahay. Kasama rin dito ang lahat ng yamang likas
sa ibabaw at ilalim nito, pati ang mga yamang-tubig, yamang-mineral, at yamang-
gubat. Hindi tulad ng ibang salik, ang lupa ay may naiibang katangian sapagkat ito
ay fixed o takda ang bilang. Samakatuwid, ang wastong paggamit ng lupa ay
mahalaga. Malaki man o maliit ang sukat nito, kailangang tiyakin ang pagkakaroon
ng produktibong paggamit.
Lakas-Paggawa bilang Salik ng Produksiyon
Ang mga likas na yaman at mga hilaw na sangkap ay hindi magiging

kapakipakinabang kung hindi gagamitin at gagawing produkto. Nangangahulugan ito
na kailangan ang mga manggagawa sa transpormasyon ng mga hilaw na
materyales sa pagbuo ng tapos na produkto o serbisyo. Ang lakas-paggawa ay
tumutukoy sa kakayahan ng tao sa produksyon ng kalakal o serbisyo. May
dalawang uri ang lakaspaggawa: ang mga manggagawang may kakayahang mental
o silang mga tinatawag na may white-collar job. Mas ginagamit ng manggagawang
78
may kakayahang mental ang kanilang isip kaysa sa lakas ng katawan sa paggawa.
Halimbawa ng mga ito ay ang mga doktor, abogado, inhinyero, at iba pa. Ang
katawagang white collar ay unang ipinakilala ni Upton Sinclair, isang Amerikanong
manunulat noong 1919.
Ang isa pang uri ng lakas-paggawa ay ang mga manggagawang may

kakayahang pisikal o silang mga tinaguriang may blue collar job. Mas ginagamit
naman nila ang lakas ng katawan kaysa sa isip sa paggawa. Halimbawa nito ang
mga karpintero, drayber, magsasaka, at iba pa. Sahod o suweldo ang tawag sa
pakinabang ng manggagawa sa ipinagkaloob na paglilingkod. Ang mga
manggagawa ay may malaking ginagampanan sa ating pang-araw-araw na
pamumuhay sapagkat ang kanilang paggawa ng produkto at serbisyo ang
tumutustos sa ating pangangailangan.
Kapital bilang Salik ng Produksiyon
Ang kapital ay tumutukoy sa kalakal na nakalilikha ng iba pang produkto.

Mas magiging mabilis ang paggawa kung may mga makinarya o kasangkapang
gagamitin ang mga manggagawa. Ang mga kagamitang ito na gawa ng tao ay
ginagamit sa paglikha ng panibagong kalakal ay isang halimbawa ng kapital. Ang
kapital ay maaari ding iugnay sa salapi at imprastruktura tulad ng mga gusali,
kalsada, tulay pati na ang mga sasakyan.
Ang pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa ay hindi lamang nakadepende

sa lupa at lakas-paggawa. Ayon sa artikulo ni Edward F. Denison na may pamagat
na “The Contribution of Capital to Economic Growth” (1962), ang kapital ay isa sa
mga salik sa pagtamo ng pagsulong ng isang bansa. Sa makabagong ekonomiya,
nangangailangan ang mga bansa na mangalap ng malaking kapital upang
makamtan ang pagsulong. Ang kabayaran sa paggamit ng kapital sa proseso ng
produksiyon ay tinatawag na interes.
Entrepreneurship bilang Salik ng Produksiyon
Itinuturing na pang-apat na salik ng produksiyon ang entrepreneurship. Ito ay

tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang tao na magsimula ng isang
negosyo. Ang entrepreneur ang tagapag-ugnay ng naunang mga salik ng
produksiyon upang makabuo ng produkto at serbisyo. Siya rin ang nag-oorganisa,
nagkokontrol at nakikipagsapalaran sa mga desisyon sa mga bagay na
makaaapekto sa produksiyon. Taglay ng isang entrepreneur ang pag-iisip na
maging malikhain, puno ng inobasyon at handa sa pagbabago. Ayon kay Joseph
Schumpeter, isang ekonomista ng ika-20 siglo, napakahalaga ng inobasyon para sa
isang entrepreneur. Ipinaliwanag niya na ang inobasyon o patuloy na pagbabago ng
entrepreneur sa kaniyang produkto at serbisyo ay susi sa pagtamo ng pagsulong ng
isang bansa.
79
Maliban sa pagiging magaling na innovator tulad ng paggamit ng
makabagong pamamaraan at estilo sa paggawa ng produkto at pagkakaloob ng
serbisyo, ang sumusunod ay ilan sa mga katangian na dapat taglayin upang maging
matagumpay na entrepreneur:
1. Kakayahan sa pangangasiwa ng negosyo.

2. Matalas na pakiramdam hinggil sa pagbabago sa pamilihan.
3. May lakas ng loob na humarap at makipagsapalaran sa kahihinatnan ng
negosyo.
Ang tubo o profit ay tumutukoy sa kita ng isang entrepreneur. Ito ay kita ng

entrepreneur matapos magtagumpay sa pakikipagsapalaran sa negosyo.
Sinasabing hindi nakatitiyak ang entrepreneur sa kaniyang tubo dahil hindi pa niya
alam ang kahihinatnan ng kaniyang pagnenegosyo.
Ang produksiyon ang tumutugon sa ating pangangailangan. Kung walang

produksiyon ay wala rin tayong produkto at serbisyo na ikokonsumo. Ang mga salik
na lupa, paggawa, kapital, at entrepreneurship ay may malaking bahaging
ginagampanan sa prosesong ito. Kapag ang mga salik na ito ay nag-ugnay-ugnay,
ito ay magdudulot ng mga produkto at serbisyo na tutugon sa ating pang-araw-araw
na pangangailangan.
Gawain 4: CONCEPT MAPPING
Punan ng angkop na salik ng produksiyon ang concept map na nasa

susunod na pahina. Isulat sa loob ng bilog ang kahalagahan ng bawat isa sa
proseso ng produksiyon. Sagutan ang tanong na nasa kahon.
Salik/
kahalagahan
Ano ang
kahalagahan ng
Salik/ Mga Salik ng Salik/ produksiyon at ng
kahalagahan Produksiyon kahalagahan mga salik nito sa
ating
pang-araw-araw
na pamumuhay?
Salik/
kahalagahan
80
1. Ano-ano ang salik ng produksiyon?Ipaliwanag ang ginagampanan ng bawat
salik sa proseso ng produksiyon?
2. Sa iyong palagay, alin sa sumusunod na salik ang pinakamahalaga sa
proseso ng produksiyon? Pangatwiranan.
Gawain 5: IKOT-NAWAIN
Suriin at unawain ang dayagram sa ibaba na nagpapakita ng paikot na daloy

ng produksiyon.
• Lupa • Pagsasama-sama • Produkto o

• Paggawa ng mga input ng serbisyo
• Kapital produksiyon pangkunsumo;
• Entrepreneurship Produkto o
serbisyo na
gamit sa
paglikha ng
ibang produkto
Mga kabayaran sa Salik ng Produksiyon upa,
sahod, interes, at kita
1. Ano ang inilalarawan ng dayagram?

2. Batay sa dayagram, paano nauugnay ang input sa output? Ipaliwanag.
3. Bilang mag-aaral, ano ang kahalagahan ng dayagram sa iyong pang-
arawaraw na buhay?
Gawain 6: S P G – (SANGKAP sa PRODUKSYON i- GRUPO)
A. Ilista ang mga bagay na ginamit sa paggawa ng sumusunod na produkto. Ihanay

ang sumusunod kung ang salik ay lupa, lakas-paggawa, kapital, o
entrepreneurship. Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa pagsagot.
81
Mga ginamit sa Klasipikasyon ng Salik
Produkto
pagbuo ng produkto ng produksiyon
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
7. 7.
8. 8.
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
7. 7.
8. 8.
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&source=lnms&tbm=isch&sa
=X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHnGWyNM%253A%3Bq0o
fBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F%252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%252Fenp%252Fcell-phones
%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver%252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1. jpg%3Bhttp%253A%252F
%252Fwww.t-mobile.com%252Fcell-phone-deals.html%3B380%3B380 Retrieved on July 2, 2014
https://www.google.com.ph/search?q=candy&biw=1024&bih=499&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=paFpVJauN
aa3mwXD64BA&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=gdcWwSdtOb6IxM%253A%3BOmbJU8kfHQcmLM% 3Bhttp%253A
%252F%252Frack.1.mshcdn.com%252Fmedia%252FZgkyMDE0LzAxLzIzL2Q4L0NhbmR5LjBiNWJjLmpw ZwpwCXRodW1iCT
k1MHg1MzQjCmUJanBn%252Fa6bf4dc5%252F496%252FCandy.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fmashable. com%252Fcategory
%252Fcandy-crush%252F%3B950%3B534: Retrieved on July 2, 2014 http://www.tummydiary.com/random-posts/happy-national-
breakfast-day-heres-our-fave-pinoy-breakfast/: Retrieved on July 2, 2014
1. Ano-ano ang naging batayan mo sa klasipikasyon ng iba’t ibang sangkap na

ginagamit sa produksiyon?
2. Ipaliwanag ang bahaging ginagampanan ng iba’t ibang salik ng produksiyon
sa pagbuo ng produkto at serbisyo.
Gawain 7: IRF CHART
Sa pagkakataong ito, sagutan mo na ang IRF Chart. Kung iyong

natatandaan ay isinulat mo ang iyong I–initial na kasagutan sa tanong na “Ano ang
produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na
82
pamumuhay?” Ngayon naman ang iyong pagkakataon na baguhin o i-revise ang
naunang kasagutan. Isaayos mo ang mga konsepto na taliwas sa iyong napag-
aralan. Isulat ang iyong kasagutan sa bahagi ng revised.
IRF Chart
I- nitial Answer
R- evised Answer
F- inal Answer
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa produksiyon,

maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong
sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng konsepto ng produksiyon.
PAGNILAYAN

aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa mga organisasyon ng negosyo.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga nasabing organisasyon
upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
Gawain 8: NEWS ANALYSIS
Basahin at pag-aralan ang balita na may pamagat na “Hataw sa Rice

Production, Pararangalan”. Pagtuunan ng pansin ang nilalaman, organisasyon,
mensahe, pagkamalikhain, at kapakinabangan ng binasang lathalain. Pagkatapos
ay sagutan ang mga tanong.
Hataw sa rice production, pararangalan
Posted by Online Balita on Mar 15th, 2013
CABANATUAN CITY – Nakatakdang gawaran ng Department of Agriculture (DA)

ng “Agri-Pinoy Rice Achievers Award” ang mga lalawigan, bayan, at indibidwal
na malaki ang ambag sa pagtamo ng hangarin ng pamahalaan na staple
selfsufficiency. Sinabi ni DA Regional Executive Director Andrew Villacorta na
83
kabilang ang Nueva Ecija at Bulacan sa sampung top performing provinces sa
buong bansa.
Sila ay makakakuha ng tig-aapat na milyong pisong halaga ng mga

proyekto. Kasama naman sa 48 na nagwagi sa municipal category at
makakatanggap ng tig-isang milyong pisong halaga ng mga proyekto ang
Talavera, Guimba, General Tinio, Llanera, Sta. Rosa, Sto. Domingo, Cuyapo at
Lupao sa Nueva Ecija at maging ang San Rafael sa Bulacan. May kabuuang 87
technicians at opisyal naman sa Gitnang Luzon ang itinanghal na Outstanding
Agricultural Extension Workers (AEW) na maguuwi ng tig-Php20,0000 halaga ng
insentibo. May 350 iba pang AEWs, 10 irrigators’ associations at tatlong small
water impounding system associations sa buong kapuluan ang pagkakalooban
din ng naturang pagkilala sa isang seremonya ngayong araw sa Philippine
International Convention Center.
Nakapagtala ang Gitnang Luzon ng 138 porsyentong rice sufficiency level

noong nakaraang taon kahit pa sinalanta ito ng matinding pag-ulan dulot ng
habagat. Sinabi ni Villacorta na umabot sa 3,220,607 metriko toneladang palay
mula sa 675,781 ektarya ang naani, na ang average yield ay 4.77 metriko
tonelada kada ektarya. Ang produksiyon noong 2012 ay 23 porsyentong mas
mataas kompara sa 2,616,083 metriko toneladang naitala noong 2011 at ito ay
nakaambag sa 18 porsyento ng pambansang produksyon alinsunod sa “Food
Staple Self-Sufficiency Program.“
Ayon sa Regional Agriculture Chief, ang pagsasanib ng mga programa at

proyekto patungkol sa climate change adaptation ng mga tanggapan ng
pambansa at lokal na pamahalaan ang dahilan ng agarang pagkabawi mula sa
sakuna at paglago ng produksyon. – Light A. Nolasco
Pinagkunan:http://www.balita.net.ph/2013/03/15/hataw-sa-rice-production-pararangalan/
1. Aling mga pangunahing lalawigan at bayan ang nakatanggap ng parangal na

Agri-Pinoy Rice Achievers Award?
2. Paano natamo ng mga bayan at lalawigang ito ang mataas na antas ng
produksiyon sa bigas? Paano kaya makatutulong ang mga salik ng
produksiyon sa pagtaas ng produksiyon ng pagkain sa bansa?
3. Ano ang layunin ng “Food Staple Self-Sufficiency Program” ng pamahalaan?
4. Paano nakatutulong sa atin ang pagkakaroon ng mataas na antas ng
produksiyon ng bigas?
Gawain 9: IRF CHART
Muli mong balikan ang IRF Chart. Sa bahaging ito ay isusulat mo na ang
iyong Pinal na kasagutan batay sa iyong pag-unawa sa paksang tinalakay.
Inaasahan din na malinaw mo nang masasagot ang mga katanungang: Ano ang
84
produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang araw-araw na
pamumuhay? Handa ka na ba? Isulat mo na ang iyong Final na kasagutan.
IRF CHART
I-nitial Answer
R-evised Answer
F-inal Answer
Gawain 10: PAGBUO NG COLLAGE
Bumuo ng apat na grupo sa klase at gumawa ng collage tungkol sa mga

salik ng produksiyon. Pumili ng isa sa mga salik. Tiyaking may napiling
magkakaibang salik ang bawat grupo. Gumupit ng mga larawan mula sa pahayagan
o magasin at idikit ang mga ito sa isang buong kartolina. Lagyan ng maikling
pahayag sa ibaba ng collage tungkol sa kahalagahan at kapakinabangan ng inyong
napiling salik.
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COLLAGE

Pamantayan Deskripsyon Puntos Nakuhang
Puntos
1. Nilalaman Naipakikita ang mga bumubuo, 10
gamit, at kahalagahan ng salik
ng produksiyon
2. Presentasyon Maayos at malinis ang 10
presentasyon
3. Malikhaing Gumamit ng recycled materials 10
Pagbuo at angkop na disenyo ayon sa
salik na napili
4. Caption/ Naglalaman ang pahayag ng 10
Pahayag angkop na paliwanag ukol sa
gamit at kahalagahan ng salik
ng produksiyon
Sa araling ito nalaman mo ang kahalagahan at bahaging ginagampanan ng

bawat salik sa proseso ng produksiyon. Hindi magagampanan ng bahay-kalakal
ang kaniyang bahagi sa ekonomiya kung wala ang mga salik. Ang susunod na
aralin ay nakatuon pa rin sa bahay-kalakal. Susuriin sa susunod na aralin ang
iba’t ibang organisasyon ng negosyo.
85
PANIMULA
Ang negosyo ay may malaking ginagampanan sa ekonomiya ng bansa. Ito

ay pangunahing pinagmumulan ng trabaho at kita. May iba’t ibang uri ang negosyo
batay sa laki ng puhunan at dami ng kasapi.
Tutuklasin sa araling ito ang mga katangian at tungkulin ng iba’t ibang

organisasyon ng negosyo. May iba’t ibang gawain na inihanda at tataya sa iyong
kaalaman hinggil sa paksa. Pagkatapos ng aralin, inaasahang maisasabuhay mo
ang pagkaunawa sa konsepto ng organisasyon ng negosyo at ang mga tungkulin
nito.
ARALIN 7:
MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol

sa mga organisasyon ng negosyo at kung ano-ano ang mga katangian at
tungkulin ng ibat-ibang organisasyon ng negosyo.
Gawain 1: BUSINESS AS USUAL
Suriin ang mga larawang nasa susunod na pahina. Matapos nito, sagutin ang
katanungan sa mga pamprosesong tanong.
Aling Sonia’s
Sari- Sari Store
86
http://pinoytransplantiniowa.files.wordpress.
com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg. Retrieved Bernice and Vina Beauty
on November 7, 2014 Parlor
San Gabriel Corporation
http://www.nacentralohio.com/wp-
content/uploads/2013/03/Virtue-Vegan-Salon-
http://www.visitinclinevillage.com/wp- logo.jpg Retrieved on November 7, 2015
content/uploads/2011/11/business-crystal-bay-incline-village-
llccorporation.jpg. San Roque Multi-Purpose
Retrieved on November 7, 2015
Cooperative
http://blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/wp-
content/uploads/2012/04/Co-ops.jpg. Retrieved on
November 7, 2014
1. Tungkol saan ang mga larawan na ipinakita sa itaas?
2. Pare-pareho ba ang mga negosyo ayon sa laki ng puhunan?
3. Kung pagbabatayan ang bilang ng nagmamay-ari, pare-pareho rin ba ito?
4. May kilala ka bang nagmamay-ari ng negosyo? Ilan ang nagmamay-ari nito?
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang WQF Chart upang inisyal na

masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto ng mga organisasyon ng
negosyo.
Gawan ng WQF Diagram ang paksa ukol sa organisasyon ng negosyo.

Isaalang-alang ang sumusunod na panuto sa pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
87
2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot
tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Babalikan ito pagkatapos ng
Pagnilayan.
Mga Organisasyon ng Negosyo
W Q F
Words
Facts
Questions

mga organisasyon ng negosyo, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng
aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng mga
PAUNLARIN
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin,

ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga
teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng
impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo
bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa mga
organisasyon ng negosyo. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang
gawain at teksto upang masagot kung ano-ano ang mga katangian at
tungkulin ng iba’t ibang organisasyon ng negosyo. Halina’t umpisahan mo
sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina.
MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO
Ang negosyo ay tumutukoy sa anumang gawaing pang-ekonomiya na may

layuning kumita o tumubo. May apat na pangkalahatang uri ng organisasyon ng
negosyo. Ang mga ito ay ang (1) sole proprietorship, (2) partnership, at (3)
corporation
(4) cooperative.
88
Sole Proprietorship
Ang sole proprietorship ay negosyo na pag-aari at pinamamahalaan ng isang

tao. Ang nagmamay-ari ay tinatawag na sole proprietor o sole trader. Siya ang may
kabuuang kapangyarihan at responsibilidad sa negosyo. Pag-aari niya ang lahat ng
mga bagay na nauukol sa negosyo at lahat ng kapital ay nagmumula sa kaniya.
Siya ang nakikipagsapalaran at humaharap sa lahat ng pagsubok o hamon. Ang
lahat ng kita at pagkalugi ay tanging sa kaniya lamang. Siya ang nangangasiwa sa
lahat ng gawain na ang layunin ay kumita. Wala o mas kaunti ang mga nauukol na
mahihigpit na usaping legal sa mga ganitong uri ng organisasyon.
Ang kakayahan ng maliliit na negosyo na umuunlad ay nakadepende sa

kakayahan ng sole proprietor. Kung mangangailangan siya ng maraming pondo,
maaaring kumuha siya ng karagdagang pondo mula sa kaibigan, bangko, o kita ng
negosyo. Bilang kabahagi sa pagsulong ng ekonomiya, naging papel ng sole
proprietor ang magbigay ng hanapbuhay sa mga mamamayan sa pamamagitan ng
maliliit na negosyo na matatagpuan sa mga pamayanan.
Partnership
Ang partnership ay isang organisasyong binubuo ng dalawa o higit pang

indibidwal na nagkasundo at sumasang-ayong paghatian ang mga kita at pagkalugi
sa pagtatayo ng isang negosyo. Ang mga kasapi ng isang partnership ay tinatawag
na partners. Ang mga kasapi ng ganitong uri ng samahan ay maaaring tawaging
general partners o limited partners. Sa unang uri, ang mga partner ay pantay-
pantay na pinangangasiwaan ang isang negosyo samantalang ang mga kasapi ay
mayroon ding pantay-pantay na pananagutan sa mga maaaring maging
pagkakautang at pagkalugi. Samantala, sa ikalawang uri, ang mga partner ay
maaaring mamuhunan subalit wala silang tuwirang pakikilahok sa pangangasiwa.
Maging sa puhunan, ang tanging pananagutan ng limited partners ay nakatuon
lamang sa halaga na kanilang ibinigay na puhunan sa negosyo.
Corporation
Corporation o korporasyon ang pinakamasalimuot na organisasyon ng

negosyo. Kadalasan, ito ang may pinakamaraming bilang ng mga nagmamay-ari. Ito
rin ay may mga legal na katauhan na hiwalay sa katauhan ng mga taong
nagmamayari, kumokontrol, at nagpapatakbo ng korporasyon. Ang korporasyon ay
maaaring bumili at magbenta ng mga ari-arian, pumasok sa mga kontrata,
magsampa ng kaso, at nararapat na magbayad ng buwis. Katangian din nito ang
limitadong pananagutan ng mga may-ari at ang pagbibigay ng mga bahagi o shares
sa anyo ng mga stocks, at ang pananatili nito ay isang mahalagang bagay.
Ang proseso ng pagiging isang korporasyon ay tinatawag na incorporation. Ito ay

nagbibigay sa kompanya ng katayuang legal na hiwalay sa mga nagmamay-ari.
89
Dahil dito, nabibigyang proteksiyon ang mga nagmamay-ari mula sa mga
pananagutan, halimbawang ang kompanya ay mahabla. Ang kondisyong ito ay
tinatawag na limitadong pananagutan (limited liability).Sa pamamagitan ng
incorporation, ang mga may-ari ng korporasyon ay walang pananagutan sa utang ng
kompanya. Kung ang kompanya ay malugi, ang tanging mawawala sa may-ari ay
ang salapi na kanilang pinuhunan bilang common stock.
Cooperative
Mayroon pang ibang uri ng samahan ng negosyante. Ito ang kooperatiba na

binubuo ng mga kasapi na karaniwan ay hindi bababa sa 15 miyembro na kabahagi
sa puhunan at tubo. Pangunahing layunin ng kooperatiba ang makapagbili o
makapagbigay ng mga produkto at serbisyo sa mga kasapi sa pinakamababang
halaga.
Sa isang kooperatiba, kabahagi ang mga kasapi sa pagtatatag at pamamalakad ng

samahan kaya interesado silang magtulong-tulong sa ikatatagumpay ng kanilang
samahan. Nagaganyak din silang magtipon ng karagdagang puhunan sa pagnanais
na lumago ang negosyo. Higit sa lahat, hinahati-hati ng pantay ang
kapakinabangan ng samahan.
Sa kabilang dako, maliit ang tubong natatanggap ng mga kasapi sa

sapingpuhunang ipinasok sa kooperatiba dahil na rin sa hindi pangunahing layunin
nito ang magkaroon ng malaking tubo. Gayundin, kulang sa kapital ang isang
kooperatiba. Maliit lamang ang saping puhunan na inilalagay rito kung ihahambing
sa isang korporasyon.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at
Aplikasyon. Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Gawain 3: CHECKLIST
Tukuyin at lagyan ng tsek kung anong uri ng organisasyon ng negosyo ang

inilalarawan sa bawat bilang.
Sole
Katangian Partnership Corporation Cooperative
Proprietorship
1. Isang organisasyon na
binubuo ng dalawa o
higit pang indibidwal
na sumasang-ayon na
paghahatian ang mga
kita at pagkalugi ng
negosyo.
90
2. Layunin nito na
makapagbigay ng mga
produkto at serbisyo
sa mga kasapi sa
pinakamababang
halaga.
3. Pag-aari at
pinamamahalaan
ng iisang tao.
4. Bahagi ng tubo ng
organisasyong ito ay
ipinamamahagi sa
mga stockholder.
5. Binubuo ng hindi
bababa sa 15 tao at
pinagtitipon- tipon ang
kanilang pondo upang
makapagsimula ng
negosyo.
Gawain 4: TSART NG KALAKASAN - KAHINAAN
Gamit ang tsart, isulat ang kahinaan at kalakasan ng bawat organisasyon ng

negosyo.
ORGANISASYON NG
KAHINAAN KALAKASAN
NEGOSYO
Isahang Pagmamay-ari
Sosyohan
Korporasyon
Kooperatiba
Gawain 5: ISANG PANAYAM
Makibahagi sa inyong pangkat. Magsagawa ng interbyu sa nagmamay-ari ng

isang tindahang sari-sari o kaya ay isang miyembro ng isang kooperatiba na malapit
sa inyong lugar. Itala ang mga sasabihin nila ukol sa kahinaan at kalakasan ng
kanilang negosyo. Ikompara ito sa iyong nagawang katangian. Iulat ito sa klase.
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa mga organisasyon

ng negosyo, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda
mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ukol sa mga
91
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral

ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa produksiyon. Kinakailangan ang
mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng produksiyon at mga salik nito
upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
Gawain 6: 3M’s MAGPLANO, MAGSIGURO, MAGNEGOSYO!
Makibahagi sa inyong pangkat. Bumuo ng isang mini business plan gamit

ang natutuhan sa Technology and Livelihood Education para sa binabalak na
negosyo ng grupo. Punan ng kaukulang tugon at impormasyon ang chart base sa
mga nakapaloob sa business plan.
Tugon/
Mga Nakapaloob sa Business Plan
Impormasyon
1. Hangarin o misyon ng negosyo
2. Ang pagkakaiba ng iyong negosyo sa ibang negosyo
3. Magiging mga kliyente (Target Market)
4. Magiging mga karibal o kakompitensiya
5. Uri ng produkto o serbisyo na ibebenta
6. Mga pamamaraan o estratehiyang

gagamitin sa pagbebenta
7. Panggagalingan ng puhunan at
papaano ito gagamitin
8. Inaasahang kikitain sa loob ng 1 hanggang 3 taon
1. Ano ang business plan? Paano ito makatutulong sa pagsisimula ng isang

negosyo?
2. Sa iyong palagay, ano ang pinakamahalagang salik sa pagtatagumpay ng
isang negosyo? Ipaliwanag.
92
Sa puntong ito, itala mo na ang iyong mga sagot sa kahon na naglalaman ng

facts.
Mga Organisasyon ng Negosyo
W Q F
Words
Facts
Questions
93
Gawain 8: TALA NG TAGUMPAY
Magdaos ng round table discussion ukol sa paksang “Kuwento ng

Tagumpay”. Mag-imbita ng mga matagumpay na negosyante sa komunidad. Ang
mga panauhin ay magbabahagi ng mga kaalaman at kahusayan sa kanilang
larangan. Mula sa mga narinig na kaisipan at payo sa mga panauhin, magtala ka ng
mahahalagang bagay sa iyong narinig. Gumawa ng tala gamit ang Three Column
Notes.
Tagapagsalita / Ano ang natutuhan mo Tala ng iyong mga ideya,

Paksa mula sa tagapagsalita? kaisipan, at opinyon
Gawain 9: REPLEKSIYON
Mula sa mga tala na nakuha sa tagapag-salita, gumawa ng isang repleksiyon

na may kinalaman sa pagiging matalino at mapanagutang may-ari ng bahay-kalakal.
Maaaring pumili ng isang tanong o paksa sa ibaba:
a. Paano ako magiging responsable at makatarungang bahay-kalakal?

b. Ano ang maaari kong ipangako upang masiguro na makatarungan ako sa
pagpepresyo sa pamilihan?
c. Paano ko mapangangalagaan ang aking interes bilang bahay-kalakal at
paano ko naman mapangangalagaan ang interes ng aking kostumer?
RUBRIK PARA SA REPLEKSIYON
Nakuhang
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Puntos
Nilalaman Nakapaloob sa repleksiyon ang 50
mahahalagang impormasyon ukol sa
pagiging matalino at mapanagutang
bahay-kalakal.
Estilo Malikhain ang pagkakasulat ng 30
repleksiyon, pumili ang may-akda ng
mga angkop na salita upang
maipahayag ang kanyang saloobin ukol
sa pagiging matalino at mapanagutang
mamimili.
Mekaniks Nasunod ang lahat ng mekaniks sa 20
pagsulat ng repleksiyon.
94
Kabuuang Puntos 100
ISABUHAY
Ngayong inaasahang lubos na ang iyong kaalaman ukol sa

kahulugan ng ekonomiks, konsepto ng kakapusan, pangangailangan at
kagustuhan, alokasyon, at produksiyon. Sa bahaging ito ng modyul ay
ilalapat mo naman ang mga natutuhan sa iyong pang-araw-araw na
buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang iyong pinag-aralan
sa iyong buhay bilang isang matalinong mag-aaral o mapanagutang
negosyante sa hinaharap? Upang mabigyan ng kasagutan ang
katanungang ito ay gagampanan mo ang isang gawain na mailalapat ang
mga aral na iyong natutuhan.
Ang gawaing ito ay naglalayong maitampok o maitaguyod ang mga
pinagkukunang-yaman na mayroon ang iyong komunidad. Bukod sa mga likas na
yaman ay maaari ding maitampok ang produkto at serbisyo na kilala, mahalaga, at
ipinagmamalaki ng komunidad na iyong kinabibilangan. Sa bahaging ito ng modyul
ay inaasahang alam mo na at napag-aralan ang mga pinagkukunang-yaman ng
iyong lokal na komunidad at ang katangian at kahalagahan ng mga ito.
Gawain 10: COMMUNITY ASSETS
Pumili ng isa sa mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad.

Magsagawa ng isang plano kung paano mo ito maitatampok o maipakikilala.
Maaaring gamitin ang sumusunod bilang batayan sa paglalagay ng detalye sa iyong
pagtatampok.
Yamang-Lupa
Pinagkukunang-yaman
Malawak na taniman ng palay
Lokasyon kung saan ito

Brgy. XYZ
matatagpuan
Nakapag-aani ng isang libong tonelada ng palay sa

Katangian isang anihan at nailuluwas sa iba’t ibang lalawigan
at mga siyudad, tulad ng Laguna, Batangas, atbp.
95
Nakatutulong ito sa pagkakaroon ng hanapbuhay ng
maraming magsasaka.
Kahalagahan sa
Komunidad
Dito nanggagaling ang pinakamalaking kita ng
barangay at ng bayan atbp.
Mga paraan kung paano

ito maitatampok
Upang magkaroon ng makabuluhang output ay iminumungkahing gumamit

ng iba’t ibang estratehiya at kagamitan sa pagkatuto. Maaaring gamitin ang
sumusunod na pamamaraan:
1. Pag-uulat sa klase gamit ang iba’t ibang kagamitang biswal o ulat na

nakasulat sa kartolina, manila paper o anumang katulad nito at mga larawan
ng lugar kung saan makikita ang pinagkukunang-yaman.
2. Pag-uulat sa klase gamit ang powerpoint sa presentasyon.
3. Pag-uulat sa klase gamit ang video clip presentation.
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COMMUNITY ASSETS

PAMANTAYA 4 3 2 1
N Napakahusay Mahusay Nalilinang Nagsisimula
Komprehensibo at Mahusay ang Hindi Hindi
mahusay ang pagkakatamp gaanong naipakita sa
pagkakatampok ng ok ng naipakita ng pagtatampok
pinagkukunangyam pinagkukunan pagtatampok ang
Pagtatampok an sa pamamagitan g-yaman at ang kaugnayan ng
sa ng pag-uugnay naiugnay ito kaugnayan ng pinagkukunan
pinagkukunan nito sa iba’t ibang sa iba’t ibang pinagkukunan g-yaman sa
g-yaman aspekto ng aspekto ng g-yaman sa mga aspekto
kabuhayan ng kabuhayan ng mga aspekto ng
komunidad. komunidad. ng kabuhayan pamumuhay.
ng
komunidad.
96
Ibinatay sa iba’t Ibinatay sa Ibinatay Walang
ibang saligan ang iba’t ibang lamang ang batayang
mga kaalaman saligan ang impormasyon pinagkunan
tulad ng aklat, mga sa batayang ng mga
Pinagkunan
pahayagan, kaalaman aklat. impormasyon.
ng
video clip, interview subalit
Datos
at iba pa. limitado
lamang ang
nakuhang
datos.
Nailahad ang Nailahad ang Hindi lahat ng Ang mga
pangunahing pangunahing pangunahing pangunahing
kaalaman sa kaalaman sa kaalaman ay kaalaman sa
paksa at paksa ngunit nailahad. May paksa ay
naibigay ang di wasto ang mga maling hindi nailahad
kahalagahan. ilan. May impormasyon at natalakay.
Kaalaman sa Wasto at impormasyon Walang
at hindi
paksa magkakaugnay na hindi naiugnay kaugnayan
ang mga naipaliwanag. ang mga ito ang mga
impormasyon. sa kabuuang pangunahing
paksa. impormasyon
sa kabuuan
ng gawain.
Transisyon sa Susunod na Modyul
Naging mabunga ba ang iyong paglalakbay tungo sa pagtuklas,

paglinang, at pag-unawa sa pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang
batayan sa matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay? Tinalakay
natin dito ang mga konsepto ng ekonomiks bilang agham panlipunan,
kakapusan at kakulangan, pangangailangan at kagustuhan, alokasyon,
pagkonsumo, at produksiyon. Napagtanto mo na ang ekonomiks ay nakatuon
sa kung paano tinutugunan ng tao ang kanyang walang katapusang
pangangailangan. Nararapat na episyente at makabuluhan ang pagkonsumo
upang magkaroon ng tamang alokasyon ng pinagkukunang-yaman. Ikaw bilang
bahagi ng sambayanang ito ay may magagawa upang matugunan ang suliranin
sa kakapusan. Ito ay sa pamamagitan ng pagbibigay ng mas matalinong
pagtugon sa pangangailangan at hindi sa kagustuhan.
Kasama sa pagpaplano sa tamang pagdedesisyon ay ang pag-alam sa

pangangailangan ng tao (demand) na nagiging basehan ng produksyon ng mga
bagong produkto. Ang mga produktong ito ay tinatawag na supply. Ano ba ang
supply at demand? Ano ang nagaganap sa pamilihan sa pagbabago at
paggalaw ng mga ito? Halina at tuklasin ang susunod na modyul.
97
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.
(K) 1. Sa command economy, ang ekonomiya ay nasa ilalim ng

komprehensibong kontrol at regulasyon ng; A. prodyuser.
B. konsyumer.
C. pamahalaan.
D. pamilihan.
(K) 2. Maaaring umiiral ang kakapusan sa mga pinagkukunang-yaman tulad ng

yamang-likas, yamang-tao at yamang-kapital. Ano ang dahilan ng
kakapusan sa mga ito?
A. dahil may limitasyon ang maraming pinagkukunang-yaman at walang
katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao
B. dahil sa malalakas na bagyo at iba pang kalamidad na sumisira sa
mga likas na yaman
C. dahil sa hoarding o pagtatago ng produktong ibinibenta sa pamilihan
upang mapataas ang presyo ng produkto
D. dahilan sa kawalan ng disiplina ng mga tao
(K) 3. Kung ikaw ay isang rasyunal na mag-aaral, paano ka dapat gumawa
ng desisyon?
A. isinasalang-alang ang relihiyon, paniniwala, mithiin, at tradisyon
B. isinasalang-alang ang mga hilig at kagustuhan
C. isinasalang-alang ang trade-off at opportunity cost sa pagdedesisyon
D. isinasaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon
(K) 4. Ang paikot na daloy o circular flow ng ekonomiya ay nagpapakita ng ugnayan

at ng gawain ng bawat sektor. Ano ang papel na ginagampanan ng
sambahayan sa ekonomiya?
A. naniningil ng buwis sa bahay-kalakal
B. gumagamit ng mga salik ng produksiyon
C. nagmamay-ari ng salik ng produksiyon
D. nagbabayad ng upa o renta sa lupa
(K) 5. Dapat na bigyang-pansin ng pamahalaan ang produksiyon sapagkat ito ay

isang gawaing pang-ekonomiya na:
A. gumagamit ng mga produkto at serbisyo
B. lumilinang ng likas na yaman
C. lumilikha ng mga produkto at serbisyo
D. namamahagi ng pinagkukunang-yaman
98
(P) 6. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng ekonomiks kung ang
pagbabatayan ay ang konsepto ng kakapusan?
A. Ito ay tumutukoy sa pag-aaral upang matutugunan ang walang
katapusang pangangailanganat kagustuhan ng tao sa harap ng
kakapusan.
B. Ito ay tumutukoy sa agham ng pag-uugali ng tao na nakakaapekto sa
kanyang rasyonal na pagdedesisyon.
C. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga
suliraning pangkabuhayan.
D. Ito ay masusing pagpapasya ng tao sa pagtugon sa mga suliraning
pangkabuhayan na kanyang kinakaharap.
(P) 7. Maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan ang kakapusan. Alin
sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito?
A. Maaari itong magdulot ng pag-aaway, kaguluhan, at tunggalian ng
mga pangkat ng tao.
B. Maaari itong magdulot ng pagtaas ng presyo ng mga bilihin na
makababawas sa kakayahan ng mga mamimili na bumili ng mga
produkto.
C. Maaari itong magdulot ng pag-init ng klima na pangunahing dahilan
ng mas malalakas na bagyo at mahabang panahon ng El Niño at La
Niña.
D. Maaari itong magpataas sa pagkakataon na kumita ang mga
namumuhunan.
(P) 8. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng
ibang bagay samantalang ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o
nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawang desisyon
(Case, Fair, and Oster, 2012). Ano ang dahilan kung bakit may trade-off
at opportunity cost?
A. dahil walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao
B. dahilan sa kawalan o limitado ang kaalaman sa pagpili at
pagdedesisyon
C. dahil may umiiral na kakapusan at kakulangan sa mga produkto at
serbisyo
D. upang makalikha ng mga produktong kailangan sa palengke
9. Ang sumusunod ay maaaring maganap kung uunahin ang

pangangailangan kaysa kagustuhan, maliban sa _______.
A. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin sa pagpili at
pagkonsumo
B. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman sa
lahat ng tao
99
C. maaaring malulutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan sa mga
pinagkukunang-yaman
D. magiging maayos ang pagbabadyet ng pamilya
(P) 10. Iayos ang herarkiya ng pangangailangan ni Abraham Maslow mula sa

pinakamababa hanggang sa pinamataas na antas nito.
1. responsibilidad sa lipunan
2. pangangailangan sa karangalan
3. pangangailangan sa sariling kaganapan
4. pisyolohikal at bayolohikal
5. pangangailangan sa seguridad
A. 2, 3, 4, 5, 1 B.
1, 2, 3, 4, 5 C. 3,
2, 1, 5, 4
D. 4, 5, 1, 2, 3
(P) 11. Mahalaga sa paglikha ng mga produkto at serbisyo ang bawat salik ng
produksyon. Ang bawat salik ay may kabayaran kapag ginamit tulad ng
A. upa sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, interes sa
kapitalista, at tubo sa entreprenyur
B. ubo sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, upa sa kapitalista,
at interes sa entreprenyur
C. upa sa kapitalista, sahod sa lakas-paggawa, tubo sa may-ari ng lupa,
at interes para sa entreprenyur
D. sahod sa entreprenyur, upa sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista,
at tubo sa entreprenyur
Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12
HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE

Annual 2012 and 2013
AT CURRENT PRICES, IN MILLION PESOS
At Current Prices
ITEMS Growth
2012 2013
Rate(%)
HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION
7,837,881 8,455,783 7.9
EXPENDITURE
1. Food and Non-alcoholic beverages 3,343,427 3,596,677 7.6
2. Alcoholic beverages, Tobacco 100,930 110,059 9.0
3. Clothing and Footwear 108,492 116,635 7.5
100
4. Housing, water, electricity, gas and other 965,753 1,062,100 10.0
fuels
5. Furnishings, household equipment and 310,249 326,101 5.1
routine household maintenance
6. Health 199,821 218,729 9.5
7. Transport 837,569 894,369 6.8
8. Communication 247,946 264,281 6.6
9. Recreation and culture 142,851 154,391 8.1
10. Education 302,772 334,586 10.5
11. Restaurants and hotels 291,460 318,553 9.3
12. Miscellaneous goods and services 986,611 1,059,301 7.4
Source: National Statistical Coordination Board (NSCB) Posted: 30 January 2014
(P) 12. Alin sa sumusunod na pahayag ang may katotohanan batay sa talahanayan?
A. Malaking bahagi ng pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa
kalusugan.
B. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong
2012-2013.
C. Pinakamababa ang pagkonsumo ng sambahayan sa transportasyon.
D. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng
taong 2012-2013.
(U) 13. Maituturing na production efficient ang mga punto ng PPF o Production
Possibility Frontier. Ano ang kaugnayan ng PPF sa kakapusan. Piliin ang
pinakatamang sagot?
A. Ang PPF ay nagpapakita ng mga maaaring plano batay sa
kakayahan ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto.
B. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng scarcity o kakapusan sa
mga salik ng produksiyon.
C. Sa pamamagitan ng PPF ay maipapakita ang iba’t ibang
alternatibong magagamit sa paglikha ng produkto upang maging
episyente ang paggamit sa mga limitadong pinagkukunang-yaman.
D. Ito ang mga plano upang kumita nang malaki ang mga
namumuhunan at mabawi ang gastos sa paglikha ng produkto.
(U) 14. Dalawang magkaibang konsepto ang kagustuhan at pangangailangan.

Masasabing kagustuhan ang isang produkto o serbisyo kapag higit ito sa
batayang pangangailangan. Kailan maituturing na batayang
pangangailangan ang isang produkto o serbisyo?
A. kapag nakapagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawahan sa buhay ng
tao
B. kapag hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito
101
C. kapag makakabili ka ng mas maraming bagay sa pamamagitan nito
D. kapag ang produkto ay magagamit mo upang maging madali ang
mahirap na gawain
(U) 15. Alin sa sumusunod ang may pinakawastong interpretasyon sa kasabihang

“There isn’t enough to go around.” ni John Watson Howe?
A. May limitasyon ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito
sasapat sa pangangailangan ng tao.
B. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay
hahantong sa kakapusan.
C. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga
D. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong
daigdig.
(U) 16. Papaano mo gagampanan ang iyong tungkulin bilang kasapi ng pangkat
kung ikaw ay kabilang sa sistemang tradisyonal na ekonomiya,?
A. Wala sapagkat iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa
utos ng pamahalaan batay sa plano.
B. Malaya kang makakikilos ayon sa sariling kagustuhan o interes nang
hindi pinapakialaman ng pamahalaan.
C. Tulong tulong sa pagsasagawa ang mga gawain at sa pakikinabang
sa mga pinagkukunang-yaman.
D. Malaya ang mamamayan subalit ang pamahalaan ay may kontrol pa
rin sa ilang mga gawain.
(U) 17. Kailan mo masasabing matalino ang isang mamimili?

A. kapag gumagamit ng credit card sa pamimili at laging inaabangan ang
pagkakaroon ng sale
B. kapag bumibili ng segunda mano upang makamura at makatipid
C. kapag sumusunod sa badyet at sinusuri ang sangkap, presyo, at
timbang ng produktong binibili
D. kapag bumibili ng labis labis sa mga pangangailangan upang matiyak
na hindi siya maubusan
102
(U) 18.Ang karapatan sa tamang impormasyon ay maaaring maitataguyod sa
pamamagitan ng:
A. palagiang paggamit ng recycled na produkto upang mapangalagaan
ang kapaligiran
B. pag-aaral sa nakatatak sa etiketa ukol sa sangkap, dami at
komposisyon ng produkto
C. pagpapahalaga sa kalidad at hindi sa tatak ng produkto o serbisyong
bibilhin
D. palaging pagpunta sa timbangang bayan upang matiyak na husto
ang timbang biniling produkto
• lupa • Pagsasama-sama • Kalakal

o serbisyo • paggawa ng materyales,
pangkunsumo;
• kapital paggawa, kapital, at Kalakal o
serbisyo
• entrepreneurship
entrepreneurship na gamit sa
paglikha ng
ibang produkto
(U) 19. Ang ilustrasyon sa itaas ay tungkol sa produksiyon, ano ang
ipinapahiwatig nito?
A. Ang produksiyon ay ang proseso ng pagsasasama-sama ng mga
input tulad ng lupa, lakas-paggawa, kapital, at entrepreneur upang
makabuo ng produkto at serbisyo.
B. Magaganap lamang ang produksiyon kung kumpleto ang mga salik
na gagamitin dito.
C. Ang produksyon ay proseso ng pagsasama-sama ng output tulad ng
produkto at serbisyo upang mabuo ang input tulad ng lupa, paggawa,
capital, at kakayahan ng entrepreneur.
D. Magiging mas produktibo ang produksiyon kung mas marami ang
lakas-paggawa kaysa sa mga makinarya.
(U) 20. Ang produksiyon ay mahalaga sa pang-araw-araw na pamumuhay. Alin sa

mga sumusunod ang hindi nagpapahayag nito?
A. Ang kinita ng bawat salik ng produksiyon ay nagagamit ng mga
sambahayan sa pagbili ng produkto at serbisyo.
B. Ang pagkonsumo ang nagbibigay daan sa produksiyon ng produkto
at serbisyo, kaya masasabing mas mahalaga ang produksyon kaysa
sa pagkonsumo.
C. Sa produksiyon nagmumula ang mga produktong kailangang
ikonsumo sa pang-araw araw.
D. Ang produksiyon ay proseso na nagbibigay-daan sa paglikha ng
hanapbuhay.
100

Ekonomiks Yunit I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ekonomiks Yunit I

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ekonomiks Yunit I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Yunit I

PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG

Bawat tao ay humaharap sa iba’t ibang sitwasyon sa araw-araw. Kalimitan,

Sa kabila nito, hindi maikakaila na kaalinsabay ng pagtugon sa mga

Ang modyul na ito ay naglalayong maipamalas mo bilang mag-aaral ang

ARALIN 5: » Naipamamalas ang talino sa pagkonsumo sa

gkonsumo KAKAPUSAN Produksiyon

Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.

(K) 2. Ang kakapusan o scarcity ay maaaring umiral sa mga

(K) 4. Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay naglalarawan ng ugnayan at

(K) 5. Ang produksiyon ay isang gawaing pang-ekonomiya na dapat bigyang-

(P) 7. Ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning

(P) 8. Sa bawat pagpapasya ay kalimitang may trade-off at opportunity cost. Ang

(P) 9. Kung uunahin ang pangangailangan kaysa kagustuhan, ang sumusunod ay

(P) 10. Si Abraham Maslow ay kilala sa modelo ng herarkiya ng pangangailangan.

(P) 11. Ang bawat salik ng produksiyon ay mahalaga sa paglikha ng mga

Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12.

HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE

(U) 13. Sa mga punto ng Production Possibility Frontier o PPF ay maituturing na

(U) 14. Ang kagustuhan at pangangailangan ay dalawang magkaibang konsepto.

(U) 17. Kailan masasabing matalino kang mamimili?

(U) 18. Sa papaanong paraan mo maitataguyod ang karapatan sa tamang

Input Proseso Output

(U) 20. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapahayag ng kahalagahan ng

Araw-araw ay gumagawa ng desisyon ang tao mula sa simple hanggang sa

Sa kabila ng lahat, mapapansin na mayroong kaayusang nag-uugnay sa

Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makapaglalapat ng

ARALIN 1 KAHULUGAN AT KAHALAGAHAN NG EKONOMIKS

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa

Gawain 1: OVER SLEPT

Suriin ang larawan at bigyan ito ng sariling interpretasyon.

1. Ano ang ipinapakita sa larawan?

Gawain 2: THINK, PAIR, AND SHARE

4. Pananaliksik sa aklatan Pamamasyal sa parke

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na

Gawain 3: BAITANG NG PAG-UNLAD

Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon

Ang Ekonomiks ay isang sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung

Ang ekonomiya at sambahayan ay maraming pagkakatulad (Mankiw, 1997).

Samantala, ang pamayanan katulad ng sambahayan, ay gumaganap din ng

Ang kakapusan ay kaakibat na ng buhay dahil may limitasyon ang

Ang kakapusan na pinagtutuunan ng pag-aaral ng ekonomiks ay pang-

Gawain 4: MIND MAPPING

Mind Map ng Batayang Katotohanan sa Pag-aaral ng Ekonomiks

Bahagi na ng buhay ng tao ang pagkakaroon ng mga choice. Sa pagproseso

Sa ginagawang pagsasakriprisyo ay may opportunity cost. Ang opportunity

Mahalagang makabuo ng matalinong desisyon sa bawat produkto o

May kasabihan sa ekonomiks na “Rational people think at the margin”. Ang

Ang mga kaalaman sa konsepto ng trade-off, opportunity cost, incentives at

1. Paano nakatutulong sa matalinong pagdedesisyon ang mga konsepto ng

Mahalaga ang pag-aaral ng ekonomiks sapagkat makatutulong ito sa

Bilang bahagi ng lipunan, magagamit mo ang kaalaman sa ekonomiks upang

Maaari mo ding magamit ang kaalaman sa ekonomiks sa pag-unawa sa mga

Bilang isang mag-aaral ay maaaring maging higit na matalino, mapanuri, at

1. Ano ang kahalagahan ng ekonomiks?

Gawain 5: TAYO NA SA CANTEEN

Sitwasyon: Si Nicole ay pumapasok sa isang pampublikong paaralan na

Gawain 6: BAITANG NG PAG-UNLAD