Signature and Name of Invigilator OMR Sheet No. : .........................................

(To be filled by the Candidate)

1. (Signature) __________________________
Roll No.
(Name) ____________________________
(In figures as per admission card)
2. (Signature) __________________________
Roll No.____________________________
(Name) ____________________________
(In words)

J 55 1 0
PAPER-II
Test Booklet No.

Time : 1 1/4 hours] [Maximum Marks : 100

LABOUR WELFARE
Number of Pages in this Booklet : 16 Number of Questions in this Booklet : 50
Instructions for the Candidates ¯Ö¸ü߁ÖÖÙ£ÖµÖÖë êú ׻֋ ×­Ö¤ìü¿Ö
1. Write your roll number in the space provided on the top of 1. ¯ÖÆü»Öê ¯Öéšü êú ‰ú¯Ö¸ü ×­ÖµÖŸÖ Ã£ÖÖ­Ö ¯Ö¸ü †¯Ö­ÖÖ ¸üÖê»Ö ­Ö´²Ö¸ü ×»Ö׏֋ …
this page. 2. ‡ÃÖ ¯ÖÏ¿­Ö-¯Ö¡Ö ´Öë ¯Ö“ÖÖÃÖ ²ÖÆãü׾֍ú»¯ÖßµÖ ¯ÖÏ¿­Ö Æïü …
2. This paper consists of fifty multiple-choice type of questions. 3. ¯Ö¸ü߁ÖÖ ¯ÖÏÖ¸ü´³Ö ÆüÖê­Öê ¯Ö¸ü, ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ †Ö¯ÖúÖê ¤êü ¤üß •ÖÖµÖêÖß … ¯ÖÆü»Öê ¯ÖÖѓÖ
3. At the commencement of examination, the question booklet ״֭֙ü †Ö¯ÖúÖê ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ ÖÖê»Ö­Öê ŸÖ£ÖÖ ˆÃ֍úß ×­Ö´­Ö×»Ö×ÖŸÖ •ÖÖÑ“Ö êú
will be given to you. In the first 5 minutes, you are requested ׻֋ פüµÖê •ÖÖµÖëÖê וÖÃ֍úß •ÖÖÑ“Ö †Ö¯ÖúÖê †¾Ö¿µÖ ú¸ü­Öß Æîü :
to open the booklet and compulsorily examine it as below :
(i) ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ ÖÖê»Ö­Öê êú ׻֋ ˆÃ֍êú ú¾Ö¸ü ¯Öê•Ö ¯Ö¸ü »ÖÖß úÖÖ•Ö úß
(i) To have access to the Question Booklet, tear off the paper
seal on the edge of this cover page. Do not accept a booklet
ÃÖᯙ úÖê ±ú֛Íü »Öë … Öã»Öß Æãü‡Ô µÖÖ ×²Ö­ÖÖ Ã™üߍú¸ü-ÃÖᯙ úß ¯ÖãÛß֍úÖ
without sticker-seal and do not accept an open booklet. þÖߍúÖ¸ü ­Ö ú¸ëü …
(ii) Tally the number of pages and number of questions in (ii) ú¾Ö¸ü ¯Öéšü ¯Ö¸ü ”û¯Öê ×­Ö¤ìü¿ÖÖ­ÖãÃÖÖ¸ü ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ êú ¯Öéšü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ¿­ÖÖë
the booklet with the information printed on the cover úß ÃÖӏµÖÖ úÖê †“”ûß ŸÖ¸üÆü “Öîú ú¸ü »Öë ׍ú µÖê ¯Öæ¸êü Æïü … ¤üÖêÂÖ¯ÖæÖÔ
page. Faulty booklets due to pages/questions missing ¯ÖãÛß֍úÖ ×•Ö­Ö´Öë ¯Öéšü/¯ÖÏ¿­Ö ú´Ö ÆüÖë µÖÖ ¤ãü²ÖÖ¸üÖ †Ö ÖµÖê ÆüÖë µÖÖ ÃÖß׸üµÖ»Ö
or duplicate or not in serial order or any other ´Öë ­Ö ÆüÖë †£ÖÖÔŸÖ ×úÃÖß ³Öß ¯ÖύúÖ¸ü úß ¡Öãיü¯ÖæÖÔ ¯ÖãÛß֍úÖ Ã¾ÖߍúÖ¸ü ­Ö
discrepancy should be got replaced immediately by a ú¸ëü ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖß ÃÖ´ÖµÖ ˆÃÖê »ÖÖî™ü֍ú¸ü ˆÃ֍êú ãÖÖ­Ö ¯Ö¸ü ¤æüÃÖ¸üß ÃÖÆüß
correct booklet from the invigilator within the period ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ »Öê »Öë … ‡Ã֍êú ׻֋ †Ö¯ÖúÖê ¯ÖÖÑ“Ö ×´Ö­Ö™ü פüµÖê •ÖÖµÖëÖê …
of 5 minutes. Afterwards, neither the Question Booklet ˆÃ֍êú ²ÖÖ¤ü ­Ö ŸÖÖê †Ö¯Öúß ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ ¾ÖÖ¯ÖÃÖ »Öß •ÖÖµÖêÖß †Öî¸ü ­Ö
will be replaced nor any extra time will be given. Æüß †Ö¯ÖúÖê †×ŸÖ׸üŒŸÖ ÃÖ´ÖµÖ ×¤üµÖÖ •ÖÖµÖêÖÖ …
(iii) After this verification is over, the Test Booklet Number (iii) ‡ÃÖ •ÖÖÑ“Ö êú ²ÖÖ¤ü ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ úß Îú´Ö ÃÖӏµÖÖ OMR ¯Ö¡Öú ¯Ö¸ü
should be entered in the OMR Sheet and the OMR Sheet †Ó׍úŸÖ ú¸ëü †Öî¸ü OMR ¯Ö¡Öú úß Îú´Ö ÃÖӏµÖÖ ‡ÃÖ ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ ¯Ö¸ü
Number should be entered on this Test Booklet.
†Ó׍úŸÖ ú¸ü ¤ëü …
4. Each item has four alternative responses marked (A), (B), (C)
and (D). You have to darken the oval as indicated below on the
4. ¯ÖϟµÖêú ¯ÖÏ¿­Ö êú ׻֋ “ÖÖ¸ü ˆ¢Ö¸ü ׾֍ú»¯Ö (A), (B), (C) ŸÖ£ÖÖ (D) פüµÖê ÖµÖê
correct response against each item. Æïü … †Ö¯ÖúÖê ÃÖÆüß ˆ¢Ö¸ü êú ¤üߑÖÔ¾Öé¢Ö úÖê ¯Öê­Ö ÃÖê ³Ö¸üú¸ü úÖ»ÖÖ ú¸ü­ÖÖ Æîü •ÖîÃÖÖ
Example : A B C D
׍ú ­ÖߓÖê פüÖÖµÖÖ ÖµÖÖ Æîü …
where (C) is the correct response.
ˆ¤üÖÆü¸üÖ : A B C D
5. Your responses to the items are to be indicated in the Answer •Ö²Ö׍ú (C) ÃÖÆüß ˆ¢Ö¸ü Æîü …
Sheet given inside the Paper I Booklet only. If you mark at 5. ¯ÖÏ¿­ÖÖë êú ˆ¢Ö¸ü êú¾Ö»Ö ¯ÖÏ¿­Ö ¯Ö¡Ö I êú †­¤ü¸ü פüµÖê ÖµÖê ˆ¢Ö¸ü-¯Ö¡Öú ¯Ö¸ü Æüß †Ó׍úŸÖ
any place other than in the ovals in the Answer Sheet, it will ú¸ü­Öê Æïü … µÖפü †Ö¯Ö ˆ¢Ö¸ü ¯Ö¡Öú ¯Ö¸ü פüµÖê ÖµÖê ¤üߑÖÔ¾Öé¢Ö êú †»ÖÖ¾ÖÖ ×úÃÖß †­µÖ
not be evaluated. ãÖÖ­Ö ¯Ö¸ü ˆ¢Ö¸ü דÖÅ­ÖÖÓ׍úŸÖ ú¸ŸÖê Æïü, ŸÖÖê ˆÃ֍úÖ ´Ö滵ÖÖӍú­Ö ­ÖÆüà Æü֐ê ÖÖ …
6. Read instructions given inside carefully. 6. †­¤ü¸ü פüµÖê ÖµÖê ×­Ö¤ìü¿ÖÖë úÖê ¬µÖÖ­Ö¯Öæ¾Öԍú ¯ÖœÍëü …
7. Rough Work is to be done in the end of this booklet. 7. ú““ÖÖ úÖ´Ö (Rough Work) ‡ÃÖ ¯ÖãÛß֍úÖ êú †Û­ŸÖ´Ö ¯Öéšü ¯Ö¸ü ú¸ëü …
8. If you write your name or put any mark on any part of the test 8. µÖפü †Ö¯Ö ˆ¢Ö¸ü-¯ÖãÛß֍úÖ ¯Ö¸ü †¯Ö­ÖÖ ­ÖÖ´Ö µÖÖ ‹êÃÖÖ úÖê‡Ô ³Öß ×­Ö¿ÖÖ­Ö ×•ÖÃÖÃÖê
booklet, except for the space allotted for the relevant entries, †Ö¯Öúß ¯ÖÆü“ÖÖ­Ö ÆüÖê Ã֍êú, ׍úÃÖß ³Öß ³ÖÖÖ ¯Ö¸ü ¤ü¿ÖÖԟÖê µÖÖ †Ó׍úŸÖ ú¸üŸÖê Æïü ŸÖÖê
which may disclose your identity, you will render yourself
liable to disqualification.
¯Ö¸ü߁ÖÖ êú ×»ÖµÖê †µÖÖêµÖ ‘ÖÖê×ÂÖŸÖ ú¸ü פüµÖê •ÖÖµÖëÖê …
9. You have to return the test question booklet and OMR Answer
9. †Ö¯ÖúÖê ¯Ö¸ü߁ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ ÆüÖê­Öê ¯Ö¸ü ¯ÖÏ¿­Ö-¯ÖãÛß֍úÖ ‹¾ÖÓ OMR ˆ¢Ö¸ü-¯Ö¡Öú
sheet to the invigilators at the end of the examination ×­Ö¸ü߁֍ú ´ÖÆüÖê¤üµÖ úÖê »ÖÖî™üÖ­ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú Æîü †Öî¸ü ¯Ö¸ü߁ÖÖ ÃÖ´ÖÖÛ¯ŸÖ êú ²ÖÖ¤ü ˆÃÖê
compulsorily and must not carry it with you outside the †¯Ö­Öê ÃÖÖ£Ö ¯Ö¸ü߁ÖÖ ³Ö¾Ö­Ö ÃÖê ²ÖÖÆü¸ü ­Ö »Öêú¸ü •ÖÖµÖë …
Examination Hall. 10. êú¾Ö»Ö ­Öß»Öê/úÖ»Öê ²ÖÖ»Ö ¯¾Öևՙü ¯Öî­Ö úÖ Æüß ‡ÃŸÖê´ÖÖ»Ö ú¸ëü …
10. Use only Blue/Black Ball point pen. 11. ׍úÃÖß ³Öß ¯ÖύúÖ¸ü úÖ ÃÖӐ֝֍ú (îú»Öãú»Öê™ü¸ü) µÖÖ »ÖÖÖ ™êü²Ö»Ö †Öפü úÖ
11. Use of any calculator or log table etc., is prohibited. ¯ÖϵÖÖêÖ ¾ÖÙ•ÖŸÖ Æîü …
12. There is no negative marks for incorrect answers. 12. Ö»ÖŸÖ ˆ¢Ö¸üÖë êú ׻֋ úÖê‡Ô †Óú ú֙êü ­ÖÆüà •Ö֋ѐÖê …
D-0109
J-55-10 1 P.T.O.
 LABOUR WELFARE
Paper – II
Note : This paper contains fifty (50) objective type questions, each question carrying two
(2) marks. Attempt all the questions.

1. Match the following : 4. Which of the following provides a

Management Contributions guideline to decision making ?
Thinkers
(a) F.W. Taylor (i) Application of (A) Strategy
psychology to (B) Policy
management
(b) Henri Fayol (ii) Sociological (C) Procedure
concept of (D) Programme
Group
Behaviour
(c) Elton Mayo (iii) Time and 5. ‘Grapevine’ is a type of
Motion Study
(d) Hugo (iv) 14 Principles (A) Written communication
Munsterberg of (B) Formal communication
Management
(a) (b) (c) (d) (C) Informal communication
(A) (ii) (iii) (i) (iv) (D) Lateral communication
(B) (iii) (iv) (ii) (i)
(C) (iv) (ii) (iii) (i)
(D) (iii) (i) (ii) (iv) 6. Role of staff in ‘line and staff’
organization is
2. Which approach emerged from the
findings of Hawthorne experiments ? (A) Authoritative
(A) Systems Approach (B) Managerial
(B) Human Behaviour Approach
(C) Superior
(C) Human Relations Approach
(D) Process Approach (D) Advisory

3. Sequence the following steps of

organising process : 7. Job description provides information
(a) Forming supportive objectives. about
(b) Delegating the authority
(A) Nature and characteristics of
required to perform activities.
the job.
(c) Establishing enterprise
objectives. (B) Characteristics of the person
(d) Identifying and classifying performing the job.
activities.
(A) (c) (a) (d) (b) (C) Characteristics of the
(B) (c) (d) (a) (b) organisation.
(C) (d) (c) (b) (a) (D) Characteristics of the
(D) (b) (c) (a) (d) management.
Paper-II 2 J-5510
 ÁÖ´Ö ú»µÖÖÖ
¯ÖÏ¿−Ö¯Ö¡Ö – II
−ÖÖê™ü : ‡ÃÖ ¯ÖÏ¿−Ö¯Ö¡Ö ´Öë ¯Ö“ÖÖÃÖ (50) ²ÖÆãü-×¾Ö ú»¯ÖßµÖ ¯ÖÏ¿−Ö Æïü … ¯ÖÏŸµÖê ú ¯ÖÏ¿−Ö êú ¤üÖê (2) †Ó ú Æïü … ÃÖ³Öß ¯ÖÏ¿−ÖÖë êú ˆ¢Ö¸ü ¤ëü …
1. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖ ×´Ö»ÖÖ−Ö úßו֋ : 4. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖÖ ×−Ö)ÖÔµÖ »Öê−Öê ´Öë
¯ÖϲÖÓ¬Ö ×“Ö−ŸÖú µÖÖêÖ¤üÖ−Ö ×¤ü¿ÖÖ×−Ö¤ìü¿Ö ¯ÖϤüÖ−Ö ú¸üŸÖÖ Æîü ?
(a) ‹±ú.›ü²»µÖæ (i) ¯ÖϲÖÓ¬Ö−Ö ´Öë (A) ¸ü)Ö−ÖßןÖ
™êü»Ö¸ü ´Ö−ÖÖê×¾Ö–ÖÖ−Ö úß
¯ÖϵÖãÛŒŸÖ (B) −ÖßןÖ
(b) Æêü−Ö¸üß ±îúµÖÖê»Ö (ii) ÃÖ´ÖæÆü-¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü (C) ¯ÖÏ× ÎúµÖÖ
úß
ÃÖ´ÖÖ•Ö¿ÖÖáÖßµÖ (D) úÖµÖÔ Îú´Ö
†¾Ö¬ÖÖ¸ü)ÖÖ
(c) ‹»™ü−Ö ´ÖêµÖÖê (iii) ™üÖ‡´Ö ‹)›ü
5. ‘,ÖÏê¯Ö¾ÖÖ‡−Ö’ ________ úÖ ‹ úü ¯ÖÏ úÖ¸ü Æîü …
´ÖÖê¿Ö−Ö Ã™ü›üß
(d) Êã,ÖÖê (iv) ¯ÖϲÖÓ¬Ö−Ö êú 14 (A) ×»Ö×ÖŸÖ ÃÖ´¯ÖÏêÂÖ)Ö
´Ö−Ùü¸ü²Ö,ÖÔ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ
(a) (b) (c) (d)
(B) †Öî¯Ö“ÖÖ׸ü ú ÃÖ´¯ÖÏêÂÖ)Ö
(A) (ii) (iii) (i) (iv) (C) †−ÖÖî¯Ö“ÖÖ׸ü ú ÃÖ´¯ÖÏêÂÖ)Ö
(B) (iii) (iv) (ii) (i)
(C) (iv) (ii) (iii) (i) (D) ¯ÖÖÙ¿¾Ö ú ÃÖ´¯ÖÏêÂÖ)Ö
(D) (iii) (i) (ii) (iv)

2. ÆüÖ£ò ÖÖê−ÖÔ ‹ŒÃÖ¯Öê׸ü´Öë™ËüÃÖ êú ×−Ö úÂÖÖí ÃÖê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ 6. ‘»ÖÖ‡−Ö ‹)›ü ÙüÖ±ú’ ÃÖÓ,Öšü−Ö ´Öë ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß úß
´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖÖ ˆ¯ÖÖ,Ö´Ö (†¯ÖÏÖê“Ö) ×−Ö:ÃÖéŸÖ Æãü†Ö ? ³Öæ×´Ö úÖ ________ ÆüÖêŸÖß Æîü …
(A) ×ÃÖÙü´ÃÖ †¯ÖÏÖê“Ö (A) †×¬Ö úÖ¸ü¾ÖÖ¤üß
(B) Êã´Öî−Ö ×²ÖÆêü×¾ÖµÖ¸ü †¯ÖÏÖê“Ö
(C) ÆËüµÖã´Öî−Ö ×¸ü»Öê¿Ö−Ö †¯ÖÏÖê“Ö (B) ¯ÖϲÖÓ¬Ö úßµÖ
(D) ¯ÖÏÖêÃÖêÃÖ †¯ÖÏÖê“Ö (C) ¾Ö׸üšü
3. †Öò,Öì−ÖևؕÖ,Ö úß ¯ÖÏ× ÎúµÖÖ ´Öë ÃÖ×−−Ö×ÆüŸÖ (D) ¯Ö¸üÖ´Ö¿ÖÔ¤üÖµÖß
×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ “Ö¸ü)ÖÖë úÖê Îú´Ö²Ö¨ü úßו֋ :
(a) ÃÖ´Ö£ÖÔ−Ö úÖ¸üß ˆ§êü¿µÖÖë úÖ ×−Ö´ÖÖÔ)Ö
7. úÖµÖÔ ×¾Ö¾Ö¸ü)Ö × úÃÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖæ“Ö−ÖÖ ¯ÖϤüÖ−Ö ú¸üŸÖÖ
(b) úÖµÖÔ ú»ÖÖ¯ÖÖë êú ×−Ö¯ÖÖ¤ü−Ö êú ×»Ö‹
†¯Öê×AÖŸÖ †×¬Ö úÖ¸üÖë úÖ ¯ÖÏŸµÖÖµÖÖê•Ö−Ö Æîü ?
(c) ¯ÖÏןÖšüÖ−Ö êú ˆ§êü¿µÖÖë úÖê ÃÖÓãÖÖ×¯ÖŸÖ ú¸ü−ÖÖ (A) úÖµÖÔ úß ¯ÖÏ éú×ŸÖ ŸÖ£ÖÖ †×³Ö»ÖAÖ)Ö
(d) úÖµÖÔ ú»ÖÖ¯ÖÖë úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ−Ö úÖ
¾Ö,Öá ú¸ü)Ö (B) úÖµÖÔ úÖ ×−Ö¯ÖÖ¤ü−Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¾µÖÛŒŸÖ êú
(A) (c) (a) (d) (b)
†×³Ö»ÖAÖ)Ö
(B) (c) (d) (a) (b) (C) ÃÖÓ,Öšü−Ö êú †×³Ö»ÖAÖ)Ö
(C) (d) (c) (b) (a)
(D) (b) (c) (a) (d) (D) ¯ÖϲÖÓ¬Ö−Ö êú †×³Ö»ÖAÖ)Ö
J-5510 3 Paper-II
8. Tests devised to assess a person’s 12. What is the correct order of the
ability to undertake a particular type following phases of training ?
of work or to learn a particular skill (i) Development Phase
are called
(ii) Design Phase
(A) Aptitude Test
(iii) Need Analysis Phase
(B) Knowledge Test (iv) Implementation Phase
(C) Intelligence Test (v) Evaluation Phase
(D) Attitude Test (A) (iii) (ii) (i) (iv) (v)
(B) (ii) (i) (iii) (v) (iv)
9. Which of the following statements is (C) (iii) (iv) (i) (ii) (v)
false ? (D) (iv) (ii) (i) (iii) (v)
(A) Good wage structure shall
address to internal equity and
13. Match the following :
external parity.
(a) Fish-Bone (i) Paul
(B) Pay related decisions need not Analysis Branthal
base on employer’s capacity to et. Al
pay.
(b) Balance (ii) Frederick
(C) Wage survey is the method for Score Card Herzberg
knowing the ‘prevailing
wages’. (c) Learning (iii) Ishikawa
and
(D) Low wages and high Performance
productivity is exploitation. Cycle
(d) Job (iv) Kaplan
10. The HRD matrix linking HRD sub- Enrichment and
systems with development Norton
dimensions has been evolved by Codes :
(A) Dharani P. Sinha (a) (b) (c) (d)
(B) D.M. Pestonjee (A) (ii) (iv) (iii) (i)
(C) T.V. Rao (B) (iii) (i) (iv) (ii)
(D) Udai Pareek (C) (iv) (ii) (i) (iii)
(D) (iii) (iv) (i) (ii)

11. Which of the following is not a

method of Performance Appraisal ? 14. In which industry, Quality circles in
India were first introduced ?
(A) Behaviourally Anchored
(A) Bharat Electronics Ltd.
Rating Scales
(B) Bharat Heavy Electricals Ltd.
(B) Critical Incidence Method
(C) Bharat Heavy Plates and
(C) Grading Method Vessels
(D) Weighted Check List Method (D) Bharat Earth Movers Ltd.
Paper-II 4 J-5510
8. ‹ ú ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖÏ úÖ¸ü êú úÖµÖÔ úÖê ÆüÖ£Ö ´Öë »Öê−Öê †£Ö¾ÖÖ 12. ¯ÖÏ׿ÖAÖ)Ö úß ×¾Ö׳Ö−−Ö ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ †¾ÖãÖÖ†Öë
‹ ú ×¾Ö¿ÖêÂÖ úÖî¿Ö»Ö úÖê ÃÖßÖ−Öê úß ‹ ú ¾µÖÛŒŸÖ úÖ ÃÖÆüß Îú´Ö ŒµÖÖ Æîü ?
úß µÖÖê,µÖŸÖÖ êú ×−Ö¬ÖÖÔ¸ü)Ö êú ×»Ö‹ ¯ÖϵÖãŒŸÖ ¯Ö¸üßAÖ)ÖÖë (i) ×¾Ö úÖÃÖ †¾ÖãÖÖ
úÖê ŒµÖÖ úÆüŸÖê Æïü ?
(ii) †×³Ö ú»¯Ö †¾ÖãÖÖ
(A) †×³Ö¾Öé×¢Ö ¯Ö¸üßAÖ)Ö
(iii) †Ö¾Ö¿µÖ úŸÖÖ ×¾Ö¿»ÖêÂÖ)Ö †¾ÖãÖÖ
(B) –ÖÖ−Ö ¯Ö¸üßAÖ)Ö
(iv) × ÎúµÖÖ−¾ÖµÖ−Ö †¾ÖãÖÖ
(C) ²Öãרü ¯Ö¸üßAÖ)Ö
(v) ´Ö滵ÖÖÓ ú−Ö †¾ÖãÖÖ
(D) ´Ö−ÖÖê¾Öé×¢Ö ¯Ö¸üßAÖ)Ö
(A) (iii) (ii) (i) (iv) (v)
(B) (ii) (i) (iii) (v) (iv)
9. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖÖ ú£Ö−Ö ,Ö»ÖŸÖ Æîü ? (C) (iii) (iv) (i) (ii) (v)
(A) ‹ ú †“”ûß ´Ö•Ö¤æü¸üß ¯ÖÏ)ÖÖ»Öß †ÖÓŸÖ׸ü ú (D) (iv) (ii) (i) (iii) (v)
×−Ö¯ÖAÖŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ ²ÖÖÊ ÃÖ´ÖÖ−ÖŸÖÖ úÖê
ÃÖÓ²ÖÖê×¬ÖŸÖ ú¸ëü,Öê …
(B) ¾ÖêŸÖ−Ö ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ×−Ö)ÖÔµÖÖë úÖê ×−ÖµÖÖꌟÖÖ úß 13. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖê ÃÖã´Öê×»ÖŸÖ úßו֋ :
¾ÖêŸÖ−Ö ¤êü−Öê úß AÖ´ÖŸÖÖ ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ׸üŸÖ ú¸ü−Öê (a) ×±ú¿Ö-²ÖÖê−Ö (i) ¯ÖÖò»Ö ²ÖΣë Ö»Ö ŸÖ£ÖÖ
úß †Ö¾Ö¿µÖ úŸÖÖ −ÖÆüà … ‹−ÖÖ×»Ö×ÃÖÃÖ †−µÖ
(C) ´Ö•Ö¤æü¸üß ÃÖ¾ÖìAÖ)Ö ¯ÖÏ“Ö×»ÖŸÖ ´Ö•Ö¤æü¸üß úÖê (b) ²Öî»ÖëÃÖ Ã úÖê¸ü úÖ›Ôü (ii) ±Ïêú›ê׸ü ú Æü•ÖÔ²Ö,ÖÔ
•ÖÖ−Ö−Öê úß ‹ ú ×¾Ö×¬Ö Æîü … (c) »ÖÚ−Ö,Ö ‹)›ü (iii) ‡¿Öß úÖ¾ÖÖ
(D) ×−Ö´−Ö ´Ö•Ö¤æü¸üß ŸÖ£ÖÖ ˆ““Ö ˆŸ¯ÖÖ¤ü úŸÖÖ ¯Ö¸ü±úÖ´ÖíÃÖ ÃÖÖ‡ ú»Ö
¿ÖÖêÂÖ)Ö Æîü … (d) •ÖÖò²Ö ‡−Ö׸ü“Ö´Öë™ü (iv) ú¯»ÖÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ
−ÖÖò™Ôü−Ö
10. ´ÖÖ−Ö¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ×¾Ö úÖÃÖ ˆ¯Ö-¯ÖÏ)ÖÖ×»ÖµÖÖë úÖê æú™ü :
×¾Ö úÖÃÖ-†ÖµÖÖ´ÖÖë êú ÃÖÖ£Ö •ÖÖê›Íü−Öê ¾ÖÖ»Öê ‹“Ö †Ö¸ü (a) (b) (c) (d)
›üß ´Öî×™ÒüŒÃÖ úÖ ×¾Ö úÖÃÖ × úÃÖ−Öê × úµÖÖ ?
(A) (ii) (iv) (iii) (i)
(A) ¬Ö¸ü)Öß ¯Öß. ×ÃÖ−ÆüÖ
(B) (iii) (i) (iv) (ii)
(B) ›üß.‹´Ö. ¯ÖêÙü−Ö•Öß
(C) (iv) (ii) (i) (iii)
(C) ™üß.¾Öß. ¸üÖ¾Ö (D) (iii) (iv) (i) (ii)
(D) ˆ¤üµÖ ¯ÖÖ׸ü ú

14. ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ÃÖê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ ˆªÖê,Ö ´Öë
11. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖß úÖµÖÔ-×−Ö¯ÖÖ¤ü−Ö ‘Œ¾ÖÖ×»Ö™üß ÃÖÙ ú»Ö’ úÖê ¯ÖÏ£Ö´Ö ²ÖÖ¸ü †Ö¸ü´³Ö × úµÖÖ
´Ö滵ÖÖÓ ú−Ö úß ×¾Ö×¬Ö −ÖÆüà Æîü ? ,ÖµÖÖ ?
(A) ײÖÆêü×¾ÖµÖ¸ü»Öß ‹ë ú›Ôü ¸êüØ™ü,Ö Ã êú»ÃÖ (A) ³ÖÖ¸üŸÖ ‡»ÖꌙÒüÖò×−Ö ú ×»Ö×´Ö™êü›ü
(B) × Îú×™ü ú»Ö ‡Ó×ÃÖ›ëüÃÖ ´Öê£Ö›ü (B) ³ÖÖ¸üŸÖ Æêü¾Öß ‡»ÖêÛŒ™Òü ú»Ö ×»Ö×´Ö™êü›ü
(C) ,ÖÏêØ›ü,Ö ´Öê£Ö›ü (C) ³ÖÖ¸üŸÖ Æêü¾Öß ¯»Öê™ËüÃÖ ‹)›ü ¾ÖêÃÖê»ÃÖ
(D) ¾Öê™êü›ü “Öê ú ×»ÖÙü ´Öê£Ö›ü (D) ³ÖÖ¸üŸÖ †£ÖÔ ´Öæ¾ÖÃÖÔ ×»Ö×´Ö™êü›ü

J-5510 5 Paper-II
15. Who developed the ‘Managerial 19. Which of the following countries is
Grid’ Theory ? said to be the home of collective
bargaining ?
(A) Sydney and Beatrice Webbs (A) United Kingdom
(B) Robert Blake and Jane S. (B) United States of America
Mouton (C) Sweden

(C) W.J. Reddin (D) France

(D) Rensis Likert

20. The Tripartite Declaration of
Principles concerning MNEs and
social policy enunciated by ILO was
16. Systematic collection of data on a
in
problem, analysis, feedback and
(A) 1976
helping organisation to take action to
(B) 1977
address the problem is called
(C) 1978
(A) Process Research (D) 1979
(B) Field Research
(C) Action Research 21. The coverage of workers’
participation under a comprehensive
(D) Business Research labour relations legislation was
recommended by
(A) The First National
17. Sensitivity training evolved from the
Commission on Labour, 1969
group dynamics concept of
(B) The Second National
(A) French and Bell Commission on Labour,
2002
(B) Eric Bernie
(C) Participation of Workers’ in
(C) Moreno Management Bill, 1990
(D) Kurt Lewin (D) Scheme of Employees
Participation in Public Sector
Undertakings (1983)
18. Which of the following is a group
phenomenon ? 22. Which of the following is not a
(A) Perception tripartite body ?
(A) Indian Labour Conference
(B) Attitude
(B) Standing Labour Committee
(C) Morale (C) Wage Boards
(D) Motivation (D) Joint Management Councils

Paper-II 6 J-5510
15. ‘´Öî−Öê•Ö´Öë™ü ×,ÖÏ›ü’ ×ÃÖ¨üÖ−ŸÖ úÖ ×¾Ö úÖÃÖ × úÃÖ−Öê 19. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ ¤êü¿Ö úÖê ÃÖÖ´Öæ×Æü ú
× úµÖÖ ? ÃÖÖî¤êü²ÖÖ•Öß úÖ ‘Ö¸ü úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü ?
(A) µÖæ−ÖÖ‡™êü›ü Ø ú,Ö›ü´Ö
(A) ×ÃÖ›ü−Öß ŸÖ£ÖÖ ²Öê×™ÒüÃÖ ¾Öê²ÃÖ
(B) µÖæ−ÖÖ‡™êü›ü Ùêü™ËüÃÖ †Öò±ú †´Öê׸ü úÖ
(B) ¸üÖò²Ö›Ôü ²»Öê ú ŸÖ£ÖÖ •Öê−Ö ‹ÃÖ. ´ÖÖò™ü−Ö
(C) þÖß›êü−Ö
(C) ›ü²»µÖæ. •Öê. ¸êü×›ü−Ö
(D) ±ÏúÖÓÃÖ
(D) ¸ëü×ÃÖÃÖ ×»Ö ú™Ôü
20. ²ÖÆãü¤êü¿ÖßµÖ ¯ÖÏןÖšüÖ−ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Ö ú −Öß×ŸÖ ÃÖê
16. ‹ ú ÃÖ´ÖõÖÖ êú ‰ú¯Ö¸ü ›êü™üÖ êú ÃÖã¾µÖ¾ÖÛÃ£ÖŸÖ ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ×¡Ö¤ü»ÖßµÖ ‘ÖÖêÂÖ)ÖÖ êú ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë úÖ
ÃÖÓ,ÖÏÆü)Ö, ×¾Ö¿»ÖêÂÖ)Ö, ¯ÖÏן֯ÖãÛ™ü ŸÖ£ÖÖ ÃÖ´ÖõÖÖ êú ¯ÖÏן֯ÖÖ¤ü−Ö †−ŸÖ¸üÖÔ™ÒüßµÖ ÁÖ´Ö ÃÖÓ‘Ö «üÖ¸üÖ × úÃÖ ¾ÖÂÖÔ ´Öë
ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖ−Ö ÆêüŸÖã ú¤ü´Ö ˆšüÖ−Öê êú ×»Ö‹ ÃÖÓ,Öšü−Ö úß × úµÖÖ ,ÖµÖÖ ?
ÃÖÆüÖµÖŸÖÖ ú¸ü−Öê úÖê ŒµÖÖ úÆüŸÖê Æïü ? (A) 1976
(A) ¯ÖÏÖêÃÖêÃÖ ×¸üÃÖ“ÖÔ (B) 1977
(B) ±úß»›ü ׸üÃÖ“ÖÔ (C) 1978

(C) ‹êŒ¿Ö−Ö ×¸üÃÖ“ÖÔ (D) 1979

(D) ײ֕Ö−ÖêÃÖ ×¸üÃÖ“ÖÔ

21. ‹ ú ÃÖã¾µÖÖ¯Ö ú ÁÖ´Ö-ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ´Öë ÁÖ×´Ö úÖë
úß ÃÖÆü³ÖÖ×,ÖŸÖÖ úÖê ¿ÖÖ×´Ö»Ö ú¸ü−Öê úß ×ÃÖ±úÖ׸ü¿Ö
17. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ−Öê ,ÖÏã¯Ö ›üÖ‡−Öê×´ÖŒÃÖ úß ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ êú «üÖ¸üÖ úß ,Ö‡Ô £Öß ?
†¾Ö¬ÖÖ¸ü)ÖÖ úÖ ¯ÖÏן֯ÖÖ¤ü−Ö × úµÖÖ, וÖÃÖÃÖê (A) ¯ÖÏ£Ö´Ö ¸üÖ™ÒüßµÖ ÁÖ´Ö †ÖµÖÖê,Ö, 1969
ÃÖë×ÃÖ×™ü×¾Ö™üß ™ÒêüØ−Ö,Ö ×¾Ö ú×ÃÖŸÖ Æãü‡Ô ?
(B) ׫üŸÖßµÖ ¸üÖ™ÒüßµÖ ÁÖ´Ö †ÖµÖÖê,Ö, 2002
(A) ±Ïëú“Ö ŸÖ£ÖÖ ²Öê»Ö
(C) ¯ÖϲÖÓ¬Ö−Ö ´Öë ÁÖ×´Ö úÖë úß ³ÖÖ,ÖߤüÖ¸üß ×²Ö»Ö,
(B) ‹×¸ü ú ²Ö−Öá (1990)
(C) ´ÖÖê¸êü−ÖÖê (D) ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×−Ö ú AÖê¡Ö êú ¯ÖÏןÖšüÖ−ÖÖë ´Öë
(D) ú™Ôü »Öê×¾Ö−Ö ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë úß ÃÖÆü³ÖÖ×,ÖŸÖÖ µÖÖê•Ö−ÖÖ 1983

22. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ‹ ú ס֤ü»ÖßµÖ ×−Ö úÖµÖ

18. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ‹ ú ,ÖÏã¯Ö ±êú−ÖÖê´Öê−Ö−Ö Æîü ? −ÖÆüà Æîü ?
(A) ¯Ö¸üÃÖ꯿Ö−Ö (A) ‡Ó×›üµÖ−Ö »Öê²Ö¸ü úÖò−±ú¸êü−ÃÖ
(B) ‹×™ü™ËüµÖæ›ü (B) ÙïüØ›ü,Ö »Öê²Ö¸ü ú×´Ö™üß
(C) ´ÖÖê¸êü»Ö (C) ¾Öê•Ö ²ÖÖê›Ôü
(D) ´ÖÖê×™ü¾Öê¿Ö−Ö (D) •ÖÖò‡Ó™ü ´Öî−Öê•Ö´Öë™ü úÖˆÓ×ÃÖ»Ö

J-5510 7 Paper-II
23. A list of Unfair Labour Practices on 27. Which of the following is not
the part of Trade Unions and regarded as a wage legislation ?
Employers was inserted in (A) Payment of Wages Act, 1936
(A) Trade Union Act, 1926 (B) Minimum Wages Act, 1948
(B) The Factories’ Act, 1948 (C) Payment of Bonus Act, 1965
(C) The Industrial Disputes Act, (D) Equal Remuneration Act, 1976
1947
(D) None of the above 28. Which of the following legislations
is not based on the provisions given
under the Directive Principles of
24. INTUC, AITUC, HMS and UTUC
State Policy in Indian Constitution ?
adopted the code of conduct for
Trade Union Rivalry in the year (A) Maternity Benefit Act, 1961
(A) 1948 (B) 1958 (B) Equal Remuneration Act, 1976
(C) 1968 (D) 1978 (C) Child Labour Act, 1986
(D) Payment of Bonus Act, 1965
25. Who among the following was the
First Trade Union Leader in India ? 29. For which of the following social
(A) N.M. Lokhande security legislations, there has been
(B) B.P. Wadia created a central enforcement
machinery ?
(C) G.L. Nanda
(A) Maternity Benefit Act
(D) M.K. Gandhi
(B) Employees’ State Insurance
Act
26. Match the following :
(C) Workmen’s Compensation Act
Trade Union Year of
Federation Formation (D) Payment of Gratuity Act
(a) AITUC (i) 1947
(b) CITU (ii) 1948 30. In which of the following
legislations, there is mention of
(c) INTUC (iii) 1920
“Principal employer” and
(d) HMS (iv) 1970 “Immediate employer” ?
Codes : (A) Industrial Disputes Act, 1947
(a) (b) (c) (d) (B) Trade Unions Act, 1926
(A) (iv) (iii) (i) (ii)
(C) Contract Labour (Abolition
(B) (iii) (i) (iv) (ii) and Regulation) Act, 1970
(C) (iii) (iv) (i) (ii) (D) Industrial Employment
(D) (ii) (iii) (iv) (i) (Standing Orders) Act, 1946

Paper-II 8 J-5510
23. ´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘ÖÖë ŸÖ£ÖÖ ´ÖÖ×»Ö úÖë êú †−Öã×“ÖŸÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü 27. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖê ‹ ú ´Ö•Ö¤æü¸üß †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö
úß ÃÖæ“Öß úÖê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ´Öë −ÖÆüà úÆüÖ •ÖÖ ÃÖ úŸÖÖ ?
ÃÖÛ´´Ö×»ÖŸÖ × úµÖÖ ,ÖµÖÖ ? (A) ´Ö•Ö¤æü¸üß ³Öã,ÖŸÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1936
(A) ´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1926
(B) −µÖæ−ÖŸÖ´Ö ´Ö•Ö¤æü¸üß †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1948
(B) úÖ¸üÖÖ−ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1948
(C) ²ÖÖê−ÖÃÖ ³Öã,ÖŸÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1965
(C) †ÖîªÖê×,Ö ú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1947
(D) ÃÖ´ÖÖ−Ö ¯ÖÖ׸üÁÖ×´Ö ú †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1976
(D) ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖß ´Öë −ÖÆüà

24. INTUC, AITUC, HMS ŸÖ£ÖÖ UTUC −Öê 28. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ
´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘Ö ¯ÖÏן֫üÛ−«üŸÖÖ êú ×»Ö‹ †Ö“ÖÖ¸ü ÃÖÓ×ÆüŸÖÖ ÃÖÓ×¾Ö¬ÖÖ−Ö êú ¸üÖ•µÖ êú −Öß×ŸÖ ×−Ö¤ìü¿Ö ú ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ ´Öë
úÖê × úÃÖ ¾ÖÂÖÔ †¯Ö−ÖÖµÖÖ ? פüµÖê ,ÖµÖê ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−ÖÖë ¯Ö¸ü †Ö¬ÖÖ׸üŸÖ −ÖÆüà Æîü ?
(A) 1948 (B) 1958 (A) ´ÖÖŸÖéŸ¾Ö »ÖÖ³Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1961
(C) 1968 (D) 1978 (B) ÃÖ´ÖÖ−Ö ¯ÖÖ׸üÁÖ×´Ö ú †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1976
(C) ²ÖÖ»Ö ÁÖ×´Ö ú †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1986
25. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ³ÖÖ¸üŸÖ úÖ ¯ÖÏ£Ö´Ö ´Ö•Ö¤æü¸ü (D) ²ÖÖê−ÖÃÖ ³Öã,ÖŸÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1965
ÃÖÓ‘Ö −ÖêŸÖÖ £ÖÖ ?
(A) ‹−Ö.‹´Ö. »ÖÖêÖÓ›êü
(B) ²Öß.¯Öß. ¾ÖÖ×›üµÖÖ
29. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Ö ú ÃÖã¸üAÖÖ
†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö êú úÖµÖÖÔ−¾ÖµÖ−Ö êú ×»Ö‹ ëú¦üßµÖ ¯ÖϾ֟ÖÔ−Ö
(C) •Öß.‹»Ö. −ÖÓ¤üÖ ŸÖÓ¡Ö ²Ö−ÖÖµÖÖ ,ÖµÖÖ Æîü ?
(D) ‹´Ö. êú. ,ÖÖÓ¬Öß (A) ´ÖÖŸÖéŸ¾Ö »ÖÖ³Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö
(B) ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß ¸üÖ•µÖ ²Öß´ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö
26. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖê ÃÖã´Öê×»ÖŸÖ úßו֋ :
(C) úÖ´Ö,ÖÖ¸ü AÖן֯ÖæÙŸÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö
´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘Ö Ã£ÖÖ¯Ö−ÖÖ
±êú›ü¸êü¿Ö−Ö úÖ ¾ÖÂÖÔ (D) ,ÖÏꓵÖæ×™ü ³Öã,ÖŸÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö

(a) AITUC (i) 1947

(b) CITU (ii) 1948 30. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ´Öë “Ø¯ÖÏ×ÃÖ¯Ö»Ö
(c) INTUC (iii) 1920 ‡Ó¯»ÖÖòµÖ¸ü” ŸÖ£ÖÖ “‡´´Öê×›üµÖ™ü ‡Ó¯»ÖÖòµÖ¸ü” úÖ ˆ»»ÖêÖ
(d) HMS (iv) 1970
Æîü ?
æú™ü : (A) †ÖîªÖê×,Ö ú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1947
(a) (b) (c) (d) (B) ´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1926
(A) (iv) (iii) (i) (ii) (C) Óú™ÒîüŒ™ü »Öê²Ö¸ü (‹²ÖÖê×»Ö¿Ö−Ö ‹)›ü ¸êü,Öã»Öê¿Ö−Ö)
(B) (iii) (i) (iv) (ii) †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1970
(C) (iii) (iv) (i) (ii) (D) †ÖîªÖê×,Ö ú ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö (ãÖÖµÖß †Ö¤êü¿Ö)
(D) (ii) (iii) (iv) (i) †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1946
J-5510 9 Paper-II
31. Which of the following legislations 35. Equal Remuneration Act, 1976 was
was amended to incorporate a mainly enacted to check
separate chapter on safety for
hazardous occupations as a result of (A) Child Exploitation
Bhopal Gas Leakage ?
(B) Men Exploitation
(A) Mines Act
(B) Factories’ Act (C) Women Exploitation
(C) Plantation Labour Act (D) All the above
(D) Shops and Commercial
Establishment Act
36. Which of the following is given to
32. Which of the following statements is workers in the unorganised sector or
correct for the Trade Unions Act, sweated industries ?
1926 ?
(A) It provides only for registration (A) Living Wages
of Trade Unions.
(B) Fair Wages
(B) It provides only for recognition
of Trade Unions. (C) Statutory Minimum Wages
(C) It provides both for registration (D) None of the above
and recognition of Trade
Unions.
(D) None of the above
37. Welfare is considered as

33. The provision of “Protected (A) Total Concept

Workmen” is given under :
(B) Social Concept
(A) Factories’ Act, 1948
(B) Mines Act, 1952 (C) Relative Concept
(C) Industrial Disputes Act, 1947 (D) All the above
(D) Payment of Bonus Act, 1965

34. In which of the following 38. The success of welfare work

legislations there are provisions of depends on six basic principles was
compulsory mediation and collective advocated by
bargaining ?
(A) Industrial Disputes Act, 1947 (A) S.D. Punekar
(B) Trade Unions Act, 1926 (B) D. Paul Choudhury
(C) Industrial Employment
(C) A.M. Sharma
(Standing Orders) Act, 1946
(D) None of the above (D) M.V. Moorthy

Paper-II 10 J-5510
31. ³ÖÖê¯ÖÖ»Ö ,ÖîÃÖ ×¸üÃÖÖ¾Ö úÖÓ›ü êú ¯Ö׸ü)ÖÖ´Ö Ã¾Öºþ¯Ö 35. ÃÖ´ÖÖ−Ö ¯ÖÖ׸üÁÖ×´Ö ú †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1976 úÖê
×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö êú †ÓŸÖ,ÖÔŸÖ ´ÖãµÖŸÖ: ‡−Ö´Öë ÃÖê × úÃÖ ¯Ö¸ü †Ó ãú¿Ö »Ö,ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹
ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö−Ö ú¸ü ÃÖã¸üAÖÖ ¯Ö¸ü ‹ ú ¯Öé£Ö Ëú †¬µÖÖµÖ – ¯ÖÖ׸üŸÖ × úµÖÖ ,ÖµÖÖ £ÖÖ ?
‘¯Ö׸üÃÖÓ ú™ü´ÖµÖ ¯ÖÏ× ÎúµÖÖ†Öë ÃÖê ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ˆ¯Ö²Ö−¬Ö’
•ÖÖê›ÍüÖ ,ÖµÖÖ ? (A) ²ÖÖ»Ö-¿ÖÖêÂÖ)Ö
(A) ÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö (B) ¯Öã¹ýÂÖ-¿ÖÖêÂÖ)Ö
(B) úÖ¸üÖÖ−ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö (C) ´Ö×Æü»ÖÖ-¿ÖÖêÂÖ)Ö
(C) “ÖÖµÖ ²ÖÖ,ÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö
(D) ‡−Ö´Öë ÃÖê ÃÖ³Öß
(D) ¤æü úÖ−Ö ŸÖ£ÖÖ ¾ÖÖ×)ÖÛ•µÖ ú ¯ÖÏןÖšüÖ−Ö
†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö
36. †ÃÖÓ,ÖךüŸÖ AÖê¡Ö †£Ö¾ÖÖ ‘þÖê™êü›ü’ ˆªÖê,ÖÖë êú
32. ´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1926 êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë ´Ö•Ö¤æü¸üÖë úÖê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖß ´Ö•Ö¤æü¸üß
×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖÖ ú£Ö−Ö ÃÖÆüß Æîü ? ¤üß •ÖÖŸÖß Æîü ?
(A) ‡ÃÖ´Öë êú¾Ö»Ö ´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘ÖÖë êú ¯ÖÓ•Öß ú¸ü)Ö
úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü … (A) ×−Ö¾ÖÖÔÆü ´Ö•Ö¤æü¸üß
(B) ‡ÃÖ´Öë êú¾Ö»Ö ´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘ÖÖë úÖê ´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¤êü−Öê (B) ˆ×“ÖŸÖ ´Ö•Ö¤æü¸üß
úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü … (C) úÖ−Öæ−Öß ºþ¯Ö ÃÖê ¤êüµÖ −µÖæ−ÖŸÖ´Ö ´Ö•Ö¤æü¸üß
(C) ‡ÃÖ´Öë ´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘ÖÖë êú ¯ÖÓ•Öß ú¸ü)Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ−Æëü
´ÖÖ−µÖŸÖÖ ¯ÖϤüÖ−Ö ú¸ü−Öê – ‡−Ö ¤üÖê−ÖÖë êú (D) ‡−Ö´Öë ÃÖê úÖê‡Ô −ÖÆüà
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æïü …
(D) ‡−Ö´Öë ÃÖê úÖê‡Ô −ÖÆüà …
37. ú»µÖÖ)Ö úÖê ________ ´ÖÖ−ÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü …
33. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ´Öë ‘¯ÖÏÖê™êüŒ™êü›ü (A) ¯Öæ)ÖÔ †¾Ö¬ÖÖ¸ü)ÖÖ
¾Ö Ôú´Öê−Ö’ úÖ ¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æîü ?
(B) ÃÖÖ´ÖÖ×•Ö ú †¾Ö¬ÖÖ¸ü)ÖÖ
(A) úÖ¸üÖÖ−ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1948
(B) ÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1952 (C) ÃÖÖ¯Öê×AÖ ú †¾Ö¬ÖÖ¸ü)ÖÖ
(C) †ÖîªÖê×,Ö ú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1947 (D) ‡−Ö´Öë ÃÖê ÃÖ³Öß
(D) ²ÖÖê−ÖÃÖ ³Öã,ÖŸÖÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1965

34. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ´Öë ‘†×−Ö¾ÖÖµÖÔ 38. ú»µÖÖ)Ö úÖµÖÔ úß ÃÖ±ú»ÖŸÖÖ ”û: †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ
´Ö¬µÖã֟ÖÖ’ ŸÖ£ÖÖ ‘ÃÖÖ´Öæ×Æü ú ÃÖÖî¤êü²ÖÖ•Öß’ êú ×ÃÖ¨üÖÓŸÖÖë ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü ÆüÖêŸÖß Æîü, ‡ÃÖ úß ¾Ö úÖ»ÖŸÖ
¯ÖÏÖ¾Ö¬ÖÖ−Ö Æïü ? × úÃÖ−Öê úß £Öß ?
(A) †ÖîªÖê×,Ö ú ×¾Ö¾ÖÖ¤ü †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1947 (A) ‹ÃÖ.›üß. ¯Öã)Öê ú¸ü
(B) ´Ö•Ö¤æü¸ü ÃÖÓ‘Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1926 (B) ›üß. ¯ÖÖò»Ö “ÖÖî¬Ö¸üß
(C) †ÖîªÖê×,Ö ú ×−ÖµÖÖê•Ö−Ö (ãÖÖµÖß †Ö¤êü¿Ö)
†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö, 1946 (C) ‹.‹´Ö. ¿Ö´ÖÖÔ
(D) ‡−Ö´Öë ÃÖê × úÃÖß ´Öë −ÖÆüà (D) ‹´Ö.¾Öß. ´ÖæÙŸÖ
J-5510 11 Paper-II
39. Robert Owen, the founder of 43. Arrange the following according to
‘Welfare Movement’ conducted their comparative position from
which of the following experiments ? lowest to the highest :
(A) New Lanark Experiment (a) Statutory Minimum Wage
(b) Subsistence Wage
(B) Hawthorne Experiment (c) Living Wage
(C) Experiment on Illumination (d) Fair Wage
(D) None of the above (A) (a) (c) (b) (d)
(B) (b) (d) (a) (c)
(C) (b) (a) (d) (c)
40. “Welfare work is a means of (D) (a) (c) (d) (b)
securing, preserving and increasing
the efficiency of labour” is the theme 44. Which of the following statements
of appear to be correct ?
(A) Paternalistic Theory (A) Wage differential is desirable
for the growth and
(B) Religious Theory development of the society.
(C) Functional Theory (B) There should be no wage
differential in the country.
(D) Placating Theory
(C) The state through regulation of
wages can eliminate wage
differentials.
41. Housing is a statutory welfare under
which of the following Acts ? (D) None of the above

(A) Factories’ Act 45. Match the following :

(B) Mines Act Theories of Propounders
Wages
(C) Shops and Commercial
(a) Subsistence (i) Karl Marx
Establishment Act
Theory
(D) Plantation Labour Act (b) Wage Fund (ii) Francis
Theory Walker
(c) Residual (iii) J.S. Mill
42. What has been the impact of Claimant
globalization in India on State Theory
Regulation of Wages ? (d) Surplus (iv) David
(A) Scope of State Regulation has Value Ricardo
increased. Theory
(a) (b) (c) (d)
(B) Scope of State Regulation has
decreased. (A) (iii) (iv) (i) (ii)
(B) (iv) (iii) (ii) (i)
(C) There has been no impact. (C) (ii) (i) (iii) (iv)
(D) None of the above (D) (i) (iii) (iv) (ii)

Paper-II 12 J-5510
39. ‘¾Öê»±êúµÖ¸ü´Öæ¾Ö´Öê)™ü’ úÖ ¯ÖϾ֟ÖÔ−Ö ú¸ü−Öê ¾ÖÖ»Öê ¸üÖò²Ö™Ôü 43. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖê ˆ−Ö úß ŸÖã»Ö−ÖÖŸ´Ö ú ÛãÖ×ŸÖ êú
†Öê¾Ö−Ö −Öê ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖÖ ¯ÖϵÖÖê,Ö †Ö¬ÖÖ¸ü ¯Ö¸ü ×−Ö´−ÖŸÖ´Ö ÃÖê ˆ““ÖŸÖ´Ö Îú´Ö ´Öë ¸üÖë :
× úµÖÖ £ÖÖ ? (a) ×¾Ö×¬Ö ÃÖ´´ÖŸÖ −µÖæ−ÖŸÖ´Ö ´Ö•Ö¤æü¸üß
(A) −µÖæ »Öê−ÖÖ Ôú ¯ÖϵÖÖê,Ö (b) ,Öã•Ö¸ü-²ÖÃÖ¸ü ´Ö•Ö¤æü¸üß
(B) ÆüÖ£ò ÖÖê−ÖÔ ¯ÖϵÖÖê,Ö (c) ×−Ö¾ÖÖÔÆü ´Ö•Ö¤æü¸üß
(d) ˆ×“ÖŸÖ ´Ö•Ö¤æü¸üß
(C) ¯ÖÏ úÖ¿Ö ¯Ö¸ü ¯ÖϵÖÖê,Ö
(A) (a) (c) (b) (d)
(D) ‡−Ö´Öë ÃÖê úÖê‡Ô −ÖÆüà
(B) (b) (d) (a) (c)
(C) (b) (a) (d) (c)
40. ú»µÖÖ)Ö úÖµÖÔ ÁÖ×´Ö úÖë úß úÖµÖÔ ãú¿Ö»ÖŸÖÖ úÖê (D) (a) (c) (d) (b)
†¯Ö−ÖÖ−Öê, ²Ö−ÖÖµÖê ¸üÖ−Öê ŸÖ£ÖÖ ²ÖœÍüÖ−Öê úÖ ÃÖÖ¬Ö−Ö Æîü,
µÖÆü ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ úÖ 44. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê úÖî−Ö ÃÖÖ ú£Ö−Ö ÃÖÆüß ¯ÖÏŸÖߟÖ
†×³Ö¯ÖÏÖµÖ Æîü ? ÆüÖêŸÖÖ Æîü ?
(A) ¯Öî™ü−ÖÔ×»ÖÛÙü ú ×£ÖµÖ¸üß (A) ´Ö•Ö¤æü¸üß ×³Ö−−ÖŸÖÖ ÃÖ´ÖÖ•Ö êú ×¾Ö úÖÃÖ êú
(B) ׸ü×»Ö•ÖÃÖ ×£ÖµÖ¸üß ×»Ö‹ ¾ÖÖÓ”û−ÖßµÖ Æîü …
(B) ¤êü¿Ö ´Öë ´Ö•Ö¤æü¸üß ×³Ö−−ÖŸÖÖ −ÖÆüà ÆüÖê−Öß “ÖÖ×Æü‹ …
(C) ±ÓúŒ¿Ö−Ö»Ö ×£ÖµÖ¸üß
(C) ´Ö•Ö¤æü¸üß êú ¸üÖ•Ö úßµÖ ×−ÖµÖ´Ö−Ö «üÖ¸üÖ ´Ö•Ö¤æü¸üß
(D) ¯»Öê êúØ™ü,Ö ×£ÖµÖ¸üß ×³Ö−−ÖŸÖÖ úÖê ÃÖ´ÖÖ¯ŸÖ × úµÖÖ •ÖÖ ÃÖ úŸÖÖ Æîü …
(D) ‡−Ö´Öë ÃÖê úÖê‡Ô −ÖÆüà …
41. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ´Öë ÃÖê × úÃÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö êú †ÓŸÖ,ÖÔŸÖ
†Ö¾ÖÖÃÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ‹ ú ¾Öî×¬Ö ú ú»µÖÖ)Ö ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ Æîü ? 45. ×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ úÖ ×´Ö»ÖÖ−Ö úßו֋ :
(A) úÖ¸üÖÖ−ÖÖ †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ´Ö•Ö¤æü¸üß ×ÃÖ¨üÖÓŸÖ ¯ÖϾ֟ÖÔú
(a) ÃÖ²Ö×ÃÖÙëüÃÖ (i) úÖ»ÖÔ ´ÖÖŒÃÖÔ
(B) Ö¤üÖ−Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö
×£ÖµÖ¸üß
(C) ¤æü úÖ−Ö ‹¾ÖÓ ¾ÖÖ×)ÖÛ•µÖ ú ¯ÖÏןÖšüÖ−Ö (b) ¾Öê•Ö ±Óú›ü ×£ÖµÖ¸üß (ii) ±ÏúÖÓ×ÃÖÃÖü ¾ÖÖ ú¸ü
†×¬Ö×−ÖµÖ´Ö
(c) ¸êü×ÃÖ›ãü†»Ö (iii) •Öê.‹ÃÖ. ×´Ö»Ö
(D) ¯»Öï™êü¿Ö−Ö »Öê²Ö¸ü ‹êŒ™ü Œ»Öê´Öë™ü ×£ÖµÖ¸üß
(d) ÃÖ¸ü¯»ÖÃÖ ¾ÖÖæ (iv) ›êü×¾Ö›ü
42. ³ÖÖ¸üŸÖ ´Öë ´Ö•Ö¤æü¸üß êú ¸üÖ•Ö úßµÖ ×¾Ö×−ÖµÖ´Ö−Ö ¯Ö¸ü ×£ÖµÖ¸üß ×¸ü úÖ›üÖì
¾ÖÖß ú¸ü)Ö úÖ ŒµÖÖ ¯ÖϳÖÖ¾Ö ¯Ö›ÍüÖ Æîü ? æú™ü :
(A) ‡ÃÖ úÖ ×¾ÖÂÖµÖ-×¾ÖßÖÖ¸ü ²ÖœÍü ,ÖµÖÖ Æîü … (a) (b) (c) (d)
(A) (iii) (iv) (i) (ii)
(B) ‡ÃÖ úÖ ×¾ÖÂÖµÖ-×¾ÖßÖÖ¸ü ‘Ö™ü ,ÖµÖÖ Æîü …
(B) (iv) (iii) (ii) (i)
(C) ‡ÃÖ úÖ úÖê‡Ô ¯ÖϳÖÖ¾Ö −ÖÆüà ¯Ö›ÍüÖ Æî …ü (C) (ii) (i) (iii) (iv)
(D) ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ´Öë ÃÖê úÖê‡Ô −ÖÆüà … (D) (i) (iii) (iv) (ii)

J-5510 13 Paper-II
Read the following passage and answer employees tend to concentrate on their
questions from questions 46 to 50 : task rather than the goals. They feel their
It is commonly said, “when you eat contributions are overlooked and their
the fruit, think of the person who laboured potential is not tapped. They feel this way
to plant the tree”. It is apparent that a because they do not have productive
progressive corporate management team relationships with their managers and co-
will be the first to recognise, motivate and workers. ‘Actively disengaged’ employees
reward the workforce that fashions a are “consistently against something”. They
radiant balance sheet. If an employer sow seeds of negativity at every
claims success through ‘hard work’ the opportunity. Every day, they, undermine
first question that rises in anyone’s mind is what their ‘engaged’ co-workers
whose hard work ? Behind many accomplish. Organisations should thus
achievements there is a team of employees recognise employees more than any other
who genuinely ‘engage’ themselves for the variable as powerful contributors to a
growth of the company as well selves which company’s competitive position.
is known as ‘employee engagement’. These 46. Employee engagement means
engaged employees develop an emotional (A) getting employment
attachment and an unflinching commitment (B) getting employment and
to the interests of their employers. In any handsome salary
organisation, employee engagement is driven (C) commitment to organisational
by people, work, opportunities, quality of life, goals
procedures and compensation. (D) all the above
The challenge, in demanding times, 47. On which of the following factor(s)
is to keep the talent engaged, motivated employee engagement would
and focused on the right goals by fostering depend ?
creativity at every level of the (A) Psychological characteristics
organisation. In many cases, employees of employees
tend to be both distracted and highly alert. (B) Physical facilities given to
Engagement challenge has a lot to do with employees
how employee feels about the work (C) Availability of workers for
experience and how he or she is treated in recruitment
the organisation. The three basic aspects of (D) All the above
employee engagement are – the employees
and their own psychological make up and 48. Engaged employees are
experience, the employers and their ability (A) always present in the company
to create conditions that promote employee (B) innovators and passionate
engagement and interaction between about work
employees at all levels. (C) actively disengaged
In organisations there will always be (D) always undermining work of
some people who never give their best others
efforts no matter how hard HR and line 49. The employees who tend to feel that
managers try to engage them, while some their contributions are being
others will commit to companies because overlooked are
doing so satisfies a powerful and basic (A) engaged
need to connect with and contribute to (B) disengaged
something significant. Therefore the (C) not engaged
employees may be categorised as (D) actively disengaged
‘engaged’, ‘not-engaged’ and actively- 50. ‘Disengaged’ employees
disengaged. The ‘engaged’ employees are (A) are not against any thing
builders and perform at consistently high (B) are not negative about people
levels. They work with passion and they (C) do not appreciate what others
drive innovation and move their accomplish
organisation forward. The ‘not-engaged’ (D) none of the above
Paper-II 14 J-5510
×−Ö´−Ö×»Ö×ÖŸÖ ,ÖªÖÓ¿Ö úÖê ¯ÖלÍüµÖê ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏ¿−Ö ÃÖÓµÖÖ 46-50 êú ‹êÃÖÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ ú¸üŸÖê Æïü × ú ˆ−Ö êú µÖÖê,Ö¤üÖ−Ö úß †−Ö¤êüÖß ÆüÖê ¸üÆüß
ˆ¢Ö¸ü ¤üßו֋ : Æîü ŸÖ£ÖÖ ˆ−Ö úß AÖ´ÖŸÖÖ†Öë úÖ ˆ¯ÖµÖÖê,Ö −ÖÆüà × úµÖÖ •ÖÖ ¸üÆüÖ Æîü …
ÃÖÖ´ÖÖ−µÖŸÖ: µÖÆü úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü × ú “±ú»Ö ÖÖŸÖê ÃÖ´ÖµÖ ¾Öê ‹êÃÖÖ ‡ÃÖ×»Ö‹ ´ÖÆüÃÖæÃÖ ú¸üŸÖê Æïü’ ŒµÖÖë× ú †¯Ö−Öê ¯ÖϲÖÓ¬Ö úÖë ŸÖ£ÖÖ
ˆÃÖ ¾µÖÛŒŸÖ êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ÃÖÖê“Öë וÖÃÖ−Öê ¾ÖéAÖ »Ö,ÖÖµÖÖ £ÖÖ” … µÖÆü ÃÖÆü úÙ´ÖµÖÖë êú ÃÖÖ£Ö ˆ−Ö úÖ ±ú»Ö¯ÖϤü ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö −ÖÆüà ÆüÖêŸÖÖ …
ïÖ™ü Æîü × ú ‹ ú ¯ÖÏ,ÖןֿÖᯙ úÖ¯ÖÖì¸êü™ü ¯ÖϲÖÓ¬Ö−Ö ™üß´Ö Æüß ÃÖ²ÖÃÖê ‘‹êÛŒ™ü¾Ö»Öß ×›üÃÖ-‡Ó,Öê•›ü’ ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß ¯ÖÏŸÖßµÖ´ÖÖ−Ö ºþ¯Ö ÃÖê ‘Æü¸ü
¯ÖÆü»Öê ˆÃÖ ÁÖ´Ö²Ö»Ö úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö ú¸üŸÖß Æîü, ˆÃÖ úÖ ˆŸ¯ÖÏê¸ü)Ö “Öß•Ö êú ×−Ö¸ÓüŸÖ¸ü ×¾Ö¹ý¨ü’ ÆüÖêŸÖê Æïü ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖê ú ßָü ¯Ö¸ü ¾Öê
ú¸üŸÖß Æîü ŸÖ£ÖÖ ˆÃÖê ¯Öã¸üà éúŸÖ ú¸üŸÖß Æîü וÖÃÖ êú úÖ¸ü)Ö ‹ ú −Ö úÖ¸üÖŸ´Ö úŸÖÖ êú ²Öß•Ö ²ÖÖêŸÖê Æïü … ¾Öê ¯ÖÏןÖפü−Ö †¯Ö−Öê ÃÖÆü úÙ´ÖµÖÖë
»ÖÖ³Ö-¯ÖϤü¿ÖÔ ú ²Öî»ÖëÃÖ ¿Öß™ü ŸÖîµÖÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖ Æîü … µÖפü úÖê‡Ô êú úÖµÖÖí úÖê −Öß“ÖÖ †ÖÑ úŸÖê Æïü … ÃÖÓ,Öšü−ÖÖë úÖê Óú¯Ö−Öß úß
×−ÖµÖÖꌟÖÖ ‘ úךü−Ö ¯Ö׸üÁÖ´Ö’ êú «üÖ¸üÖ ÃÖ±ú»Ö ÆüÖê−Öê úÖ ¤üÖ¾ÖÖ ¯ÖÏןÖï֬ÖÖÔŸ´Ö ú ÛãÖ×ŸÖ úÖê ÃÖ¿ÖŒŸÖ ²Ö−ÖÖ−Öê êú ×»Ö‹, †¯Ö−Öê
ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖÖê × úÃÖß ³Öß ¾µÖÛŒŸÖ êú ´Ö−Ö ´Öë ¯ÖÆü»ÖÖ ¯ÖÏ¿−Ö µÖÆü ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë úß ¯ÖÆü“ÖÖ−Ö × úÃÖß †−µÖ ¸üß×ŸÖ ÃÖê −ÖÆüà ²ÖÛ» ú ‡ÃÖ
ˆšêü,ÖÖ × ú × úÃÖ úÖ úךü−Ö ¯Ö׸üÁÖ´Ö ? †−Öê ú ˆ¯Ö»ÖÛ²¬ÖµÖÖë êú ¸üß×ŸÖ ÃÖê ú¸ü−Öß “ÖÖ×Æü‹ …
¯Öß”êû ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë úß ‹ ú ™üß´Ö ÆüÖêŸÖß Æîü •ÖÖê Óú¯Ö−Öß ŸÖ£ÖÖ Ã¾ÖµÖÓ
†¯Ö−Öß ¾Öéרü êú ×»Ö‹ þֵÖÓ úÖê ÃÖÆüß ´ÖÖµÖ−Öê ´Öë ‘‡Ó,Öê•Ö’ ú¸üŸÖê 46. ‘‡Ó¯»ÖÖò‡Ô ‡Ó,Öê•Ö´Öë™ü’ úÖ †£ÖÔ Æîü
Æïü, וÖÃÖê ‘‡Ó¯»ÖÖò‡Ô ‡Ó,Öê•Ö´Öë™ü’ úÆüÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü … ‡ÃÖ ¯ÖÏ úÖ¸ü êú (A) ¸üÖê•Ö,ÖÖ¸ü ¯ÖÖ−ÖÖ …
‡Ó,Öê•›ü ‡Ó¯»ÖÖò‡•Ö ´Öë †¯Ö−Öê ×−ÖµÖÖꌟÖÖ†Öë êú ÃÖÖ£Ö ³ÖÖ¾ÖÖŸ´Ö ú (B) ¸üÖê•Ö,ÖÖ¸ü ŸÖ£ÖÖ †“”ûÖ ¾ÖêŸÖ−Ö ¯ÖÖ−ÖÖ …
•Öã›ÍüÖ¾Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ−Ö êú ×ÆüŸÖÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ ×−Ö¿“ÖµÖÖŸ´Ö ú ¯ÖÏןֲ֨üŸÖÖ (C) ÃÖÓ,Öšü−ÖÖŸ´Ö ú »ÖAµÖÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯ÖÏןֲ֨üŸÖÖ …
×¾Ö ú×ÃÖŸÖ ÆüÖêŸÖß Æîü … × úÃÖß ³Öß ÃÖÓ,Öšü−Ö ´Öë ¾µÖÛŒŸÖµÖÖë, úÖµÖÔ, (D) ‡−Ö´Öë ÃÖê ÃÖ³Öß …
†¾ÖÃÖ¸üÖ,ë •Öß¾Ö−Ö úß ,Öã)Ö¾Ö¢ÖÖ, ¯ÖÏ× ÎúµÖÖ†Öë ŸÖ£ÖÖ ´Öã†Ö¾Ö•ÖÖë
«üÖ¸üÖ ‡Ó¯»ÖÖ‡Ô ‡Ó,Öê•Ö´Öë™ü úÖê ¯ÖÏê׸üŸÖ × úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü … 47. ‘‡Ó¯»ÖÖò‡Ô ‡Ó,Öê•Ö´Öë™ü’ ‡−Ö´Öë ÃÖê × úÃÖ/× ú−Ö
†Ö•Ö úß †Ö¾Ö¿µÖ úŸÖÖ êú ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ´Öë, ÃÖÓ,Öšü−Ö êú úÖ¸ü ú/ úÖ¸ü úÖë ¯Ö¸ü ×−Ö³ÖÔ¸ü ú¸êü,ÖÖ ?
¯ÖÏŸµÖê ú ßָü ¯Ö¸ü ÃÖé•Ö−ÖÖŸ´Ö úŸÖÖ úÖê ¯ÖÖê×ÂÖŸÖ ú¸ü ¯ÖÏןֳÖÖ†Öë úÖê (A) ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë êú ´Ö−ÖÖê¾Öî–ÖÖ×−Ö ú †×³Ö»ÖAÖ)Ö …
‡Ó,Öê•Ö ú¸ü−Öê, ˆŸ¯ÖÏê׸üŸÖ ú¸ü−Öê ŸÖ£ÖÖ ÃÖÆüß »ÖAµÖÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ (B) ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë úÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¸üÖ‡Ô ,Ö‡Ô
ÃÖÓ ëúצüŸÖ ú¸ü−Öê úß “Öã−ÖÖîŸÖß Æîü … †−Öê ú ´ÖÖ´Ö»ÖÖë ´Öë ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß ´Ö−ÖÖê¾Öî–ÖÖ×−Ö ú ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ‹Ñ …
×¾Ö úÙÂÖŸÖ ŸÖ£ÖÖ †×ŸÖ-“ÖÖî úÃÖ ¤üÖê−ÖÖë ÆüÖê ÃÖ úŸÖê Æïü … ‡Ó,Öê•Ö´Öë™ü (C) ³Ö¸üŸÖß ú¸ü−Öê ÆêüŸÖã ÁÖ×´Ö úÖë úß ˆ¯Ö»Ö²¬ÖŸÖÖ …
úß “Öã−ÖÖîŸÖß úÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ²ÖÆãüŸÖ Æü¤ü ŸÖ ú ‡ÃÖ ²ÖÖŸÖ ÃÖê Æîü × ú ‹ ú (D) ‡−Ö´Öë ÃÖê ÃÖ³Öß ¯Ö¸ü …
ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß úÖµÖÖÔ−Öã³Ö¾Ö êú ²ÖÖ¸êü ´Öë ŒµÖÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ ú¸üŸÖÖ Æîü ŸÖ£ÖÖ
ÃÖÓ,Öšü−Ö ´Öë ˆÃÖ êú ÃÖÖ£Ö îúÃÖÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü × úµÖÖ •ÖÖŸÖÖ Æîü … ‡Ó¯»ÖÖò‡Ô 48. ‘‡Ó,Öê•›ü’ ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß
‡Ó,Öê•Ö´Öë™ü êú ŸÖß−Ö ¯ÖÆü»Öæ Æïü : ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß,Ö)Ö ŸÖ£ÖÖ ˆ−Ö úÖ (A) Óú¯Ö−Öß ´Öë ÃÖ¤îü¾Ö ˆ¯ÖÛÃ£ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê Æïü …
´Ö−ÖÖê¾Öî–ÖÖ×−Ö ú þֳÖÖ¾Ö ‹¾ÖÓ †−Öã³Ö¾Ö, ×−ÖµÖÖꌟÖÖ ŸÖ£ÖÖ ‡Ó¯»ÖÖ‡Ô (B) −Ö¾Ö¯ÖϾ֟ÖÔ ú ŸÖ£ÖÖ úÖ´Ö êú ¬Öã−Öß ÆüÖêŸÖê Æïü …
‡Ó,Öê•Ö´Öë™ü úÖê ²ÖœÍüÖ−Öê ¾ÖÖ»Öß ÛãÖןֵÖÖë êú ×−Ö´ÖÖÔ)Ö úß ˆ−Ö úß (C) ‹êÛŒ™ü¾Ö»Öß ×›üÃÖ-‡Ó,Öê•›ü ÆüÖêŸÖê Æïü …
µÖÖê,µÖŸÖÖ ŸÖ£ÖÖ ¯ÖÏŸµÖê ú ßָü ¯Ö¸ü ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë êú ²Öß“Ö †−µÖÖê−µÖ (D) ÃÖ¤îü¾Ö ¤æüÃÖ¸üÖë êú úÖ´Ö úÖê −Öß“ÖÖ †ÖÓ úŸÖê Æïü …
× ÎúµÖÖ …
ÃÖÓ,Öšü−ÖÖë ´Öë ÃÖ¤îü¾Ö ãú”û ‹êÃÖê »ÖÖê,Ö ÆüÖêŸÖê Æïü •ÖÖê úÖ´Ö ´Öë 49. ‹êÃÖê ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë úÖê ŒµÖÖ úÆëü,Öê •ÖÖê ‹êÃÖÖ ´ÖÆüÃÖæÃÖ
†¯Ö−ÖÖ ÃÖ¾ÖÖìŸ éú™ü ¯ÖϵÖÖÃÖ −ÖÆüà »Ö,ÖÖŸÖê “ÖÖÆêü ´ÖÖ−Ö¾Ö ÃÖÓÃÖÖ¬Ö−Ö ú¸üŸÖê Æïü × ú ˆ−Ö êú µÖÖê,Ö¤üÖ−Ö úÖê †−Ö¤êüÖÖ × úµÖÖ •ÖÖ
ŸÖ£ÖÖ »ÖÖ‡−Ö ¯ÖϲÖÓ¬Ö ú ˆ−Æëü ‡Ó,Öê•Ö ú¸ü−Öê êú ×»Ö‹ × úŸÖ−Öß ³Öß ¸üÆüÖ Æîü ?
úÖê×¿Ö¿Ö ŒµÖÖë −Ö ú¸ëü, •Ö²Ö× ú ãú”û †−µÖ »ÖÖê,Ö ³Öß ÆüÖêŸÖê Æïü, •ÖÖê (A) ‡Ó,Öê•›ü
Óú¯Ö−Öß êú ¯ÖÏ×ŸÖ ¯ÖÏןֲ֨ü ÆüÖë,Öê; ŒµÖÖë× ú ‹êÃÖÖ ú¸ü−Öê ÃÖê ˆ−Æëü (B) ×›üÃÖ‡Ó,Öê•›ü
¿ÖÛŒŸÖ¿ÖÖ»Öß ¾µÖÛŒŸÖ ŸÖ£ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü³ÖæŸÖ †Ö¾Ö¿µÖ úŸÖÖ ÃÖê •Öã›Íü−Öê
ŸÖ£ÖÖ ÃÖÖ£ÖÔ ú µÖÖê,Ö¤üÖ−Ö ú¸ü−Öê úÖ ÃÖÓŸÖÖêÂÖ ×´Ö»Öê,ÖÖ … †ŸÖ: (C) −ÖÖò™ü ‡Ó,Öê•›ü
ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë úÖê ‘‡Ó,Öê•›ü’, ‘−ÖÖò™ü-‡Ó,Öê•›ü’ ŸÖ£ÖÖ ‘‹êÛŒ™ü¾Ö»Öß (D) ‹êÛŒ™ü¾Ö»Öß ×›üÃÖ‡Ó,Öê•›ü
×›üÃÖ-‡Ó,Öê•›ü’ êú ºþ¯Ö ´Öë úÖê×™ü²Ö¨ü × úµÖÖ •ÖÖ ÃÖ úŸÖÖ Æîü … 50. ×›üÃÖ‡Ó,Öê•›ü ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß
‘‡Ó,Öê•›ü’ ×−Ö´ÖÖÔŸÖÖ ÆüÖêŸÖê Æïü ŸÖ£ÖÖ ×−Ö¸ÓüŸÖ¸ü ˆ““ÖßָüßµÖ úÖµÖÔ
(A) × úÃÖß “Öß•Ö êú ×¾Ö¹ý¨ü −ÖÆüà ÆüÖêŸÖê …
×−Ö¯ÖÖ¤ü−Ö ú¸üŸÖê Æïü … ˆ−Ö´Öë úÖ´Ö ú¸ü−Öê úß ¬Öã−Ö ÆüÖŸê Öß Æîü ŸÖ£ÖÖ ¾Öê
−Ö¾Ö¯ÖϾ֟ÖÔ−Ö úÖê ¯ÖÏê׸üŸÖ ú¸üŸÖê Æïü ŸÖ£ÖÖ †¯Ö−Öê ÃÖÓ,Öšü−Ö úÖê †Ö,Öê »Öê (B) »ÖÖê,ÖÖë êú ¯ÖÏ×ŸÖ −Ö úÖ¸üÖŸ´Ö ú −ÖÆüà ÆüÖêŸÖê …
•ÖÖŸÖê Æïü … ‘−ÖÖò›ü ‡Ó,Öê•›ü ú´ÖÔ“ÖÖ׸üµÖÖë ´Öë »ÖAµÖ ¯Ö¸ü ¬µÖÖ−Ö ¤êü−Öê úß (C) ¤æüÃÖ¸üÖë êú úÖµÖÖí úß ú¤ü¸ü −ÖÆüà ú¸üŸÖê …
†¯ÖêAÖÖ †¯Ö−Öê úÖ´Ö ÃÖê úÖ´Ö ¸üÖ−Öê úß ¯ÖϾÖé×¢Ö ÆüÖêŸÖß Æîü … ¾Öê (D) ‡−Ö´Öë ÃÖê úÖê‡Ô −ÖÆüà ÆüÖêŸÖê …

J-5510 15 Paper-II
 Space For Rough Work

D-0109
J-55-10 16 P.T.O.