عمومی اناټومي په انګلیسی او پښتو ژبوکی

Ketabton.
com
Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

(c) ketabton.com: The Digital Library
General Anatomy
Pashto and English
Spinghar Medical Faculty
Teachers: Dr Qudratullah “Rahimee”
Dr Asghar Khan “Haidary”
Dr Ibrarullah “Rahimee”
Edit & Design by: Kefayatullah Naib Amani

0784 59 75 49 0728 63 60 10
Kefayatkhan6@gmail.com
www.facebook.com/kefayatullahnaibamani

KK
CONTENTS GENERAL ANATOMY
Contents:
1st Chapter Introduction
Anatomy 1
Anatomic Position 2
Anatomical plans 3
Osteology 6
Function of Skeleton 8
2nd Chapter Upper limb Bone
Clavicle 10
Scapula 13
Humerus 16
Ulna 20
Radius 22
Carpal bones 24
Meta carpal bones 25
Phalanx 27
3rd chapter Lower limb Bones
Hip Bone 29
Femur 36
Patella 39
Tibia 40

KK
Fibula 43
Foot skeleton 46
4th chapeter Trunk skeleton
Vertebral column 58
Lumber vertebrae 63
Thoracic vertebrae 66
Lumber vertebrae 66
Sacral vertebrae 66
Sacrum 67
Coccygus 69
Sternum 70
Ribs 72
Thorax 75
Bony pelvis 78
5th chapter Skull
Frontal bone 81
Ethmoid bone 85
Sphenoid bone 87
Occipital bone 96
Temporal bones 100
Parietal bones 105
Facial bones 110

KK
Maxilla 112
Lacrimal bones 115
Palatine bones 116
Inferior nasal concha 118
Nasal bones 120
Zygomatic bones 121
Vomer bone 123
Mandibula 125
Hyoid bone 128
6th chapter Joints or Articulation
Classification of joints 133
Movements of joints 140
Upper limb joints 144
Lower limb joints 152
7th chapter Muscular system
Types of Muscle 171
Shoulder muscle 172
Arm muscle 173
Hand muscle 175
8th chapter Digestive system
Oral cavity 185
Pharynx 196

KK
Esophagus 200
Stomach 203
Peritonum 206
Small intestine 207
Mesentry 210
Large intestine 211
Liver 218
Gallbladder 222
Pancreas 224
Spleen 227
9th chapter Respiratory system
Conducting portion 229
Respiratory portion 230
Larynx 234
Trachea 240
Bronchus 241
Thoracic cage 243
Pleura 244
Lungs 245
10th chapter Urinary system
Kidneys 249
The ureters 253

KK
Urinary bladder 254

The urethra 256
11th chapter Cardiovascular system
Heart 257
Pericardium 258
Right atrium 262
Right ventricle 265
Left atrium 267
Left ventricle 268
Valves of the heart 269
Arteries 273
Blood supply to heart 275
12th chapter Male Reproductive system
The scrotum 305
Testes 308
Epididymis 311
Ductus deferens 314
Seminal vesicle 315
Ejaculatory ducts 317
Prostate 318
Penis 324

KK
13th chapter Female Reproductive system

The Cervix 331
The Vagina 332
Ovaries 334
Fallopian tubes 335
Uterus 336
14th chapter Nervous system
Nevous Tissue 340
Brain 343
Ventricles of Brain 344
Brain Stem 346
Medulla Oblongata 347
Pons 349
Mid Brain 350
Cerebellum 351
Cerebrum 354
Diencephalon 358
Cerebral spinal fluid 365
Spinal cord 366
Crainal Nerve (PNS) 370
Olfactory nerve 373
Optic nerve 374
Oculomotor nerve 375

KK
Trochlear nerve 377

Trigeminal nerve 377
Abducent nerve 379
Facial nerve 380
Vestiblocochlear nerve 382
Gloosopharyngeal nerve 383
Vagus nerve 384
Accessory nerve 386
Hypoglossal nerve 387
Spinal nerve 388
Cervical plexus 389
Brachial plexus 391
Lumber plexus 395
Sacral plexus 397
Coccygeal plexus 398
Autonomic nervous system 399
15th chapter Anatomy of the Eye
Outter layer 402
Middle layer 404
Inner layer 406
Aqueous humor 408
Muscles of the eye 409

KK
16th chapter Integumentary system

Skin 412
Hairs 414
Sweat and Sebaceous gland 416
Nails 416
17th chapter Endocrine system
Pineal gland 418
Pituitary gland 419
Thyroid gland 421
Thymus gland 423
18th chapter Anatomy of the Ear
External Ear 425
Middle Ear 427
Inner Ear 430

0784 59 75 49 0728 63 60 10
Kefayatkhan6@gmail.com

st
1 chapter
Introduction
of
Anatomy

1
Introduction
Anatomy
.‫اناټومی یونانی کلیمه ده چی د دوو کلیمو څخه اخیستل شوی ده‬
Ana = Up ‫اوچت‬ Temno = To cut ‫قطع کول‬
Anatomy Means to cut up or To incise (‫)د مړی بدن څیری کول غوڅول‬
Def: Study structure of organism
Human Anatomy: Study structure of human body
.‫اناټومی هغه علم دی چی د انسان بدن ټول ساختمانونه او جوړښتونه څیړی‬
Branches ‫څانګی‬
1: Macroscopic Anatomy or Gross Anatomy
Macro (Large ‫ )غټ‬Scopic (Vision ‫ )لیدل‬Ex: Bones ‫هډوکی‬
‫داناټومی هغه څانګه ده چی د انسان د بدن ساختمانونه پکی د سترګو په واسطه‬
.‫مطالعه شی‬
2: Microscopic Anatomy or Histology
Micro (Small ‫ )کوچنی‬Scopic (Vision ‫ )لیدل‬Ex: Cells, Tissues, Organ
‫داناټومی هغه څانګه ده چی د انسان دبدن ساختمانونه پکی د مایکروسکوپ الندی‬
.‫ولیدل شی‬
Human Anatomy
1: Phylogeny
‫ انسان‬.‫د اناټومی هغه څانګه ده چی شمزی لرونکی حیوانات څیړی چی مالتیر ولری‬
.‫هم پکی شامل دی‬
Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

2
Introduction
2: Ontogeny
‫بلوغت‬،‫ماشومتوب‬،)Embryo( ‫د اناټومی هغه څانګه ده چی القاح شوی هګی څخه‬
.‫او زوړوالی پوری مرحلی مطالعه کوی‬
3: Embryology
.‫د اناټومی هغه څانګه ده چی په داخل د رحمی ژوند د ماشوم مطالعه کوی‬
‫د اناټومی ارزښت‬Importance of anatomy
1: Forming basis for Practice of medicine
‫د درملو په پیژندلو او جوړولو کی د عمل په بنسټ‬
2: Help to understand the patient disease
‫د مریض د ناروغی په پیژندلو کی‬
3: Through Physical Examination
)‫د فزیکی معاینی ازمایښت (فشار لیدل‬
4: Imaging
‫د ایکسری د عکس پیژندل‬
Anatomic Position
.‫ دی‬Standard Position ‫ یو‬Position ‫د اناټومی‬
1: Standing up Right with feet together
.‫مستقیم نیغ ودریدل دواړه پښی سره یوځای کول‬
2: Hands side by with palm forward
.‫السونه په څنګ نیول چی ورغوی مخامخ وی‬

3
Introduction
3: Face Forward
)‫مخ به یی نیغ وی ( مخامخ به ګوری‬
4: Close mouth and open eyes
.‫سترګی خالصی نیول او خوله به بنده وی‬
Anatomical Planes
‫دا یو خیالی پالن دی چی موخه یی د بدن جوړښت په صحیح ډول تشریح او موقیعت‬
.‫یی وښایی‬
A Plane is a hypothetical used to transect body in order to
describe structure’s location.

4
Introduction
Types of Anatomic Planes
They are three plane in Anatomic plane
1: Sagittal or Medial Sagittal plane
2: Coronal plane
3: Transvers plane
Medial (Med)= Close to Medline
.‫ ته نژدی وی‬Medline ‫چی‬

Lateral (Lat)= Away from Midline
.‫ څخه وړاندی وی‬Medline ‫چی د‬

Proximal= Close to origin
.‫منشاء ته نژدی‬
Distal= Away from origin
.‫د منشاء څخه وړاندی‬

5
Introduction
‫ ته نژدی‬Medline
‫ څخه لری‬Medline

6
Introduction
‫ ته نژدی‬Medline
Osteology
Osteo = Bones Logy = Science
Study of Bones is called osteology.
.‫د هډوکو د مطالعه کولو څخه بحث کوی‬
.‫کله چی هډوکی مطالعه کوو نو دری شیان باید په نظر کی ونیسو‬
1: Location .‫د هډوکی موقیعت واضح کول‬
2: Type, Shape .‫د هډوکی شکل واضح کول‬
3: Structure .‫د هډوکی ساختمان او وظیفه واضح کول‬
7
Introduction
Classification of Bones
.‫د شکل له نظره هډوکی په شپږ ډوله دی‬
1: Long Bones ‫( اوږده هډوکی‬Humerus Bone) 2: Short Bones ‫( لنډ هډوکی‬Carpal)
3: Flat Bones ‫( همواره هډوکی‬Scapula) 4: Irregular Bones ‫غیری منظم هډوکی‬
(Vertebral Column) 5: Pneumatic Bones ‫( هغه هډوکی چی هوا پکی وی‬Frontal
Bone)
6: Sesamoid Bones ‫( په شان د څنځل‬Patella Bone)
Skeletal System
.‫د بدن اسکلیټ په څلورو برخو ویشل شوی دی‬
1: Head Skeleton ‫ یا‬Skull ‫د کوپړی او مخ هډوکی‬
2: Upper limb bone ‫د السونو هډوکی‬
3: Lower limb bone ‫د پښو هډوکی‬
4: Trunk Skeleton ‫د سینی یا دتنی اسکلیټ‬
‫ په دری ډوله دی‬Trunk skeleton

1: Thoracic cage ‫د سینی صندقچه‬
2: Vertebral column ‫د مال تیر‬
3: Pelvic Skeleton )‫حفصری اسکلیټ (لګند خاصره‬

8
Introduction
Function Of Skeleton ‫داسکلیټ وظایف‬
1: Protection (Protects organs)
.‫د حیاتی اغضاء ساتنه یا حفاظت کوی‬
2: Shape
.‫انسان ته یی یو ښکلی شکل ورکړی دی‬
3: Locomotion
)‫پښی او السونه خورول(پښو باندی حرکت کول‬
4: Cell Production
)Red Blood Cells( ‫حجرات تولیدوی‬
5: Stores Calcium
.‫د کلسیم لپاره ښه ذخیره ده‬

nd
2 chapter
Upper Limb

9
Upper Limb Bones
Upper Limb
.‫په څلور برخو ویشل شوی دی‬
1: Shoulder Girdle ‫اوږه‬
2: Arm ‫بازو‬
3: Forearm ‫د الس څخه پورته حصه‬
4: Hand ‫الس‬
Pectoral Girdle (Shoulder Girdle)

.‫دغه برخه د دوو هډوکو څخه جوړ شوی دی‬
1: Clavicle .‫داوږی هډوکی مخی ته واقع دی‬
2: Scapula .‫د اوږی هډوکی شاته واقع دی‬

10
Upper Limb Bones
Clavicle or Beautiful bone or Collar bone
‫ هم ورته وایی د سینی د صندقچی مخی ته واقع دی او په بدن کی یواځینی‬Clavicola ‫چی‬
‫ عمومآ د اوږدو هډوکو‬.‫) واقع دی اوږد هډوکی دی‬Horizontal( ‫هډوکی دی چی افقی‬
.‫ لری‬Body ‫ساختمان دوه نهایته او یو‬
1: Location : Anterior of thoracic inlet
2: Type: Long Bone
3: Structure: Medial or Sternal end
Two Ends
Lateral or Acromion end
2/3 Medial part
One Body (One Shift)
1/3 Lateral part
1: 2/3 Medial Part __ no border
Four Surfaces
Superior Inferior Anterior Posterior
2: 1/3 Lateral Part
Two Surfaces
Superior Inferior
Two Borders
Anterior Posterior

‫‪(c) ketabton.com: The Digital Library‬‬
‫‪11‬‬
‫‪Upper Limb Bones‬‬
‫د ‪ Clavicle‬هډوکی‬
‫نوموړی هډوکی د اوږدو هډوکو له جملی څخه دی د سینی د علوی فوهی په قدام‬
‫کی په مستغرض شکل کی موقیعت لری‪ .‬اوږده هډوکی دی د ساختمان له نظره دوه‬
‫نهایته او یو جسم یا ‪ Shaft‬لری‪.‬‬
‫د هډوکی نهایتونه‪ :‬هډوکی دوه نهایته لری کوم چی د وحشی او انسی په نوم‬
‫یادیږی‪ .‬انسی نهایت یی یا ‪ Medial‬د ‪ Sternal end‬پنوم د ‪ Sternum‬هډوکی د‬
‫‪ Clavicular notch‬سره یوځای کیږی‪ .‬او وحشی نهایت یی یا ‪ Lateral‬د‬
‫‪ Acromial end‬پنوم چی د ‪ Scapula‬د هډوکی د ‪ Acromion Process‬سره‬
‫مفصل کیږی په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د هډوکی جسم ‪ :‬د ‪ Clavicle‬هډوکی جسم په دری برخو ویشو چی ‪ 2/3‬انسی‬
‫برخه یی څلور سطحی لری چی قدامی‪،‬خلفی‪ ،‬سفلی او علوی دی‪ .‬او ‪ 1/3‬وحشی‬
‫برخه دوه سرحدونه یا ‪ Borders‬لری چی قدامی او خلفی دی او دوه سطحی یا‬
‫‪ Surfaces‬لری چی علوی او سفلی څخه عبارت دی‪.‬‬
‫‪Edit & Design By:‬‬ ‫‪Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49‬‬ ‫‪MR.18‬‬
12
Upper Limb Bones
Lateral or Acromion end
Scapula Acromion Posterior Border

Medial or sternal end
‫سره یوځای کیږی‬
(Sternum)
Superior surface
Posterior surface ‫سره یوځای کیږی‬
Superior surface
Anterior Border
Anterior surface
Inferior surface
Inferior surface

13
Upper Limb Bones
Scapula/Scapulae
Scapula ‫ په التین کی اوږی ته وایی دغه هډوکی په اوږه کی برخه اخلی ځکه ورته‬Scapula
‫ راغلی وی او غواړو هغه جمع کړو نو اخیر کی به‬a ‫ کله چی التینی نوم په اخر کی‬.‫وایی‬
Scapula/Scapulae :‫ لکه‬.‫ یوځای کوو‬e ‫ورسره‬
1: Location: Posterior of thoracic cage .‫دسینی دصندقچی په خلف کی واقع دی‬
2: Type: Flat Bone .‫ هموار هډوکی دی‬:‫شکل‬
3:Structure:
Surfaces Process Border
Spinous process Coracoid Process Acromion process Superior Border
Anterior Posterior Supra spinous Fossa Lateral Border
Dorsal surface Medial Border
Infra spinous Fossa
Ventral Costal Subscapular fossa

Angles
Superior angle Inferior angle Lateral angle(glenoid angle)

‫ چی‬Anterior Surface ‫ لری چی یو یی‬Surfaces ‫ددی هډوکی ساختمان دوه دانی‬
‫ چی پښتی ته وایی یعنی پښتی شاته واقع دی)او‬Costa( Costal )‫(چی قدام ته وایی‬Ventral
‫ (دغه برخه دغوښی عضلی سره نښلی) ورته هم وایی چی قدام طرف‬Subscapular fossa
‫ ورته هم‬Dorsal Surface ‫ دی چی‬Posterior surface ‫ یی‬Surface ‫ او بل‬.‫ته واقع دی‬
‫ له مخی په دوه برخو‬Spinous process ‫ د‬Surface ‫ دغه‬.‫وایی چی د خلف (شاته) واقع ده‬
‫ پورته خواته واقع دی‬Spinous process ‫ چی د‬Supra spinous Fossa .‫ویشل شوی دی‬
.‫ ښکته خواته واقع دی‬Spinous process ‫ چی د‬Infra Spinous Fossa ‫او بل‬

14
Upper Limb Bones
‫ او‬Coracoid process ، Spinous process ‫ لری چی‬Process ‫دغه هډوکی دری‬
‫ هغه‬Superior Border ‫ لری چی‬Border ‫ دغه هډوکی دری‬.‫ دی‬Acromion process
‫ څخه‬Medline ‫ چی د‬Border ‫ هغه‬Lateral Border .‫ چی پورته برخه کی وی‬Border
‫(اونسی‬.‫ ته نژدی دی‬Medline ‫ چی‬Medial Border ‫(وحشی برخه کی) او بل‬.‫لری وی‬
)‫برخه‬
Inferior .‫ چی پورتنی برخه کی دی‬Superior Angle .‫ لری‬Angles ‫دغه هډوکی دری‬
‫ چی په وحشی‬Lateral (Glenoid Angle) .‫ چی په ښکتنی برخه کی موقیعت لری‬Angle
.‫) سره ده‬Glenoid Cavity(‫برخه کی دی‬

15
Upper Limb Bones
Acromion process
Anterior Surface
Ventral
Lateral Angle Subscapular fossa
(Glenoid angle) Costal surface
Coracoid process Supra Spinous Fossa
Spinous process
Posterior Surface
‫ یا‬Dorsal Surface
Infra Spinous Fossa

16
Upper Limb Bones
Arm
Humerus
Humerus_____(Derived)_Umerus___Mean(Arm)
1: Location: Arm
2: Type: Long Bone
3: Structure: ____1: Two ends 2: One Shift(One Body)
Upper end Lower end
Upper end
Head Anatomical neck Greater tubercle Lesser tubercle
Inter tubercular sulcus
Surgical neck (Separating upper end from the body)
Separating head from other structure of upper end
Lower end
Articular part Non Articular part
Capitulum Trochlea Medial Epicondyle Lateral Epicondyle
Olecranon Fossa Redial Fossa
Coronoid Fossa
Shaft (Body)
Borders Surfaces
Anterior Border Medial Border Lateral Border
Anteromedial surface Anterolateral surface Posterior surface

Note: Condyle ___Mean(Articulation)

‫‪17‬‬
‫‪ ( inter Mean Between / intra mean inside‬په التین کی‪ Head‬ته وایی(‪Caput‬‬
‫‪ Humerus‬د ‪ Umerus‬څخه اخستل شوی چی د ‪ Arm‬په معنا دی‪ .‬چی د بازو اسکلیټ‬
‫جوړوی‪ .‬موقیعت یی په ‪ Arm‬بازو کی دی‪ .‬شکل یی اوږد هډوکی دی‪.‬‬
‫ساختمان یی دوه نهایته او یوه ‪ Body‬ده‪ .‬چی دوه نهایتونه یی ‪ Upper end‬او ‪Lower end‬‬
‫دی‪.‬‬
‫د هډوکی نهایتونه‪:‬‬
‫‪ :Upper end‬کی سر(‪ )Head‬برخه شامله ده‪ Anatomical neck ،‬هغه برخه چی د سر‬
‫برخه د نورو ‪ Upper end‬برخو څخه جدا کوی‪ Greater tubercle ،‬د هډوکی غټه راوتلی‬
‫برخه‪ Lesser tubercle ،‬د هډوکی کوچنی راوتلی برخه‪ Inter tubercular sulcus ،‬د‬
‫دواړو ‪ Tubercle‬په منځ کی چی کومه ساحه ده‪ .‬او ‪ Surgical neck‬چی دغه برخه ‪ Body‬د‬
‫‪ Upper end‬د برخو څخه جدا ساتی‪.‬‬
‫‪ :Lower end‬دغه نهایت دوه برخی لری یوه برخه چی ‪ Articular part‬دی هغه برخه‬
‫چی د بند په جوړولو کی برخه اخلی‪ .‬دوه برخی لری‪ Capitulum .‬چی ‪ Head‬ماننده دی او‬
‫‪ Trochlea‬څرخ ماننده دی‪ .‬دغه دوه برخی د بند په جوړولو کی برخه اخلی‪ .‬او بله برخه یی‬
‫‪ Non Articular part‬هغه برخه چی د بند په جوړولو کی برخه نه اخلی‪ .‬چی دا پنځه‬
‫ساختمانونه لری‪، Olecranon fossa ، Lateral epicondyle ، Medial epicondyle .‬‬
‫‪ Radial fossa‬او ‪ Coronoid Fossa‬دی‪.‬‬
‫)‪Body(Shift‬‬
‫یی چی کوم دی دری ‪ Border‬لری چی ‪ Medial Border ، Anterior Border‬او ‪Lateral‬‬
‫‪ Border‬دی‪ .‬او همدارنګه دری ‪ Surfaces‬لری‪ .‬چی ‪، Anteromedial surface‬‬
‫‪ Anterolateral surface‬او ‪ Posterior surface‬دی‪.‬‬
18
Upper Limb Bones

19
Upper Limb Bones

20
Upper Limb Bones
Forearm
Ulna Radius
Medial Bone Lateral Bone
1: Ulna
1: Location : Medial Forearm
2: Type: Long Bone
3: Structure: 1: Two Ends 2: One Body ( Shaft )
Upper end Lower end
Upper End
(O.T.C.R)
Olecranon Process Trochlear Notch Coronoid Process Radial Notch
Lower End
Styloid Process (Stylus)=(Pen) Head of Ulna
Body Of Ulna
Borders Surfaces
Anterior Border Posterior Border Lateral Border
Anterior Surface Posterior Surface Medial Surface
‫ یی‬Ulna ‫ چی‬.‫ دی شامل دی‬Radius ‫ او‬Ulna ‫ برخه کی دوه هډوکی چی‬Forearm ‫د‬
.‫ واقع دی‬Lateral ‫ یی وحشی یا‬Radius ‫ واقع دی او‬Medial ‫اونسی‬

21
Upper Limb Bones
.‫ کی واقع دی‬Medial Forearm ‫دغه هډوکی په انسی برخه یا‬ :Ulna :1
‫ دی بل‬Lower end ‫ او‬Upper end ‫ ساختمان یی دوه نهایته چی‬.‫شکل یی اوږد هډوکی دی‬
.‫ لری‬Shaft ‫یو جسم یا‬
:‫د هډوکی نهایتونه‬

‫ دی چی‬O.T.C.R ‫ یا پورتنی برخه یو لنډ فرمول د اسانتیا لپاره لروچی‬:Upper end
‫ او‬Olecranon process, Trochlear notch, Coronoid process ‫ کی‬end ‫په دی‬
.‫ برخی شاملی دی‬Radial notch
‫ څخه‬Stylus ‫ چی د‬Styloid process ‫ کی دوه برخی دی‬End ‫ په دی‬:Lower End

.‫ سر دی‬Ulna ‫ یا د‬Head ‫ قلم په معنا دی او بله برخه یی‬Pen ‫اخیستل شوی دی چی د‬
Body ‫جسم یا‬

‫ یی‬Borders ‫ چی‬.‫ لری‬Surfaces ‫ لری او دری‬Borders ‫ددی هډوکی جسم دری‬
‫ یی‬Surfaces ‫او‬.‫ دی‬Lateral Border ‫ او‬Anterior Border, Posterior Border
.‫ دی‬Medial Surface ‫ او‬Anterior Surface, Posterior Surface

22
Upper Limb Bones
2: Radius
1: Location : Lateral Forearm
2: Type: Long Bone
3: Structure: 1: Two Ends 2: One Body ( Shaft )
Upper end Lower end
Upper End
Head (Desk Shape) Neck Radial tuberosity
Lower End
Have 5 Surfaces
Anterior (Convex ‫ )محدب‬Posterior (Concave ‫ )مقعر‬Medial (Ulnar notch)
Lateral (Styloid process) Inferior
Body(Shaft) of Radius
Borders Surfaces
Anterior Border Posterior Border Medial Border
Anterior Surface Posterior Surface Lateral Surface
‫ وحشی یا‬Forearm ‫ موقیعت یی د‬.‫ د ګردی ساحی په معنادی‬Radius :Radius:2

.‫ خوا ته پروت دی‬Lateral
‫ دی او بل جسم‬Lower end ‫ او‬Upper end ‫ چی‬.‫شکل یی اوږد هډوکی دی دوه نهایته لری‬
.‫ ده‬Body ‫یا‬
‫ په‬Desk ‫ یا سر چی د‬Head ‫ یا پورتنی برخه کی یی‬Upper end ‫ په‬:Upper End

‫ ځګه سطحی ته وایی) برخی‬Tuberosity( Radial tuberosity ‫ غاړه او‬، ‫شکل کی دی‬
.‫شاملی دی‬

23
Upper Limb Bones
‫ چی‬Anterior .‫ یی پنځه سطحی لری‬Lower end ‫ ښکتنی برخه یا‬:Lower End
Ulnar notch ‫ چی د‬Medial ،‫ چی مقعر(ننوتلی)برخه‬Posterior ،‫محدب (راوتلی)برخه‬
‫ چی دا دوه برخی لری یوه دری‬Inferior ‫ لپاره او‬Styloid process ‫ چی د‬Lateral ، ‫لپاره‬
.‫ضلعی او بله یی څلور ضلعی برخه‬
Anterior Border, .‫ لری‬Borders ‫ ددی هډوکی جسم دری‬:‫د هډوکی جسم‬

.‫ لری‬Surfaces ‫ دی او همدارنګه دری‬Medial Border ‫ او‬Posterior Border
.‫ دی‬Lateral Surface ‫ او‬Anterior surface, Posterior surface

24
Upper Limb Bones
Hand Skeleton 27 Bones
Carpus=wrist (‫)مړوند‬ Metacarpus=Palm(‫)ورغوی‬ Fingers (‫)ګوتی‬
Carpal Bones Meta carpal Bones Phalanx(Phalanges)
Which time we are study hands skeleton Lateral to Medial
Carpus ‫ لومړی‬.‫په دری ګروپونو یی ویشو‬.‫ هډوکوڅخه جوړ شوی دی‬27 ‫دالس اسکلیټ د‬
‫ یعنی‬Metacarpus ‫ دوهم‬.‫ ورته وایی‬Carpal Bones ‫ یا مړوند ساحه چی‬wrist ‫یعنی‬
‫ یا ګوتی‬Fingers ‫ او دریم‬.‫ ورته وایی‬Meta carpal Bones ‫ یا ورغوی ساحه چی‬Palm
‫چی‬
‫ کله چی د الس اسکلیټ مطالعه کوو نو د‬.‫ ورته وایی‬Phalanges ‫ او یا جمع یی‬Phalanx
‫ او کله چی د پښو‬.‫ ته مطالعه کوو‬Lateral to Medial ‫وحشی څخه اونسی برخی ته یا‬
‫ ته‬Medial to Lateral ‫اسکلیټ مطالعه کوو نو د اونسی برخی څخه وحشی برخی ته یا‬
.‫مطالعه کوو‬
1: Carpal Bones
Location : Wrist
Type: Short Bones
Arranged two Rows Proximal Row And Distal Row
Total Eight 8 Bones
Each Rows Four Bones
8 Bones
Proximal Row= 4 Distal Row= 4
Proximal Row
She Looks to Pretty
Scaphoid =Boat Shape Lunate=Semilunar Triquetrum=Pyramidal
Pisiform (‫)نخود ته ورته‬

25
Upper Limb Bones
Distal Row
Try to catch her
Trapezium )‫ (څلورضلعی‬Trapezoid=Baby Boot Shape
Capitate=Head Shape (it is largest Bone of Carpal) Hamate=Hook Shape
8 ‫ شمیر یی اته‬.‫ شکل یی لنډ هډوکی دی‬.‫ په مړوند کی موقیعت لری‬Carpal Bones :1
‫ چی څلور هډوکی لری او‬Proximal Row ‫ باندی یی تقسیموو چی‬Rows ‫دانی دی او په دوه‬
.‫ چی دا هم څلور هډوکی لری‬Distal Row
‫ چی د‬Scaphoid ‫ یا منشاء ته نږدی په دی کی څلور هډوکی چی‬:Proximal Row

،‫ چی د سپوږمی نیمه برخه حالل ماننده شکل لری‬Lunate ،‫کښتی په شان شکل لری‬
.‫ چی د نخود ته ورته شکل لری‬Pisiform ‫ شکل لری او‬Pyramidal ‫ چی‬Triquetrum
‫ څلور‬Trapezium ‫ یا منشاء څخه لری چی په دی کی هم څلور هډوکی‬:Distal Row

‫ د سر په شان شکل‬Capitate ،‫ د ماشومانو د بوټانو په شکل‬Trapezoid ،‫ضلعی په شکل‬
‫ چنګګ‬Hamate ‫ د هډوکو تر ټولو غټ هډوکی همدغه دی او اخرنی یی‬Carpal ‫لری چی د‬
)‫په شکل ( نیونکی‬
2: Meta Carpal Bones

Meta Carpal Bones are 5
Location: Palm
Type: Miniature Long Bone
Structure: 1: Two Ends 2: One Body ( Shaft )
Proximal end Distal end
(Base) (Head)
From Lateral to Medial 1,2,3,4,5

‫‪26‬‬
‫‪ Meta carpus Bones :2‬دغه هډوکی ‪ 5‬دانی دی په ورغوی کی موقیعت لری‪ .‬شکل‬
‫یی د اوږدو هډوکو له جملی څخه دی خو په اوږدو هډوکو کی وړوکی دی‪ .‬ساختمان یی دوه‬
‫نهایته لری او یو جسم لری چی یو ‪ End‬یی ‪ Proximal end‬یا ‪ base‬او دوهم ‪ End‬یی‬
‫‪ Distal end‬یا ‪ head‬دی‪ .‬د وحشی څخه اونسی ته یا ‪ Lateral to Medial‬ته شماره وهل‬
‫کیږی‪.‬‬
27
Upper Limb Bones
3: Phalanx (Phalanges)
They are 14
Location: Finger
Type: Miniature long bones
Each Fingers Has Three Phalanges Proximal, Middle or Distal Except
Pollex Having only two Proximal and Distal
1: Pollex = Strong (‫ )غټه ګوته‬2:Index) ‫ (اشاروی یا شهادت ګوته‬3: Middle) ‫(منځنی‬
4:Anular )‫ (هغه ګوته چی ګوتمه یا رینګ پکی اچوو‬5: Minimis (little, Baby, Punky
)‫)کوچنی ګوته‬
‫ دانی دی په ګوتو کی موقیعت‬14 ‫ یی جمع ده دغه هډوکی‬Phalanges ‫ یا‬Phalanx :3

‫ لری چی‬Phalanges ‫ هره ګوته دری دانی‬.‫ او دا هم د اوږدو هډوکو له جملی څخه دی‬.‫لری‬
‫ یا غټی ګوتی څخه چی هغه یواځی دوه‬Pollex ‫ دی بغیر د‬Distal ‫ او‬Proximal, Middle
.‫ دی‬Distal ‫ او‬Proximal ‫ لری چی‬Phalanges

rd
3 chapter
Lower Limb Gluteal Region
Thigh
Leg or Knee
Foot or Pes

28
Lower Limb Bones
Parts of Lower Limb
 Gluteal Region= Hip Bone
 Thigh: From Hip to Knee = Femur And Patella
 Leg or Crus
 Foot or Pes
:‫د سفلی طرف هډوکی‬
.‫د سفلی طرف هډوکی په څلورو ناحیو ویشل شوی دی‬
‫( د کوناټی هډوکی پکی شامل‬Gluteal Region) ‫ د د سفلی طرف کمربند‬:1
.‫دی‬
‫) دغه برخه د کوناټی څخه شروع تر زنګون‬Thigh( ‫ دورانه اسکلیټ‬:2
.‫ هډوکی شامل دی‬Patella ‫ او‬Femur ‫ او په دی برخه کی د‬.‫پوری‬
)‫ هم وایی‬Crus ‫ او یا ورته‬Leg( ‫ د پنډی اسکلیټ‬:3
)‫ هم وایی‬Pes ‫ او یا ورته‬Foot( ‫ د قدم یا خپی هډوکی‬:4
Gluteal Region
Thigh
Leg or Knee
Foot or Pes

29
Lower Limb Bones
Gluteal Region
Hip Bone/Pelvic Bone/Os coxae Bone
Location: Gluteal Region
Type: Large Irregular or Flat Irregular Bone
Made up Three Bones
Superior Ilium One Body 2/5 Acetabulum and
Wing of Ilium
Anterio inferior Pubic Bone One Body 1/5 Two Rami
Superior Ramus Inferior Ramus
Posterio Inferior Ischial Bone One Body 2/5 Ramus (Ischial
Ramus)
‫ هډوکی‬Hip ‫د‬
‫ نوموړی هډوکی د شکل له نظره‬.‫ کی موقیعت لری‬Gluteal Region ‫دا هډوکی په‬
.‫غټ غیری منظم دی او په ځینی کتابونو کی هموار غیری منظم ذکر شوی دی‬
.‫دغه هډوکی د دریو هډوکو څخه جوړ شوی دی‬
‫ دغه‬.‫ برخه کی موقیعت لری‬Superior ‫ دی چی په علوی یا‬Ilium ‫لومړنی هډوکی‬
‫ او له جسم‬.‫ علوی برخه تشکیلوی‬2/5 Acetabulum ‫هډوکی یو جسم لری چی د‬
.‫ په نوم یادیږی‬Wing of Ilium ‫نه پورته یوه پراخه هډوکینه صفحه لری چی د‬
‫ برخه کی‬Anterio Inferior ‫ دی چی په قدامی سفلی برخه یا‬Pubic ‫دوهم هډوکی‬
‫ قدامی سفلی‬1/5 Acetabulum ‫ دغه هډوکی یو جسم لری چی د‬.‫موقیعت لری‬
‫ او بل‬Superior Ramus ‫ ګانی لری چی یو یی‬Rami ‫ او دوه دانی‬.‫برخه تشکیلوی‬
.‫ دی‬Inferior Ramus ‫یی‬

30
Lower Limb Bones
Posterio Inferior ‫ دی دغه هډوکی په خلفی سفلی برخه یا‬Ischial ‫دریم هډوکی‬
‫ او یو‬.‫ برخه تشکیلوی‬2/5 Acetabulum ‫ یو جسم لری چی د‬.‫کی موقیعت لری‬
.‫ په نوم یادیږی‬Ischial Ramus ‫ لری چی د‬Ramus

31
Lower Limb Bones
Hip Bone Structure
Borders Surfaces Angles
Ant B Post B Inf B Sup B Medial Lateral
Antero superior Iliac Spine
Notch
Antero inferior Iliac Spine
Iliopubic Eminence )‫(برامده ګی‬
Pubic Crest
Pubic Tubercle
Posterior Border
Postero Superior Iliac Spine

Notch
Postero Inferior Iliac Spine
Notch
Greater Sciatic Notch
Ischial Spine
Lesser Sciatic Notch
Ischial Tuberosity

32
Lower Limb Bones
Inferior Border
Ischial Ramus + Inferior Ramus of Pubic Bone
Superior Border: Iliac Crest
‫ هډوکی ساختمان‬Hip ‫د‬

Ant, ‫ لری چی د‬Borders ‫نوموړی هډوکی د ساختمان له نظره څلور کناره یا‬
‫ لری چی د‬Surfaces ‫ همدارنګه دوه سطحی یا‬.‫ څخه عبارت دی‬Sup ‫ او‬Post, Inf
.‫ لری‬Angles ‫ او څلور‬.‫ څخه عبارت دی‬Lateral ‫ او‬Medial
:‫ کی الندی ساختمانونه موجود دی‬Anterior Border ‫ هډوکی په‬Hip ‫د‬
Notch :2 Antero superior iliac spine :1
Pubic :5 Iliopubic eminence :4 Antero inferior iliac spine :3
Pubic Tubercle :6 crest
:‫ کی الندی ساختمانونه موجود دی‬Posterior Border ‫ هډوکی په‬Hip ‫د‬
Notch :2 Postero superior iliac spine :1
Greater sciatic notch :5 Notch :4 Postero inferior iliac spine :3
Ischial tuberosity :8 Lesser sciatic notch :7 Ischial spine :6
Ischial ‫ او‬Inferior ramus of pubic ‫ د‬Inferior border ‫ هډوکی‬Hip ‫د‬
.‫ څخه جوړ شوی دی‬ramus
.‫ څخه جوړ شوی دی‬Iliac crest ‫ د‬Superior Border ‫ هډوکی‬Hip ‫او د‬
Angle of Hip Bone
Antero Superior Angle Antero Inferior Angle Posterior Superior Angle
Posterior Inferior Angle

33
Lower Limb Bones
Angles ‫هډوکی زاویی یا‬Hip ‫د‬
،Antero superior Angle ‫ لری چی عبارت دی له‬Angles ‫دغه هډوکی څلور‬
Posterior ‫ او‬Posterior Superior Angle ،Antero Inferior Angle
.‫ دی‬Inferior Angle
Surfaces of Hip Bone
Medial Surface Lateral Surface
Arcuate line_ Pubic Crest Iliac Fossa Sacropelvic Surface
Obturator Foramen
Auricular surface Iliac Tuberosity
Surfaces ‫ سطحی یا‬Hip Bone ‫د‬
‫ دی او بل یی‬Medial Surface ‫ هډوکی دوه سطحی لری چی یوه یی‬Hip ‫د‬
.‫ ده‬Lateral surface
Medial Surface
‫ په‬Arcuate line ‫په انسی برخه کی یو خط د‬.‫ څلور جوړښتونه لری‬Surface ‫دغه‬
‫نوم وجود لری چی ددی خط په اخرنی برخه کی د هډوکی تیره څنده ده چی د‬
Iliac ‫ له دی خط څخه پورته په انسی برخه کی د‬.‫ په نوم یادیږی‬Pubic crest
‫ په خلف کی یو بل ساختمان د‬Iliac Fossa ‫ د‬.‫ په نوم جوړښت وجود لری‬fossa
‫ په نوم وجود لری چی له دوه برخو څخه تشکیل شوی دی‬Sacropelvic surface
‫ او بله‬.‫ په نوم یادیږی‬Auricular surface ‫یوه برخه یی مفصلی برخه ده چی د‬
‫ او په انسی یا‬.‫ په نوم یادیږی‬Iliac Tuberosity ‫برخه یی غیری مفصلی ده چی د‬
‫ په نوم‬Obturator Foramen ‫الندینی برخه کی یوه بل سوری لیدل کیږی چی د‬
.‫یادیږی‬

34
Lower Limb Bones
Lateral Surface of Hip Bone
Acetabulum Gluteal Surface Obturator Foramen
Acetabular Fossa Lunate Surface Acetabular Notch
Lateral Surface
‫په وحشی سطحه کی یی یو شمیر ساختمانونه لیدل کیږی چی لومړی یی‬
‫ په نوم د لیدلو وړ دی چی دری برخی لری یوه یی مفصلی برخه د‬Acetabulum
‫ په‬Acetabular Fossa ‫ دی بله یی غیری مفصلی برخه ده چی‬Lunate surface
Acetabular ‫ دی چی د‬Notch ‫نوم یادیږی او بله یی په سفلی برخه کی یو‬
‫ نه پورته د هډوکی وحشی برخه چی د‬Acetabulum ‫ د‬.‫ په نوم یادیږی‬notch
‫ او په دی طرف کی یی هم یو سوری‬.‫ په نوم یادیږی وجود لری‬Gluteal Surface
.‫ په نوم یادیږی‬Obturator Foramen ‫لیدل کیږی چی د‬

35
Lower Limb Bones

36
Lower Limb Bones
Thigh Region (Femur & Patella)
Femur
Location: Thigh
Type: Long Bone= Structure: One Body Two Ends
Upper End Lower End
Head Neck Grater trochanter Lesser trochanter
Inter trochanteric line (ant) Inter trochanteric crest (post)
‫ هډوکی‬Femur ‫د‬
‫ یا ورانه ساحه کی موقیعت لری د شکل له نظره اوږد هډوکی دی یو جسم‬Thigh ‫په‬
.‫او دوه نهایته لری‬
Upper end ‫د هډوکی‬

Greater trochanter ،Neck ، Head ‫ د‬Upper end ‫د هډوکی علوی نهایت یا‬
‫ دی او اخرنی‬Inter trochanter line ‫ او په قدام کی‬، Lesser trochanter ،
.‫ وجود لری‬Inter trochanteric crest ‫ساختمان یی په خلف کی‬
Body of Femur
Borders Surfaces
Posterior Medial Lateral
Posterior Border Linea aspera
Up Down
Gluteal tuberosity Pectineal line Med line
Toward – Med condyle Lat Condyle

Popliteal surface

37
Lower Limb Bones
Body ‫د هډوکی جسم یا‬
‫ هډوکی جسم د دری سطحو او دری کنارونو څخه جوړشوی دی‬Femur ‫د‬
‫ ددی له جملی څخه‬.‫ دی‬Lateral ‫ او‬Medial ،Posterior ‫چی کنارونه یی‬
‫ دغه کنار یی ځیګ دی ځکه ورته‬.‫ کنار څیړو‬Posterior ‫خلفی کنار یا‬
‫ په علوی برخه کی یا پورته‬Linea aspera .‫ هم ورته وایی‬Linea aspera
‫ په طرف‬Trochanter major ‫ وحشی برخه چی د‬.‫برخه کی دری برخی لری‬
‫ وسطی برخه یی چی د‬.‫ په نوم یادیږی‬Gluteal tuberosity ‫ځی د‬
.‫ په نوم یادیږی‬Pectineal line ‫ په طرف ورځی د‬Trochanter minor
‫ هډوکی د غاړی‬Femur ‫ نه الندی د‬Trochanter minor ‫انسی برخه یی د‬
.‫ ورته وایی‬Medline ‫په طرف ورځی چی‬
‫ چی یوه یی د‬.‫ په سفلی یا ښکتنی برخه کی دوه برخی لری‬Linea aspera
‫ په طرف‬Lateral condyle ‫ په طرف او بله برخه یی‬Medial condyle
‫ هډوکی د سفلی نهایت په خلفی برخه کی‬Femur ‫چی دغه دواړه برخی یی د‬
.‫ په نوم جوړوی‬Popliteal surface ‫یوه مثلثی ساحه د‬
Lower end of Femur
Medial Condyle Lateral Condyle Med epicondyle
Lat epicondyle Patellar surface (ant) Inter condylar Fossa (Post)

Adductor tubercle
Lower end ‫د هډوکی‬

.‫) د الندی ساختمانونو درلودونکی دی‬Lower end( ‫ هډوکی سفلی نهایت‬Femur ‫د‬
‫ چی‬Medial epicondyle :3 ، Lateral Condyle :2، Medial Condyle :1
.‫ وجود لری‬Adductor tubercle ‫ددی ساختمان په علوی خلفی برخه کی‬
‫ د سفلی نهایت په قدام کی‬Patellar surface :5، Lateral epicondyle :4،

38
Lower Limb Bones
‫ د سفلی نهایت په خلف کی موقیعت‬Inter condylar fossa :6، .‫موقیعت لری‬
.‫لری‬

39
Lower Limb Bones
The Patella
Location: In front of lower end of thigh bone of Femur
Type: Sesamoid
Structure: Borders Angles Surfaces
Sup B. Med B. Lat B. Inf Med Lat Ant Post
Base Apex
‫ هډوکی دی چی د زنګانه د بند په‬Sesamoid ‫نوموړی هډوکی د نوعیت له مخی‬
‫ د هډوکی ساختمان په قدامی برخه‬.‫ هډوکی مخی ته موقیعت لری‬Femur ‫قدام کی د‬
‫ ورته وایی او په خلفی برخه کی یو وجه لری چی د‬Base ‫کی یو وجه لری چی‬
Superior .‫ همدارنګه نوموړی هډوکی دری کنارونه لری‬.‫ په نوم یادیږی‬Apex
.‫ دی‬Lateral Border ‫ او‬Medial Border ، Border
Lateral ‫ او‬Medial Angle ،Inferior angle .‫ یا زاویی لری‬Angles ‫او دری‬
Posterior surface ‫ او‬Anterior Surface .‫ او دوه سطحی لری‬.‫دی‬Angle

40
Lower Limb Bones
Leg Area
Tibia Fibula
‫ یا انسی‬Medial ‫ چی‬Tibia . ‫د پنډی اسکلیټ د دوه هډوکو څخه جوړ شوی دی‬
.‫ یا وحشی واقع دی‬Lateral ‫ چی‬Fibula ‫واقع دی او‬
Tibia
Location: Leg Medial
Type: Long Bone
Structure: Two Ends One Body
Upper End Lower End
Med Condyle Lat Condyle Inter Condylar area Tibial Tuberosity
Med Inter condylar tubercle Lat Inter condylar tubercle

Lower End
Have a Five surfaces
Ant Surface Post Surface Med- Malleolus Lat- fibular notch
Inf surface
Body
Borders Surfaces
Ant B. Med B. Lat B.(Inter oasis Border)
Med S. Lat S. Post S.

41
Lower Limb Bones
.‫ هډوکی د پنډی په انسی برخه کی موقیعت لری یو اوږد هډوکی دی‬Tibia ‫د‬
.‫نوموړی هډوکی دوه نهایته او یو جسم لری‬
: Upper end ‫د هډوکی علوی نهایت یا‬
:‫د هډوکی علوی نهایت د الندی ساختمانونو درلودونکی دی‬
‫ چی‬Inter condylar area :3 Lateral Condyle :2 Medial Condyle :1
‫ او‬Medial inter condylar tubercle ‫ چی یو یی‬.‫ دی‬Tubercle ‫په دی کی دوه‬
Tibial ‫ ساختمان پکی‬:4 Lateral inter condylar tubercle ‫بل یی‬
.‫ دی‬Tuberosity
:Lower end ‫د هډوکی سفلی نهایت یا‬
Anterior :1 .‫ درلودونکی دی‬Surfaces ‫د هډوکی سفلی نهایت د پنځه سطحو‬
:3 .‫ چی دا دواړه سطحی یی محدبی دی‬Posterior surface :2 surface
Inferior ‫ یی‬:5 ‫ او‬Lateral Fibular Notch:4 Medial –Malleolus
.‫ دی‬Surface
:Body ‫د هډوکی جسم یا‬
،‫ قدامی‬Anterior Border ‫ لری چی‬Borders ‫د دغی هډوکی جسم دری کنارونه یا‬
.‫ وحشی دی‬Lateral Border ‫ انسی او‬Medial Border
Lateral ،‫ انسی‬Medial Surface ‫ لری چی‬Surfaces ‫همدارنګه دری سطحی یا‬
.‫ خلفی سطحی دی‬Posterior Surface ‫ وحشی او‬surface

42
Lower Limb Bones

43
Lower Limb Bones
Fibula
Location: Leg Lateral
Type: Long Bone
Structure: One body two Ends
Upper End Lower End
Upper End (Head)
Circular Articular Surface For Fibular Facet of Tibia
Upward Projection= Apex or styloid Process of Fibula
Neck
‫ هډوکی‬Fibula ‫د‬
‫نوموړی هډوکی د پنډی په وحشی برخه کی موقیعت لری د اوږدو هډوکو له جملی‬
.‫ یو جسم لری او دوه نهایته لری‬.‫څخه دی‬
Upper end ‫علوی نهایت یا‬

.‫ هم وایی‬Head of Fibula ‫چی عمومآ دی ته‬
Tibia ‫ ګرده مفصلی سطحه لری چی د‬:1 ‫په دی برخه کی دری ساختمانونه دی‬
Upward projection Apex or styloid ‫ بل یی‬:2 .‫ لپاره ده‬Facet ‫هډوکی د‬
‫ یا غاړه ده چی علوی نهایت د‬Neck ‫ یی‬:3 ‫ او‬.‫ لپاره دی‬process of fibula
.‫جسم څخه جدا ساتی‬

44
Lower Limb Bones
Lower End (Lateral Malleolus)
Has the Four surfaces
Anterior Surface Posterior surface Medial Surface Lateral surface
Ant Part= Articular Surface for talus
Post Part Fossa= Malleolus Fossa
Lower end ‫د هډوکی سفلی نهایت یا‬

Anterior :1 .‫ دغه برخه پنځه سطحی لری‬.‫ هم وایی‬Lateral Malleolus ‫دی ته‬
Medial :3 ‫ یا خلف سطحه‬Posterior surface :2 ‫ یا قدام سطحه‬surface
.‫ یا وحشی سطحه ده‬Lateral surface ‫ یی‬:4 ‫ یا اونسی سطحه او‬surface
‫ یا اونسی سطحه کی دوه ساختمانونه دی چی په‬Medial surface ‫بیا په‬
‫ هډوکی لپاره او‬Talus ‫ یا قدام برخه کی یی یوه مفصلی سطحه د‬Anterior part
Malleolus ‫ ده چی‬Fossa ‫ یا خلف برخه کی یوه کنده یا‬Posterior part ‫په‬
.‫ ورته وایی‬Fossa
Shaft or Body of Fibula
Borders Surfaces
Ant. B Post. B Med. B (interosseous Border)
Med. S Lat. S Post. S
: ‫ هډوکی جسم‬Fibula ‫د‬

، Anterior Border .‫ لری‬Borders ‫د دغی هډوکی جسم دری کنارونه یا‬
‫ هم‬Interosseous Border ‫ او یا هم‬Medial Border ‫ او‬Posterior Border
.‫ورته وایی ځکه چی د دوو هډوکو په منځ کی پروت دی‬

45
Lower Limb Bones
Lateral surface ،Medial surface ‫ لری‬Surfaces ‫همدارنګه دری سطحی یا‬
.‫ دی‬Posterior surface ‫او‬

46
Lower Limb Bones
Foot Skeleton
Foot or Pes Area
 Tarsal Area ( Tarsal Bones =7)
 Meta tarsal Area (Metatarsal bones)
 Toes or Phalanx(Phalanges)
‫د پښی اسکلیټ‬
Tarsal area :1 .‫د پښی اسکلیټ د دریو ګروپو هډوکو څخه جوړ شوی دی‬
Metatarsal area :2 .‫ هډوکو څخه جوړه شوی ده‬Tarsal ‫ دانو‬7 ‫ده چی د‬
‫ ساحه‬Toes ‫ یی‬:3 ‫ او‬.‫ د هډوکو څخه جوړه شوی ده‬Metatarsal ‫ده چی د‬
.‫ هډوکو څخه جوړه شوی ده‬Phalanges ‫ده چی د‬
Tarsal Bones = 7
Proximal Row Distal Row
Navicular Bone
Talus Calcaneus 3- Cuneiforms Cuboid
‫په پښه کی په دوه قطارونو قرار لری چی یو یی‬.‫ دانی دی‬7 ‫ هډوکی اووه‬Tarsal ‫د‬
.‫ دی‬Calcaneus ‫ اوبل یی‬Talus ‫ چی دوه هډوکی پکی دی یو یی‬Proximal Row
‫ انسی او وسطی) او‬،‫ (وحشی‬Cuneiform ‫ چی دری عدده‬Distal Row ‫اوبل‬
‫ هډوکی په کی شامل دی ددی دواړو هډوکو ترمنځ یو بل هډوکی چی‬Cuboid
.‫ نومیږی قرار لری‬Navicular

47
Lower Limb Bones

48
Lower Limb Bones
The Talus Bone (Ankle)
Under the Tibia
Location: Ankle or
Above the Calcaneus
Type: Short Bone
Structure: Has three parts
Head Neck Body
Joint with post Constricted area Having five
surfaces
Navicular to from b/w Head and Body
Talunavicular joint having a sulcus inf part
Called sulcus tali
Sup Surface: Trochlea Tali
Inf Surface: having three articular surfaces ant, post and
Middle calcaneal articular surface
Post surface: have two tubercles : med and lat tubercles
Between tubercle there is sulcus is called intertubercular sulcus
Med Surface: having a comma shaped articular surface for
Med malleolus is called Medial malleolar surface
Lat Surface: Have a triangular articular surface for lat
Malleolus is called lateral malleolar surface

‫‪49‬‬
‫‪Lower Limb Bones‬‬
‫د ‪Talus‬هډوکی‬
‫د ‪ Talus‬هډوکی په ‪ Ankle‬یا پونده کی واقع دی او یا د ‪ Tibia‬د هډوکی څخه‬
‫ښکته او د ‪ Calcaneus‬هډوکی دپاسه واقع دی‪ .‬د لنډو هډوکو د جملی څخه شمیرل‬
‫د ساختمان له نظره نوموړی هډوکی یو ‪ ، Head‬جسم او غاړه لری‪.‬‬
‫د ‪ Head‬برخه یی د ‪ Navicular‬هډوکی له خلفی مفصلی سطحی سره د یوځای‬
‫کیدو په نتیجه کی ‪ Talonavicular Joint‬جوړوی‪.‬‬
‫د ‪ Neck‬یا غاړی برخه یی د ‪ Body‬او ‪ Head‬ترمنځ قرار لری‪ .‬په سفلی برخه کی‬
‫یوه میزابه لری چی د ‪ Sulcus tali‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د هډوکی جسم یا ‪ Body‬په مجموع کی پنځه سطحی یا ‪ Surfaces‬لری‪.‬‬
‫علوی سطحه یی د ‪ Trochlea‬په شکل ده چی د ‪ Trochlea tali‬په نوم یادیږی‪.‬او‬
‫د ‪ Tibia‬هډوکی د سفلی نهایت د مفصلی برخی سره د یوځای کیدو په نتیجه کی‬
‫‪ Ankle joint‬جوړوی‪.‬‬
‫سفلی سطحه یی د دری مفصلی سطحو درلودونکی ده چی ‪Ant, Post and‬‬
‫‪ Middle calcaneal articular surface‬نومیږی‪.‬‬
‫په ‪ Posterior‬سطحه کی یی دوه ‪ Tubercles‬لیدل کیږی چی یو ته ‪Medial‬‬
‫‪ tubercle‬او بل ته ‪ Lateral tubercle‬وایی‪ .‬ددی دواړو ‪ Tubercles‬په منځ کی‬
‫یو ‪ Sulcus‬یا میزابه لیدل کیږی چی د ‪ Intertubercular sulcus‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫اونسی سطحه یی د ویرګول (‪ )،‬په شان دمفصلی سطحی لرونکی ده چی نوموړی‬
‫مفصلی سطحه د ‪ Medial malleolar surface‬په نوم یادیږی چی په انسی برخه‬
‫کی د ‪ Malleolus‬سره مفصل کیږی‪.‬‬
‫وحشی سطحه یی د مثلثی ماننده مفصلی سطحی درلودونکی ده چی دغه مفصلی‬
‫سطحه د ‪ Lateral Malleolar surface‬په نوم یادیږی چی د وحشی ‪Malleolus‬‬
‫سره مفصل کیږی‪.‬‬
50
Lower Limb Bones

51
Lower Limb Bones
Calcaneus / Calcaneum
Location : In foot Under The Talus
Type: Short Bone
Structure: it is Cuboidal In shape Having 6 Surfaces
Sup=have three articular surfaces Ant, Post, Med talar facet.
Inf Surface=having 3 tubercle Ant, Med and Lat Tubercle.
Ant Surface= Forming calcaneocuboid joint.
Post Surface= Rough
Med Surface= Sustentacular Tali
Lat Surface= Peroneal tubercle
‫د کلکانوس هډوکی‬
‫د کلکانوس هډوکی د لنډو هډوکو له جملی څخه دی موقیعت یی د تالوس هډوکی‬
.‫ شکل یی مکعب ته ورته دی او شپږ سطحی لری‬.‫څخه الندی واقع دی‬
Ant, ‫یی د دری مفصلی سطحو درلودونکی ده چی عبارت دی له‬ ‫علوی برخه‬
‫یی ځیګه ده او د دری‬ ‫ سفلی برخه‬.‫ څخه‬Post Med Talar Articular facet
‫ او په خلفی‬Anterior Tubercle ‫ درلودونکی ده چی عبارت دی له‬Tubercle
.‫ څخه‬Lateral Tubercle ‫ او‬Medial Tubercle ‫برخه کی‬
‫ هډوکی د خلفی سطحی‬Cuboid ‫یی یوه مفصلی سطحه لری چی د‬ ‫قدامی برخه‬
‫ خلفی‬.‫ جوړوی‬Calcaneocuboid joint ‫سره د مفصل کیدو په صورت کی‬
‫ انسی برخه کی یی د پورته څخه ښکته یو ساختمان لیدل‬.‫سطحه یی ځیګه ده‬
‫ او په وحشی سطحه کی یی یو‬.‫ په نوم یادیږی‬Sustentacular Tali ‫کیږی چی د‬
.‫ په نوم یادیږی‬Peroneal tubercle ‫ساختمان لیدل کیږی چی د‬

52
Lower Limb Bones

53
Lower Limb Bones
Navicular Bone
Location: Between Proximal and distal tarsal row
Type: Short Bone(Boat shape)
Structure: at Ant surface is convex has three small articular
surfaces for three cuneiforms. The Post surface is concave and
has oval articular surface for talus forming Talonavicular joint.
Inf concave.
Sup surface is convex.
‫نوموړی هډوکی کښتی ته ورته شکل لری د لنډو هډوکو له جملی څخه دی د‬
‫ ددی‬.‫ هډوکو په منځ کی قرار لری‬Tarsal ‫ د‬Distal Row ‫ او د‬Proximal Row
‫هډوکی په قدامی برخه کی دری کوچنی مفصلی سطحی د دری عدده کونیفورم هډوکو‬
‫ لپاره چی‬Talus ‫ په خلفی سطحه کی یوه بیضوی ماننده مفصلی سطحه د‬.‫لپاره دی‬
‫ ده او‬Concave ‫ خلفی سطحه یی‬.‫ جوړوی‬Talonavicular joint ‫په تنیجه کی یی‬
.‫ ده‬Convex ‫علوی برخه یی‬
Distal row of tarsal bones
3- Cuneiforms Cuboid
Cunei= Wedge Form= shape
3- Cuneiforms
Med Cuneiform Intermediate cuneiform Lat cuneiform
The largest cuneiform the smallest cuneiform
Location: Distal tarsal row
Type: Short Bone

54
Lower Limb Bones
Structure: Having Six Surfaces
Ant Post Sup Inf Med Lat
‫ عدده کونیفورم او‬3 ‫ کی دوه قسمه هډوکی شامل دی‬Tarsal Bone ‫ د‬Distal Row
.‫یو دانه د کیوبایډ هډوکی شامل دی‬
‫کونیفورم هډوکي‬
‫ واقع دی دا‬Medial ‫کونیفورم فانی ته ورته شکل لری دری دانی دی چی یو یی‬
‫ واقع دی او بل یی ددی دواړو په منځ کی واقع‬Lateral ‫یی ترټول غټ دی بل یی‬
:‫ لنډ هډوکی دی او شپږ سطحی لری چی عبارت دی له‬.‫دی او ترټولو وړکی دی‬
.‫ څخه‬Ant, Post, Sup, Inf, Med, Lat
Cuboid
Location: at Lateral of foot between calcaneus and 4th and 5th
metatarsal bones.
Type: Short bone
Structure: Having Six Surfaces
Ant Post Sup Inf Med Lat
‫ هډوکی‬Cuboid ‫د‬
‫مکعب ته ورته لنډ هډوکی دی او د پخی په وحشی برخه کی د کلکانوس څلورم او‬
‫ او همدرانګه دا هم شپږ سطحی‬.‫پنځم میتاتارس هډوکی په منځ کی موقیعت لری‬
.‫ څخه‬Ant, Post, Sup, Inf, Med, Lat ‫ چی عبارت دی له‬.‫لری‬
Meta tarsal Bones
Metatarsus Is up 5 metatarsal bone being numbered from medial
side to lateral side. 1,2,3,4,5
Location: Metatarsus
55
Lower Limb Bones
Type: Miniature long bone
Structure: Two ends one body (Shaft)
Proximal Row (Base) Distal Row (Head)
‫د میتاتارسل هډوکی‬
‫ نوموړی‬.‫د اوږدو هډوکی له جملی څخه دی د خپی د تلی په جوړښت کی رول لری‬
‫ څلورم او پنځم میتاتارس هډوکو‬،‫ دریم‬،‫ دویم‬،‫هډوکی د انسی څخه وحشی ته د اول‬
‫ چی‬،‫ هر یو یی ددی هډوکو څخه یو جسم او دوه نهایته لری‬.‫په نوم یادیږی‬
.‫ وایی‬Head ‫ ته یی‬Distal Row ‫ یا قاعده وایی او‬Base ‫ ته‬Proximal Row
Toes
The firs toe is Hallux. The second toe or long toe or point toe
The third toe or middle toe. The Fourth toe or ring toe. And the fifth is
Minimis or little toe. There 14 phalanges in each foot 2 for the great toe
And 3 for other toes.
‫د ګوتو هډوکی‬
‫داهم د اوږدږو هډوکو څخه شمیرل کیږی او هر یو یی ددی هډوکی څخه قاعده جسم‬
‫ تعداد یی په‬.‫ په نوم یادیږی‬Phalanxes ‫ هریو یی ددی هډوکی څخه د‬،‫او سر لری‬
‫ هره ګوته دری پالنګسونه لری‬.‫ دانو ته رسیږی‬14 ‫هره پښه کی‬
‫( په استثنی د غټی ګوتی چی هغه د‬Proximal/Middle/Distal Phalanxes)
.‫( لرونکی ده‬Proximal or Distal Phalanxes) ‫دوه پالنګسونو‬

56
Lower Limb Bones

57
Lower Limb Bones

th
4 chapter
Trunk Skeleton

58
Trunk Skeleton
Trunk Skeleton
Including
Vertebral column Thoracic cage Pelvic skeleton
Central of Axis body
Spinal Column
Back Bone
‫د تنی اسکلیټ‬
Vertebral ‫ چی د‬.‫د تنی اسکلیټ د دری عمده برخو څخه تشکیل شوی دی‬
‫ د سینی د صندوقچی اسکلیټ‬Thoracic Cage ، ‫ د ستون فقرات اسکلیټ‬Column
.‫ د حوصیلی د اسکلیټ څخه عبارت دی‬Pelvic Skeleton ‫او‬
:‫ یا دستون فقرات اسکلیت یی په مختلفو نومونو یادیږی لکه‬Vertebral Column
Back Bone ‫ او‬Spinal Column ،Central of Axis Body
‫ د ستون فقرات اسکلیټ‬Vertebral Column

‫ چی‬.‫ ګانو څخه متشکیل شوی دی‬Vertebrae ‫ دانو‬33 ‫د ستون فقرات اسکلیټ د‬
‫ پنځه دانی‬، Lumber ‫ پنځه دانی‬، Thoracic ‫ دولس دانی‬، Cervical ‫اوه دانی‬
.‫ دی‬Coccygeal ‫ او څلور دانی یی‬Sacral

59
Trunk Skeleton

‫‪60‬‬
‫‪Trunk Skeleton‬‬
‫د فقراتو عمومی اوصاف ‪General structure of Vertebrae‬‬
‫په عمومی ډول د ستون فقرات هر فقره د الندی ساختمانونو درلودونکی ده‪:‬‬
‫‪ :Vertebral Body :1‬د فقری په قدامی برخه کی قرار لری‪.‬‬
‫‪ :Vertebral Areh :2‬دوه برخی لری‪ .‬یوه یی ‪ Pedicle‬ده او بله یی ‪ Lamina‬ده‬
‫هر یو ‪ Pedicle‬په علوی او سفلی برخو کی ننوتلی برخی لری چی ‪Superior‬‬
‫‪ Vertebral Notch‬او ‪ Inferior Vertebral Notch‬څخه عبارت دی‪ .‬د مجاورو‬
‫فقرو د ‪ Pedicle‬له نامو ساختمانونو سره د یوځای کیدو په نتیجه کی یو ساختمان د‬
‫‪ Intervertebral Foramen‬په نوم جوړوی‪.‬‬
‫‪ :Articular Process :3‬مفصلی بارزی لری چی عبارت دی له ‪Superior‬‬
‫‪ Articular Process‬او ‪.Inferior Articular Process‬‬
‫‪ :Transvers Process :4‬د فقری په هره خوا کی د ‪ Pedicle‬او ‪ Lamina‬له‬
‫اتصالی محل څخه نشت کوی او جنب ته امتداد پیدا کوی‪.‬‬
‫‪ :Vertebral Foramen :5‬په قدام کی د فقری د جسم او په دواړو خواو کی د‬
‫‪ Pedicles‬او په خلف کی د ‪ Laminas‬په واسطه احاطه کیږی‪.‬‬
‫‪ :Spinous Process :6‬یوه هډوکینه بارزه ده چی د ښی او چپ ‪ Lamina‬له‬
‫اتصالی محل څخه خلفی سفلی خواته امتداد مومی‪.‬‬
61
Trunk Skeleton
Regional Characteristics of Vertebrae ‫د فقراتو ناحیوی اوصاف‬
Transvers Foramen: :1
.‫ په شان شکل لری‬Rectangular ‫ د مستطیل‬:Vertebral Body :2
‫ په شان شکل‬Triangular ‫ د متساوی الساقین مثلث‬:Vertebral Foramen :3
.‫لری‬
.‫ دی‬Bifid ‫ منشعب‬:Spinous Process :4
Thoracic Vertebrae ‫د صدری فقراتو ناحیوی اوصاف‬
‫ او د فقری د څنګونو‬.‫ زړه په شان شکل لری‬Heart shaped ‫ د فقری جسم یی‬:1
‫ قرار‬Costal Facet )‫د خلفی برخی په هره خوا کی یوه جوړه (علوی او سفلی‬
.‫لری‬
.‫ شکل لری‬Circular ‫ یی دایروی‬:Transvers Foramen :2
‫ یی په هره خوا کی د هم شماره ضلعی د توبرکل لپاره‬:Transvers Process :3
.‫ په نوم وجود لری‬Transvers Costal Facet ‫یوه یوه کوچنی مفصلی سطحه د‬
.‫ یو اندازه اوږد او محجم دی‬:Spinous Process :4

62
Trunk Skeleton

‫‪63‬‬
‫د قطنی فقراتو ناحیوی اوصاف ‪Lumber Vertebra‬‬
‫د جسامت له لحاظه دا غټ دی‪.‬‬
‫‪ :Vertebral Body :1‬د پښتورګي ‪ Kidney‬په شان شکل لری‪ .‬او ‪Costal Facet‬‬
‫نه لری‪.‬‬
‫‪ :Vertebral Foramen :2‬د متساوی االضالع مثلث ‪ Triangular‬په شان شکل‬
‫لری‪.‬‬
‫‪ :3‬د هر ‪ Transvers Process‬د قاعدوی په خلف کی یوه بارزه د ‪Accessory‬‬
‫‪ Process‬په نوم لری‪.‬‬
‫‪ :Spinous Process :4‬د څلور ضلعی ‪ Rectangular‬په شان دی او مستقیمآ‬
‫خلف خواته متوجه دی‪.‬‬
‫‪ :Articular Process :5‬د ‪ Transvers Process‬په خلف کی قرار لری‪ .‬د ‪Sup‬‬
‫‪ Articular process‬انسی برخه یی د یوطوالنی میزابی شکل لری د همدی بارزی‬
‫په وحشی برخه کی ددی بارزی د خلفی کنار په امتداد یوه بله بارزه د ‪Mamilary‬‬
‫‪ Process‬په نوم وجود لری‪.‬‬
‫د ‪ Cervical‬فقراتو خصوصی اوصاف‬
‫د ‪ Cervical‬فقراتو له جملی څخه اوله ‪ ،First‬دویمه ‪ ،Second‬شپږمه ‪،Sixth‬‬
‫اوومه ‪ Seventh‬رقبی یا ‪ Cervical‬فقره نظر نورو فقراتو ته ځنی ځانګړتیاوی‬
‫لری چی موږ یی پورته څلور ‪ Cervical‬فقرات په جدا توګه مطالعه کوو‪.‬‬
‫‪1: Cervical= Atlas‬‬

‫دا فقره ‪ Body‬نه لری او همدرانګه ‪ Spinous process‬هم نه لری‪ .‬ددی فقری‬
‫‪ Vertebral Foramen‬د نورو ‪ Cervical‬فقراتو په تناسب ډیر پراخه دی نوموړی‬
‫فقره یو قدامی او یو خلفی قوس لری او دوه جنبی کتلی لری چی د ‪Superior‬‬
‫‪ Articular surface‬او ‪ Inferior Articular surface‬څخه عبارت دی‪.‬‬
64
Trunk Skeleton
‫ سره د مفصل‬Occipital Condyle ‫ مفصلی برخه کی د مربوطه‬Superior ‫په‬
‫ او په‬.‫ جوړوی وجود لری‬Atlantooccipital Joint ‫کیدو په نتیجه کی د‬
‫ مفصلی سطحی سره د‬Superior ‫ فقری د‬Axis ‫ مفصلی برخه کی د‬Inferior
‫ همدرانګه دوه‬.‫ جوړوی وجود لری‬Atlantoaxial Joint ‫مفصل کیدو په نتیجه کی‬
‫ څخه‬Posterior Tubercle ‫ او‬Anterior Tubercle ‫ لری چی د‬Tubercle
.‫عبارت دی‬

65
Trunk Skeleton
2: Cervical= Axis
‫ په نوم بارزه‬Dens Axis ‫ د فقری د جسم علوی وجهی نه د‬:Vertebral Body :1
.‫نشست کوی‬
‫ برخه یی ژوره د‬Pedicle ‫ د‬Vertebral arch ‫ د‬:Vertebral Arch :2
Superior ‫ درلودونکی ده پداسی حال کی چی‬Inferior Vertebral Notch
.‫ نه لری‬Vertebral Notch
Transvers Process ‫ ددی فقری عرضانی بارزی‬: ‫ فقره‬Cervical ‫شپږمه‬
‫ فقراتو د عرضانی بارزو قدامی توبرکلو په تناسب‬Cervical ‫قدامی توبرکل د نورو‬
.‫غټ او ضخیم دی‬
.‫ نه دی‬Bifid ‫ منشعب یا‬Spinous Process ‫ ددی فقری‬:‫ فقره‬Cervical ‫اوومه‬

‫‪66‬‬
‫د صدری فقراتو خصوصی اوصاف ‪Thoracic Vertebra‬‬
‫په دی فقراتو کی اوله‪ ،‬نهمه‪ ،‬لسمه‪ ،‬یوولسمه او دولسمه فقری شاملی دی‪.‬‬
‫اوله ‪ Thoracic‬فقره‪ :‬د اولی صدری فقری جسم د ‪ Cervical‬فقراتو د جسمونو‬
‫په شان شکل لری‪ .‬ددی فقری ‪ Sup Costal Facet‬مکمل او غټ دی‪ .‬او ‪Inf‬‬
‫‪ Costal Facet‬یی ‪ Demi facet‬دی‪.‬‬
‫نهمه ‪ Thoracic‬فقره ‪ :‬دغه فقره ‪ Inf Costal Facet‬نه لری‪ .‬او جسم یی‬
‫یواځی ‪ Sup Costal Demi facet‬دی‪.‬‬
‫لسمه ‪ Thoracic‬فقره‪ :‬ددغی فقری جسم مکمل ‪ Facet‬لری او ‪Transvers‬‬
‫‪ costal facet‬هم لری‪.‬‬
‫یوولسمه ‪ Thoracic‬فقره‪ :‬ددغی فقری جسم هم مکمل ‪ Facet‬لری خو دا فقره‬
‫‪ Transvers costal Facet‬نه لری‪.‬‬
‫دولسمه ‪ Thoracic‬فقره‪ :‬ددغی فقری جسم مکمل ‪ Costal Facet‬لری‪،‬‬
‫‪ Transvers Costal Facet‬نه لری او د ‪ Lumber‬د ناحیی د فقرو په شان ده‪.‬‬
‫د قطنی فقراتو ناحیوی اوصاف ‪Lumber Vertebrae Specific‬‬
‫‪Feature‬‬
‫په قطنی ناحیه کی ځینی داسی فقرات وجود لری چی د قطنی ناحیی د نورو فقراتو‬
‫سره د ساختمان له نظره لږ څه فرق لری چی پدی فقراتو کی اوله او پنځمه‬
‫‪ Lumber‬فقرات شامل دی‪ .‬چی اوله قطنی فقره کی ‪ Transvers Process‬د‬
‫نورو قطنی فقراتو د بارزو په شان نشوء نما ندی کړی او پنځمه قطنی فقره کی د‬
‫فقری د جسم ارتفاع په قدام کی د خلف په نسبت زیاته ده‪.‬‬
‫د عاجزی (‪ )Sacral‬ناحی فقرات‬
‫په عجزی ناحیه کی یو هډوکی چی له پنځه فقراتو څخه تشکیل شوی وجود لری‬
‫دغه هډوکی د سکروم په نوم یادیږی‪.‬‬
67
Trunk Skeleton
Sacrum
Location: Postero sup of Bony Pelvis
Type: Flat large Bone- Triangular in ship
Base=up Apex=bellow
Surfaces
Anterior Posterior Two Lateral
Concave Convex, Rough and Irregular
Smooth Median sacral crest
4-Transver lines Inter mediate crest
8- Foramen=ant Sacral Foramen Lateral Sacral Crest
Upper part Lower part
Articular (Auricular surface of sacrum) Non articular (Sacral Tuberosity) Border
‫ هډوکی‬Sacrum ‫د‬
‫نوموړی هډوکی د پنځه دانو فقراتو د یوځای کیدو په نتیجه کی منځ ته راغلی دی د‬
‫ شکل یی د اوږدو هموارو او د‬.‫حوصیلی په خلفی جدار کی موقیعت لری‬
‫ لری چی‬Base ‫ شکل درلودونکی دی نوموړی هډوکی یوه قاعده یا‬Triangular
.‫ لری‬Surfaces ‫ یا زروه لری چی الندی دری سطحی یا‬Apex ‫پورته قرار لری او‬
‫ لری او‬Transvers lines ‫ ده څلور‬Concave ‫ یی ښویه او‬Anterior surface
Posterior .‫ ورته وایی‬Ant sacral Foramen ‫ لری چی د‬Foramen ‫اته دانی‬
‫ لری چی یو یی‬Crest ‫ دی او‬Convex ‫ یی ځیګ غیری منظم او‬Surface
Sacral ‫ دی په منځ کی قرار لری او دوه دانی چپ او ښی‬Median sacral crest
‫ په منځ کی یو بل‬Lateral sacral crest ‫ او‬Median ‫ او د‬. ‫ لری‬Lateral Crest
.‫ په نوم یادیږی‬Intermediate Sacral Crest ‫ موجود دی چی د‬Crest

68
Trunk Skeleton
‫ دغه سطحه یی په دوه برخو ویشل شوی‬.‫ لری‬Lateral Surfaces ‫او دوه دانی‬
‫ ده چی د‬Articular ‫ دی چی دوه برخی لری یوه یی‬Upper part ‫ده چی یو یی‬
‫ ده‬Non Articular ‫ په نوم یادیږی او بل یی‬Auricular Surface of sacrum
Lateral Surfaces ‫ او بله برخه په‬.‫ په نوم یادیږی‬Sacral Tuberosity ‫چی د‬
.‫ ورته وایی‬Border ‫ دی چی‬Lower Part ‫کی‬

‫‪69‬‬
‫د ‪ Coccygeus‬هډوکی‬
‫یو مثلثی ډوله هډوکی دی چی د څلورو څخه تر شپږو پوری فقرات لری او د‬
‫سکروم هډوکی الندی موقیعت لری نوموړی هډوکی دوه سطحی یا وجهی لری چی‬
‫قدامی او خلفی یا ‪ Ant‬او ‪ Post‬دی‪ .‬او همدارنګه دوه کنارونه لری چی ښی او چپ‬
‫دی یوه قاعده یا ‪ Base‬لری چی پورته قرار لری او یوه زروه یا ‪ Apex‬چی ښکته‬
‫قرار لری‪ .‬د قاعدی په دواړه خواو کی یوه یوه بارزه د ‪ Coccygeal Process‬په‬
‫نوم چی د سکروم هډوکی له مربوطه ‪ Sacral horn‬سره مفصل کیږی‪.‬‬
‫‪Central Axis‬‬
‫‪4- Surfaces‬‬ ‫‪4- Curvatures‬‬
‫‪Ant‬‬ ‫‪Post‬‬ ‫‪two Lat‬‬
‫‪Vertebral Body‬‬ ‫‪Pedicle‬‬
‫‪Inter vertebral disk‬‬ ‫)‪Neuronal Foramen(Intervertebral Foramen‬‬
‫‪Spinal Crest ____Spinous Process‬‬ ‫‪Transvers Process‬‬

‫‪Vertebral Grove‬‬
‫)‪Two Anterior (Lordoses‬‬ ‫)‪Two Posterior (Kyphose‬‬

‫‪Abnormal: Scoliosis‬‬ ‫‪Lateral Curvatures‬‬
‫د ستون فقرات بیرونی منظره‪:‬‬
‫د ستون فقرات بیرونی منظره پدی ډول ده چی په عمومی ډول څلور سطحی لری او‬
‫څلور انحناګانی لری‪ .‬د انحناوو له جملی د رقبی ناحیی د انحنا محدبیت په قدام کی د‬
‫صدری ناحیی د انحنا محدبیت یی په خلف کی د قطنی ناحیی د انحنا له جملی قدامی‬
‫وجه یی د فقراتو د جسمونو له یوځای کیدو نه چی منځ کی یی بین الفقری ډسکونه‬
‫موقیعت لری تشکیل شوی دی‪ .‬خلفی وجه یی د متوسط خط په سر یو تیغه ماننده‬
‫‪70‬‬
‫ساختمان د ‪ Vertebral crest‬پنوم چی د فقراتو د ‪ Spinous process‬له یوځای‬
‫کیدو څخه منځ ته راځی او ددی تیغی دواړه خواوته یوه طوالنی میزابه د‬
‫‪ Vertebral grove‬پنوم قرار لری‪ .‬د ستون فقرات په وحشی وجهو کی دا الندی‬
‫ساختمانونه شامل دی‪Transvers process, Pedicle, Intervertebral .‬‬
‫‪foramen‬‬
‫د سټرنوم هډوکی ‪Sternum‬‬

‫د شکل له مخی د هموارو اوږدو هډوکو څخه شمیرل کیږی د توری سره مشابه‬
‫جوړښت لری‪ .‬د متوسط خط دپاسه د صدر په قدام کی موقیعت لری دا هډوکی د دری‬
‫برخو لرونکی دی چی پورتنی برخه یی ‪ Manubrium Sterni‬ده ‪ ،‬منځنی برخه‬
‫یی ‪ Body‬او ښکتنی برخه یی د ‪ Xiphiod process‬څخه عبارت دی‪.‬‬
‫‪71‬‬
‫‪ :Manubrium Sterni :1‬دا برخه ډیره ضخیمه او ډیره قوی ترینه برخه د‬
‫سټرنوم د هډوکی ده‪ .‬د سټرنوم هډوکی دا برخه څلور ضلعی ته ورته شکل لری چی‬
‫دوه سطحی یا ‪ Surfaces‬لری قدامی او خلفی او څلور کنارونه یا ‪ Borders‬لری‬
‫چی علوی‪ ،‬سفلی او دوه جنبی دی‪ .‬د علوی کنار په متوسطه برخه کی یو‬
‫ژوروالی د ‪ Suprasternal Notch‬یا ‪ Jugular notch‬په نوم او ددی ژوروالی‬
‫دواړه خواته د ‪ Clavicular Notches‬په نوم ساختمانونه لیدل کیږی‪ .‬سفلی کنار‬
‫یی د هډوکی له جسم سره یو زاویه د ‪ Sternal angle‬په نوم جوړوی اود وحشی‬
‫کنارو په پورتنیو برخو کی یی د ‪ Costal Notches‬په نوم ساختمانونه د مربوطه‬
‫اولی پښتی له سر سره د مفصل کیدو لپاره او د ښکتنی قسمتو په دواړو خواو کی‬
‫‪ Articular demificates‬لری چی هر یو یی له مربوطه د دوهمی پښتی له سر‬
‫سره مفصل کیږی‪.‬‬
‫‪ :Body :2‬د سټرنوم هډوکی جسم دوه وجهی قدامی او خلفی‪ ،‬دوه نهایتونه علوی‬
‫او سفلی او دوه کنارونه ښی او چپ لری د هډوکی کنارونه په پورتنیو برخو کی د‬
‫دوهمو ضلعو سره د مفصل کیدو لپاره ‪ Demificates‬او په سفلی برخو کی د‬
‫اوومو ضلعو سره د مفصل کیدو په خاطر ‪ Demificates‬لری پداسی حال کی چی د‬
‫کنارو نوموړی برخی یی د دریمو‪ ،‬څلورمو‪ ،‬پنځمو او شپږمو ضلعو سره د مفصل‬
‫کیدو په خاطر ‪ Costal Notches‬لری علوی نهایت یی د ‪Manubrium Sterni‬‬
‫سره او سفلی نهایت یی د ‪ Xiphiod process‬سره اتصال لری‪.‬‬
‫‪72‬‬
‫‪Ribs = Costae‬‬
‫پښتی‬
‫هموار اوږده هډوکی دی چی د سینی د صندوقچی په جوړیدو کی له صدری فقراتو‬
‫او سټرنوم هډوکی سره رول لری په عمومی ډول پښتی د دوه برخو لرونکی دی چی‬
‫یوه یی هډوکینه او بله یی عضروفی برخه ده د پښتیو تعداد په هره خوا کی دولس‬
‫عدده دی په عمومی ډول پښتی په دری ګروپونو ویشل شوی دی چی په الندی ډول‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ :1‬حقیقی پښتی (‪)True Ribs‬‬
‫دغه پښتي هره خوا کی د یو څخه تر اووه پښتیو پوری حسابیږی دا پښتی د سټرنوم‬
‫له هډوکی سره خپلی عضروفی برخی په واسطه مفصل کیږی‪ .‬دی پښتیو ته‬
‫‪ Vertebrosternal Ribs‬هم وایی‪.‬‬
‫‪ :2‬کاذبی پښتی (‪)False Ribs‬‬
‫په دی ګروپ پښتیو کی اتمه‪ ،‬نهمه او لسمه پښتی شاملی دی دا پښتی د خپلو‬
‫عضروفی برخو په واسطه راسآ د سټرنوم هډوکی سره نه مفصل کیږی‪ .‬دی پښتیو‬
‫ته ‪ Vertebrochondral Ribs‬هم وایی‪.‬‬
‫‪ :3‬شناوری پښتي (‪)Flooting Ribs‬‬
‫په دی ګروپ پښتیو کی یولسمه او دولسمه پښتی شاملی دی ددی پښتیو قدامی‬
‫نهایتونه ازاد دی او د سټرنوم له هډوکی سره نه مفصل کیږی‪ .‬دی پښتیو ته‬
‫‪ Vertebral Ribs‬هم وایی‪.‬‬
‫د دریمی څخه تر نهمی پتښي پوری ‪ Typical Ribs‬دی‪ .‬او اولنی دوه او اخیرنی‬
‫دری دانی پښتی ‪ Atypical Ribs‬دی‪.‬‬
‫په ‪ Atypical Ribs‬کی اولنی همواره ده او دوه سطحی لری چی ‪ Sup Surface‬او‬
‫د ‪ Inf Surface‬څخه عبارت ده او دوه کنارونه یا ‪ Borders‬لری چی ‪ Outer‬او‬
‫‪ Inner‬دی‪ .‬او دوهمه پښتی دوه چنده اوږدوالی لری په نسبت د ولی‪.‬‬
73
Trunk Skeleton
‫ په یوولسمه پښتی کی‬.‫ لری‬Single Facet ‫لسمه پښتی د سر په برخه کی یو‬
Costal grove ‫ او په دولسمه پښتی کی‬.‫ شته خو ښکاره نه دی‬Costal Grove
.‫نشته‬

‫‪74‬‬
‫‪General Feature of ribs‬د پښتیو عمومی اوصاف‬
‫هره پښتی یو جسم او دوه نهایته لری‪:‬‬
‫د پښتیو په خلفی نهایت کی الندی ساختمانونه شامل دی‪.‬‬ ‫‪ :1‬خلفی نهایت‪:‬‬
‫‪ :Head :a‬د هری پښتی د خلفی نهایت د سر برخه د یوی مفصلی سطحی لرونکی‬
‫ده چی د یوی تیغی په واسطه په دوو برخو ویشل کیږی دغه دواړه وړی مفصلی‬
‫سطحی په ترتیب سره د ستون فقرات د صدری فقراتو له جملی د پورتنی او ښکتنی‬
‫صدری فقراتو له ‪ Sup/Inf Costal facets‬سره او د کرست برخه یی د مربوطه‬
‫‪ Intervertebral disk‬سره اتصال لری‪.‬‬
‫‪ :b‬د غاړی برخه‬
‫‪ :Costal Tubercle :c‬د هری پښتی ‪ Costal tubercle‬د یوی مفصلی سطحی‬
‫لرونکی دی چی د مربوطه ‪ Transvers process‬له ‪ Costal facet‬سره مفصل‬
‫‪ :2‬د پښتیو جسم‪:‬‬
‫جسم یی دوه سطحی یا ‪ Surfaces‬لری چی د داخلی او خارجی په نوم یادیږی‪ .‬او‬
‫دوه کنارونه یا ‪ Borders‬لری چی علوی او سفلی دی‪ .‬د جسم د داخلی سطحی په‬
‫ښکتنی قسمت کی یوه میزابه لری چی په نوموړی میزابه کی له پورته نه ښکته‬
‫خواته په ترتیب سره اول بین الضلعی ورید بیا بین الضلعی شریان او په اخر کی بین‬
‫الضلعی عصب سیر لری‪.‬‬
‫‪ :3‬د پښتیو قدامی نهایت‪:‬‬
‫د پښتي قدامی نهایت د عضروفی برخی په واسطه د سټرنوم له هډوکی سره اتصال‬
‫لری‪.‬‬
‫‪75‬‬
‫)‪Thorax (Thoracic Cavity‬‬
‫د بدن هغه برخه ده چی د بطن او غاړی ترمنځ واقع ده‪.‬‬
‫‪General Feature‬‬
‫‪Surfaces‬‬ ‫‪Lets‬‬
‫‪Anterior‬‬ ‫‪Posterior‬‬ ‫‪two Lateral‬‬ ‫‪Inlet‬‬ ‫‪outlet‬‬
‫‪Sternum+‬‬ ‫‪Post part of Ribs+ Ribs + Inter costal‬‬
‫‪Costal Cartilage‬‬ ‫‪Vertebral column‬‬
‫‪Ant= Manubrium Sterni‬‬ ‫‪Post= T1‬‬ ‫‪Two sides= Ribs1‬‬

‫‪Ant= Xiphiod Part‬‬ ‫‪Post= T12‬‬ ‫‪Two sides= Last six‬‬
‫‪ribs‬‬
‫د سینی د صندوقچی عمومی اوصاف‬
‫نوموړی صندوقچه دری سطحی لری چی قدامی وجه‪ ،‬خلفی وجه او دوه جنبی‬
‫وجهی دی او دوه فوهی لری یوه دخولی فوهه ‪ Thoracic Inlet‬او بله یی‬
‫خروجی فوهه ‪ Thoracic Outlet‬ده‪.‬‬
‫د سینی د صندوقچی دخولی فوهه چی مستعرض قطر یی ‪ 10cm‬او قدامی‬
‫خلفی قطر یی په متوسطه برخه کی ‪ 6cm‬دی حدود یی په الندی ډول دی‪ .‬په‬
‫قدام کی د ‪ Manubrium Sterni‬علوی کنار‪ ،‬په خلف کی د اولی صدری فقری‬
‫د جسم پورتنی مخ او په دواړه خواکی د اولنیو ضلعو په واسطه احاطه کیږی‪ .‬د‬
‫سینی د صندوقچی خروجی فوهه د حجاب حاجز په واسطه پوښل شوی‬
‫مستعرض قطر یی په وسط کی ‪ 12cm‬دی ددی فوهی حدود په الندی ډول دی‪.‬‬
‫په قدام کی د ‪ ، Xiphiod process‬په خلف کی د دولسمی صدری فقری د جسم‬
‫سفلی وجه او دواړه خواو کی د شپږو اخری پښتیو په واسطه‪.‬‬
‫‪76‬‬
‫د سینی د صندوقچی قدامی وجهی وسطی قسمت یی د سټرنوم هډوکی په واسطه‬
‫او دواړه خواوی یی د اضالعو د عضروفی برخو په واسطه جوړیږی چی دا‬
‫وجه په هره خوا کی د پښتیو تر ‪ Ant. costal angle‬پوری امتداد لری‪.‬‬
‫د سینی د صندوقچی خلفی وجه په متوسطه برخه کی د ‪ 12‬عدده صدری فقراتو‬
‫او په دواړه خواو کی د اضالعو خلفی نهایتونه قرار لری چی دا وجه په هره‬
‫خوا کی د پښتیو تر ‪ Post. Costal angle‬پوری امتداد لری‪.‬‬
‫د سینی د صندوقچی وحشی وجه په هره خوا کی د پښتیو د ‪Ant. costal‬‬
‫‪ angle‬او ‪ Post. Costal angle‬ترمنځ ساحه په بر کی نیسی‪.‬‬
77
Trunk Skeleton

‫‪78‬‬
‫‪Boney Pelvis‬‬
‫حوصیله په قدام او وحشی برخو کی د کوکسی هډوکو او خلف کی د سکروم او‬
‫کوکسیجیوس هډوکو په واسطه جوړ شوی دی‪ .‬حوصیله یوه خارجی سطحه او یوه‬
‫داخلی سطحه او یوه علوی فوهه او یوه سفلی فوهه لری‪.‬‬
‫د حوصیلی بهرنی سطحه‪:‬‬
‫د قدام څخه که د حوصیلی خارجی سطحه ولیدل شی د متوسط خط په سر‬
‫‪ Symphysis pubis‬دواړو خواوو کی د ‪ Pubic‬د هډوکی جسم او دواړه شاخونه‬
‫علوی او سفلی او د ‪ Obturator Foramen‬قدامی برخی د لیدلو وړ ده‪.‬‬
‫که د جنب نه ولیدل شی نو له پورته نه الندی خواته پکی الندی ساختمانونه لیدل‬
‫‪Gluteal surface for ilium :1‬‬
‫‪Acetabulum :2‬‬
‫‪Ischial Tuberosity :3‬‬
‫‪Post part of obturator foramen :4‬‬
‫‪Ischial ramus :5‬‬
‫او که له خلف څخه ولیدل شی نو د سکروم او کوکسیجیوس هډوکو بهرنی برخی په‬
‫کی لیدل کیږی‪.‬‬
‫د حوصیلی داخلی سطحه‪:‬‬
‫د حوصیلی داخلی سطحه د یو دایروی خط له مخی په دوه برخو ویشل کیږی هغه‬
‫برخه چی له دی خط څخه پورته قرار ولری د ‪ Greater pelvis‬یا ‪False pelvis‬‬
‫په نوم او هغه برخه چی ددی خط څخه الندی قرار ولری د ‪ Lesser pelvis‬یا‬
‫‪ True pelvis‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪79‬‬
‫دغه خط په قدام کی د ‪ Symphysis pubis‬د علوی څنډی په دواړو خواو کی د‬
‫‪ Pubic crest‬او ‪ Arcuate lines‬په واسطه او په خلف کی د ‪Sacral‬‬
‫‪ promontory‬او ‪ Lateral mases‬د قدامی څنډو په واسطه جوړیږی‪.‬‬
‫د حوصیلی دخولی سطحه‪:‬‬
‫نوموړی فوهه یا سطحه په قدام کی د ‪ Pubic symphysis‬د علوی کنار په دواړو‬
‫خواو کی د کوکسی د هډوکو د قدامی کنارو په علوی کی د ښی او چپ ‪Iliac crest‬‬
‫او په خلف کی د سکروم هډوکی د ښی او چپ ‪ Lateral mass‬د خلفی کنارو په‬
‫واسطه احاطه کیږی‪.‬‬
80
Trunk Skeleton
Difference Between female and male pelvis
 Pelvic wall deli cater in female then male.
 Concavity of sacrum and Coccygeus is more than that of
male.
 True pelvis is larger in female.
 Obturator foramen is triangular and smaller in female
while in male it elliptical.
 Inlet is larger in female.
‫د نارینه او ښځینه د حوصیلو ترمنځ توپیرونه‬
.‫ د ښځو د حوصیلی جدارونه نظر نارینه وو ته نازک وی‬
‫ د سکروم او کوکسیجیوس هډوکو قدامی مقعریت په ښځو کی نظر نرانو ته‬
.‫زیات وی‬
.‫ کوچنی حوصیله په ښځو کی د نرانو په نسبت پراخه وی‬
.‫ په ښځو کی مثلثی او په نرانو کی بیضوی وی‬Obturator foramen 
.‫ په ښځو کی د حوصیلی علوی فوهه د نرانو په نسبت پراخه وی‬

th
5 chapter
Skull

81
The Skull
The Skull
The Skeleton of the head is known as skull.
Skull= Cranium 22
Cranial or Calvaria Bones=8 Facial bones= 14
Frontal
Paired Bones Unpaired Bones Occipital
Two Parietal Bones Two Temporal Bones Ethmoid
Sphenoid
Frontal Bone
Location: Located in front of head
Type: Flat pneumatic bone
Vertical Surfaces Borders
Outer Inner Sup Inf Post
One elevation located at Medline known as Glabella
Super ciliary arch (Brow ridge)
Inner Surface Vertical

Frontal crest Inf to crest foramen known as foramen cecum
Horizontal surface
Outer Inner
Nasal part Orbital part Floor of ant cranial fossa

‫‪82‬‬
‫‪The Skull‬‬
‫‪Parts‬‬
‫‪Horizontal‬‬ ‫‪Vertical‬‬
‫د سر اسکلیټ‬
‫د سر هډوکی جمله ‪ 22‬دانی دی خو ځینی یی ‪ 28‬ښایی هغوی ورسره د غوږونو‬
‫هډوکی هم شماری‪.‬‬
‫نو داد ‪ 22‬هډوکی په دوه برخو ویشل کیږی چی اته دانی یی د کوپړی هډوکی او‬
‫څوارلس دانی یی د مخ هډوکی دی‪ .‬د کوپړی هډوکی په خپل منځ کی په دوه‬
‫ګروپونو ویشل شوی دی چی طاق او جفت ورته وایی‪ .‬طاق هډوکی پکی ‪Frontal,‬‬
‫‪ Occipital, Ethmoid‬او ‪ Sphenoid‬دی‪ .‬او جفت چی جوړه وی ‪ Parietal‬او‬
‫‪ Temporal‬دی چی ددی دواړو شمره دوه دوه عدده ده‪.‬‬
‫د ‪ Frontal‬هډوکی‬
‫د ‪ Frontal‬هډوکي د کوپړی په قدامی قسمت کی اناتومیک موقیعت غوره کړی دی‪.‬‬
‫دغه هډوکی د هموارو ‪ Pneumatic‬هډوکو له جملی څخه دی‪ .‬د ساختمان له نظره‬
‫نوموړی هډوکی دوه برخی چی عمودی او افقی دی لری‪ ،‬دوه وجهی یا سطحی لری‬
‫خارجی او داخلی او همدرانګه دری کنارونه لری چی علوی‪ ،‬سفلی او خلفی دی‪.‬‬
‫د هډوکی سطحی‪:‬‬
‫د هډوکی د عمودی قطعی په خارجی سطحه کی د متوسط خط دپاسه یوساختمان د‬
‫‪ Glabella‬په نوم وجود لری‪ .‬ددی بارزی دواړو خواو ته د ‪Super ciliary‬‬
‫‪ arches‬په نوم ساختمانونه لیدل کیږی چی د وریځو الندی قرار لری‪ .‬د هډوکی‬
‫عمودی قطعی داخلی سطحه چی مقعر شکل لری ددی قطعی په سفلی قسمت کی یو‬
‫سوری د ‪ Foramen cecum‬په نوم او ددی څخه لږ پورته یو تیغه ماننده ساختمان‬
‫د ‪ Frontal crest‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د هډوکی افقی سطحی د متوسطه خط په سر د ‪ Ethmoidal notch‬په نوم‬
‫ساختمان لری‪ .‬د ‪ Ethmoidal notch‬په قدام کی د افقی قطعی په خارجی برخه کی‬
83
The Skull
‫ په نوم ساختمان لیدل کیږی چی د پوزی د چت په جوړولو کی برخه‬Nasal part
‫ په جوانبو کی د افقی قطعی د خارجی وجهی برخی د‬Ethmoidal notch ‫ د‬.‫اخلی‬
‫ د چت په جوړولو‬Orbital cavity ‫ په نوم یادیږی چی د مربوطه‬Orbital parts
.‫کی برخه اخلی‬
Borders
 Superior Border superiorly articulating with parietal bone.
 Inferior Border Inferiorly articulating with Sphenoid.
Inferior border located Between vertical and horizontal
parts.
 Posterior Border at middle part have ethmoidal notch in
which cribriform plate of ethmoidal bone located .
Laterally it is articulating with sphenoid bone for this
border is called sphenoid border.
‫ هډوکی کنارونه‬Frontal ‫د‬
.‫ هډوکو سره مفصل کیږی‬Parietal ‫دا کنار دواړو‬ :‫علوی کنار‬
Greater wing ‫ هډوکی له‬Sphenoid ‫ دا کنار یی په سفلی کی د‬:‫سفلی کنار‬
‫سره مفصل کیږی دغه کنار یی د افقی او عمودی قطعو اتصالی محل څخه عبارت‬
.‫دی‬
‫ په نوم‬Ethmoidal notch ‫ دغه کنار یی په متوسطه برخه کی د‬:‫خلفی کنار‬
Cribriform ‫ هډوکی‬Ethmoid ‫ چی په هغی کی د‬.‫ساختمان درلودونکی دی‬
‫ په دواړو خواو کی د هډوکی نوموړی کنار د‬Notch ‫ موقیعت لری ددی‬plate
‫ له قدامی کنار سره مفصل کیږی‬Lesser wing ‫ هډوکی د مربوطه‬Sphenoid
.‫ هم وایی‬Sphenoid Border ‫نو ځکه ورته د‬

84
The Skull

85
The Skull
Ethmoid Bone
Ethmo= Sive oid= Same
Location: under the horizontal part of Frontal bone and in front
of sphenoid Bone.
Type: Irregular pneumatic
Parts of ethmoid bone
Cribriform plate Vertical part Two labyrinth(lateral masses)
Cribriform plate
It quadrilateral in Shape as having Many pores so Called cribriform
Plate. Having two surfaces Sup and inf. Superior surface divided into
right and left parts by crista gali. Inferior surface play in formation of
nasal roofs.
Vertical Plate
Vertical part take in formation of nasal septum.
Ethmoidal labyrinth
An ethmoidal labyrinth is an irregular cuboidal bony mass located
under lateral borders of cribriform plate between orbital and nasal
cavities.
Each has six surfaces: Sup, Inf, Ant, Post, Med and lateral surface.
 Medial surface take part in information of lat nasal wall there are
shelf like projection termed as concha (Conchae)
 Lateral surface Play in making up of med wall of orbital cavity.

‫‪86‬‬
‫د ‪ Ethmoid‬هډوکی‬
‫غیری منظم ترازو ته ورته نیوماتیک هډوکی دی‪ .‬چی د کوپړی د قاعدی په‬
‫قدامی قسمت کی د ‪ Sphenoid‬هډوکی په قدام او د ‪ Frontal‬هډوکی د افقی‬
‫قطعی الندی موقیعت لری‪.‬‬
‫د ساختمان له نظره نوموړی هډوکی څلور برخی لری‪ .‬چی د ‪Cribriform‬‬
‫‪ plate, Vertical plate‬او دوه جنبی کتلو څخه چی د ‪ Labyrinth‬په نوم‬
‫یادیږی عبارت دی‪.‬‬
‫د هډوکی ‪Cribriform plate‬‬
‫د هډوکی ‪ Cribriform plate‬څلور ضلعی ته ورته شکل لری او په زیاته اندازه‬
‫سوری لری چی د ‪ Olfactory Nerve‬الیاف د همدی سوریو له الری ‪Cranial‬‬
‫‪ cavity‬ته داخلیږی‪ .‬د هډوکی دا برخه دوه سطحی علوی او سفلی لری‪ .‬د‬
‫‪ Cribriform plate‬علوی سطحه د یوساختمان په واسطه چی ‪Crista gali‬‬
‫نومیږی په دوه برخو ښی او چپ ویشل کیږی‪ Crista gali .‬په حقیقت کی د‬
‫‪ Vertical plate‬د علوی نهایت په امتداد د ‪ Cribriform plate‬له علوی‬
‫سطحی پورته وتلی برخه ده‪ .‬ددی قطعی سفلی سطحه د ښی او چپ ‪Nasal‬‬
‫‪ Cavity‬د چت په جوړولو کی رول لری‪.‬‬
‫د هډوکی ‪Vertical plate‬‬
‫د هډوکی ‪ Vertical plate‬د پوزی د حجاب په جوړولو کی رول لری‪.‬‬
‫د هډوکی ‪Ethmoidal labyrinth‬‬
‫غیری منظمی مکعبی شکله هډوکینه کتلی دی چی هر یو یی د ‪Cribriform‬‬
‫‪ plate‬د مربوطه جنبی کنار الندی د ‪ Orbital cavity‬او ‪ Nasal Cavity‬ترمنځ‬
‫موقیعت لری‪.‬‬
‫هریو یی ددی هډوکینو کتلو شپږ سطحی لری چی د علوی‪ ،‬سفلی‪ ،‬خلفی‪ ،‬قدامی‪،‬‬
‫وحشی او انسی څخه عبارت دی‪.‬‬
87
The Skull
‫انسی سطحه یی د پوزی د جوف د وحشی جدار په جوړیدو کی برخه اخلی‬
‫دغه سطحه غیری منظنم شکل لری او هغه دا چی پدی سطحه کی دوه عدده‬
‫ په‬Middle Nasal Concha ‫ او‬Superior Nasal Concha ‫هډوکینه بارزی د‬
.‫نوم وجود لری‬
‫ د انسی‬Orbital cavity ‫وحشی سطحه یی ډیره نازکه او همواره ده چی د‬
.‫جدار په جوړیدو کی برخه اخلی‬
Sphenoid
Location: Behind frontal and ethmoid or in front of occipital and
temporal.
Type: Irregular pneumatic bone and it is butterfly in shape.
Structure
Sphenoid has the following parts
Body Greater wings lesser wings Pterygoid process
Body of Sphenoid
The Body of sphenoid is a centrally placed cube bone
containing two sinuses and articulating anteriorly with the

88
The Skull
vomer, ethmoid and palatine bone and posteriorly with
occipital and posterolaterally with temporal bones.
It is cuboidal in shape have six surfaces: Sup, inf, ant, post and
two lateral surfaces.
Superior surface Anterior surface
Sellaturcica Ant surface articulate with ethmoid.
Hypophyseal fossa Posterior surface
Tuberculum Sella Post surface articulate with occipital bone.
Jugum Sella Inferior surface
Sulcus chiasmatic take part in formation of Post part of
Optic canals nasal roof.
Dorsum Sella
Clinoid process
Ant and Post Clinoid process
‫ هډوکی‬Sphenoid ‫د‬
‫دغه هډوکی د شکل له نظره غیری منظم نیوماتیک هډوکی دی چی شاپرک ته‬
‫ او‬Frontal ‫ او د کوپړی د قاعدی په متوسط قسمت کی د‬.‫ورته شکل لری‬
‫ هډوکو مخی ته‬Temporal ‫ او‬Occipital ‫ هډوکو شاته او د‬Ethmoidal
‫ د ساختمان له نظره هډوکی یو جسم دوه جوړي وزرونه‬.‫موقیعت لری‬
‫ په نوم‬Pterygoid process ‫ او دوه بارزی د‬Greater and lesser wings
:‫ د هډوکی جسم شپږ سطحی لری چی په الندی ډول دی‬.‫لری‬
‫ په‬Hypophyseal fossa ‫ د علوی سطحی په وسط کی د‬:‫ علوی سطحه‬
‫نوم ساختمان قرار لری چی په نوموړی کنده یا خفره کی نخامیه غده‬
‫موقیعت لری د نوموړی خفری په قدام کی یوه هډوکینه بارزه د‬
89
The Skull
‫ قرار‬Jugum Sella ‫ په نوم او له دی بارزی قدامتر‬Tuberculum Sella

‫ قرار لری چی په‬Sulcus chiasmatic ‫ ددی دواړو ساختمانو ترمنځ‬.‫لری‬
‫ موقیعت لری او ددی میزابی دواړو خواو ته‬Chiasma optica ‫هغی کی‬
‫ او‬Optic nerve ‫ په نوم چی د‬optic canal ‫یو یو سوری د‬
‫ د‬.‫ له هغه څخه تیریږی موقیعت لری‬Ophthalmic artery
‫ په خلف کی یوه بله هډوکینه بارزه ده چی د‬Hypophyseal fossa
‫ د هډوکی د جسم د علوی وجهی د قدامی‬.‫ په نوم یادیږی‬Dorsum Sella
‫ په نوم‬Clinoid process ‫او خلفی برخو په هره خوا کی یوه یوه بارزه د‬
.‫وجود لری‬
‫ ددی سطحی په وسطی قسمت کی یوه هډوکینه تیغه د‬:‫ قدامی سطحه‬
‫ له‬Vertical plate ‫ هډوکی د‬Ethmoid ‫ په نوم چی د‬Sphenoid crest
.‫خلفی کنار سره مفصل کیږی وجود لری‬
‫ د هډوکی د جسم سفلی د پوزی د چت د خلفی قسمت په‬:‫ سفلی سطحه‬
.‫جوړیدو کی برخه اخلی‬
Basilar part ‫ هډوکی له‬Occipital ‫ خلفی سطحه یی د‬:‫ خلفی سطحه‬
.‫سره مفصل کیږی‬
‫ د هری جنبي سطحي په علوی برخه کی یوه میزابه د‬:‫ جنبی سطحي‬
.‫ په نوم لیدل کیږی‬Carotid sulcus
Greater Wings of Sphenoid
Origination from posteroinferior part of body of sphenoid having
two surfaces inner and outer. And two borders.
Inner surface at medial part has three foramens from ant to post
respectively known as Foramen rotendum, Foramen oval or
Foramen Spinosum.
Outer surface of greater wings divided into three parts.

90
The Skull
Orbital surface taking part in formation lateral wall of orbital
cavity.
Temporal surface taking part in formation of temporal fossa.
Maxillary surface.
Greater Wings of Sphenoid
‫ هډوکی د جسم له خلفی سفلی برخی څخه منشاء‬Sphenoid ‫دغه ساختمانونه د‬
‫ د دوه سطحو درلودونکی دی چی داخل قحفی او خارج قحفی ورته وایی او د‬.‫اخلی‬
‫ داخل قحفی وجه یی په انسی برخه کی له قدام نه خلف ته‬.‫دوه کنارونو لرونکی دی‬
:‫د دری سوریو لرونکی ده چی عبارت دی له‬
.‫ تیریږی‬Maxillary nerve ‫ له دی سوری څخه‬:Foramen Rotendum :a
.‫ تیریږی‬Mandibular nerve ‫ له دی سوری څخه‬:Foramen oval :b
Medial meningeal artery ‫ له دی سوری څخه‬:Foramen Spinous :c
.‫تیریږی‬
‫ په واسطه په دری برخو ویشل کیږی‬Crest ‫خارج قحفی وجه یی د دوه تیغو یعنی‬
: ‫چی نوموړی سطحی عبارت دی له‬
‫ د وحشی جدار په‬Orbital cavity ‫ مثلثی شکل لری او د‬:Orbital surface :a
.‫ په جوړیدو کی رول لری‬Temporal fossa ‫ د‬:Temporal surface :b
.‫ افقی شکل لری‬:Maxillary surface :c
Borders of Greater wings

Medial Border has three segments.
Ant segment surrounding sup orbital fissure with post border of
lesser wing.
91
The Skull
Middle segment is middle part of greater wing.
Post segment med part of this making ant border of lace rum
foramen.
And Lateral part articulating with petrous part of temporal bone.
Lateral Border
Having three part:
Frontal margin articulating with frontal bone.
Parietal margin articulating with parietal bone.
Squamous margin articulating with squamous part of temporal
bone.
‫ کنارونه‬Greater wing ‫د‬
‫ وسطی او خلفی قطعو‬،‫د کنارو له جملی انسی کنار دری قطعی لری چی د قدامی‬
‫ د خلفی کنار سره‬Lesser wing ‫ د انسی کنار قدامی قطعه یی د‬.‫څخه عبارت دی‬
‫ له‬Greater wing ‫ وسطی قطعه یی د‬.‫ احاطه کوی‬Superior orbital fissure
‫ ددی قطعی‬.‫ او خلفی برخه یی چی خلف او وحشی ته متوجه ده‬.‫منځ څخه عبارت ده‬
Temporal ‫ قدامی څنډه او وحشی برخه یی د‬Lacerum foramen ‫انسی برخه د‬
.‫ سره مفصل کیږی‬Petrous part ‫هډوکی له‬
:‫وحشی کنار یی دری برخی لری‬
.‫ هډوکی سره مفصل کیږی‬Frontal ‫ د‬:Frontal margin :a
.‫ هډوکی سره مفصل کیږی‬Parietal ‫ د‬:Parietal margin :b
‫ سره‬Squamous part ‫ هډوکی له‬Temporal ‫ د‬:Squamous margin :c
.‫مفصل کیږی‬

92
The Skull
Lesser wings of Sphenoid
Originating from superoanterior Part of sphenoid bone.
Having two surfaces sup and inf. And two borders ant and
post. Superior surface take part in formation of floor of ant
cranial fossa. and inf take part in formation of orbital cavity.
Ant border at medial articulating with post border of cribriform
plate of ethmoid and laterally with post border of frontal bone.
Post border is free and forming ant margin of superior orbital
cavity.
Lesser wings of sphenoid
‫دا ساختمانونه په هره خوا کی د هډوکی د جسم له قدامی علوی برخی څخه‬
‫ او‬.‫ چی هر یو یی ددی ساختمانو دوه سطحی علوی او سفلی دی‬.‫منشاء اخلی‬
‫ علوی سطحه یی د‬.‫دوه کنارونه یا سرحده لری چی قدامی او خلفی دی‬
‫ د سطحی جوړولو کی او سفلی سطحه یی د‬Anterior cranial fossa
‫ د چت په‬Orbital cavity
‫ د کنارو له جملی څخه یی قدامی کنار په انسی کی د‬.‫جوړولو کی برخه اخلی‬
‫ له خلفی کنار سره او په وحشی کی د‬Cribriform plate ‫ هډوکی د‬Ethmoid
‫ خلفی کنار یی ازاد دی چه د‬.‫ هډوکی له خلفی کنار سره مفصل کیږی‬Frontal
.‫ قدامی حدود جوړوی‬Superior orbital fissure
Pterygoid Processes
Extending from the junction of the body and the wings are the
pterygoid process. Each Process consist of a narrow medial
Plate and border lateral plate separated by pterygoid fossa.

93
The Skull
Each medial plate ends with a hook like projection called
Hamulus.

94
The Skull

95
The Skull

96
The Skull
Occipital
Occipital derived occipitus means back.
Location: Back of Skull.
Type: Flat irregular bone.
Taking part in formation of cranial vault and base.
Structure: The occipital bone is divided into four part by a
foramen known as Foramen magnum.
 Basilar part in front of foramen.
 Squamous part behind of foramen.
 Lateral part on each side of foramen.
Having two surfaces: Outer and inner surface.
Outer surface:
 Pharyngeal tubercle.
 Occipital condyles.
 External occipital protuberance.
 Sup nuchal line.
 Inf nuchal line.
 External occipital crest.
Inner surface:
 Clivus sulcus.
 Jugular tubercle.
 Internal occipital protuberance.
 Internal occipital crest.

97
The Skull
Having four Borders:
Two superior border known as lambdoid borders.
Two inferior border known as temporal borders.
Having four Angles:
Superior angle at site of junction of Posterosuperior border of
parietal bones and occipital.
Inferior angle at site of junction of occipital and sphenoid.
Lateral angles junction of temporal, parietal and occipital bones.
‫ هډوکی‬Occipital ‫د‬
.‫ د کلیمی څخه اخستل شوی چی د شا په معنا دی‬Occipitus ‫دا هډوکی د‬
‫دا هډوکی د هموارو غیری منظمو هډوکو له جملی څخه دی چی د کوپړی د قاعدی‬
‫ کی شاته‬Skull ‫ او موقیعت یی په‬.‫او قبی د خلفی برخو په جوړولو کی برخه اخلی‬
Foramen magnum ‫ د هډوکی ساختمان د یو سوری په واسطه چی‬.‫واقع دی‬
Foramen ‫ د هډوکی هغه برخه چی د‬.‫نومیږی په څلورو برخو ویشل شوی دی‬
‫ په نوم او کومه برخه یی چی په خلف‬Basilar part ‫ په قدامی کی ده د‬magnum
Foramen ‫ په نوم او هغه برخي د هډوکی چی د‬Squamous part‫کی ده د‬
‫ نوموړی‬.‫ په نوم یادیږی‬Lateral parts ‫ دواړو خواو ته قرار لری د‬magnum
.‫هډوکی دوه سطحی لری خارجی سطحه او داخلی سطحه‬
:‫د هډوکی خارجی سطحه‬
Pharyngeal ‫ خلفی برخه کی د‬1/3 ‫ په‬Basilar part ‫نوموړی سطحه د‬
‫ په دواړو خواو کی د‬Foramen magnum ‫ په نوم ساختمان او د‬tubercle
Squamous ‫ د هډوکی د‬،‫ په نوم ساختمانونه لیدل کیږی‬Occipital condyles
‫ په استقامت قرار لری چی د‬Medline ‫ په خارجی سطحه کی یوه بارزه د‬part

‫‪98‬‬
‫‪ External occipital protuberance‬په نوم یادیږی‪ ،‬ددی بارزی دواړو خواو ته‬
‫د ‪ Superior nuchal lines‬په نوم ساختمانونه او لدی څخه الندی‬
‫‪ Inferior nuchal lines‬لیدل کیږی‪ ،‬له ‪External occipital protuberance‬‬
‫څخه الندی تر ‪ Foramen magnum‬پوری یوه هډوکینه تیغه د ‪External‬‬
‫‪occipital crest‬په نوم د لیدلو وړه ده‪.‬‬
‫دهډوکی داخلی سطحه‪:‬‬
‫د ‪ Basilar part‬په داخلی سطحه کی یوه پراخه میزابه د ‪ Clivus‬په نوم لیدل‬
‫کیږی‪ ،‬د داخلو سطحو په قدامی برخه کی ‪ Jugular tubercle‬لیدل کیږی‪ ،‬د‬
‫‪ Squamous prat‬داخلی سطحه چی مقعر شکل لری ددی برخی د داخلی سطحی‬
‫په وسط کی ‪ Internal occipital protuberance‬قرار لری‪ ،‬یوتیغه د ‪Internal‬‬
‫‪ occipital crest‬په نوم عم قرار لری‪.‬‬
‫د هډوکی کنارونه‪:‬‬
‫د ‪ Occipital‬هډوکی څلور کناره لری چی عبارت دی له دوه علوی کنارو‬
‫‪ )λ( Lambdoid borders‬او دوه سفلی کنارو ‪ Temporal borders‬څخه‪.‬‬
‫د هډوکی زاویی یا ‪:Angles‬‬
‫د ‪ Occipital‬هډوکی څلور زاوی لری چی عبارت دی له‪:‬‬
‫‪ :Superior angle ‬د دواړو ‪ Parietal‬هډوکو خلفی علوی کنارو او‬
‫‪ Occipital‬هډوکی اتصالی محل له دی زاوی سره توافق کوی‪.‬‬
‫‪ :Inferior angle ‬په سفلی کی د ‪ Occipital‬هډوکی د ‪Basilar part‬‬
‫او ‪ Sphenoid‬هډوکی اتصالی محل له دی زاوی سره توافق کوی‪.‬‬
‫‪ Lateral angle ‬جنبی زاوی‪ :‬په دواړو خواو کی د ‪Parietal,‬‬
‫‪ temporal‬او ‪ Occipital‬هډوکو له اتصالی محل سره توافق کوی‪.‬‬
99
The Skull

100
The Skull
Temporal bones
It is an irregular bone located behind sphenoid, in front of
occipital and under parietal bones.
Parts of temporal bone:
 Squamous part.
 Mastoid part.
 Petrous part.
 Tympanic part.
The squamous part:
Making up anterosuperoir of temporal bone. And divided into
two parts: vertical part and horizontal part. Separated from each
one by zygomatic process.
Having two surfaces: Outer and inner.
Outer surface has following structures:
 Zygomatic process.
 Middle temporal sulcus.
 Mandibular fossa-
 Articular tubercle.
Inner surface has several sulci.
The borders of squamous part it almost semicircular in shape.
The Mastoid part:
Located posteroinferior of temporal bone. Having two surfaces
outer and inner. And a semicircular border.
Outer surface of mastoid part:
101
The Skull
Following structure are seen:
 External acoustic meatus.
 Mastoid process.
Inner surface of mastoid part: is a smooth surface.
 Mastoid foramen.
 Sigmoid sulcus.
The petrous part:
Located inferomedial to squamous part and superomedial to
mastoid part, between occipital and sphenoid bones.
Petrous part+Tympanic part= Pyramidal part
Pyramidal part: Having three surfaces, Three borders, apex and
base.
Surfaces of petrous part:
 Anterior surface forming post border of middle cranial
fossa.
Petro squamous fissure located between inner surface of
squamous part and ant surface of petrous part.
 Posterior surface Forming anterior border of posterior
cranial fossa. Close to middle part of this surface there is
internal acoustic meatus. Petro occipital fissure.
 Inferior surface forming a part of outer surface of cranial
base.
Borders of petrous part of temporal bone:
Having three borders: Superior, Anterior and Posterior.
102
The Skull
 Superior border: separating ant surface from posterior
surface. There is longitudinal sulcus where Superior
petrosal sinus located.
 Anterior Border: Lateral part of this border articulating
with squamous part of temporal bone and medial part is
Articulating with greater wing of sphenoid bone.
 Posterior border: there is a notch known as jugular notch
forming jugular foramen with jugular notch of occipital
bone.
:‫ هډوکی‬Temporal ‫د‬
‫ هډوکی په خلف د‬Sphenoid ‫د غیری منظمو هډوکو له جملی څخه دی چی د‬
.‫ هډوکی الندی موقیعت لری‬Parietal ‫ هډوکی په قدام او د‬Occipital
:‫د ساختمان له نظره دا هډوکی په څلور برخو ویشل شوی دی‬
Petrous part :3 Mastoid part :2 Squamous part :1
Tympanic part :4
The Squamous part
‫ چی له دوه برخو عمودی او‬.‫د هډوکی دغی برخی قدامی علوی برخه نیولی ده‬
‫ په واسطه‬Zygomatic process ‫ دغه دواړه برخی د‬.‫افقی څخه جوړ شوی ده‬
.‫ دوه دانی سطحی لری خارجی او داخلی سطحه‬.‫یو له بل څخه جدا شوی دی‬
:‫خارجی سطحه‬
:‫په دی سطحه کی الندی ساختمانونه لیدل کیږی‬
Zygomatic process 
Middle temporal sulcus ‫ څخه پورته‬Zygomatic process ‫ له‬
.‫لیدل کیږی‬
‫‪103‬‬
‫‪ Mandibular fossa ‬له ‪ Zygomatic process‬څخه الندی موقیعت‬
‫لری‪.‬‬
‫‪ Articular tubercle ‬د ‪ Mandibular fossa‬په قدام کی موقیعت‬
‫لری‪.‬‬
‫داخلی سطحه‪:‬‬
‫د ‪ Squamous part‬داخلی سطحه کی متعددی میزابی قرار لری‪.‬‬
‫د ‪ Squamous part‬کنار نیمه دایروی شکل لری‪ .‬په قدام کی د ‪Sphenoid‬‬
‫هډوکی سره مفصل کیږی چی په همدی وجه ورته ‪ Sphenoid margin‬هم ویل‬
‫کیږی‪ ،‬او‬
‫خلفی برخه یی د ‪ Parietal‬هډوکی سره مفصل کیږی چی په همدی علت ورته‬
‫‪ Parietal margin‬وایی‪.‬‬
‫‪The Mastoid Part‬‬
‫‪ Mastoid part‬د هډوکی په خلفی سفلی برخه کی موقیعت لری‪ .‬دوه سطحی‬
‫خارجی او داخلی او یو نیم دایروی کنار لری‪ .‬ددی برخی په خارجی سطحه کی مهم‬
‫ساختمانونه ‪ External acoustic meatus‬په نوم او د هډوکی ددی برخی په سفلی‬
‫امتداد یافته برخه د ‪ Mastoid process‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د داخلی سطحی په وسطی برخه کی یی د ‪ Mastoid foramen‬داخلی فوهه او‬
‫همدارنګه پدی سطحه کی د ‪ Sigmoid sulcus‬پورتنی برخی لیدل کیږی‪.‬‬
‫‪The Petrous Part‬‬
‫د هډوکی دا برخه د ‪ Squamous part‬په سفلی انسی او د ‪ Mastoid part‬په‬
‫علوی انسی کی موقیعت لری چی د یوی فانی په ډول د ‪ Sphenoid‬او ‪Occipital‬‬
‫هډوکو په منځ کی ننوتی ده‪ .‬د ‪ Petrous part‬سره یوځای ‪ Tympanic part‬ددی‬
‫برخی د جز په ډول مطالعه کیږی‪ .‬د هډوکی نوموړی برخه د هرم په شان شکل لری‬
‫نو په همدی وجه دی برخی ته ‪ Pyramidal part‬وایی‪ .‬د هډوکی دا برخه دری‬
‫سطحی‪ ،‬دری کنارونه او یوه قاعده او یوه زروه لری‪.‬‬
‫‪104‬‬
‫د ‪ Petrous‬برخی کنارونه‪:‬‬
‫‪ ‬علوی کنار‪ :‬دا کنار قدامی سطحه له خلفی سطحی څخه جدا کوی‪ ،‬یوه‬
‫طوالنی میزابه په دی کنار کی وجود لری چی ‪Superior petrosal‬‬
‫‪ sinus‬پکی موقیعت لری‪.‬‬
‫‪ ‬قدامی کنار‪ :‬ددی کنارو وحشی برخه د ‪ Temporal‬هډوکی له‬
‫‪ Squamous part‬سره او انسی برخه یی د ‪ Sphenoidal‬هډوکی د‬
‫‪ Greater wing‬له خلفی برخی سره مفصل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬خلفی کنار‪ :‬په دی کنار کی د ‪ Jugular notch‬په نوم ساختمان لیدل‬
‫کیږی د یادونی وړ ده چی ددی کنار ‪ Jugular notch‬د ‪ Occipital‬هډوکی‬
‫له ‪ Jugular notch‬سره د یوځای کیدو په نتیجه کی ‪Jugular‬‬
‫‪ foramen‬جوړوی‪.‬‬
105
The Skull
Parietal Bones
Type: Flat bone.
Location: In front of occipital, above temporal and behind
frontal bones.
Structure of Parietal bone:
Having two surfaces outer and inner surface.
Outer surface being convex and inner surface being concave.
Having four Borders: Ant, Post, Inf and Sup.

106
The Skull
Having Four Angles:
 Anterosuperoir angle (Frontal)
 Anteroinferior angle (Sphenoid)
 Posterosuperior angle (Occipital)
 Posteroinferior angle (mastoid)
Borders:
 Superior Border: Sagittal suture so called sagittal Border.
 Inferior Border: is articulating with squamous part of
temporal bone so nominated as squamous border.
 Anterior Border: articulating with frontal bone called
frontal border.
 Posterior Border: articulating with occipital bone so called
occipital border.
‫ هډوکی‬Parietal ‫د‬
Frontal ‫د شکل له نظره هموار هډوکی دی چی د متوسط خط دواړو خواو کی د‬
‫ هډوکی په علوی کی‬Temporal ‫ هډوکی په قدام او د‬Occipital ‫هډوکی شاته د‬
.‫موقیعت لری‬
‫ څلور کنارونه‬،‫دا هډوکی د ساختمان له نظره دوه سطحی خارجی او داخلی‬
‫ قدامی‬،‫ علوی او سفلی او همدارنګه څلور زاویی قدامی علوی‬،‫ خلفی‬،‫قدامی‬
‫ خارجی سطحه یی محدبه او داخلی سطحه‬.‫ خلفی علوی او خلفی سفلی دی‬،‫سفلی‬
.‫یی مقعره ده‬
‫د کنارو له جملی علوی کنار یی د مقابل هډوکی له علوی کنار سره یوځای کیږی‬
Sagittal border ‫ جوړوی نو په همدی وجه دی کنار ته‬Sagittal suture ‫او‬
‫ سره مفصل‬Squamous part ‫ هډوکی له‬Temporal ‫ سفلی کنار یی د‬.‫هم وایی‬
‫ قدامی کنار یی د‬،‫ هم وایی‬Squamous border ‫کیږی په همدی خاطر ورته‬
‫ یا‬Frontal border ‫ هډوکی سره مفصل کیږی په همدی خاطر د‬Frontal

107
The Skull
‫ هډوکی‬Occipital ‫ په نوم هم یادیږی او خلفی کنار یی د‬Coronal border
.‫ هم وایی‬Occipital border ‫سره یوځای کیږی په همدی وجه ورته د‬

108
The Skull
Cranial Base
‫د سر د هډوکی عمومی منظره‬
 Anterior cranial fossa
 Middle cranial fossa
 Posterior cranial fossa

109
The Skull

‫‪110‬‬
‫‪Facial Bones‬‬
‫‪14‬‬
‫‪Mobile‬‬ ‫‪Immobile‬‬
‫‪Mandible‬‬ ‫‪Paired‬‬ ‫‪Unpaired‬‬
‫‪Vomer‬‬
‫‪Maxilla bones‬‬ ‫‪Zygomatic bones‬‬ ‫‪Nasal Bones‬‬
‫‪Lacrimal bone‬‬ ‫‪Inf Nasal conchae‬‬ ‫‪Palatine bones‬‬
‫د مخ هډوکی‬
‫نوموړی هډوکي چی تعداد یی ‪ 14‬دانو ته رسیږی‪ .‬د کوپړی د قاعدی د قدامی برخی‬
‫څخه الندی موقیعت لری‪ .‬او په دوه ګروپونو یی ویشو چی عبارت دی له متحرکو او‬
‫غیری متحرکو څخه‪ .‬په متحرکو کی یی یو هډوکی شامل دی چی ‪ Mandible‬ورته‬
‫وایی‪ .‬او غیری متحرک یی په دوه ګروپونو ویشو چی عبارت دی له طاقو او جفتو‬
‫هډوکو څخه‪ .‬په جفتو هډوکو کی الندی شپږ هډوکی شامل دی‪:‬‬
‫‪Inf nasal :5 Lacrimal :4 Nasal :3 Zygomatic :2 Maxilla :1‬‬
‫‪ Palatine :6‬هډوکی شامل دی‪.‬‬
‫او په طاقو کی یی یواځی یو هډوکی چی ‪ Vomer‬نومیږی شامل دی‪.‬‬
111
The Skull

112
The Skull
Immobile
Paired
Maxilla
Location: Anterior of Face.
Type: Irregular Pneumatic Bone.
Structure:
Body Process
Surfaces
 Anterior surface
 Orbital surface: in formation of floor
Of orbital cavity.
 Nasal Surface: Lateral wall of
Nasal cavity.
 Infratemporal surface: in formation
Of infratemporal fossa.
Frontal Proc Zygomatic Proc Alveolar Proc Palatine

Proc
 Frontal Process: Between lacrimal and nasal bones. And
take part in formation of med wall orbital cavity and lat
wall of nasal cavity.
 Zygomatic Process: Originated from superolateral part of
maxilla body.

‫‪113‬‬
‫‪ Alveolar Process: take part in formation of alveolar arch.‬‬
‫‪ Palatine Process: Hard plate. Floor off nasal cavity and‬‬
‫‪roof of oral cavity.‬‬
‫د ‪ Maxilla‬هډوکی‬
‫یوه جوړه غیری منظم ‪ Pneumatic‬هډوکي دی چی د متوسط خط په دواړو‬
‫خواو کی د مخ په قدامی قسمت کی موقیعت لری‪ .‬هر یو د ‪ Maxilla‬هډوکي د‬
‫مربوطه طرف ‪ Orbital cavity‬د سطحی ‪ Nasal cavity‬د سطحی او وحشی‬
‫جدار او د ‪ Oral cavity‬د چت په جوړولو کی برخه اخلی‪.‬‬
‫د ساختمان له نظره دغه هډوکی یو جسم او څلور بارزی‬ ‫د هډوکی ساختمان‪:‬‬
‫‪ Process‬لری‪.‬‬
‫د هډوکی جسم څلور سطحی لری چی عبارت دی له‪:‬‬ ‫د هډوکی جسم‪:‬‬
‫‪ ‬قدامی سطحه‪:‬‬
‫‪ :Orbital surface ‬دغه سطحه چی مثلثی شکل لری د ‪Orbital‬‬
‫‪ cavity‬د سطحی په جوړولو کی برخه اخلی‪.‬‬
‫‪ :Nasal Cavity ‬د پوزی د وحشی جدار په جوړیدو کی برخه اخلی‪.‬‬
‫‪ :Infratemporal surface ‬دغه سطحه خلفی وحشی خواته میالن‬
‫لری چی علوی برخه یی د ‪ Infratemporal Fossa‬په جوړیدو کی برخه‬
‫اخلی‪.‬‬
‫نوموړی هډوکی څلور بارزی لری‪:‬‬ ‫د هډوکی بارزی یا ‪:Process‬‬
‫‪ :Frontal Process ‬نوموړی بارزه د ‪ Maxilla‬هډوکی د جسم له علوی‬
‫برخی څخه نشست کوی او پورته د ‪ Nasal‬او ‪ Lacrimal‬هډوکو ترمنځ‬
‫سیر اختیاروی او په دی ځای کی د ‪ Orbital cavity‬د انسی جدار او د‬
‫‪ Nasal Cavity‬د وحشی جدار په جوړولو کی برخه اخلی‪.‬‬
‫‪ :Zygomatic Process ‬دغه بارزه د ‪ Maxilla‬هډوکی د وحشی قسمت‬
‫له علوی برخی نشست کوی‪.‬‬
‫‪114‬‬
‫‪ :Alveolar Process ‬نوموړی بارزه د ‪ Maxilla‬هډوکی سفلی کنار‬
‫جوړ کړی چی د مقابل طرف هډوکی سره د یوځای کیدو په نتیجه کی‬
‫‪ Alveolar Arch‬جوړوی‪ .‬او په دی بارزه کی د غاښونو د بیخونو لپاره‬
‫‪ Teeth socket‬واقع دی‪.‬‬
‫‪ :Palatine Process ‬دغه بارزه چی مثلثی شکل لری د ‪Maxilla‬‬
‫هډوکی د جسم د انسی سطحی له سفلی برخی نه نشست کوی او د مقابل‬
‫هډوکی له همنامه ساختمان سره د یوځای کیدو په نتیجه ‪Hard plate‬‬
‫جوړوی‪ .‬دهډوکی دغه بارزه دوه سطحی او دوه کنارونه لری چی د سطحو‬
‫له جملی یی علوی سطحه د ‪ Nasal cavity‬سطحه او سفلی سطحه یی د‬
‫‪ Oral cavity‬چت جوړوی‪.‬‬
115
The Skull
Lacrimal Bones
Location: Under frontal, Behind frontal process and in front
of ethmoid.
Type: Flat.
Structure:
Surfaces Borders
Medial Lateral Sup Inf Ant Post
Surfaces:
 Medial Surface: Lateral wall of Nasal Cavity.
 Lateral Surface: in formation of Medial wall of orbital
cavity.
Borders:
 Superior border: With Frontal Bone.
 Inferior border: With Inf nasal concha.
 Anterior border: With Maxilla Bone.
 Posterior border: With Ethmoid Bone.
‫ هډوکي‬Lacrimal ‫د‬
‫نوموړی هډوکی د هموارو هډوکو له جملی څخه دی چی د مخ په دواړه خواو کی‬
‫ ترمنځ‬Frontal Process ‫ هډوکی د‬Maxilla ‫ او د‬Ethmoid ،Frontal ‫د‬
:‫موقیعت لری‬
:‫ساختمان‬ ‫د هډوکی‬
،‫ سفلی‬،‫نوموړی هډوکی دوه سطحی (انسی او وحشی) او څلور کنارونه (علوی‬
.‫قدامی او خلفی) لری‬
.‫ انسی جدار جوړوی‬Orbital cavity ‫د هډوکی وحشی سطحه د‬

116
The Skull
‫ د وحشی جدار په جوړیدو کی برخه‬Nasal cavity ‫د هډوکی انسی سطحه د‬
.‫اخلی‬
:‫دهډوکی کنارونه‬
.‫ هډوکی سره مفصل کیږی‬Frontal ‫ علوی کنار یی د‬
.‫ سره مفصل کیږی‬Inferior nasal concha ‫ سفلی کنار یی د‬
‫ له خلفی کنار‬Frontal process ‫ هډوکی د‬Maxilla ‫ قدامی کنار یی د‬
.‫سره مفصل کیږی‬
.‫ هډوکی سره مفصل کیږی‬Ethmoid ‫ خلفی کنار یی د‬
Palatine Bones
Location: Posterior of Maxilla.
Type: Irregular Bone (L in Shape)
Structure: Made From Two Plates Perpendicular (Vertical)Plate
and Horizontal plate.
 Vertical Plate:
Two surface: Nasal surface and Maxillary surface.
Four Borders: Superior, Inferior, Anterior and Posterior.
 Horizontal Plate:
Two surface: Superior and Inferior.
Four Borders: Anterior, Posterior, Medial and Lateral.
‫ هډوکی‬Palatine ‫د‬
Maxilla ‫یوه جوړه غیری منظم هډوکی دی چی متوسط خط دواړو خواو کی د‬
‫ هر یو ددی هډوکو له دوه صفحو‬.‫هډوکی په خلفی قسمت کی موقیعت لری‬
.‫) څخه جوړ شوی دی‬Horizontal plate ‫ او‬Perpendicular plate(

‫‪117‬‬
‫‪ Perpendicular‬یا ‪:Vertical plate‬‬

‫دهډوکی دغه صفحه د دوه سطحو ‪ Nasal surface‬او ‪Maxillary surface‬‬
‫څخه جوړ شوی دی‪ .‬او دغه صفحه د څلورو کنارونو ( علوی‪ ،‬سفلی‪ ،‬قدامی‬
‫او خلفی) درلودونکی ده‪.‬‬
‫‪:Horizontal plate‬‬
‫د هډوکی دغه صفحه د دوه سطحو علوی او سفلی درلودونکی ده‪ .‬او څلور‬
‫کنارونه قدامی‪ ،‬خلفی‪ ،‬انسی او وحشی لری‪.‬‬
‫‪118‬‬
‫‪Inferior Nasal Concha‬‬
‫‪Location: Lateral wall of nasal cavity.‬‬
‫‪Type: Irregular‬‬
‫‪Structure:‬‬
‫‪Two surfaces: Medial and Lateral surface. Medial surface is‬‬
‫‪convex.‬‬
‫‪Two Borders: Inferior and Superior. Superior border has three‬‬
‫‪process.‬‬
‫‪ Lacrimal Process‬‬
‫‪ Maxillary Process‬‬
‫‪ Ethmoid Process‬‬
‫‪Two Ends: Anterior and Posterior.‬‬
‫‪The Inferior nasal Concha‬‬
‫نوموړی هډوکی غیری منظم هډوکی دی چی هر یو یی د مربوطه ‪ Nasal cavity‬په‬
‫وحشی جدار کی موقیعت لری‪ .‬د ساختمان له نظره هر یو ددی هډوکو دوه سطحی‬
‫انسی او وحشی لری‪ .‬چی انسی سطحه یی محدبه ده او وحشی سطحه یی د‬
‫پوزی د وحشی جدار سره ‪ Inferior nasal meatus‬احاطه کوی‪.‬‬
‫دوه کنارونه علوی او سفلی لری‪ .‬چی علوی کنار یی دری بارزی لری چی له قدام‬
‫نه خلف ته د ‪( Lacrimal Process‬د ‪ Lacrimal‬هډوکی له سفلی کنار سره مفصل‬
‫کیږی)‪( Maxillary Process ،‬د ‪ Maxilla‬هډوکی سره مفصل کیږی) او‬
‫‪( Ethmoidal Process‬چی د ‪ Ethmoid‬هډوکی سره مفصل کیږی) اما سفلی‬
‫کنار یی ازاد دی‪ .‬او نوموړی هډوکی دوه نهایتونه لری چی د قدامی او خلفی څخه‬
‫عبارت دی‪ .‬د هډوکی خلفی نهایت د قدامی نهایت په نسبت نری دی‪ .‬اهمیت یی‬
‫دادی چی د پوزی سطحه پراخوی او د پوزی سطحه چی کله پراخه شی نو د پوزی‬
‫سره د هوا تماس ډیریږی‪.‬‬
‫‪Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49‬‬ ‫‪MR.18‬‬
119
The Skull
Nasal Bones
Location: Anterior part of face, in front of frontal process of
maxilla, Bellow inferior border of frontal bone.
Type: Flat bones.
Structure:
It has two surfaces: Medial and Lateral
‫‪120‬‬
‫‪It has Four Borders: Sup, Inf, Med and lateral.‬‬
‫‪ Superior border: With Frontal‬‬
‫‪ Inferior border: With Nasal cartilage‬‬
‫‪ Medial border: With the other‬‬
‫‪ Lateral border: With Maxilla‬‬
‫د پوزی هډوکی‬
‫دا هډوکی د هموارو هډوکو له جملی څخه دی چی د مخ په قدامی قسمت کی د‬
‫متوسط خط دواړه خواو ته په متناظر شکل د ‪ Maxilla‬هډوکی د ‪Frontal‬‬
‫‪ process‬په قدام او د ‪ Frontal‬هډوکی د سفلی کنار الندی موقیعت لری‪.‬‬
‫هریو یی ددی هډوکی څخه دوه سطحی لری چی عبارت دی له انسی او حشی څخه‪.‬‬
‫او څلور کنارونه لری چی عبارت دی له‪:‬‬
‫‪ ‬علوی کنار یی د ‪ Frontal‬هډوکی د ‪ Nasal notch‬سره مفصل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬سفلی کنار یی د مربوطه ‪ Lateral nasal cartilage‬سره مفصل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬انسی کنار یی د مقابل هډوکی له انسی کنار سره مفصل کیږی‪.‬‬
‫‪ ‬وحشی کنار یی د ‪ Maxilla‬هډوکی له ‪ Frontal Process‬سره مفصل‬
121
The Skull
Zygomatic Bones
Location: Superolateral of face.
Type: Irregular bone.
Structure:
3-Process Body
Frontal Proc Maxillary Proc Temporal Proc 3-Surfaces
Lateral surface Orbital surface Temporal surface

‫ هډوکی‬Zygomatic ‫د‬
‫نوموړی هډوکی د غیری منظمو هډوکو له جملی څخه دی چی د مخ په علوی‬
.‫وحشی قسمت کی موقیعت لری‬
.‫د ساختمان له نظره هر یو یی ددی هډوکو یو جسم او دری بارزی لری‬
:‫د هډوکی جسم دری سطحی لری چی عبارت دی له‬ :‫دهډوکی جسم‬
Zygomatic facial foramen ‫ پدی سطحه کی د‬:Lateral surface 
.‫په نوم سوری موقیعت لری‬
‫ د وحشی جدار په‬Orbital cavity ‫ دا سطحه یی د‬:Orbital surface 
.‫جوړیدو کی رول لری‬
‫ په جوړولو کی‬Temporal Fossa ‫ دا سطحه د‬:Temporal surface 
.‫برخه اخلی‬
:‫دا هډوکی دری بارزی لری چی عبارت دی له‬ :‫د هډوکی بارزی‬

122
The Skull
‫ هډوکی له‬Frontal ‫ نوموړی بارزه د‬:Frontal process 
.‫ سره مفصل کیږی‬Zygomatic Process
‫ هډوکی له‬Maxilla ‫ نوموړی بارزه د‬:Maxillary Process 
.‫ سره مفصل کیږی‬Zygomatic process
‫هډوکی له‬Temporal ‫ نوموړی بارزه د‬:Temporal Process 
.‫ سره مفصل کیږی‬Zygomatic process

123
The Skull
Immobile
Unpaired
Vomer Bone
Location: Posteroinferior of Nasal Septum.
Type: Flat Bone.
Structure:
Two surfaces: Right lateral and Left lateral.
Four Borders: Sup, Inf, Ant and Post.
 Superior border with sphenoid
 Inferior border with palatine
 Anterior border with nasal septal cartilage and ethmoid
 Posterior border is free
‫هډوکی‬Vomer ‫د‬
‫نوموړی هډوکی د هموارو هډوکو له جملی څخه دی چی د متوسط خط دپاسه د‬
.‫ خلفی سفلی برخه جوړوی‬Nasal septum
Right lateral and ‫د ساختمان له نظره نوموړی هډوکی دوه سطحی لری چی د‬
‫ قدامی او‬،‫ سفلی‬،‫ او څلور کنارونه لری چی د علوی‬.‫ څخه عبارت دی‬Left lateral
.‫خلفی څخه عبارت دی‬
.‫ هډوکی سره مفصل کیږی‬Sphenoid ‫ علوی کنار یی د‬
‫ هډوکی سره مفصل‬Palatine ‫ سفلی کنار یی د پوزی په سطحه کی د‬
.‫کیږی‬

124
The Skull
‫ سره او په خلف‬Septal cartilage ‫ قدامی کنار یی په قدام کی د پوزی له‬
.‫ هډوکی سره مفصل کیږی‬Ethmoid ‫کی د‬
.‫ خلفی کنار یی ازاد دی‬

125
The Skull
Mobile
Mandibula
Location: Bellow Maxilla.
Type: Irregular.
Structure:
Body Two Rami
At sit of junction of body and ramus angle called mandibular angle.
Surfaces Borders
Outer Inner Upper Lower
Teeth socket
Quadrilateral in shape having four Borders and Two surfaces.
Borders Surfaces
Superior Inferior Anterior Posterior Medial Lateral
 Condylar Process
 Coronoid Process
‫ هډوکی‬Mandibula ‫د‬
‫نوموړی هډوکی د الندینی ژامی هډوکی دی چی غیری منظم شکل لری او د مخ په‬
‫د ساختمان له نظره‬.‫ هډوکی الندی موقیعت لری‬Maxilla ‫قدامی قسمت کی د‬
‫نوموړی هډوکی یوجسم او یوه جوړه شاخونه لری د جسم او شاخونو اتصالی محل‬
.‫ په نوم یادیږی‬Mandibular angle ‫یی په هره خوا کی یوه زاویه جوړوی چی د‬

‫‪126‬‬
‫د هډوکی جسم د اس د نعل په شان شکل لری چی د دوه سطحو خارجی او داخلی‬
‫(قدامی او خلفی) او د دوو کنارو درلودونکی دی چی عبارت دی له پورتنی او‬
‫ښکتنی(علوی او سفلی) څخه‪.‬‬
‫د جسم قدامی سطحه کی یی د متوسط خط په سر ‪ Mental protuberance‬او لدی‬
‫څخه جنب طرف ته په هره خوا کی د ‪،Incisive fossa ،Mental tubercle‬‬
‫‪ Mental foramen‬او ‪ Oblique line‬په نوم ساختمانونه د لیدلو وړ دی‪.‬‬
‫د ‪ Mandibula‬هډوکی شاخونه‪:‬‬
‫د هډوکی هر شاخ څلور ضلعی ته ورته شکل لری چی هر یو یی لرونکی د دوه‬
‫سطحو انسی او وحشی او څلورو کنارو قدامی‪ ،‬خلفی‪ ،‬علوی او سفلی دی‪.‬‬
‫د کنارو له جملی څخه یی‪:‬‬
‫‪ ‬علوی کنار یی دوه بارزی د ‪ Coronoid process‬او ‪Condylar‬‬
‫‪ process‬په نوم لری‪ .‬ددی دواړو بارزو ترمنځ یو ‪ Notch‬قرار لری چی‬
‫د ‪ Mandibular notch‬په نوم یادیږی‪.‬‬
127
The Skull

128
The Skull
Hyoid Bone
Location: under mandibular and Above thyroid cartilage.
Type: Irregular Bone.
Structure:
One Body Two Pairs of cornue
Lesser Greater
‫ هډوکی‬Hyoid ‫د‬
‫یو طاق غیری منظم هډوکی دی چی د متوسط خط دپاسه د غاړی په قدامی قسمت‬
‫ د ساختمان له نظره نوموړی‬.‫کی د تایراید عضروف او د زنی ترمنځ موقیعت لری‬
.‫هډوکی یو جسم او دوه لوی او دوه واړه شاخونه لری‬

129
The Skull

130
The Skull

131
The Skull

132
The Skull

th
6 chapter
Joints or Articulation

133
The Functional junction between bones is called Joint.
Importance of Joints: the joints are responsible for
 Stability : Found in the bones of the skull.
 Movement: the movement of limbs.
Classification of Joints: There are two ways to classify joints.
Due to Function Due to structure
 Synarthrosis= no movement
 Amphiarthrosis= Slightly movement
 Diarthrosis= Freely moveable
Fibrous Joint Cartilaginous Joint Synovial Joint

 Fibrous joint: The bones of fibrous joints are the held
together by fibrous connective tissue. There is no cavity or
space, present between the bones, so most fibrous joints
do not move at all. There are Three Types of Fibrous joint:
Sutures, Syndesmoses and Gomphoses.
 Cartilaginous joint: Are those in which the bones are
connected by cartilage. There are two types of
cartilaginous joint: Primary(Synchondroses joint) and
Secondary(Symphyses joint). In a Primary cartilaginous
joint the bones are joined by hyaline cartilage. Primary
cartilaginous joint are found in the epiphyseal plates of
growing bones in children. In a Secondary cartilaginous

134
joint by hyaline cartilage covers the end of the bone, but

the connection between bones occurs through
fibrocartilage. Secondary cartilaginous joint are found at
the joints between vertebra and between the pubic bones.
 Synovial joint: are the only joints that have a space
between the adjoining bones. This space referred to as the
synovial(or joint) cavity, is filled with synovial fluid. The
ends of the bones are covered with articular cartilage, a
hyaline cartilage. The joint of Knees, elbows and
Shoulders are example of synovial joint. The types of
synovial joint:
Freely moveable synovial joints can be divided into six
groups depending upon the way they move. Ball and socket
joint, Hinge joint, Pivot joint, Gliding joint, Saddle joint and
Condyloid joint.

135
 Ball and socket joint: of all the joints in the body, the ball
and socket joint allows the greater rang of movement.
Two main ball and socket joints: Shoulder and Hip Joint.
 Hinge Joints: allow extensive flexion and extension

(Bending and straightening) with only a small amount of
rotation. Example of hinge joint: Elbow and knee joints.

136
 Pivot joint: Allow only rotation. There is pivot joint at the
top of the spinal column, between the axis and atlas
bones of the neck.
 Saddle joints: occur where concave and convex surface
meet. The saddle joints allow the movement of the joint
forward and backwards and right to left. Examples of
saddle joints include the fingers and thumbs.
 Condyloid joints: Within in the Condyloid joint the full

convex shape of one bone end, first into the full concave
shape of an adjoining bone. This allows for movement in
all directions, however full rotations. The main example of
the Condyloid joint is the wrist.

‫‪137‬‬
‫‪Joints or Articulation‬‬
‫مفاصل‬
‫وظیفوی اړیکه د هډوکو په منځ کی عبارت د مفصل څخه دی‪.‬‬
‫د مفاصلو اهمیت دادی چی د هډوکو په ثبات کی رول لری او همدارنګه د هډوکو په‬
‫حرکاتو کی رول لری‪.‬‬
‫دمفاصلو طبقه بندی‪:‬‬

‫موږ په دوه طریقو مفاصل طبقه بندی کوالی شو یو د وظیفی په لحاظ او بل د‬
‫ساختمان په لحاظ‪ .‬د وظیفی د لحاظه مفاصل په دوه ډوله دی‪:‬‬
‫‪ :Synarthrosis ‬هغه مفاصل دی چی هیڅ حرکت ونلری‪.‬‬
‫‪ :Amphiarthrosis ‬هغه مفاصل دی چی لږ حرکت ولری‪.‬‬
‫‪ :Diarthrosis ‬هغه مفاصل دی چی په ازاد ډول حرکت ولری‪.‬‬
‫د ساختمان له نظره هم مفاصل په دری ډوله دی‪:‬‬
‫‪ Fibrous Joints ‬غیری متحرک مفاصل‪ :‬په دغه نوعه مفاصلو کی د‬
‫هډوکو مفصلی سطحی د فبروز نسج په واسطه سره یوځای شوی وی‪ .‬په‬
‫عمومی ډول دغه مفاصل غیری متحرک دی‪ ،‬دغه مفاصل د هډوکو ترمنځ‬
‫کومه خالیګاه او فاصله نه لری‪ .‬او مثالونه یی عبارت دی له د سر د‬
‫هډوکو ترمنځ مفصلی درزونه ‪ inf tibiofibular joints‬او‬
‫‪ Dentoalviolar joints‬څخه‪.‬‬
‫دغه مفاصل هم په دری ډوله دی‪Sutures, Syndesmosis and :‬‬
‫‪Gomphoses‬‬
‫‪ Cartilaginous Joints ‬نیمه متحرک مفاصل‪ :‬هغه مفاصل دی چی‬
‫هډوکی یی د ‪ Cartilage‬په واسطه سره وصل وی‪ .‬او په دوه ګروپونو‬
‫ویشل شوی دی‪:‬‬
‫‪ Primary cartilaginous joints‬یا ‪ :Synchondroses‬په دغه ډول‬
‫مفاصلو کی هډوکی د عضروفی میلی په واسطه یو د بل سره ارتباط پیدا کوی‪.‬‬
‫‪138‬‬
‫مثال یی د هډوکو د نشو نما په وخت کی د ‪ Epiphys‬او ‪ Diaphys‬ترمنځ‬
‫ارتباط ددی نوغه مفاصلو غوره مثال دی‪.‬‬
‫‪ Secondary cartilaginous joints‬یا ‪ :Symphyses‬په دی نوعه‬
‫مفاصلو کی د هډوکو فصلی سطحی د ‪ Hyaline‬عضروف په واسطه پوښل‬
‫شوی دی او د دواړو ترمنځ د مفصل په جوف کی ‪Fibrocartilage palate‬‬
‫موجود دی‪ .‬ددی ډول مفاصلو ښه مثالونه ‪ Intervertebral joints‬او‬
‫‪ Symphysis pubis‬دی‪.‬‬
‫‪ Synovial Joints ‬متحرک مفاصل‪ :‬په دی ډول مفاصلو کی د هډوکو‬
‫مفصلی سطحی د یو نازک هیالین عضروف په واسطه پوښل شوی دی چی‬
‫دواړه مفصلی سطحی د مفصلی خال په واسطه سره جال شوی دی‪ .‬د مفصل‬
‫خال د ‪ Synovial‬غشاء په واسطه پوښل شوی ده‪ .‬اوښه مثالونه یی‬
‫‪ Knees, Elbows‬او ‪ Shoulders joint‬دی‪.‬‬
‫‪ Synovial Joint‬په شپږو ګروپونو ویشل شوی دی چی عبارت دی له‪Ball :‬‬
‫‪Saddle ،Gliding joint ،Pivot joint ،Hinge joint ،and socket joint‬‬
‫‪ joint‬او ‪ Condyloid joint‬څخه‪.‬‬
‫‪ :Ball and socket joint ‬په دی ډول مفاصلو کی د یو طرف هډوکی‬
‫سر چی د توپ شکل لری د بل طرف هډوکی د چقوری ماننده مقعریت سره‬
‫مفصل کیږی‪ ،‬په دغه ډول مفاصلو کی د قبض‪ ،‬بسط‪ ،‬تقرب‪ ،‬تبعد‪ ،‬تدور او‬
‫‪ Circumduction‬حرکات اجرا کیدای شی ددی ډول مفاصلو ښه مثالونه د‬
‫اوږی بندونه او ‪ Hip joints‬دی‪.‬‬
‫‪ :Hinge joints ‬دغه مفاصل عینآ د دروازی چپ وراس غوندی دی له‬
‫دی کبله په دی ډول مفاصلو کی د قبض او بسط حرکات اجرا کیدای شی‬
‫ددی مفاصلو ښه مثالونه عبارت دی له ‪ Knee joint ،Elbow joint‬او‬
‫‪ Ankle joint‬څخه‪.‬‬
‫‪139‬‬
‫‪ Pivot joints ‬محوری مفاصل‪ :‬په دی ډول مفاصلو کی د یو هډوکی‬
‫مفصلی سطحه د بل هډوکی سره داسی مفصل کیږی چی د یوه هډوکی‬
‫مفصلی سطحه پکی ثابته او د بل هډوکی مفصلی سطحه د همدی هډوکی په‬
‫مفصلی سطحه باندی تدوری (‪ )Rotation‬حرکات اجراء کوی‪ .‬غوره‬
‫مثالونه یی ‪ Atlanto-axial joint‬او ‪ Sup radioulnar joint‬دی‪.‬‬
‫‪ :Saddle joints ‬په دی ډول مفاصلو کی مفصلی سطحی د اس د زین په‬
‫شان دوجانبه محدب مقعر وی په دغه ډول مفاصلو کی د قبض‪،‬بسط‪،‬تقرب‬
‫او تبعد حرکات اجرا کیدای شی الکن ‪ Rotation‬حرکات په کی ناممکن دی‪.‬‬
‫‪ :Plane Joints‬په دی ډول مفاصلو کی مفصلی سطحی همواری وی او د‬
‫مفصلی سطحو همواروالی ددی باعث کیږی چی د مفصلی سطحی یو په بل‬
‫وښوییږی یعنی په دی مفاصلو کی ښوییدونکی حرکات اجرا کیږی ددی‬
‫مفاصلو مثالونه ‪ Sternoclavicular joint‬او ‪Acromioclavicular joint‬‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ :Ellipsoid joints‬په دغه مفاصلو کی د یو طرف هډوکی بیضوی مقعره‬
‫مفصلی سطحه د مقابل هډوکی له بیضوی محدبی سطحی سره مفصل کیږی‬
‫چی په دی مفاصلو کی د قبض‪ ،‬بسط‪ ،‬تقرب او تبعد حرکات او کمه اندازه‬
‫‪ Rotation‬حرکات د اجراء وړ دی‪ .‬ددی مفاصلو ښه مثال ‪ Wrist joint‬دی‪.‬‬
140
Movement of Joints
 Extension: Straightening or extending a limb. (opening a
joint)
 Flexion: Bending or flexing a limb. (closing a joint)
 Abduction: Moving a limb away from the center line of the

body.
 Adduction: Moving a limb towards the center line of the
body.

141
 Rotation: This is a turning or rotational movement of a
limb or body part.
 Circumduction: The ability of a limb to be moved in circles.
 Plantarflexion: Is the movement which increase the

approximate 90 degree angle between the front part of
the foot and the shin, as when pressing down in a car
pedal.
 Dorsiflexion: is the movement which decreases the angle
between the dorsum(Superior surface) of the foot and the
leg, so that the toes are brought closer to the shin. The
movement moving in opposite directions is called
plantarflexion. Put more simply: it applies to the upward
movement of the foot at the ankle joint.

142
 Pronation: A rotation of the forearm that moves the palm
from an anterior facing position to a posterior facing
position, or palm facing down. This is not medial rotation
as this must be performed when the arm is half flexed.
 Supination: The opposite of Pronation, the rotation of the
forearm so that the palm faces anteriorly, or palm facing
up. This hand is supine(Facing anteriorly) in the
anatomical positon.

143

144
Upper Limb Joints
 Sternoclavicular joint:
Type: Synovial Plane.
Articular surfaces: Medial end of sternum+ Clavicular notch
of manubrium sterni.
Movement: Sliding.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Plane synovial ‫ د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکی د‬Sternum ‫ هډوکی انسی نهایت د‬Clavicle ‫ د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ سره مفصل کیږی‬Clavicular notch ‫ برخی د‬Manubrium Sterni
.‫ مفصلی سطحی یی یو د بل په مخ ښوییدونکی حرکات اجرا کوی‬:‫د مفصل حرکات‬

145
 Acromioclavicular joint:
Type: Synovial plane.
Articular surfaces: Acromion process of Scapula + Lateral end
of Clavicle.
Movement: Sliding
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫ د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ له خوا‬Clavicula ‫ او د‬Acromion process ‫ له خوا‬Scapula ‫ د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫د همدی هډوکی وحشی نهایت ددی مفصل په جوړیدو کی رول لری‬

146
 Shoulder joint:
Type: Synovial Ball and socket.
Articular surfaces: Caput (head) of Humerus + Glenoid cavity.
Movement: Flexion, Extension, Adduction, Abduction and
Rotation.
‫ مفاصلو له جملی‬Synovial ball and socket ‫ دغه مفصل د‬:‫د مفصل نوعیت‬
.‫څخه دی‬
Scapula ‫ او د‬Caput Humerus ‫ هډوکی له خوا‬Humerus ‫ د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ ددی مفصل په جوړیدو کی رول لری‬Glenoid cavity ‫هډوکی له خوا‬
‫ او دایروی شکله حرکات پکی‬،‫ تدور‬،‫ تبعد‬،‫ تقرب‬،‫ بسط‬،‫ د قبض‬:‫د مفصل حرکات‬
.‫اجرا کیدای شی‬

147
 Elbow Joint:
Type: Synovial Hinge.
Articular surfaces: Trochlea and Capitulum of Humerus +
Trochlear notch of ulna + head of Radius.
Movement: Flexion and Extension.
.‫ له جملی څخه دی‬Synovial hinge joints ‫ دغه مفصل د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ چی د‬Capitulum ‫ او‬Trochlea ‫ هډوکی له خوا‬Humerus ‫ د‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ سره ددی مفصل په‬Head ‫ هډوکی له‬Radius ‫ او‬Trochlear notch ‫ د‬Ulna
.‫ په دغه مفصل کی د قبض او بسط حرکات اجراء کیدای شی‬:‫د مفصل حرکات‬
 Superior Radioulnar Joint:

Type: Synovial Pivot.
Articular surfaces: Radial notch of ulna + Head of Radius
.‫ د مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial pivot ‫ د‬:‫د مفصل نوعیت‬

148
Radial notch ‫ هډوکی له خوا‬Ulna ‫ ددی مفصل مفصلی سطحی د‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ ددی مفصل په جوړیدو کی‬Head ‫ هډوکی له خوا د نوموړی هډوکی‬Radius ‫او د‬
.‫رول لری‬
 Inferior Radioulnar joint:
Type:
Articular surfaces: Head of ulna + Ulnar notch of Radius.
Movement: Supination and Pronation.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial pivot ‫ د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکی له‬Radius ‫ او د‬Head of ulna ‫ هډوکی له خوا‬Ulna ‫ د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ د نوموړی مفصل په جوړیدو کی برخه اخلی‬Ulnar notch ‫خوا‬
‫ ددی بند د حرکاتو په‬Pronation ‫ او‬Supination ‫ د څنګلی‬:‫د مفصل حرکات‬
.‫نتیجه کی منځ ته راځی‬

‫‪149‬‬
‫‪ Radiocarpal joint or wrist joint:‬‬
‫‪Type: Synovial ellipsoid.‬‬
‫‪Articular surfaces: Lower end of Radius + Scaphoid + Lunate‬‬
‫‪+ Triquetrum.‬‬
‫د مفصل نوعیت‪ :‬نوموړی مفصل د ‪ Synovial Ellipsoid‬مفاصلو له جملی څخه‬
‫دی‪.‬‬
‫مفصلی سطحی‪ :‬په علوی کی د کعبری هډوی له خوا ددی هډوکی سفلی نهایت د‬
‫سفلی کعبری زندی مفصل ‪ Articular Disc‬او بالمقابل په سفلی کی د الس له خوا د‬
‫‪ Lunate ،Scaphoid‬او ‪ Triquetrum‬هډوکو علوی محدبی بیضوی سطحی ددی‬
‫مفصل په جوړیدو کی رول لری‪.‬‬
‫د مفصل حرکات‪ :‬په دی مفصل کی د قبض‪ ،‬بسط‪ ،‬تقرب او تبعد حرکات او کمه‬
‫اندازه د ‪ Rotation‬حرکات پکی اجراء کیدای شی‪.‬‬
150
 Intercarpal Joint:
Articular surface: The Carpal bone connected with another
one.
Movement: Sliding.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫ نوموړی مفاصل د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکی په خپل منځ کی سره مفصل‬Carpal ‫ په دغه مفاصلو کی‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫کیږی‬
‫ په دغه بندونو کی مفصلی سطحی یو دبل په مخ معمولی شانته‬:‫د مفصل حرکات‬
.‫ښوییږی‬
 Carpometacarpal joint:
Type: Thumb saddle joint. Others are synovial plane.
Movement: Flexion, Extension, Abduction, adduction, others
sliding.
Saddle ‫ مفصل د‬Carpometacarpal ‫ددغه مفاصلو له جملی څخه د غټی ګوتی‬
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫ او باقی څلور یی د‬joints
‫ تبعد او تقرب حرکتونه‬،‫ بسط‬،‫ کی د قبض‬Carpometacarpal joint ‫د غټی ګوتی‬
.‫ترسره کیدای شی‬
151
 Metacarpophalangeal joint:
Type: Synovial Condyloid.
Articular surface: Head of metacarpus + Base of proximal
phalanxes.
Movement: Flexion, Extension, Abduction and Adduction.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial Condyloid ‫ د‬:‫د مفصل نوعیت‬
Proximal ‫ هډوکی سرونه د‬Metacarpal ‫ په دی مفاصلو کی د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ سره ددی مفاصلو په جوړیدو کی رول لری‬Base ‫ له‬phalanxes
‫ تبعد او تدوری حرکات‬،‫ تقرب‬،‫ بسط‬،‫ په دی بندونو کی د قبض‬:‫دمفصل حرکات‬
 Interphalangeal joint:
Type: Synovial.
‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial hinge ‫نوموړی مفصل د نوعیت له مخی د‬
.‫ مفاصلو په شان ساختمان لری‬Metacarpophalangeal ‫چی عینآ د‬

152
Lower Limb Joints
 Sacroiliac Joint:
Articular surface: auricular surface of sacral bone+
auricular surface of iliac bone.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial Plane ‫ دا د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ او د‬Auricular surface of sacral bone ‫ د عجز هډوکی له خوا‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ ددی مفصل په جوړیدو‬Auricular Surface of iliac bone ‫حرقفی هډوکی له خوا‬
.‫ مفصلی سطحی د مفصلی عضروفونو په واسطه پوښل شوی دی‬.‫کی برخه اخلی‬
 Symphysis Pubis joint:
Type: Secondary cartilaginous.
Articular surface: Symphyseal surface of pubis.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Secondary cartilaginous ‫ د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکی‬Pubic ‫ د نوموړی مفصل په جوړیدو کی د یو طرف‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ سره‬Symphysial surface ‫ هډوکی د‬Pubic ‫ د مقابل‬Symphysial Surface
‫ په واسطه پوښل شوی دی‬Hyaline cartilage ‫رول لری مفصلی سطحی یی د‬
.‫ قرار لری‬Interpubic Disc ‫ددغه دواړه عضروفی سطحو ترمنځ‬

153
 Hip Joint:
Type: Synovial ball and Socket.
Articular surface: Head of femur+ Acetabular fossa.
Movement: Flexion, Extension, Adduction and Abduction.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial ball and socket ‫ د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکی له‬Coxae ‫ او د‬Head of femur ‫ د فخذ د هډوکی له خوا‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ مفصلی سطحی یی‬،‫ ددی مفصل په جوړیدو کی رول لری‬Fossa acetabulum ‫خو‬
.‫د مفصلی عضروفونو په واسطه پوښل شوی دی‬
‫ او‬Rotation ،‫ تقرب‬،‫ تبعد‬،‫ بسط‬،‫ په دی بند کی د قبض‬:‫د مفصل حرکات‬
.‫ حرکات ترسره کوالی شی‬Circumduction

154

155
 Knee Joint:
Type: Synovial hinge between tibia and femur And
Synovial plane between femur and patella.
Femorotibial joint: Condyles of distal end of femur+
condyle of proximal end of tibia.
Femoropattellar joint: Posterior surface of patella+
Patellar surface of femur.
Movement: Flexion and Extension.
‫ د هډوکو ترمنځ بند د‬Femur ‫ او‬Tibia ‫ د زنګانه په بند کی د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکو ترمنځ‬Patella ‫ او‬Femur ‫ مفاصلو له جملی څخه او د‬Synovial hinge
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫بند د‬
Condyles ‫ ددغه مفصل په جوړیدو کی له یوی خوا د فخذ هډوکي‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ هډوکی د سفلی‬Femur ‫ سره او له بلی خوا د‬Condyles ‫ د هډوکی له‬Tibia ‫د‬
‫ هډوکی د خلفی سطحی سره مفصل کیږی د‬Patella ‫تهایت قدامی سطحه د‬
‫ هډوکو مفصلی سطحی د مفصلی‬Tibia ‫( او‬Patella) ‫ رضفی‬، (Femur)‫فخذ‬
.‫غضروفونو په واسطه پوښل شوی دی‬
‫ حرکات‬Rotation ‫ بسط او په کمه اندازه‬،‫ په دی بند کی د قبض‬:‫د مفصل حرکات‬

156
Tibiofibular joint
 Superior tibiofibular joint:
Articular surface: Lateral condyle of tibia+ tibia facet.
Movement: Sliding.
.‫ مفاصلو څخه دی‬Synovial plane ‫ نوموړی مفصل د‬:‫د مفصل نوعیت‬
Fibula ‫ او د‬Condyle ‫ هډوکی د وحشی‬Tibia ‫ دغه مفصل د‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ مفصلی سطحی یی د مفصلی عضروفونو په‬،‫هډوکی د علوی نهایت ترمنځ جوړیږی‬
.‫واسطه پوښل شوی دی‬
‫ مفصلی سطحی یو په بل کمه اندازه ښووییدونکی حرکات اجراء‬:‫د مفصل حرکات‬
.‫کوی چی قابل د محسوس کیدو نه دی‬

157
 Inferior tibiofibular joint:
Type: Fibrous.
Articular surface: Fibular notch of tibia+ Inferior end of
fibula.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Fibrous ‫ نوموړی مفصل د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫) او د‬Fibular notch( ‫ هډوکی د سفلی نهایت‬Tibia ‫ دغه مفصل د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ هډوکی د سفلی نهایت ترمنځ جوړیږی‬Fibula

158
 Ankle Joint:
Type: Synovial hinge.
Articular surface: inferior surface of lower end of tibia
with medial malleolus and lateral malleolus of fibula+
Superior, medial and lateral articular surface of talus.
Movement: Dorsiflexion and Plantarflexion.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial hinge ‫ نوموړی مفصل د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکی د سفلی نهایت په‬Tibia ‫ د مفصل علوی مفصلی سطحه د‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ او‬malleolus ‫ هډوکی د وحشی‬Fibula ‫ او د‬Medial malleolus ‫شمول د‬
‫ په واسطه او د مفصل سفلی مفصلی‬Inferior transvers tibiofibular lig
‫ انسی او وحشی مفصلی سطحو په واسطه‬،‫ هډوکی د جسم د علوی‬Talus ‫سطحه د‬
.‫جوړیږی‬
‫ ( په دی حرکت کی د پښو ګوتی‬Dorsiflexion ‫ په دی بند کی د‬:‫د مفصل حرکات‬
‫ ( په دی حرکت کی د پښو ګوتی‬Plantarflexion ،)‫پورته خواته تمایل پیدا کوی‬
‫ حرکات‬Adduction ‫ او‬Abduction ‫ښکته خواته تمایل پیدا کوی) او کمه اندازه‬
.‫اجراء کیږی‬

159
Tarsal Joint
 Subtalar joint:
Articular surface: inferior surface of talus+ Superior of
calcaneus.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫ دغه مفصل د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکی د جسم د سفلی سطحی او د‬Talus ‫ دغه مفصل د‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ هډوکی د علوی سطحی ترمنځ جوړیږی د مفصل مفصلی سطحی د‬Calcaneus
.‫مفصلی عضروفونو په واسطه پوښل شوی دی‬
 Talonaviculocalcanus Joint:
Type: Synovial ellipsoid.
Articular surface: Head of talus+ Posterior of navicular+
Sustaintacular Tali.
‫ مفاصلو له جملی څخه‬Synovial ellipsoid ‫ دغه مفصل تقریبآ د‬:‫د مفصل نوعیت‬
.‫دی‬
‫ هډوکی خلفی مقعره سطحه او د‬Navicular ‫ هډوکی سر د‬Talus ‫ د‬:‫مفصلی سطحی‬
،‫ علوی سطحه ددی مفصل په جوړیدو کی برخه اخلی‬Sustaintacular Tali
.‫مفصلی سطحی یی د مفصلی عضروفونو په واسطه پوښل شوی دی‬
 Calcaneocuboidal joint:
Articular surface: Anterior of Calcaneus+ Posterior of
Cuboid.

160
‫ هډوکی خلفی‬Cuboid ‫ هډوکی قدامی نهایت او د‬Calcaneus ‫ د‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ مفصلی سطحی یی د مفصلی‬،‫سطحه ددی مفصل په جوړیدو کی رول لری‬
.‫عضروفونو په واسطه پوښل شوی دی‬
 Cuneo navicular joint:
Articular surface: Navicular+ Cuneiforms.
‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫ دغه بند د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکو ترمنځ‬Cuneiforms ‫ او دری عدده‬Navicular ‫ دغه بند د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ رابطو په واسطه تقویه کیږی‬Planter ‫ او‬Dorsal ‫ مفصلی محفظه یی د‬.‫جوړیږی‬
 Cuboid navicular joint:
Type: Fibrous.
Articular surface: Cuneo cuboid and Inercuneiform.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Fibrous ‫ دغه بند د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکو ترمنځ چی د‬Navicular ‫ او‬Cuboid ‫ دغه مفصل د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ رابطو په واسطه تقویه کیږی جوړیږی‬Interosseous ‫ او‬Planter, Dorsal
 Cuneo cuboid and Intercuniform joint:
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫ نوموړی بند د‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ او‬Dorsal, Planter ‫او کوم هډوکی چی ددی په جوړیدو کی برخه اخلی د‬
.‫ رابطو په واسطه یو د بل سره مرتبط کیږی‬Interosseous
 Tarsometatarsal joint:
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫ نوموړی بند هم د‬:‫د مفصل نوعیت‬

161
‫ او‬Dorsal, Planter ‫او کوم هډوکی چی ددی په جوړیدو کی برخه اخلی د‬
.‫ رابطو په واسطه یو د بل سره مرتبط کیږی‬Interosseous
 Meta tarsophalyngeal joint:
Type: Synovial condyloid.
‫ مفاصلو‬Interphalangeal ‫ او‬Metacarpophalangeal ‫دغه مفاصل د الس د‬
.‫سره شباهت لری‬
 The inter Phalangeal joint:
Type: Synovial hinges.

162

163
Joints of Vertebral Column

 Atlanto occipital joint:
Type: Synovial hinge.
Articular surface: occipital condyles+ Superior articular
surface of lateral of atlas.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial hinge ‫ دغه مفصل د‬:‫د مفصل نوعیت‬
Occipital ‫ هډوکی له خوا‬Occipital ‫ په علوی کی د‬:‫مفصلی سطحی‬
‫ په دواړو خواوو کی قرار لری) او په‬Foramen magnum ‫( د‬ condyles
‫ د فقری د وحشی کتلو علوی مفصلی سطحی ددی مفصل په‬Atlas ‫سفلی کی د‬
 Atlanto axial Joints:
Median: Synovial pivot.
Lateral: Synovial plane.
Articular surface: Medial dens axis+ Fovea dentis.
Lateral superior articular process of axis+ Inferior surface
of lateral mass of atlas.
‫ د‬Atlanto axial median joint ‫ په دغه مفصل کی‬:‫د مفاصلو نوعیت‬
Synovial plane ‫ مفاصلو له جملی څخه او نور دواړه یی د‬Synovial pivot
.‫مفاصلو له جملی څخه دی‬
‫ په حقیقت کی د دری مفاصلو څخه متشکل‬Atlanto axial joint :‫مفصلی سطحی‬
Anterior arch ‫ د فقری د‬Atlas ‫ او د‬Dens axis ‫ چی یو مفصل یی د‬،‫شوی دی‬
‫) او باقی دوه نور‬Atlanto axial median joint ( ‫ ترمنځ‬Fovea dentis ‫او‬
)Atlanto axial lateral joint( ‫مفصل یی چی په دواړو خواو کی موقیعت لری د‬
Fovea ‫ د فقری هر یو‬Atlas ‫ په دی اخیرو دواړو مفاصلو کی د‬،‫په نوم یادیږی‬
‫ چی د نوموړی فقری په مربوطه جنبی کتله کی قرار لری د‬articularis inferior

‫‪164‬‬
‫‪ Axis‬فقری د مربوطه ‪ Superior articular process‬د مفصلی سطحی سره په‬
‫دواړه خواو کی مفصل کیږی‪.‬‬
‫‪ Bellow Axis: Between vertebral Bodies.‬‬

‫‪Type: Secondary cartilaginous joint.‬‬
‫د فقراتو د جسمونو ترمنځ مفاصل‪:‬‬
‫د مفاصلو نوعیت‪ :‬دا مفاصل د ‪ Secondary cartilaginous‬مفاصلو له جملی څخه‬
‫دی‪.‬‬
‫مفصلی سطحی‪ :‬مفصلی سطحی یی په ترتیب سره له پورته څخه الندی د پورتنی‬
‫فقری د جسم د الندینی سطحی او د الندینی فقری د جسم د پورتنی سطحی څخه‬
‫عبارت دی‪ .‬د فقراتو د جسمونو مفصلی سطحی خفیف مقعریت لری چی د مفصلی‬
‫عضروفونو په واسطه پوښل شوی او د بین الفقری ‪ Disc‬په واسطه سره مرتبط‬
‫شوی دی‪ .‬بین الفقری ‪ Disc‬لرونکی د ‪ Collagen‬الیافو دی چی د فقراتو جسمونه‬
‫سره مرتبط کوی‪.‬‬
165
 Joint of Articular process:

Articular surface: Superior articular process+ Inferior
articular process of lower.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial plane ‫ نوموړی مفاصل د‬:‫د مفاصلو نوعیت‬
Process articularis ‫ په دی مفاصلو کی د پورتنی فقری‬:‫مفصلی سطحی‬
،‫ سره مفصل کیږی‬Process articularis superior ‫ د ښکتنی فقری له‬inferior
.‫مفصلی سطحی یی د مفصلی عضروفونو په واسطه پوښل شوی دی‬

166
 Spinous process:
Are connected through interspinous and supraspinous
ligaments, the lateral is known as lig nuchea at cervical
area.
Interspinous ‫ یو له بل سره د‬Process spinousus ‫د دوه مجاورو فقراتو‬
.‫ په واسطه وصل شوی دی‬Supraspinous ligament ‫ او‬ligament

167
،‫ زروی سره نښلوی‬Process spinosus ‫ د فقراتو د‬:Supraspinous ligament
.‫ په نوم یادیږی‬Lig nuchea ‫په رقبی ناحیه کی نوموړی رباط د‬
Between Laminal Arches:
Lig Flavum.
 Sacrocoocygeus:
Type: Secondary Cartilaginous.
Articular surface: Base of coccyx + apex of Sacrum.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Cartilaginous ‫ دغه مفصل د ثانوی‬:‫د مفصل نوعیت‬
‫ هډوکی زروه او د‬Sacrum ‫ د نوموړی مفصل په جوړیدو کی د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ هډوکی قاعده رول لری‬Coccygeus

168
 Temporomandibular Joint:
Type: Synovial Ellipsoid
Articular surface: Mandibular fossa of temporal + Head of
condyloid process of mandibula.
.‫ مفاصلو له جملی څخه دی‬Synovial Ellipsoid ‫ د‬:‫د مفصل نوعیت‬
Mandibular ‫ هډوکی‬Temporal ‫ ددی مفصل په جوړیدو کی د‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ رول لری‬Head ‫ هډوکی‬Mandibula ‫ او د‬Fossa
Costovertebral joint
 Joint of Costal Head:
Type: Synovial plane
Articular surface: Head of costa+ Costal articular surface
of vertebral body.
‫ مفصلی برخه د‬Costal ‫ د هری پښتی د سر برخه د او‬:‫مفصلی سطحی‬
.‫ سره مفصل کیږی‬Vertebral body

169
 Costotransverse:
Articular surface: Costal Tubercle + Transvers costal facet.
Facies articularis ‫ ددی مفاصلو په جوړیدو کی د اضالعو‬:‫مفصلی سطحی‬
Fovea costalis ‫ له‬Transvers process ‫ د مربوطه فقری د‬tuberculi costa
.‫ سره مفصل کیږی‬transversalis
 Costosternal Joint:
Type: Primary Cartilaginous.
Articular surface: Anterior end of costa + Costal surface of
sternum ( 1-7). 8,9,10 Sternochondral and interchondral.
‫ مفاصلو پوری د‬Sternocostal ‫ددی مفاصلو له جملی څخه اول نه تر اووم‬
‫ مفاصلو له جملی څخه دی او باقی د اتم نه تر لسمو‬Primary cartilaginous
‫پوښتیو پوری د پښتیو عضروفی برخی اول په خپل منځ کی سره مفصل او بیا د‬
Sternochondral ‫ او‬Interchondral ‫سټرنوم هډوکی سره مفصل جوړوی چی د‬

170
‫مفاصلو په نوم یادیږی چی دواړه ګروپه مفاصل د ساده سینوویال مفاصلو له جملی‬
.‫څخه حسابیږی‬

th
7 chapter
Muscles

171
Muscles
Muscular system
The muscular system responsible for the movement of the human
body. Attached to the bones of the skeletal system are about 700
named muscles that make up roughly half of a person’s body
weight.
‫د عضالتو علم د اناټومی د هغه بخش څخه عبارت دی چی د بدن د مختلفو نواحیو د‬
‫ او د هغوی د عمده وظایفو‬،‫تعصیب‬،‫ ارتکاز‬،‫ منشاء‬،‫عضالتو اناتومیک موقیعت‬
‫اعضاو څخه دی چی دیوی تنبه‬
ّ ‫څخه بحث کوی او خپله عضالت عبارت د هغه‬
‫ کوی او د تقلص په نتیجه کی‬Contraction ‫ د تاثیر الندی تقلص‬Stimulation
.‫ ضخیمیږی او سختیږی‬،‫عضله لنډیږی‬
Types of Muscle
Visceral Muscle Cardiac Muscle Skeletal Muscle
Body Muscles:
 Upper Limb’s Muscles Shoulder Muscles
 Lower Limb’s Muscles Arm Muscles
 Head Muscles Forearm Muscles
 Neck Muscles Hand Muscles
 Thoracic Muscles
 Abdomen Muscles

172
Muscles
Shoulder Muscles
 Anterior Muscles
 Posterior Muscles
 Medial Muscles
 Lateral Muscles
Anterior Muscles of Shoulder

Two Planes
Superficial Plane Deep Plane
Pectoralis Major Muscle
Pectoralis Minor Muscle Subcalvius Muscle

Posterior Muscle Of Shoulder
Divided into two: one is Located anterior of scapula Known as Sub
Scapularis. Those Located Posterior of scapula are five in number:
 Supra Spinatus
 Infra Spinatus
 Teres minor
 Teres major
 Latissimus dorsi
Medial Muscle of Shoulder
‫ عضلی‬Serratus anterior ‫پدی کی صرف یوه عضله شامله ده چی عبارت ده له‬
.‫څخه‬
Lateral Muscle of Shoulder
.‫ عضلی څخه‬Deltoid ‫پدی ګروپ کی تنها یوه عضله شامله ده چی عبارت ده له‬
173
Muscles
Arm Muscles
Divided into Anterior and Posterior Groups.
Anterior Group Include:
 Biceps Brachial Muscle
 Coracobrachialis Muscle
 Brachial Muscle
Posterior Group Include:
 Triceps Brachi
Forearm Muscles
Divided Into Anterior, Posterior And Lateral Muscles.
Anterior Muscles of Forearm:
divides into four layers.
1st layer:
 Flexor carpi radialis muscle
 Pronator teres muscle
 Palmaris longus muscle
 Flexor carpi ulnaris muscle
2nd layer:
 Flexor Digitorum Superficialis
3rd layer:
 Flexor digitorum profoundus
 Flexor pollicis longus

174
Muscles
4th layer:
 Pronator quadratus
Posterior Muscles of forearm:
Divided into two layers Superficial and Deep.
Superficial
 Anconeus muscle
 Extensor carpi ulnaris Muscle
 Extensor digitorum muscle
 Extensor digiti minimi muscle
Deep
 Abductor pollicis longus muscle
 Extensor pollicis brevis muscle
 Extensor pollicis longus muscle
 Extensor indicis muscle
Lateral Muscles of forearm
From superficial to deep:
 The Brachioradialis muscle
 The Extensor carpi radialis longus muscle
 The Extensor carpi radialis brevis muscle
 The Supinator muscle

175
Muscles
Hand Muscles
Divided into three parts:
 Thenar Muscles
 Hypothenar Muscles
 Middlethenar Muscles
Thenar Muscles
‫ د الس د وحشی برخی عضالت د الس لمړنی ګوتی‬:‫د الس د وحشی برخی عضالت‬
:‫ پوری مربوط دی او دغه عضالت له سطحی نه عمق ته عبارت دی له‬Pollex
 Abductor pollicis brevis muscle
 Flexor pollicis brevis muscle
 Opponens pollicis muscle
 Adductor pollicis muscle
Hypothenar Muscles
‫ دغه عضالت چی د الس کوچنی ګوتی پوری مربوط‬:‫د الس د انسی ګروپ عضالت‬
:‫دی څلور عدده دی چی له سطحی څخه عمق ته په الندی ډول دی‬
 The Palmaris muscle
 The Abductor digiti minimi muscle
 The Flexor digiti minimi muscle

 The Opponens digiti minimi muscle
Middlethenar Muscles
‫ او‬Lumbrical ‫ د الس په متوسط قسمت کی د‬:‫دالس د متوسطی برخی عضالت‬
.‫ عضالت شامل دی‬Interosseous

‫‪176‬‬
‫‪Muscles‬‬
‫‪The Interosseous Muscles‬‬
‫دغه عضالت نظر د دوی موقیعت ته په دوه برخو ویشل کیږی‬
‫‪The Palmar Interosseous Muscles ‬‬
‫دغه عضالت څلور عدده واړه عضالت دی چی د میتاکارپ هډوکو د جسمونو ترمنځ‬
‫قرار لری او دا عضالت له وحشی څخه انسی خواته نامګذاری کیږی یعنی د وحشی‬
‫څخه انسی خواته د ‪ Palmar interosseous no 1,2,3,4‬عضالتو په نوم‬
‫یادیږی‪.‬‬
‫‪The Dorsal Interosseous Muscles ‬‬
‫دغه عضالت د ‪ Palmar Interosseous‬عضالتو غوندی څلور عدده دی چی د‬
‫الس په ظهری وجه کی د میتاکارپ هډوکو په مابین کی قرار لری او دغه عضالت له‬
‫وحشی څخه انسی خواته د ‪ Dorsal Interosseous no 1,2,3,4‬عضالتو په نوم‬
‫یادیږی‪.‬‬
177
Muscles

178
Muscles

179
Muscles

180
Muscles

181
Muscles

182
Muscles

th
8 chapter
Digestive
System

183 Digestive system
Digestive System
‫هضمی سیستم‬
‫نوموړی سیستم له یو ټیوب او یو تعداد غداواتو څخه چی له نوموړی ټیوب سره اړیکه لری‬
‫ هضمی سیستم له پورته څخه الندی خواته د الندی اعضاو څخه جوړ شوی‬.‫جوړ شوی دی‬
:‫دی‬
 Oral cavity
 Esophagus
 Pharynx
 Stomach
 Small Intestine
- Duodenum
- Jejunum
- Ilium


 Large Intestine
- Caecum
- Colon
Ascending colon
Transvers colon
Descending colon
Sigmoid colon
- Rectum
- Anal canal
:‫د هضمی سیستم مربوطه غداوات په الندی ډول دی‬
- Parotid glands
- Sublingual glands
- Sub mandibular glands
- Liver
- Pancreas
- Spleen
Function of Digestive System

‫د هاضمی سیستم وظایف‬
- Ingestion
- Propulsion moment
- Absorption
- Defecation
- Mechanical Digestion
- Chemical Digestion

‫‪185‬‬ ‫‪Digestive system‬‬

‫‪1: Oral cavity‬‬
‫د خولی جوف‬
‫دا د هضمی سیستم لومړی برخه ده‪ ،‬ددغه جوف په داخل کی د غاښونو دوه‬
‫قوسونه وجود لری کوم وخت چی دغه دواړه قوسونه د یو بل سره په تماس کی‬
‫راشی نو د خولی جوف په دوه برخو ویشی چی عبارت دی له ‪:‬‬
‫‪ -‬د خولی د جوف خارجی برخه )‪(Oral vestibule‬‬
‫‪Upper jaw and lower jaw make this cavity.‬‬
‫‪ -‬د خولی د جوف داخلی برخه )‪(Proper oral cavity‬‬
‫‪Between cheeks and gums‬‬
‫د خولی چت د ‪ Hard palate‬او ‪ Soft palate‬څخه جوړ شوی دی‪.‬‬

Oral Cavity Walls
Have Six walls:
- Anterior : Made by Lips
- Posterior: Oropharyngeal isthmus
- 2- Lateral: By Cheeks
- Superior: Hard palate and soft palate
- Inferior: Mylohyoid muscle
Anterior wall of Oral cavity
Lips ‫شونډی‬
‫ تعداد یی دوه دانی دی چی له پورتنی او‬.‫شونډی عبارت له دوه عضلی التواء څخه دی‬
.‫ښکتنی څخه عبارت دی‬
Lips surface: Anterior and Posterior.
Lips Borders: Free Border and Bound Border.
Two Ends
Anterior surface of Lips
Upper lips
‫د پورتنی شونډی د قدامی وجهی په متوسط قسمت کی یعنی د متوسط خط دپاسه یوه عمودی‬
‫ په نوم یادیږی لیدل کیږی ددی میزابی په دواړو خواو کی مثلثی‬Philtrum ‫میزابه ده چی د‬
‫ په واسطه له غومبورو څخه‬Nasolabial groove ‫ډوله مسافی چی دواړو خواو کی د‬
.‫جدا کیږی لیدل کیږی‬
Lower lips
Median ‫ لری چی د‬Fossa ‫د ښکتنی شونډی قدامی سطحه د متوسط خط دپاسه یوه‬
‫ په واسطه جدا‬Mentolabial groove ‫ په نوم یادیږی دغه وجه له زنی څخه د‬fossa
.‫شوی ده‬


‫‪Posterior surface of Lips‬‬
‫د دواړو شونډو خلفی سطحی د ‪ Mucus membrane‬مخاطی غشاء په واسطه پوښل‬
‫شوی دی‪ .‬مخاطی غشاوی د متوسط خط په سر پورته او الندی یوه یوه مثلثی التواء جوړوی‬
‫چی د ‪ Sup labial frenulum‬او ‪ Inf labial frenulum‬په نومونو یادیږی‪.‬‬
‫‪Anatomy of lips outer to inner‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Skin‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Superficial fascia‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Orbicularis oris‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Sub mucosa‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Mucus membrane‬‬
‫‪Borders of Lips‬‬
‫‪ Bounded Border‬‬
‫دغه کنار له بیرون څخه یعنی د مخ له خوا واضح نه دی او ښه نه مشخص کیږی‪.‬‬
‫‪ Free Border‬‬
‫د شونډو ازاد کنارونه محدب شکل لری او د دواړه شونډو ترمنځ فاصله د ‪ Rima oris‬په‬
‫نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪Two Ends‬‬
‫د شونډو دواړه نهایتونه په دواړو خواو کی سره یوځای کیږی او له یوځای کیدو څخه یی په‬
‫هر طرف کی یوه زاویه جوړیږی چی د ‪ Oral angle‬په نوم یادیږی‪.‬‬

‫‪Lateral wall of oral Cavity‬‬
‫)‪- Cheeks Medial (Mucus membrane‬‬
‫)‪- Cheeks Lateral (Skin‬‬
‫غومبوري ‪Cheeks‬‬
‫غومبوري چی د مخ پراخه برخه جوړوی لرونکی د دوه سطحو انسی‪ ،‬وحشی او‬
‫څلورو کنارونو دی‪:‬‬
‫‪ -‬وحشی سطحه‪ :‬د غومبوری وحشی سطحی د پوستکی په واسطه پوښل شوی‬
‫دی‪.‬‬
‫‪ -‬انسی سطحه‪ :‬د غومبوری انسی سطحی د مخاطی غشاء په واسطه پوښل شوی‬
‫دی‪.‬‬
‫د هر غومبوری په انسی سطحه کی د پورتنی ژامی دوهم ‪ Molar‬غاښ سره نژدی یوه بارزه‬
‫وجود لری چی د ‪ Parotid papilla‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د غومبوری اناټومیک جوړښت‪:‬‬

‫هر غومبوری له خارج څخه داخل خواته د الندی ساختمانونو لرونکی دی‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Skin‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Superficial fascia‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Buccinators muscle‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Sub mucosa‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Mucus membrane‬‬
‫‪Posterior wall of Oral cavity‬‬
‫د خولی د جوف خلفی برخه د ‪ Pharynx‬سره د ‪ Oropharynx isthmus‬په واسطه‬
‫تماس لری‪ .‬دغه ساختمان په علوی کی د ‪ Soft palate‬په سفلی کی د ژبی د ‪ Base‬او په‬
‫دواړو خواو کی د ‪) Palato golssal arches‬په قدام کی( ‪Palato pharyngeal‬‬
‫‪) arches‬په خلف کی( او ‪ Tonsillar fossa‬د پورته دواړو قوسونو ترمنځ قرار لری‪.‬‬
‫‪Superior wall of oral cavity‬‬
‫د خولی د جوف علوی جدار د ‪ Hard palate‬او ‪ Soft palate‬په واسطه تشکیل شوی‬
‫دی‪.‬‬

‫د ‪ Hard palate‬په وسطی برخه کی یو تیغه ماننده ساختمان چی د ‪Raphe palate‬‬
‫نومیږی وجود لری‪ ،‬دغه ساختمان یعنی ‪ Raphe palate‬د ‪ Hard palate‬په قدامی‬
‫نهایت کی په یو بل ساختمان چی ‪ Papilla incisive‬نومیږی خاتمه پیدا کوی‪.‬‬
‫‪ Hard palate‬د ‪ Maxilla‬هډوکی د ‪ Palatine process‬اود ‪Palatine‬هډوکی د‬
‫‪ Horizontal palate‬څخه جوړ شوی دی‪.‬‬
‫‪ Soft palate‬د ‪ Oral cavity‬د چت هغه برخه ده چی ‪ Nasopharynx‬له‬
‫‪ Oropharynx‬څخه جدا کوی‪ Soft palate ،‬لرونکی د دوو سطحو (قدامی او خلفی) او‬
‫دوه کنارو (علوی او سفلی) دی‪ .‬قدامی سطحه یی مقعره او خلفی سطحه یی محدبه ده‪ .‬علوی‬
‫کنار یی د ‪ Soft palate‬له خلفی کنار سره تماس لری او سفلی کنار یی ازاد دی‪.‬‬
‫ددغه کنار په وسطی قسمت کی یوه مخروطی برامده ګی چی ‪ Uvula‬په نوم یادیږی لیدل‬
‫کیږی‪ .‬د ‪ Uvula‬د قاعدی په دواړه خواو کی د ‪ Mucus membrane‬د ‪ Fold‬دوه دوه‬
‫انحنی ګانی د لیدلو وړ دی‪.‬‬
‫‪Inferior wall of oral cavity‬‬
‫د خولی سفلی جدار اساسآ د ‪ Mylohyoid muscle‬په واسطه جوړ شوی دی‪.‬‬
‫‪Oral cavity content‬‬
‫د خولی جوف محتویات له ‪ :‬وریو‪ ،‬غاښونو‪ ،‬او ژبی څخه عبارت دی‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Gums‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Teeth‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Tongue‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Salivary glands‬‬
‫‪Gums or gingivae‬‬
‫وري‬
‫وري یو ‪ Fibrous Tissue‬دی کوم چی د علوی او سفلی ژامو ‪Alveolar‬‬
‫‪ processes‬پوښوی‪ .‬کومه چی د غاښونو غاړه احاطه کوی‪ .‬هره وري دوه برخی لری چی‬
‫یوه یی ازاده برخه ده کومه چی د غاښونو غاړی احاطه کوی او بله یی التصاقی ‪Attached‬‬
‫برخه ده کومه چی د ژامی د ‪ Alveolar‬قوسونو سره ‪ Fix‬شوی ده‪.‬‬

‫‪Teeth‬‬
‫غاښونه‬
‫غاښونه د هضمی سیستم له ساختمانونو څخه دی چی د غذایی موادو په میده کولو کی رول‬
‫لری‪ .‬د غاښونو مهمی وظیفی هم ‪ Mechanical digestion‬دی‪.‬‬
‫غاښونه د انسانانو نظر دی ته چی د عمر په اوږدو کی تعویض کیږی په دوو دستو یا ګروپونو‬
‫ویشل‬
‫شوی دی‪:‬‬
‫)‪ Deciduous Teeth (Baby Teeth‬‬
‫موقتی غاښونه یا د طفولیت د دوری غاښونه‬
‫‪ Permanent Teeth‬‬
‫دایمی غاښونه لکه‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Incisors = Cutting and shredding‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Canines = Piercing and tearing‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Molars = Grinding‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Pre molars = Grinding and crushing‬‬
‫‪Deciduous Teeth‬‬
‫د طفولیت د دوری غاښونه‪ :‬ددی غاښونو تعداد ‪ 20‬عدده دی چی څلور دانی ‪ Incisors‬دوه‬
‫دانی ‪ Canines‬او څلور دانی ‪ Molars‬غاښونه یی په هره ژامه کی شامل دی‪ .‬د دغه‬
‫عاښونه شنه کیدل په ‪ 6‬میاشتنی کی شروع کیږی تر ‪ 2‬کلنی پوری دوام کوی‪.‬‬
‫‪Permanent Teeth‬‬
‫دایمی غاښونه‪ :‬ددی غاښونو تعداد ‪ 32‬دانو ته رسیږی‪ ،‬چی څلور عدده ‪ Incisors‬دوه عدده‬
‫‪ Canines‬څلور عدده ‪ Pre molars‬او شپږ عدده ‪ Molars‬غاښونه په هره ژامه کی‬
‫موجود وی‪ .‬ددی غاښونو شنه کیدل د ‪ 6‬کلنۍ څخه شروع کیږی‪.‬‬
‫‪The last tooth happen erupt is the third molar, which may‬‬
‫‪happen between the ages of 17 and 30. The teeth of the lower‬‬
‫‪jaw appear before those of the upper jaw.‬‬

‫‪Teeth General Structure‬‬
‫هر غاښ له دریو برخو څخه تشکیل شوی دی‪:‬‬
‫‪ :Crown -‬دا د غاښ هغه برخه ده چی وریو پورته قرار لری‪.‬‬
‫‪ :Root -‬دا د غاښ هغه برخه ده چی له ‪ Neck‬څخه الندی واقع ده او د ژامی‬
‫په ‪ Alveolar margin‬کی ښخ شوی وی‪.‬‬
‫‪ :Neck -‬دا د غاښ هغه برخه ده چی ریښی ‪ Root‬او ‪ Crown‬ترمنځ قرار‬
‫لری‪.‬‬
‫‪ ‬د غاښ ساختمان د ‪ Crown‬او ‪ Neck‬په برخو کی له بیرون څخه داخل خواته په‬
‫الندی ډول سره دی‪:‬‬
‫‪Enamel -‬‬
‫‪Dentine -‬‬
‫‪Pulp cavity -‬‬
‫‪ ‬د غاښ ساختمان د ‪ Root‬په برخه کی له خارج څخه داخل خواته په الندی ډول‬
‫سره دی‪:‬‬
‫‪Periodontal membrane -‬‬
‫‪Cement -‬‬
‫‪Dentine -‬‬
‫‪Pulp cavity -‬‬
‫‪Apical foramen -‬‬

‫‪Tongue‬‬
‫ژبه‬
‫ژبه تقریبآ بیضوی شکل لری‪ .‬د خولی د جوف په متوسط قسمت کی قرار لری‪ .‬او د‬
‫‪ Mucus Membrane‬یا مخاطی غشاء په واسطه پوښل شوی ده‪.‬‬
‫د ژبی عمومی وظیفی‪ :‬د ذایقی په تشخیص ‪ ،Test‬بلع‪ ،‬تکلم ‪ Talking‬او دغذایی موادو په‬
‫ژولو کی رول لری‪.‬‬
‫ژبه لرونکی د یوی قاعدی ‪ Base‬او د یوی زوروی یا ‪ Apex‬ده‪ ،‬د دوه کنارونو او د دوو‬
‫سطحو (علوی او سفلی) درلودونکی ده‪.‬‬
‫د ژبی قاعده یا ‪ Base‬پورته د ‪ Mandibula‬هډوکی او ښکته د ‪ Hyoid‬هډوکی سره‬
‫تماس لری‪ .‬د ژبی ‪ Apex‬یا زروه ازاده ده او معموآل د ‪ Incisors‬د غاښونو شاته موقیعت‬
‫لری‪ .‬د ژبی پورتنی سطحه چی ‪ Convex‬یا محدب شکل لری دوه برخی لری چی عبارت دی‬
‫له‪:‬‬
‫‪Oral part -‬‬
‫‪Pharyngeal groove -‬‬
‫دغه دواړه برخی د ‪ V‬ماننده میزابی په واسطه چی ‪ Terminal groove‬نومیږی سره جال‬
‫ددغی میزابی دواړه شاخونه د ژبی د پورتنی سطحی په وسطی قسمت کی سره جال کیږی‪ ،‬چی‬
‫د یوځای کیدو محیل یی د ‪ Foramen cecum‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪Posterior Part or Pharyngeal part of tongue‬‬
‫د ژبی خلفی قسمت د ‪ Epiglottis‬سره د ‪ Mucus membrane‬د دری عدده‬
‫التواؤ(‪ )Folds‬په واسطه اړیکه لری چی عبارت دی له‪:‬‬
‫‪Right Glosoepiglotic fold -‬‬
‫‪Median Glosoepiglotic fold -‬‬
‫‪Left Glosoepiglotic fold -‬‬
‫ددی ‪ Folds‬یا التواؤ له جملی څخه یی ‪ Median Glosoepiglotic fold‬په دواړو‬
‫خواو کی یو یو ‪ Pouch‬قرار لری چی د ‪ Vallecula epiglutica‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د ژبی الندینی سطحه چی د ‪ Mucus membrane‬په واسطه پوښ شوی په وسطی قسمت‬
‫کی د مخاطی غشاء یوه التواء (‪ )Fold‬د ‪ Lingual frenulum‬په نوم لری‪ .‬د‬

Sub lingual ‫ په دواړو خواو کی یوه یوه برامده ګی د‬Lingual frenulum
.‫ په نوم وجود لری‬papillae
Anterior Part or Oral Part
‫ دا د مخاطی غشاء جګوالی دی چی د ژبی د پورتنی سطحی په‬:Papilla of the tongue
.‫ کی د لیدلو وړ دی‬Oral part
:‫ مختلف انواع لری چی عبارت دی له‬Papillae
- Filiform papillae
- Fungiform papillae
- Circumvallate papillae
- Foliate papillae
Muscles of tongue
‫ او‬Intrinsic ‫د ژبی عضالت په دوو ګروپونو ویشل شوی دی چی عبارت دی له‬
‫ په دواړو خواوو کی قرار‬Lingual septum ‫ عضالتو څخه دغه عضالت د‬Extrinsic
.‫لری او په هر طرف یی تعداد څلور څلور عضالتو ته رسیږی‬
Intrinsic Muscles of tongue
- Superior longitudinal muscle
- Inferior longitudinal muscle
- Transvers muscle
- Vertical muscle
Extrinsic Muscles of tongue
- Genioglossus muscle
- Hyoglossus muscle
- Styloglossus muscle
- Palatogolssus muscle

‫‪Glands of Oral Cavity‬‬

‫د خولی د جوف غداوات‬
‫دغه غداوات چی د ‪ Salivary glands‬لعابیه غداواتو په نوم یادیږی په دوه ګروپونو ویشل‬
‫شوی دی‪:‬‬
‫‪Minor salivary glands ‬‬
‫دغه غداوات د ‪ Oral cavity‬په مخاطی غشاء او یا د مخاطی غشاء څخه الندی واقع دی‪.‬‬
‫شمیره یی‪ :‬دلته د ‪ 800‬څخه تر ‪ 1000‬پوری ‪ Minor salivary gland‬موقیعت لری‪.‬‬
‫دغه غداوات الندی ډولونه لری‪:‬‬
‫‪Labial glands -‬‬
‫د شونډو په خلفی سطحو کی موقیعت لری‪.‬‬
‫‪Buccal glands -‬‬
‫د غومبورو په انسی سطحو کی موقیعت لری‪.‬‬
‫‪Palatine gland -‬‬
‫په ‪ Hard palate‬کی موقیعت لری‪.‬‬

Lingual gland -
.‫د ژبی په علوی سطحه او د ژبی په کنارونو کی موقیعت لری‬
Major salivary glands 
‫ دغه غداوات د خولی د جوف د مخاطی غشاء څخه په یوه فاصله کی‬:‫غټ لعابیه غداوات‬
:‫ دغه غداوات په الندی ډول دی‬،‫موقیعت لری‬
Parotid glands -
‫ الندی د‬External auditory meatus ‫هر یو یی ددی غداواتو د مربوطه‬
‫ شاته او د‬Ramus of mandibula ‫ هډوکی د‬Mandibula
.‫ عضلی په قدام کی قرار لری‬Sternocleidomastoid
Parotid duct or Stenon Duct
.‫ قطر لری‬3mm ‫ طول لری او‬4cm ‫دغه قنات‬
Spill out secretion into parotid papilla and parotid glands is a
serious gland.
Sub mandibular gland -
.‫ څخه ښکته موقیعت لری‬Inferior Border ‫ هډوکی‬Mandibula ‫دغه غداوات د‬
‫ ته‬Lingual frenulum ‫ دواړو برخو‬Oral cavity ‫ د‬Sub mandibular duct
.‫خالصیږی‬
Sub lingual gland -
‫ ته نژدی د خولی د‬Medline ‫ دغه غداوات‬،‫دغه غداوات د مخاطو په جوړیدو کی رول لری‬
10 ‫ هر یو یی ددی غداواتو څخه د‬،‫جوف په سفلی سطحه کی د مخاطی غشاء الندی قرار لری‬
.‫ ته خالصیږی‬oral cavity ‫ لری کوم چی‬Duct ‫ پوری کوچنی‬12 ‫څخه تر‬

‫‪2: Pharynx‬‬
‫بلعوم‬
‫دا یو عضلی غشایی ټیوب دی چی د قحف له قاعدی څخه تر شپږمی ‪ Cervical‬فقری تر‬
‫سفلی کنار پوری د پوزی د جوف‪ ،‬د خولی د جوف او خنجری ‪ Larynx‬شاته موقیعت لری‪.‬‬
‫بلعوم د ‪ 12-14cm‬پوری طول لری‪ Transvers ،‬قطر یی په علوی برخه کی ‪ 3,5cm‬او‬
‫له مرۍ سره د اتصال په محل کی یا ‪ Lower part‬کی ‪ 1,5cm‬ته راښکته کیږی‪.‬‬
‫بلعوم په دری برخو باندی ویشل شوی دی‪:‬‬
‫‪Nasopharynx (Rhino pharynx) -‬‬
‫د بلعوم دا برخه د قحف له قاعدی څخه شروع او د ‪ Soft palate‬تر سفلی کنار پوری امتداد‬
‫لری‪.‬‬
‫‪Oropharynx -‬‬
‫دا برخه د ‪ Soft palate‬له سفلی کنار څخه د ‪ Epiglottis‬تر علوی کنار پوری امتداد‬
‫لری‪.‬‬

‫‪Laryngo pharynx -‬‬
‫دا برخه د ‪ Epiglottis‬له علوی کنار څخه شروع او د شپږمی رقبی فقری تر سفلی کنار‬
‫پوری امتداد لری‪.‬‬
‫‪Relation of Pharynx‬‬
‫د بلعوم ارتباطات‬
‫‪Anterior ‬‬
‫بلعوم په قدام کی د ‪ Oral cavity ، Nasal cavity‬او ‪ Larynx‬سره ارتباط لری‪.‬‬
‫‪Posterior ‬‬
‫بلعوم په خلف کی د رقبی فقراتو څخه د ‪ Prevertebral fascia‬په واسطه جدا کیږی‪.‬‬
‫‪Superior ‬‬
‫بلعوم په علوی کی د ‪ Sphenoid‬هډوکی د جسم خلفی قسمت او ‪ Occipital‬هډوکی د‬
‫‪ Basilar part‬سره ارتباط لری‪.‬‬
‫‪Inferior ‬‬
‫بلعوم په سفلی کی د مرۍ له شروع سره چی د شپږمی رقبی فقری سفلی کنار سره تصادف‬
‫کوی ارتباط لری‪.‬‬
‫‪Each sides ‬‬
‫بلعوم په دواړو خواوو کی له علوی څخه د سفلی خواته د الندی ساختمانونو سره تماس لری‪:‬‬
‫‪Tongue‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Hyoid bone‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Mandibula‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Pterygoid mandibular raphe‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪I: Nasopharynx‬‬
‫د بلعوم دا برخه د ‪ Nasal cavity‬شاته او د ‪ Soft palate‬څخه پورته قرار لری‪ .‬لرونکی‬
‫د چت‪ ،‬سطحو‪ ،‬قدامی خلفی او جنبی جدارو دی‪ .‬چت یی د ‪ Sphenoid‬هډوکی د جسم او د‬
‫‪ Occipital‬هډوکی د ‪ Basilar part‬په واسطه تقویه شوی دی‪.‬‬

‫د ‪ Nasopharynx‬سطحه د ‪ Soft palate‬د خلفی سطحی په واسطه چی محدب شکل‬
‫لری جوړه شوی ده‪.‬‬
‫خلفی جدار یی چی د چت په امتداد قرار لری‪ ،‬د اطلس د فقری د قدامی قوس په واسطه تقویه‬
‫د بلعوم ددی برخی په هر وحشی جدار کی د مربوطه ‪ Auditory tube‬فوهه خالصیږی‪.‬‬
‫‪II: Oropharynx‬‬
‫د بلعوم دا برخه د ‪ Oral cavity‬شاته موقیعت لری‪ ،‬چی د ‪ Soft palate‬له سفلی کنار څخه‬
‫د ‪ Epiglottis‬تر علوی کنار پوری امتداد لری‪ .‬د بلعوم دا برخه د چت‪ ،‬سطحو‪ ،‬قدامی‪،‬خلفی‬
‫او جنبی جدارو درلودونکی ده‪.‬‬
‫د ‪ Oropharynx‬سطحه د ژبی د ‪ 1/3‬خلفی برخی او د هغه ساختمانونو په واسطه چی د ژبی‬
‫او ‪ Epiglottis‬د قدامی سطحی ترمنځ قرار لری جوړه شویده‪.‬‬
‫د ‪ oropharynx‬قدامی برخه د ‪ Oropharyngeal isthmus‬په واسطه د ‪Oral‬‬
‫‪ cavity‬سره تماس لری‪.‬‬
‫د ‪ Oropharynx‬وحشی جدارونه په دواړه خواوو کی دوه دوه قوسونه د ‪Palatoglossal‬‬
‫‪ arches‬او ‪ Palatopharyngeal arches‬په نوم لری‪.‬‬
‫‪III: Laryngopharynx‬‬
‫د ‪ Larynx‬شاته د ‪ Epiglottis‬علوی څنډی ته د ‪ Cricoid cartilage‬تر سفلی کنار‬
‫پوری امتداد لری‪ .‬د بلعوم دا برخه لرونکی د یو خلفی جدار‪ ،‬یو قدامی جدار او د دوو جنبی‬
‫جدارو ده‪.‬‬
‫‪Layers of Pharynx‬‬
‫د بلعوم طبقی‬
‫‪- Mucosa layer‬‬
‫‪- Fibrous layer- sub mucosa layer‬‬
‫‪- Mucus layer‬‬
‫‪Palatine tonsils‬‬
‫د ‪ Palatine tonsil‬د لمفاوی نسج دوه کتلی دی چی د ‪ oropharynx‬په وحشی جدارو‬
‫کی په ‪ Tonsillar fossa‬کی قرار لری‪.‬‬

‫د ‪ Palatine tonsil‬د بادام ‪ almond‬شکل لری‪.‬‬
‫هریو ‪ Palatine tonsil‬لرونکی د دوو سطحو(انسی او وحشی)‪ ،‬دوه کنارونو(قدامی او‬
‫خلفی) او دوه نهایتونو(علوی او سفلی) دی‪.‬‬
‫انسی سطحه یی د مخاطی غشاء په واسطه او وحشی سطحه یی د ‪ Fibrous capsule‬په‬
‫واسطه پوښل شوی ده‪.‬‬

3: Esophagus
‫مرۍ‬
Start: Cricoid cartilage to gastroesophageal junction.
‫ عضروف له سفلی کنار څخه چی د شپږمی رقبی فقری د جسم له سفلی کنار‬Cricoid ‫مرۍ د‬
.‫) طول لری‬25cm( 10inch ‫ مرۍ تقریبآ‬.‫سره مطابقت لری شروع کیږی‬
‫مرۍ په خپل سیر کی په څلورو ځایو کی تنګوالی لری چی دغه څلور ځایونه د مرۍ د تنظیقاتو‬
:‫ دغه څلور متضیقی نقطی د مرۍ په الندی ډول سره دی‬.‫په نوم یادیږی‬
- Cricopharyngeal constriction
.‫ فاصله کی موقیعت لری‬6inch ‫ غاښونو څخه په‬Incisor ‫د‬
- Aortic constriction
- Bronchial constriction
- Diaphragmatic constriction
Parts of Esophagus
:‫مرۍ له پورته څخه ښکته په الندی برخو وشل شوی ده‬
Cervical part 
Anterior -
Trachea
Right and left recurrent laryngeal nerves
Posterior -
Longus coli muscle
Vertebral column
Two sides -
.‫په دواړو خواو کی د تایراید غدی له فصونو سره ارتباط لری‬


Thoracic part 
Anterior -
Trachea
Right pulmonary artery
Pericardium + Left atrium
Diaphragm
Posterior -
Right post intercostal arteries
Bodies of thoracic vertebrae
Thoracic duct
Diaphragm
Right side -
Right lung and pleura
Right vagus nerve
Left side -
Aortic arch
Thoracic duct
Left lung and left pleura
Abdominal part 
Left crus of ‫د مرۍ بطنی برخه په قدام کی د ځکر د ښی فص او په خلف کی‬
.‫ سره ارتباط لری‬diaphragm
Anatomic structure of Esophagus
:‫مرۍ د داخل څخه خارج ته د الندی طبقاتو څخه جوړه شوی د‬
 Mucosa layer
 Sub mucosa layer
 Muscular layer
- Outer longitudinal
- Inner cicular muscle
- Serosal layer



‫‪4: Stomach‬‬
‫معده‬
‫معده د هضمی سیستم ترټولو پراخه برخه ده‪ .‬د ‪ Esophagus‬او کوچنیو کولمو ترمنځ قرار‬
‫لری‪ ،‬د بطن په چپ علوی قسمت کی له ‪ Left hypochondriac‬څخه تر ‪Epigastric‬‬
‫او ‪ Umbilical‬ناحیو پوری د چپ حجاب حاجز الندی د ‪ Transvers colon‬او‬
‫‪ Transvers mesocolon‬څخه پورته موقیعت لری‪.‬‬
‫د معدی خارجی شکل‪:‬‬

‫یوه تشه معده د (‪ )J‬د توری شکل لری خو کوم وخت چی معده د غذایی موادو څخه ډکه شی‬
‫نو یو اندازه متوسع کیږی‪ ،‬چی متوسع معده د ناک یا ‪ Piriform‬شکل لری‪.‬‬
‫دوه فوهی لری‪:‬‬
‫‪Pyloric orifice -‬‬
‫‪Cardiac orifice -‬‬
‫دوه انحناګانی یا ‪ Curvature‬لری‪:‬‬
‫‪Greater curvature -‬‬
‫‪Lesser curvature -‬‬
‫او دوه سطحی لری‪:‬‬
‫‪Anterior -‬‬
‫‪Posterior -‬‬
‫د معدی ظرفیت په اوسط ډول د پیدایښت په وخت کی ‪ 30ml‬د بلوغت په وخت کی ‪ 100ml‬او‬
‫د کهولت په وخت کی ‪ 1,5-2liters‬پوری رسیږی‪.‬‬
‫‪Parts of Stomach‬‬
‫د معدی اجزاوی‬
‫معده د هغه خط په واسطه چی د ‪ Angular notch‬څخه ښکته او چپ خواته د معدی لوی‬
‫انحنی په طرف امتداد لری په دوه عمده برخو ویشل کیږی چی عبارت دی له‪:‬‬

‫‪Cardiac part ‬‬
‫د معدی دا برخه چی نوموړی خط څخه (هغه خط چی د ‪ Angular notch‬څخه ښکته او‬
‫چپ خواته د معدی لوی انحنی په طرف امتداد لری) پورته قرار لری‪ .‬دوه برخی لری‪:‬‬
‫‪Fundus -‬‬
‫‪Body -‬‬
‫‪Pyloric part ‬‬
‫د معدی دغه برخه د خط څخه الندی قرار لری او په خپل منځ کی په دوه برخو ویشل کیږی‪.‬‬
‫چی عبارت دی له‪:‬‬
‫‪Pyloric antrum -‬‬
‫‪Pyloric canal -‬‬
‫د معدی داخلی شکل‪:‬‬

‫کله چی معده خالی وی نو د معدی مخاطی غشاء په زیاته اندازه التؤات چی د ‪Gastric‬‬
‫‪ rugae‬په نوم یادیږی لری‪.‬‬
‫په هره ناحیه کی چی برامده ګی یا التواء وی نو هلته فرورفتګی هم لیدل کیږی چی د خالی‬
‫معدی د مخاطی غشاء فرورفتګی د ‪ Gastric pits‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪Anatomical structure of Stomach‬‬
‫د معدی جدار له داخل څخه خارج خواته د الندی طبقاتو څخه جوړ شوی دی‪:‬‬
‫‪ Mucosal layer‬‬
‫‪ Submucosal layer‬‬
‫‪ Muscular layer‬‬
‫‪ -‬چی ددی خارجی برخه د طوالنی عضلی الیافو څخه تشکیل شوی ده‬
‫‪ -‬ددی داخلی برخه د حلقوی عضلی الیافو څخه تشکیل شوی ده‪.‬‬
‫‪ Serosal layer‬‬


Peritoneum
.‫ یی پوښلی دی‬Pelvic cavity ‫ او‬Abdominal cavity ‫دا یوه سیروزی غشاء ده چی‬
Vertical lines ‫ او دوه دانو‬Transvers lines ‫بطن د مطالعه کولو لپاره د دوه دانو‬
:‫له مخی په نهه ناحیو ویشل شوی دی‬
Right upper quadrant Epigastrium Left upper quadrant
Liver, Gallbladder Stomach, Pancreas Speen, tail of pancreas
Right lumber Imblicas (Umblical) Left lumber
Right kidney, right ureter Small and large intestine Left kidney, left ureter
Right iliac Fossa Hypogastrium (Pubic area) Left iliacFossa
Appendix, Ceacum, right ovary Urinary bladder, uterus Left ovary, sigmoid colon
Omentum (Epiplon)
Symphysis ‫ څخه شروع کیږی تر‬Greater curvature ‫ دی د‬Double layer ‫یو‬
.‫ برخی پوری رسیږی‬Transvers colon ‫ پوری او بیا بیرته‬pubis
.‫ ترمنځ جوړیږی‬Transvers colon ‫ د معدی او‬Major ‫ یا‬Greater omentum
‫ څخه شروع کیږی او‬Lesser curvature ‫ د‬Minor ‫ یا‬Lesser omentum
.‫ سره وصلوی‬Liver ‫ او‬Duodenum
:‫ دوه ډولونه لری‬Peritoneum
Parietal peritoneum -
Visceral peritoneum -
:‫ جوړیږی‬Ligament ‫د ځیګر او کولمو ترمنځ دوه ډوله‬
Hepato gastric ligament -
.‫د ځګر او معدی ترمنځ جوړیږی‬


‫‪Hepato duodenal ligament -‬‬
‫د ځګر او وړو کولمو ترمنځ جوړیږی‪.‬‬
‫وظیفه‪ :‬د بطن په جوف کی د انتان مخنیوی کوی‪.‬‬
‫‪ Omentum‬چی دی ‪ Mobilize‬دی او دا ساحه د هر ډول خطر څخه ساتی یعنی‬
‫‪ Policeman‬دی‪ .‬د داخل بدن ساتنه کوی د انتان په مقابل کی‪.‬‬
‫لکه‪ :‬کله چی ‪ Appendix‬غټ شی نو دا ‪ omentum‬راځی او دا ساحه ‪ Cover‬کوی که‬
‫چیری وچوی نو دا مضر شیان نه پریږدی چی بدن ته خواره واره شی‪ .‬که هر قسم مضر شی‬
‫‪ Abdominal cavity‬ته راشی ددی په واسطه ‪ Cover‬کیږی‪.‬‬
‫‪ Peritoneum‬یوه ‪ Double layer‬ده چی کله ساحه منتن شی نو ساحه ‪ Cover‬کوی‬
‫تر څو انتان بدن کی خواره نه شی‪.‬‬
‫‪5: Small Intestine‬‬

‫وړي کولمی‬
‫وړی کولمی د معدی د ‪ Pylorus‬برخی څخه شروع او تر ‪ ileocecal junction‬پوری‬
‫امتداد لری‪ .‬چی تقریبآ ‪ 6m‬اوږودوالی لری‪.‬‬
‫وړی کولمی په دری برخو ویشل شوی دی‪:‬‬

‫‪ Duodenum ‬اثناء عشر‬
‫دغه برخه د دولس ګوتو په اندازه چی ‪ 10inch‬یا ‪ 25cm‬اوږودوالی لری‪ .‬د وړو کولمو‬
‫دغه برخه لنډه مګر پراخه ده چی د معدی د ‪ Pylorus‬برخی څخه شروع تر ‪Duodeno‬‬
‫‪ jejunal flexure‬پوری اوږودوالی لری‪ Flexure( .‬تاو کښ ته وایی)‬
‫‪ C‬توری په شان شکل لری‪ ،‬اثناء عشر برخه په څلورو برخو ویشل شوی ده‪.‬‬
‫‪Upper part of Duodenum -‬‬
‫د اثناء عشر دغه برخه دوه انچی اوږودوالی لری‪ ،‬دغه برخه د ‪ Pylorus‬څخه شروع کیږی‬
‫د ‪ Superior duodenal flexure‬پوری امتداد لری په ‪ Level‬د لومړی ‪Lumber‬‬
‫‪ vertebrae‬ښی خواته دوه انچی پوری اوږودوالی لری‪.‬‬
‫‪Descending part of Duodenum -‬‬
‫د اثناء عشر دغه برخه دری انچی اوږودوالی لری دغه برخه له ‪Superior duodenal‬‬
‫‪ flexure‬څخه شروع کیږی تر ‪ Inferior duodenal flexure‬پوری امتداد لری‪ .‬د‬
‫لومړی او دوهمی ‪ Lumber‬فقری په ښی خواکی قرار لری‪ .‬او دغه برخه د پریتوان په‬
‫واسطه پوښل شوی ده‪ ،‬د اثناء عشر د دغی برخی داخلی سطحه د خاصو ساختمانونو‬
‫درلودونکی ده چی هغی ته ‪ Papilla‬وایی‪ ،‬او په دوه ډوله ده‪:‬‬
‫‪I: Major duodenal papilla‬‬
‫نوموړی ‪ Papilla‬د ‪ Pylorus‬څخه ‪ 8-10cm‬په فاصله کی د اثناء عشر د دوهمی برخی د‬
‫داخلی سطحی په خلفی انسی قسمت کی قرار لری‪ .‬او د ‪Hepato pancreatic ampulla‬‬
‫فوهه په همدی ‪ Papilla‬کی د اثناء عشر ‪ lumen‬ته خالصیږی‪.‬‬
‫‪II: Minor duodenal papilla‬‬
‫نوموړی ‪ Papilla‬د ‪ 6-8cm‬په فاصله کی د ‪ Pylorus‬څخه قرار لری‪ ،‬او د‬
‫‪ Accessory pancreatic duct‬فوهه په همدی ‪ Papilla‬کی د اثناء عشر ‪Lumen‬‬
‫ته خالصیږی‪.‬‬
‫‪Transvers or Horizontal part of duodenum -‬‬
‫د اثناء عشر ددی برخی اوږودوالی تر ‪ 4inch‬پوری رسیږی دغه برخه د ‪Inferior‬‬
‫‪ duodenal flexure‬څخه شروع کیږی په ‪ Level‬د دریمی او څلورمی ‪ Lumber‬فقری‬
‫باندی د ‪ Abdominal aorta‬باندی ختمیږی‪ ،‬د اثناء عشر دغه برخه هم د پریتوان په‬
‫واسطه پوښل شوی ده‪.‬‬

‫‪Ascending part of duodenum -‬‬
‫د اثناء عشر دغه برخه یو انچ اوږودوالی لری دغه برخه د ‪ Abdominal aorta‬په چپ‬
‫خواکی پورته د دوهمی ‪ Lumber‬فقری تر علوی کنار پوری امتداد لری او په ‪Duodeno‬‬
‫‪ jejunal flexure‬باندی ختمیږی‪.‬‬
‫‪Jejunum and ileum ‬‬
‫دا د وړو کولمو متحرکه برخه ده چی د بطن د خلفی جدار څخه د ‪ Mesentery‬په واسطه‬
‫ځوړنده ده‪ .‬وړی کولمی تقریبآ ‪ 6,7m‬اوږودوالی لری چی له دی څخه ‪ 25cm‬د اثناء عشر‬
‫برخه او باقی ‪ 2/5‬برخه د ‪ jejunum‬او ‪ 3/5‬برخه د ‪ ilium‬په واسطه جوړیږی‪.‬‬
‫‪ Jejunum‬د ‪ Duodenal jejunal flexure‬څخه شروع کیږی او ‪ ileum‬په‬
‫‪ ileocecal junction‬باندی خاتمه پیدا کوی‪.‬‬
‫د ‪ ilium‬او ‪ jejunum‬ترمنځ عمده فرقونه‬
‫لومړی په نامه باندی له پاسه یو عرضانی(افقی) او بله عمودی کرښه رسمو چی ګیډه په‬
‫څلورو برخو ویشل کیږی‪:‬‬
‫‪Right upper quadrant ‬‬
‫‪Right lower quadrant ‬‬
‫‪Left upper quadrant ‬‬
‫‪Left lower quadrant ‬‬
‫فرقونه‪:‬‬
‫‪Ileum‬‬ ‫‪Jejunum‬‬
‫‪Almost right lower‬‬
‫‪Mostly left upper quadrant‬‬ ‫موقیعت‬
‫‪quadrant‬‬
‫‪ Lumen‬یی تنګ او ډک وی‬ ‫‪ Lumen‬یی اکثره خالی او پراخه وی‬ ‫جوف‬
‫جدار یی نازک اوکم وعایی وی‬ ‫جدار یی ذخیم او ډیر وعایی وی‬ ‫جدار‬
‫ویالی یی لنډ نازک او کم وی‬ ‫ویالی یی اوږده‪ ،‬ذخیمه او ډیر وی‬ ‫‪Villi‬‬
‫د شحمو کتالت یی زیات دی‬ ‫د شحمو کتالت یی کم دی‬ ‫‪Mesentery‬‬
‫‪Payer’s‬‬
‫‪ Payer’s paches‬لری‬ ‫‪No payer’s paches‬‬
‫‪paches‬‬
‫‪Anatomic Structure of Small intestine‬‬
‫وړی کولمی د داخل څخه خارج ته د الندی طبقاتو څخه جوړ شوی دی‪:‬‬

Mucosal layer -
Muscular layer -
Serosal layer -
Mesentery
‫ د بطن د وروستی یا شاتنی دیوال سره‬jejunum ‫ او‬ilium ‫د پریتوان یوه ډبله طبقه ده چی‬
:‫ دوه برخی لری‬،‫وصلوی‬
- Free border (Intestinal border)
.‫دغه برخه یا کنار د کوچنی کولمو سره وصل شوی دی‬
- Root of Mesentery
.‫ د شاتنی برخی سره وصل ده‬Abdominal wall ‫دا برخه د‬

‫‪6: Large intestine‬‬

‫غټي کولمی‬
‫غټی کولمی د ‪ ileocecal junction‬څخه تر ‪ Anus‬پوری امتداد لری‪ ،‬تقریبآ ‪ 15m‬طول‬
‫لری‪ .‬په غټو کولمو کی د موادو ذخیره او د مایعاتو او الکتروالیتونو جذب صورت نیسی‪.‬‬
‫‪Deference Between small and large intestine‬‬
‫د غټو او وړو کولمو ترمنځ عمده فرقونه‬
‫‪ -‬د غټو کولمو قطر په نسبت د وړو کولمو زیات دی‬
‫‪ -‬غټی کولمی په نسبت د وړو کولمو پراخه دی‬
‫‪ -‬غټی کولمی ‪ Taunia coli‬لری خو وړی کولمی دغه ساختمانونه نه لری‬
‫غټی کولمی الندی برخو څخه تشکیل شوی دی‪:‬‬

‫‪ Caecum‬‬
‫‪ Caecum‬د غټو کولمو ابتدایی برخه ده چی په ‪ Right iliac fossa‬کی د ‪ileocecal‬‬
‫‪ orifice‬څخه الندی موقیعت لری‪ Caecum ،‬په علوی د ‪ Ascending colon‬سره په‬
‫انسی کی د ‪ ilium‬سره او په خلفی انسی کی د ‪ Appendix‬سره اتصال لری‪.‬‬
‫‪ Caecum‬تقریبآ ‪ 6cm‬جګوالی لری او ‪ 7,5cm‬عرض لری‪.‬‬
‫‪Types of caecum‬‬
‫‪- Conical shape‬‬
‫په ‪ 13%‬اشخاصو کی پیدا کیږی‪ ،‬مخروطی شکل لری او ‪ Appendix‬یی له څوکی منشاء‬
‫‪- Inter mediate shape‬‬
‫په ‪ 90%‬خلکو کی تصادف کوی او د یو ‪ Depression‬په واسطه په دوه مساوی برخو‬
‫‪ Cecal pouches‬ویشل شوی‪ ،‬اپنډکس یی د دواړو خواو ترمنځ ژوروالی څخه منشی‬
‫‪- Ampullary Type‬‬
‫په ‪ 78%‬خلکو کی تصادف کوی په دی ډول کی ښی خوا ‪ Pouch‬واضح او پراخ دی‪ .‬او‬
‫‪ Appendix‬یی له ‪ Postero medial wall‬څخه منشی اخلی‪.‬‬
‫‪ Vermiform Appendix‬‬
‫‪ Appendix‬د ‪ Caecum‬یوه استطاله ده چی په ‪ Right iliac fossa‬کی د‬
‫‪ ileocecal orifice‬څخه ‪ 2cm‬الندی د ‪ Caecum‬د خلفی انسی جدار څخه نشت کوی‪.‬‬
‫‪ Appendix‬تقریبآ ‪ 2-20cm‬پوری طول لری چی متوسط طول یی تقریبآ ‪ 9cm‬دی او قطر‬
‫یی ‪ 5mm‬دی‪.‬‬
‫‪( Types of Appendix due to TIP‬د سیر له نظره د اپنډکس ډولونه)‬
‫‪-‬‬ ‫‪Retrocecal‬‬ ‫واقیعات ‪74%‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Subcecal‬‬ ‫‪1-5%‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Paracecal‬‬ ‫‪2%‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Pelvic‬‬ ‫‪21%‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Preileal‬‬ ‫‪1%‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Postileal‬‬ ‫‪0,5%‬‬
‫‪MC Burney’s Point‬‬

‫که له ‪ Right anterior iliac space‬څخه تر نوم پوری ساحه په دری برخو وویشو‪ ،‬نو‬
‫دوه برخو انسی او یوی برخی وحشی د یوځای کیدلو نقطه د ‪ Appendix‬له قاعدی سره‬
‫سمون خوری او د ‪ MC Burney’s Point‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪ Ascending Colon‬‬
‫دغه برخه چی تقریبآ ‪ 5inch‬یا ‪ 12,5cm‬اوږودوالی لری‪ ،‬چی له ‪ Caecum‬څخه د ځګر‬
‫د ښی لوب تر ‪ Inferior surface‬پوری امتداد لری‪ ،‬په همدغی ځای کی چپ لوری کږیږی‬
‫او یوه زاویه جوړوی چی ‪ Right colic flexure‬یا ‪ Hepatic flexure‬په نوم یادیږی‪،‬‬
‫دغه کولون د پریتوان شاته قرار لری‪.‬‬
‫‪ Transvers Colon‬‬
‫تقریبآ ‪ 50cm‬اوږودوالی لری او له ښی ‪ Colic flexure‬څخه تر چپ ‪Colic flexure‬‬
‫پوری امتداد لری‪ ،‬په حقیقت کی دغه ‪ Colon Transvers‬نه بلکی د ګیډی په جوف کی د‬
‫‪ Transvers mesocolon‬په واسطه ځوړند دی‪.‬‬
‫‪ Descending Colon‬‬
‫دغه کولون ‪ 25cm‬اوږودوالی لری او د ‪ Left colic flexure‬څخه تر ‪Sigmoid‬‬
‫‪ colon‬پوری امتداد لری‪ ،‬دغه برخه معموآل د پریتوان شاته قرار لری‪.‬‬

‫‪ Sigmoid Colon‬‬
‫د کولونو دغه برخه ‪ 37,5cm‬اوږودوالی لری‪ ،‬د ‪ Descending colon‬او ‪Rectum‬‬
‫ترمنځ د حوصلی په جوف کی دپریتوان په داخل کی موقعیت لری‪ .‬او د ‪Sigmoid‬‬
‫‪ mesocolon‬په واسطه ځوړند دی‪.‬‬
‫‪ Rectum and Anal canal‬‬
‫د هضمی قنات الندینی برخه د ‪ Rectum‬او ‪ Anal canal‬په واسطه جوړه شوی ده‪ ،‬د‬
‫ګیډی اضافه مواد دلته راځی ترڅو د ‪ Anus‬له الری خارج شی‪.‬‬
‫‪- Anus: the external opening of anal canal‬‬
‫‪ Rectum‬د ‪ Sigmoid‬او ‪ Anal canal‬ترمنځ قرار لری‪.‬‬
‫‪ Rectum‬د ‪ Retro sigmoid junction‬څخه شروع کیږی د حوصلی په خلفی جدار‬
‫کی د ‪ Anorectal junction‬پوری امتداد لری ‪ Anorectal junction‬د ‪2-3cm‬‬
‫فاصله د ‪ Coccyx‬هډوکی د څوکی په قدامی سفلی قسمت کی قرار لری‪ ،‬د دریمی ‪Sacral‬‬
‫فقری سره برابردی طول یی تقریبآ ‪ 12cm‬دی قطر یی په پورته برخه کی د ‪Sigmoid‬‬
‫‪ colon‬د قطر په شان دی خو په سفلی برخه کی یی قطر لږ پراخه دی او ددی پراخوالی په‬
‫نتیجه کی ‪ Rectal ampulla‬جوړیږی‪.‬‬
‫‪Curvatures‬‬
‫انحنی ګانی لری‪:‬‬
‫ّ‬ ‫‪ Rectum‬پنځه دانی‬
‫خلفی انحنی یی د ‪ Sacral flexure‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫قدامی انحنی یی د ‪ Perineal flexure‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫او دری جنبی یا ‪ Lateral‬انحنی ګانی لری چی عبارت دی له‪:‬‬
‫‪Upper right curvature -‬‬
‫‪Middle left curvature -‬‬
‫‪Lower right curvature -‬‬
‫‪ Anal canal‬‬
‫د غټو کولمو ورستنی برخه ده‪ Anal canal ،‬تقریبآ ‪ 3,8cm‬پوری طول لری او د‬
‫‪ Anorectal junction‬څخه تر ‪ Anus‬پوری امتداد لری‪.‬‬

‫‪Internal part of anal canal‬‬
‫د ‪ Anal canal‬داخلی برخی په دری عمده برخو ویشل شوی دی‪:‬‬
‫‪Upper part -‬‬
‫د ‪ Anal canal‬دغه برخه ‪ 15mm‬اوږودوالی لری او د مخاطی غشاء په واسطه پوښل‬
‫شوی ده‪ .‬په دی برخه کی د ‪ 6‬څخه تر ‪ 10‬پوری د مخاطی غشاء عمودی التواء ګانی وجود‬
‫لری‪.‬‬
‫دغه التواء ګانی د ‪ Anal columns‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د ‪ Anal columns‬سفلی نهایتونه د وړو عرضانی التواګانو په واسطه سره یوځای شوی‬
‫چی دغه عرضانی التواګانو په واسطه سره یوځای شوی چی دغه عرضانی وړی التواګانی د‬
‫‪ Anal valve‬په نوم یادیږی‪ .‬د هر ‪ valve‬په علوی مخاطی عشاء کی کمه اندازه فرورفتګی‬
‫لیدل کیږی چی ‪ Anal sinus‬ورته وایی‪.‬‬
‫د ‪ Anal valve‬له یوځای کیدو څخه په مجموع کی یو خط په الس راځی چی د ‪Anal‬‬
‫‪ canal‬ګردچاپیره قرار لری او د ‪ Pectinate line‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪Meddle part -‬‬
‫د ‪ Anal canal‬دغه برخه هم ‪ 15mm‬اوږودوالی لری دا هم د ‪mucus membrane‬‬
‫په واسطه پوښل شوی ده خو دلته ‪ Anal columns‬وجود نه لری دغه برخه د ‪ Pectin‬یا‬
‫‪ Transitional zone‬په نوم هم یادیږی‪ .‬دغه برخه د الندینی برخی څخه د یو سپین رنګه‬
‫خط په واسطه چی ‪ White line of Hilton‬نومیږی جال شوی ده‪.‬‬
‫‪Lower part -‬‬
‫دغه برخه چی ‪ 8mm‬اوږودوالی لری‪ ،‬د پوستکی په واسطه پوښل شوی ده چی لرونکی د‬
‫‪ Sweat glands‬او ‪ Sebaceous glands‬دی‪.‬‬
‫‪Sphincter of Anal canal‬‬
‫‪ Anal canal‬دوه ‪ Sphincter‬لری چی عبارت دی له‪:‬‬
‫‪Internal anal Sphincter -‬‬
‫یو خود کاره غیری ارادی ‪ Sphincter‬دی او د ‪ Circular muscle‬د ضخامت په اساس‬
‫په کولمو کی منځ ته راځی او د ‪ Anal canal‬پورتنۍ ‪ 30mm‬برخه احاطه کوی یعنی د‬
‫‪ Anorectal junction‬څخه تر ‪ white line of Hilton‬پوری امتداد لری‪.‬‬

‫‪External Anal sphincter -‬‬
‫یو ارادی ‪ Sphincter‬دی او د مخططو عضلی الیافو څخه جوړ شوی دی چی ټول ‪Anal‬‬
‫‪ canal‬یی احاطه کړی دی‪ ،‬دغه ‪ Sphincter‬دری برخی لری‪:‬‬
‫‪I: Subcutaneous Part‬‬
‫د ‪ Internal sphincter‬څخه الندی واقع ده او د ‪ Anal canal‬الندینی برخه احاطه‬
‫کوی‪.‬‬
‫‪II: Superficial Part‬‬
‫بیضوی شکل لری چی په خلف کی د ‪ Coccyx‬هډوکی له ‪ Apex‬سره د‬
‫‪ Anococcygeal body‬په واسطه او په قدام کی د ‪ Perineal body‬سره نښتی ده‪.‬‬
‫‪III: Deep Part‬‬
‫دا پورتنی برخه احاطه کوی او دا هم د هډوکو سره تماس نه لری‪.‬‬
‫‪Defecation‬‬
‫‪Hemorrhoids‬‬
‫د ‪ Anal canal‬او ‪ Rectum‬وریدی تخلیه د الندی رګونو په واسطه صورت نیسی‪.‬‬
‫‪- Internal rectal venous plexus‬‬
‫‪- External rectal venous plexus‬‬
‫‪- Anal vein‬‬
‫که د مقعد ساحه له ساعته سره مقایسه کړو نو د ‪ 7,8‬او ‪ 11‬بجو په برخو کی د رګونه په‬
‫نارمل ډول پراخه او لږ پړسیدلی وی‪ .‬کله چی د هر علت له کبله د پورته دریو رګونو تخلیه‬
‫صورت ونه نیسی‪ ،‬نو په دغو ساحو کی د پړسوب د زیاتوالی سبب کیږی چی دا حالت د‬
‫بواسیرو یا ‪ Hemorrhoids‬په نوم یادیږی چی اکثره وخت یی اسباب په الندی ډول وی‪:‬‬
‫‪ Constipation‬قبضیت‬ ‫‪-‬‬
‫د بطن د فشار پورته والی‬ ‫‪-‬‬
‫د اودس د ماتولو په وخت کی ډیر زور وهل‬ ‫‪-‬‬
‫د پښو په سر ډیر کیناستل‬ ‫‪-‬‬
‫اوبه کمی استعمالول‪ -‬غیری فایبری غذا او نور‪.‬‬ ‫‪-‬‬

:‫بواسیر په دوه ډوله دی‬
- External Hemorrhoids
- Internal Hemorrhoids


‫‪7: Liver‬‬
‫ځیګر‬
‫ځیګر د بدن غټه افرازوی غده ده چی له ‪ Right hypochondrium‬څخه علوی او چپ‬
‫خواته تر ‪ Left hypochondrium‬پوری امتداد لری‪ .‬ځیګر ټول ‪Right‬‬
‫‪ hypochondrium‬د ‪ Epigastrium‬پورتنی برخه او په کمه اندازه ‪Left‬‬
‫‪ hypochondrium‬علوی انسی برخه نیولی ده‪ .‬رنګ یی نصواری دی وزن یی په نارینه‬
‫وو کی تقریبآ ‪ 1600gr‬او په ښځو کی تقریبآ ‪ 1300gr‬ته رسیږی ځکر د ‪ Ribs‬او‬
‫‪ Costal cartilage‬په واسطه پوښل شوی دی‪.‬‬
‫‪External feature‬‬
‫د ځیګر خارجی شکل‬
‫ځیکر د فانی په شان شکل لری خو د مخی څخه د مثلث په شان ښکاری‪ ،‬ځیګر پنځه سطحی‬
‫لری‪:‬‬
‫‪Ant, Post, Sup, Inf, and Right‬‬
‫په دی سطحو کی یواځی ‪ Inferior‬سطحه واضحه ده ځکه چی سفلی ‪Inferior border‬‬
‫یی ښه واضح او متبارز دی‪ .‬او نوری سطحی د یو بل په ادامه قرار لری‪.‬‬
‫‪One prominent Border‬‬
‫سفلی کنار یی قدام خواته ښه تیره دی چی قدامی سطحه له سفلی سطحی څخه جال کوی‪،‬‬
‫نوموړی کنار په وحشی کی پڅ معلومیږی چی ښی سطحه له سفلی سطحی څخه جال کوی‪.‬‬
‫د سفلی کنار په قدام کی دوه ‪ Notches‬دی چی عبارت دی له‪:‬‬
‫‪Notch of ligament teres -‬‬
‫‪Cystic notch for the fundus of the gallbladder -‬‬
‫‪Lobes of Liver‬‬
‫ځیګر په قدام او علوی کی د ‪ Falciform ligament‬په واسطه په سفلی کی د‬
‫‪ Ligament teres‬د ‪ Fissure‬په واسطه اوپه خلفی کی د ‪ Ligament venosum‬د‬
‫‪ Fissure‬په واسطه په دوه ‪ Lobes‬ویشل شوی چی یو یی ښی لوب او بل یی چپ لوب‬
‫دی‪.‬‬

‫‪The Right lobe‬‬
‫ښی لوب په نسبت د چپ لوب ډیر غټ او د ځیګر ‪ 5/6‬برخه جوړوی دغه لوب په دوه نورو‬
‫لوبونو ویشل شوی دی‪:‬‬
‫‪Caudate lobe -‬‬
‫دغه لوب د ځیګر په خلفی سطحه کی موقعیت لری‪.‬‬
‫‪The Quadrate lobe -‬‬
‫د ځیګر په سفلی سطحه کی موقیعت لری او مستطیلی شکل لری‪ .‬دغه دواړه لوبونه د‬
‫‪ Porta hepatis‬په واسطه سره بیل شوی دی‪.‬‬
‫‪The Left Lobe‬‬
‫دغه لوب د ځیګر ‪ 1/6‬برخه جوړوی‪.‬‬
‫د ‪ Porta hepatis‬له الری ‪ Hepatic artery ،Portal vein‬او ‪Hepatic duct‬‬
‫ځیګر یا ‪ Liver‬ته ننوځی‪.‬‬
‫‪Ligaments of the liver‬‬
‫‪- Falciform Ligament‬‬
‫دغه ‪ Ligament‬د ځیګر قدامی علوی سطحه د بطن د قدامی جدار او د حجاب حاجز الندی‬
‫سطحی سره مرتبط کوی‪.‬‬
‫‪- Left triangular Ligament‬‬
‫د ځیګر د چپ لوب علوی سطحه د حجاب حاجز سره مرتبط کوی( وصلیږی)‬
‫‪- Right triangular Ligament‬‬
‫د ښی لوب د خلفی سطحی وحشی قسمت له ‪ Diaphragm‬سره وصلیږی‪.‬‬
‫‪- Coronary Ligament‬‬
‫دغه ‪ Ligament‬چی دوه پوښه لری(علوی او سفلی) د ځیګر ‪ Bare area‬پوښوی‪ ،‬دغه‬
‫‪ Ligament‬ځیګر ته استناد ورکړی دی‪.‬‬

‫‪Function of the liver‬‬
‫ځیګر تقریبآ تر ‪ 500‬پوری حیاتی دندی په غاړه لری خو عمده یی په الندی ډول دی‪:‬‬
‫‪- Metabolic Function‬‬
‫ځیګر د کاربوهایدریتونو‪ ،‬پروټین او شحم په استقالب کی رول لری‪.‬‬
‫‪- Synthetic Function‬‬

‫ځیګر د ‪ Bile‬او د ‪ Prothrombin‬په جوړیدو کی رول لری‪.‬‬
‫‪- Excretory Function‬‬
‫ځیګر د دواګانو توکسینی موادو‪ Cholesterol،‬او ‪ Bile pigments‬په اطراح کی رول‬
‫لری‪.‬‬
‫‪- Protective Function‬‬
‫ځیکر د ‪ Anti-body Formation ، Destruction،Phagocytosis‬او اطراح په‬
‫واسطه وجود د مضره موادو له ضرر څخه محافظه کوی‪.‬‬
‫‪- Storage Function‬‬
‫ځیګر د ګلوکوز (ګالیکوجن په شکل) اوسپنی‪ ،‬شحم‪ A ،‬او ‪ D‬ویټامینونه او د وینی د خیروی‬
‫وظیفه په غاړه لری‪.‬‬


‫‪Extra Hepatic Biliary Apparatus‬‬
‫صفراوی جهاز‬
‫صفراوی جهاز هغه صفرا چی په ځیګر کی جوړیږی هغه جمع کیږی او ‪ Gallbladder‬ته د‬
‫ذخیره کیدو په خاطر نقلوی یا انتقالوی او له ‪ Gallbladder‬څخه د ضرورت په وخت کی‬
‫نوموړی صفرا د ‪ Duodenum‬په دوهمه برخه کی توییږی‪ ،‬نوموړی جهاز د الندی‬
‫ساختمانونو څخه تشکیل شوی دی‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Right and left hepatic duct‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Common hepatic duct‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Gallbladder‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Cystic duct‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Bile duct‬‬
‫‪8: Gallbladder‬‬
‫کیسه صفرا‬
‫کیسه صفرا چی د صفرا د ذخیره کیدو ځای دی د ناک شکل لری‪ ،‬چی د ځیګر د ښی لوب په‬
‫سفلی سطحه کی قرار لری د ‪ Porta hepatis‬د ښی نهایت څخه د ځیکر د سفلی کنار پوری‬
‫امتداد لری‪ .‬صفراوی کڅوړی د ‪ 7-10cm‬پوری اوږودوالی لری‪ 3cm .‬عرض یا پراخوالی‬
‫لری او د ‪ 30-50cc‬پوری ظرفیت لری‪.‬‬
‫دری برخی لری‪:‬‬
‫‪Fundus -‬‬
‫‪Body -‬‬
‫‪Neck -‬‬
‫د ‪ Bile duct‬برخی‪:‬‬
‫‪Supra duodenal part‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Retro duodenal part‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Infra duodenal part‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Intra duodenal part‬‬ ‫‪-‬‬

Sphincters related to bile duct and pancreatic duct
‫ سره یوځای شی‬Pancreatic duct ‫ په اخری برخه کی مخکی له دی چی د‬Bile duct ‫د‬
‫ جوړوی او دغه‬Sphincter ‫ د کړیو په واسطه احاطه کیږی چی‬Smooth muscle ‫د‬
.‫ په نوم یادیږی‬Sphincter choledochus ‫ د‬Sphincter
Choledochus Sphincter
Hepato ‫ په وروستی برخه کی د‬Common bile duct ‫ د‬Sphincter ‫دا‬
Pancreatic ‫ د‬Sphincter ‫ یو بل‬.‫ دپاسه موقیعت لری‬pancreatic Junction
‫ په نوم‬Sphincter pancreatic us ‫ په اخیری برخه کی وجود لری چی د‬duct
‫ ساحه احاطو کوی د‬Hepato pancreatic ampulla ‫ د‬Sphincter ‫ دریم‬،‫یادیږی‬
.‫ په نوم یادیږی‬Ampulla Sphincter
‫ ویل کیده مګر‬Sphincter oddi ‫د پورته دری واړه سپینکټرو مجموعی ته به یی پخوا‬
.‫ په نوم یادیږی‬Sphincter oddi ‫ د‬Ampulla sphincter ‫اوس یواځی‬
‫دصفراوی کڅوړو دندی‬
‫ ذخیره کول‬Bile ‫ د‬-
‫ د اوبو جذبول‬-
‫ غلیظول‬Bile ‫ د‬-
‫ په صفراوی سیستم کی‬-
‫د فشار تنظیم‬
‫ په کمه اندازه صفراوی مالګی‬-
‫او کولسترول جذبول‬


‫‪9: Pancreas‬‬
‫پانکراس‬
‫دغه غده یو ‪ Mix‬غده ده چی هم د ‪ Endocrine‬او هم د ‪ Exocrine‬برخی لری‪.‬‬
‫پانکراس د بطن په خلفی جدار کی په عرضانی ډول د اول او دوهم ‪ Lumber‬فقراتو په برابر‬
‫د معدی شاته د اثناء عشر څخه تر توري یا ‪ Spleen‬پوری امتداد لری‪.‬‬
‫د ‪ J‬د توری په شان شکل لری‪ .‬اوږودوالی یی د ‪ 15-20cm‬پوری دی‪،‬عرض یی ‪2,5-‬‬
‫‪ 3,8cm‬پوری دی‪ ،‬ضخامت یی ‪ 1,2-1,8cm‬ته رسیږی او تقریبآ ‪ 90gr‬وزن لری‪.‬‬
‫د اناټومی له نظره پانکراس د ښی لوری څخه چپ لوری ته په څلورو برخو ویشل شوی دی‪:‬‬
‫‪Head‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Body‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Neck‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Tail‬‬ ‫‪-‬‬
‫خو د فزیولوژی له نظره پانکراس دوه برخی لری‪:‬‬
‫‪Endocrine‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Exocrine‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Head of pancreas‬‬
‫د ‪ Head‬برخه یی اوږده او پلنه ده چی د پانکراس ښی نهایت او د اثناء عشر په انحنا کی‬
‫موقیعت لری‪ .‬دری کنارونه یا ‪ Borders‬لری‪:‬‬
‫‪Superior -‬‬
‫‪Inferior -‬‬
‫‪Right lateral -‬‬
‫او دوه سطحی یا ‪ Surfaces‬لری‪:‬‬
‫‪And having a process projecting from lower and part of the head‬‬
‫‪left known as uncinate process.‬‬

Neck of Pancreas
‫ د دوه سطحو قدامی او‬،‫ اوږودوالی لری‬2cm ‫ ترمنځ موقعیت لری او‬Body ‫ او‬Head ‫د‬
.‫خلفی درلودونکی دی‬
Body of pancreas
‫ دری کنارونه یا‬،‫ پوری اوږودوالی لری‬Tail ‫ څخه‬Neck ‫د پانکراس اوږده برخه ده چی له‬
:‫ لری‬Borders
Anterior -
Superior -
Inferior -
:‫دری سطحی لری‬
Anterior -
Posterior -
Inferior -
Tail of pancreas
.‫د پانکراس تنګه برخه ده چی چپ نهایت یی جوړوی‬
Ducts of pancreas
- Main pancreatic duct of Wirsung
Bile ‫ د پانکراس له لکۍ څخه شروع کیږی او بالخره د‬Main pancreatic duct
Duct ‫ ددی‬.‫ جوړوی‬Hepato pancreatic ampulla ‫ سره یوځای کیږی او‬duct
.‫ پوری دی‬8-10cm ‫ او اوږودوالی یی‬3mm ‫قطر‬
- Accessory Pancreatic Duct or Santorini
‫ په دوهمه برخه کی‬Duodenum ‫د پانکراس د سر برخی څخه شروع او بالخره د‬


Function of Pancreas
‫ انسولین‬:‫ پانکراس د اندوکراین برخه هورمونونه افرازوی لکه‬-
:‫ د پانکراس اګزوکراینی برخه هضمی انزایمونه ترشح کوی لکه‬-
I: Trypsin – Break down protein
II: Amylase - Break down starch and glycogen into
disaccharide
III: Lipase – Break down lipid into fatty acids or glycerol

‫‪10: Spleen‬‬
‫توري‬
‫‪ Spleen‬په زیاته اندازه په ‪ Left hypchordium‬او لږ څه په ‪ Epigastrium‬کی‬
‫موقیعت لری په ‪ Level‬د ‪ 11‬او ‪ 9‬پښتی‪ .‬د فانی یا ‪ Wedge‬په شان شکل لری خو‬
‫ځینی‬
‫وختونه بیا څلور ضلعی شکل لری‪.‬‬
‫ضخامت یی ‪ ،2,5cm‬اوږودوالی یی ‪ ،12,5cm‬عرض یی ‪ 7,5cm‬او وزن یی‬
‫‪ 7ownce‬یا‬
‫‪ 212gr‬دی‪.‬‬
‫تور بانجانی شکل لری‪.‬‬
‫‪External Features of Spleen‬‬
‫دوه نهایتونه لری‪:‬‬
‫دری کنارونه یا ‪ Borders‬لری‪:‬‬
‫‪Inferior -‬‬
‫‪Intermediate -‬‬
‫او دوه سطحی لری‪:‬‬
‫‪Diaphragmatic surface -‬‬
‫دغه سطحه محدبه ده او همواره ده‪.‬‬
‫‪Visceral surface -‬‬
‫دغه سطحه مقعره او غیری منظمه ده او الندی فرورفتګی ‪ Impressions‬لری‪:‬‬
‫‪Gastric Impression -‬‬
‫دغه فرورفتګی د معدی د ‪ Fundus‬په اثر منځ ته راغلی او د علوی کنار او‬
‫‪ Intermediate‬کنار ترمنځ موقیعت لری‪.‬‬
‫‪Renal Impression -‬‬
‫د چپ پښتورګی په اثر منځ ته راځی او د سفلی او وسطی کنارونو ترمنځ واقع ده‪.‬‬

Colic Impression -
.‫ پوری مربوط ده‬Splenic flexure ‫دغه فرورفتګی د کولون د‬
Pancreatic Impression -
Colic ‫ او‬Hilus ‫دا یوه یی د پانکراس د لکۍ پوری مربوط ده چی د توری د‬
.‫ ترمنځ قرار لری‬impression
Function of Spleen
- Phagocytosis
- Immune Response
- Haemopiosis
- Storage of RBC

th
9 chapter
Respiratory
System

‫‪229‬‬
‫‪Respiratory system‬‬
‫تنفسی سیستم‬
‫تنفسی سیستم د الندی اعضاوو څخه جوړ شوی دی‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Nose‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Pharynx‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Larynx‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Trachea‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Bronchi‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Lungs- Alveoli‬‬
‫دغه سیستم په دوو برخو ویشل شوی دی‪:‬‬
‫‪Conducting Portion -‬‬
‫‪Respiratory Portion -‬‬
‫‪Conducting Portion‬‬
‫انتقالی برخه‬
‫په دی برخه کی یواځی د هوا انتقال صورت نیسی‪ .‬او دوه مهمی دندی اجراء کوی‪:‬‬
‫‪ -‬سږو ته د هوا د داخلیدو لپاره یوه خالصه الره ده‪.‬‬
‫‪ -‬د هوا برابرول چی الندی شیان پکی شامل دی‪:‬‬
‫د هوا صافوالی او پاکوالی‬
‫د هوا مرطوبه کول‬
‫د هوا معتدل والی‬
‫په دی برخه کی الندی غړی شامل دی‪:‬‬
‫‪Nose‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Nasopharynx‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Larynx‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Trachea‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪230‬‬
‫‪Bronchi -‬‬
‫‪Terminal Bronchiole -‬‬
‫‪Lungs -‬‬
‫‪Respiratory Portion‬‬
‫تنفسی برخه‬
‫د تنفسی سیستم هغه برخه ده چیرته چی د هوا تبادله صورت نیسی او د الندی غړو څخه جوړه‬
‫شوی‪.‬‬
‫‪Respiratory Bronchiole‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Alveolar duct‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Alveolar sac‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Alveoli‬‬ ‫‪-‬‬
‫په ځینو کتابونو کی ‪ Alveolar atrium‬هم ددی یوه بله برخه یادوی‪.‬‬
‫‪Nose‬‬
‫پوزه‬
‫پوزه د هرم شکل ‪ Pyramidal shape‬لری‪ ،‬موقعیت یی د مخ په قدام کی د ‪ Medline‬په‬
‫امتداد دی‪ .‬د پوزی چوکاټ په علوی کی د ‪Nasal ،Frontal process of maxilla‬‬
‫‪ bone‬او ‪ Nasal process of frontal bone‬په واسطه او په سفلی کی نوموړی چوکاټ‬
‫د ‪( Nasal cartilage‬علوی او سفلی) او ‪ Septal cartilage‬په واسطه جوړ شوی دی‪.‬‬
‫د جوړښت له نظره پوزه له دوه برخو څخه جوړ شوی ده‪:‬‬
‫‪ External nose ‬خارجی برخه‬

‫دغه برخه په علوی برخه کی له تندی سره ارتباط لری خو سفلی برخه یی ازاده ده چی د‬
‫‪ Naris‬یا ‪ Nostril‬په نوم دوه سوری لری‪ ،‬ښی او چپ‪ .‬دغه سوری په وحشی برخه کی د‬
‫‪ Ala nasi‬او په انسی کی د ‪ Septal nasi‬په واسطه احاطه شوی دی‪.‬‬
231
Respiratory system
Internal nose (Nasal cavity) 
‫ دغه دواړه‬،‫ په واسطه په ښی او چپ لوری ویشل شوی ده‬Nasal septum ‫دغه برخه د‬
‫ په واسطه خالصیږی او په خلف کی د‬Nostrils ‫لوری په قدام کی مخ ته د‬
.‫ ته خالصیږی‬Nasal aperture‫ په ذریعه‬Nasopharynx
‫دا دواړه خواوی یوشان جوړښت لری نو یواځی یوه برخه تری مطالعه کوو‬
:‫په هره یوه برخه کی الندی جوړښتونه موجود دی‬
Roof -
‫ څخه جوړ‬Nasal part of frontal bone ‫ او‬Nasal bone ‫د پوزی چت په قدام کی د‬
‫ څخه جوړ شوی‬Cribriform palate of ethmoid bone ‫ کی د‬Middle ‫ په‬.‫شوی دی‬
.‫دی‬
.‫ څخه جوړ شوی دی‬Body of sphenoid bone ‫او په خلف کی د‬
Floor -
‫ او په خلف کی‬.‫ څخه جوړ شوی دی‬Palatine process of maxilla bone ‫په قدام کی د‬
.‫ څخه جوړ شوی دی‬Horizontal palate of palatine bone ‫د‬
Medial wall (Nasal septum) -
‫ کی د‬Posteroinferoir ،Vertical palate of ethmoid bone ‫ کی د‬Superior ‫په‬
.‫ څخه ترکیب شوی دی‬Septal cartilage ‫ کی د‬Anteroinferior ‫ او په‬Vomer bone
Lateral wall -
:‫د پوزی دغه برخه د دری شیانو څخه ترکیب شوی ده‬
I: Conchae
‫ او په دری‬.‫هډوکینی متبارزی برخی دی چی د مخاطی غشاء په واسطه پوښل شوی دی‬
:‫ډوله دی‬
Superior conchae
Middle conchae
Inferior conchae

232
Respiratory system
II: Meatus
‫ په نوم یادیږی ددی تعداد هم‬Meatus ‫ الندی یو ژوروالی شته چی د‬Conchae ‫د هری‬
:‫دری دانی دی‬
Superior nasal meatus

Posterior ethmoidal air sinus ‫ څخه الندی واقع ده او د‬Sup nasal conchae ‫د‬
.‫افرازات ورته راځی‬
Middle Meatus
Bulla ‫په دی برخه کی یو دایروی یا بیضوی شکله جوړښت وجود لری چی د‬
،‫ افرازات ورته راځی‬Middle ethmoidal air sinus ‫ په نوم یادیږی او د‬ethmoidalis
Hiatus ‫ددی جوړښت څخه الندی یو درز وجود لری چی نیمه هالل ماننده شکل لری او د‬
:‫ په نوم یادیږی او په مجموع کی ورته د الندی برخو افرازات راځی‬semilunaris
- Anterior Ethmoidal air sinus
- Frontal air sinus
- Maxillary air sinus
Inferior Nasal meatus

‫ ترمنځ یو مثلثی ډوله جوړښت دی چی د‬Roof ‫ او د پوزی د‬Inf nasal conchae ‫د‬
.‫ افرازات ورته راځی‬Sphenoidal air sinus
Vestibule
Nasal cavity superior to the nares. Or it Is the anterior dilated part of
the nasal cavity. The vestibule is lined by skin continuous with that on
the exterior of the nose, hair and sebaceous glands are present.
:‫ وجود لری‬Mucous membrane ‫د پوزی په جوف کی دوه ډوله‬
- Respiratory Mucosa
‫ او د پوزی د جوف هغه‬Vestibule ‫دغه مخاطی غشاء د پوزی د جوف ټوله برخه بغیر د‬
.‫ په واسطه پوښل شوی وی پوښوی‬olfactory mucosa membrane ‫برخه کومه چی د‬

‫‪233‬‬
‫‪- Olfactory mucosa‬‬
‫دغه مخاطی عشاء د پوزی په جوف کی الندی ساختمانونه پوښوی‪.‬‬
‫‪Superior nasal conchae‬‬
‫‪Shinoethmoidal Recess‬‬
‫‪III: Sinuses‬‬
‫دا یوه خالیګاه یا ‪ Cavity‬ده کومه چی د هډوکو او د نورو انساجو ترمنځ وی‪.‬‬
‫‪Para nasal sinus‬‬

‫عبارت د یوتعداد خالیګاوو څخه دی چی د پوزی د جوف ګردچاپیره په‬
‫‪ Ethmoidal ،Frontal ،Sphenoid‬او ‪ Maxilla‬هډوکی کی موقیعت لری دغه خالیګاوی‬
‫په الندی ډول دی‪:‬‬
‫‪Frontal sinus -‬‬
‫تعداد یی دوه دانی دی په ‪ Frontal‬هډوکی کی موقعیت لری‪ ،‬دغه دواړه ‪ Sinus‬د ‪Frontal‬‬
‫هډوکی څخه عمودی شروع کیږی تر ‪ Orbital palate‬پوری‪ .‬او دا دوه ‪ Sinuses‬د یو‬
‫‪ Thin bony layer‬په واسطه یو له بله جال کیږی‪ ،‬جګوالی یی ‪ 3,2cm‬دی او پراخوالی‬
‫یی ‪ 2,6cm‬دی او تخلیه ‪ Middle nasal meatus‬کی صورت نیسی‪.‬‬
‫‪Maxillary sinus -‬‬
‫په ټولو ساینسونو کی تر ټولو غټ ساینس دی نوموړی جوفونه د ‪ Maxilla‬هډوکی په‬
‫جسم کی موقعیت لری د هرم شکل لری‪ Base .‬یا قاعده یی د پوزی د وحشی جدار ته یعنی‬
‫د اول او دوهم ‪ Pre molar‬غاښونو او دریم ‪ Molar‬غاښ ریښی او کله کله د ‪Canine‬‬
‫غاښ ریښه ورپوری مربوطه ده‪.‬‬
‫اوږودوالی یی ‪ 3,5cm‬او پراخوالی یی ‪ 2,5-3cm‬پوری دی‪ .‬او تخلیه یی د ‪Middle‬‬
‫)‪ nasal meatus (Hiatus semilunaris‬کی صورت نیسی‪.‬‬
‫‪Sphenoidal sinus -‬‬
‫دغه ساینس د ‪ Sphenoid‬هډوکی په جسم کی موقعیت لری د ‪ Sellaturcica‬څخه الندی‬
‫موقعیت لری دا هم جوړه ساینسونه دی او د ‪ Thin bony layer‬په واسطه یو له بله جال‬
‫شوی دی‪ .‬تخلیه یی د پوزی د جوف په ‪ Sphenoethmoidal recess‬کی صورت نیسی‪.‬‬
‫‪234‬‬
‫‪Ethmoidal sinus -‬‬
‫دغه خالیګاوی د ‪ Ethmoid‬هډوکی کی موقیعت لری‪ ،‬نوموړی خالوی د مربوطه ‪ Orbit‬له‬
‫جوف څخه د یوی نازکی هډوکینی پردی په واسطه جدا شوی دی‪ .‬دغه خالوی په دریو‬
‫‪Anterior , Middle or Posterior‬‬ ‫ګروپونو ویشل شوی دی‪:‬‬
‫د قدامی او وسطی تخلیه یی په ‪ Middle nasal meatus‬کی صورت نیسی او د خلفی‬
‫تخلیه یی په ‪ Superior nasal meatus‬کی صورت نیسی‪.‬‬
‫‪Function of Sinus‬‬
‫د سر وزن کموی‬ ‫‪-‬‬
‫د اواز شدت زیاتوی‬ ‫‪-‬‬
‫د ضربی په جذب کی رول لری‪ ،‬او نه یی پریږدی چی نورو انساجو ته داخل شی‬ ‫‪-‬‬
‫‪Possibly help control immune system‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪235‬‬
‫‪Larynx‬‬
‫خنجره‬
‫د تنفسی سیستم د اعضاو له جملی څخه یوه عضوه ده چی د اواز د تولید وظیفه هم په‬
‫غاړه لری‪ ،‬خنجره د متوسط خط په سر د ژبی د قاعدی څخه شروع د ‪ Hyoid‬هډوکی‬
‫پوری‪ ،‬د څلورمی‪ ،‬پنځمی او شپږمی ‪ Cervical‬فقرو په قدام کی قرار لری‪ .‬جګوالی یی په‬
‫نارینه وو کی ‪ 44mm‬او عرضانی قطر یی ‪ 43mm‬دی‪ ،‬او په ښځو کی یی جګوالی‬
‫‪ 36mm‬او عرضانی قطر یی ‪ 41mm‬دی‪ .‬جوړښت یی د نهه عدده عضروفونو‪،‬‬
‫‪ Membrane‬او ‪ Ligaments‬څخه ترکیب شوی دی‪ .‬عضروفونه یی نهه دانی او په دوو‬
‫ګروپونو ویشل شوی دی‪:‬‬
‫‪Un paired or single cartilage‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Thyroid cartilage‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Cricoid cartilage‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Epiglottis cartilage‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Paired cartilage‬‬ ‫‪‬‬
‫‪Arytenoid cartilage‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Cuneiform cartilage‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Corniculate cartilage‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪236‬‬
‫‪Un paired or single cartilage‬‬
‫‪Thyroid cartilage -‬‬
‫د خنجری تر ټولو غټ عضروف دی‪ ،‬دغه عضروف په حقیقت کی له دوه صفحو څخه چی د‬
‫‪ Quadrilateral lamina‬په نوم یادیږی تشکیل شوی دی‪ .‬دغه دواړه صفحی چی په‬
‫‪ Medline‬کی سره یوځای کیږی د ‪ V‬زاویه جوړوی چی د ‪ Adams apple‬په نوم یادیږی په‬
‫خلف کی دواړه صفحی سره جدا کیږی او د ښکرونو په شان جوړښتونه جوړوی چی دوه یی د‬
‫‪ Superior cornu‬او دوه یی د ‪ Inferior cornu‬په نوم یادیږی‪ .‬په خارجی سطحه کی ددی‬
‫صفحو یو ‪ Oblique line‬دی کوم چی د عضالتو سره اړیکه لری‪.‬‬
‫‪Cricoid cartilage -‬‬
‫د ‪ Thyroid cartilage‬څخه الندی موقیعت لری‪ ،‬قدامی برخه یی نرۍ او ‪ Cricoid arch‬یا‬
‫قوس په نوم یادیږی‪ .‬خو خلفی برخه یی د صفحی په شکل ده چی ‪ Cricoid lamina‬ورته‬
‫وایی‪ .‬دغه دواړه برخی یی په اړخونو کی سره یوځای کیږی او مفصلی سطحی جوړوی چی‬
‫ورته ‪ Thyroid articular surface‬وایی‪ .‬ددی غضروف علوی څنډو په قدام کی‬
‫‪ Cricothyroid ligament‬په واسطه د تایراید عضروف د سفلی کنار یا ‪ Trachea‬سره‬
‫ارتباط لری‪.‬‬
‫‪Epiglottis cartilage -‬‬
‫د کاشوغی په شان شکل لری‪ ،‬چی د ژبی د قاعدی شاته قرار لری‪ ،‬د ‪ Larynx‬لومړنی برخه‬
‫ده‪ .‬ددی عضروف علوی نهایت یوه اندازه عریض او ازاد دی‪ ،‬چی د ‪ Hyoid‬هډوکی او د ژبی‬
‫شاته پورته امتداد لری‪ .‬د ‪ Hyoid bone‬د موقیعت له نظره پر دوو برخو ویشل کیږی‬
‫‪Supra hyoidal portion‬‬
‫‪Infra hyoidal portion‬‬
‫داخلی سطحه یی د ‪ Mucus membrane‬په واسطه پوښل شوی ده‪.‬‬
‫‪Paired cartilage ‬‬

‫‪Arytenoid cartilage -‬‬
‫دغه عضروف د هرم شکل لری د خنجری په خلفی برخه کی د ‪ Cricoid lamina‬له پاسه‬
‫موقیعت لری‪ ،‬لرونکی د ‪ Base‬او ‪ Apex‬دی‪ .‬قاعده یی د ‪ Cricoid lamina‬سره وصلیږی‪،‬‬
‫او دوه ‪ Process‬لری‪:‬‬
237
Respiratory system
Medially Process
Vocal ligament ‫ په دی باندی‬،‫ هم ورته وایی‬Vocal process ‫په انسی کی قرار لری او‬
.‫ارتکاز کوی‬
Lateral Process
Post ‫ په نوم یادیږی او‬Muscular process ‫په وحشی کی موقیعت لری چی د‬
.‫ ورباندی ارتکاز کوی‬Lat cricoarythenoid muscle ‫ او‬cricoarythenoid muscle
Corniculate cartilage -
‫ سره مفصل کیږی او‬Arytenoid cartilage ‫ چی د‬،‫ددی عضروفونو تعداد هم دوه دانی دی‬
Conical in shape ،‫ سره تماس لری‬Aryepiglottic fold ‫هم دا عضروفونه د‬
Cuneiform cartilage -
‫ په شان شکل لری واړه عضروفونه دی او د‬Rod ‫دا هم دوه عدده عضروفونه دی چی د‬
.‫ په امتداد واقع دی او هغه تقویه کوی‬Aryepiglottic fold
Joints of Larynx
- Cricothyroid joint
:‫ مفصل له جملی څخه دی اومفصلی سطحی یی عبارت دی له‬Synovial ‫دغه مفصل د‬
I: Thyroid articulation surface of cricoid
II: Inferior cornu of thyroid
- Cricoarytenoid joint
:‫ مفصلونو له جملی څخه دی او مفصلی سطحی یی عبارت دی له‬Synovial ‫دغه مفصل هم د‬
I: Superior border of cricoid lamina
II: Base of arytenoid
Cavity of Larynx
Mucosa ‫ په داخل کی د‬.‫ پوری‬outlet ‫ څخه شروع کیږی تر‬Inlet ‫ د‬Cavity ‫دغه‬
‫ او سفلی یی د‬Vestibular fold ‫ وجود لری چی علوی یی د‬Folds ‫ دوه‬membrane

238
Respiratory system
‫ د موجودیت په اساس د‬Vocal fold ‫ او‬Vestibular fold ‫ د‬.‫ په نوم یادیږی‬Vocal fold
:‫خنجری جوف په دری برخو ویشل شوی دی‬
Upper part or Vestibular part -
.‫ څخه دپاسه واقع ده‬Vestibular fold ‫کوم چی د‬
Lower part or Laryngeal part -
.‫ څخه الندی واقع ده‬Vocal cord ‫کوم چی د‬
Middle part or sinus of the larynx -
.‫ په منځ کی واقع ده‬Folds ‫کوم چی ددی دواړو‬
Laryngeal ligaments and membrane

 Thyrohyoid membrane
‫ څنډی سره‬Superior ‫ په‬Thyroid cartilage ‫ د‬Hyoid Bone ‫ د‬Membrane ‫نوموړی‬
.‫ارتباط لری‬
 Hyeopiglottic ligament
.‫ سره ارتباط لری‬hyoid bone ‫ نهایت له‬Inferior ‫ عضروف د‬Epiglot ‫ د‬Ligament ‫دغه‬
 Cricotracheal ligament
.‫ د اولی کړی سره وصلوی‬Trachea ‫ سفلی څنډه د‬Cricoid cartilage ‫ د‬Ligament ‫دغه‬

239
Respiratory system
 Fibroelastic membrane of the Larynx
‫ دغه غشاء د خنجری د جوف‬،‫ په خارجی طبقه کی قرار لری‬Mucosa ‫ د‬Membrane ‫دغه‬
Sinus ‫ کومه برخه چی د غشاء د‬.‫ په واسطه قطع شوی‬Sinus ‫په دواړه خواو کی د خنجری د‬
‫ او کومه برخه چی الندی واقع‬.‫ په نوم یادیږی‬Quadrate elasticus ‫څخه پورته قرار لری د‬
.‫ په نوم یادیږی‬Conus elasticus ‫ده د‬

240
Respiratory system
Vocal cord or vocal fold
In male= Thick and Long
In female= Thin and Short
Trachea
‫شزن‬
16 ‫ د‬.‫ عضروفونو څخه دی‬C Shape ‫ دی چی جوړ د‬Fibroelastic tube ‫ یو‬Trachea
.‫ عضروفونه سره یوځای کیږی او دغه ټیوب جوړوی‬C shape ‫ پوری‬20 ‫څخه تر‬
‫ فقری‬Thoracic ‫ فقری څخه تر څلورم‬Cervical ‫موقیعت یی د خنجری په تعقیب له شپږمی‬
.‫پوری موقیعت لری‬
)‫ کی موقیعت لری‬Superior Mediastinum ‫ کی په‬Lower part ‫(د غاړی په‬
‫ او په ښځو کی‬2cm ‫ قطر یی په نارینه وو کی‬،‫ پوری دی‬20cm ‫ څخه تر‬10 ‫اوږودوالی یی د‬
‫ په واسطه‬Mucus membrane ‫ د عضروفونو داخلی سطحه د‬Trachea ‫ د‬.‫ دی‬1,5cm
‫ فقری په ښکتنی سرحد کی په دوه برخو ویشل‬Thoracic ‫ د څلورمی‬Trachea ،‫پوښل شوی‬
Left Principal ‫ او‬Right Principal (main) Bronchus ‫کیږی چی دغه برخی یی د‬
.‫( څخه عبارت دی‬main) Bronchus

241
Respiratory system
Bronchus
‫برانکسونه‬
‫ چی هره برخه یی د‬،‫ فقری په ښکتنی برخه کی په دوه برخو ویشل شوی دی‬T4 ‫شزن د‬
‫ دغه دواړه برانکسونه یو یی ښی سږی ته او‬.‫ په نوم یادیږی‬Principal (main) Bronchus
‫ لنډ‬،‫ پراخ‬،‫ ته لوی‬Bronchus ‫ نظر چپ‬Right bronchus ‫ ښی یا‬.‫بل یی چپ سږی ته ځی‬
.‫او عمودی واقع دی‬
Right Primary Bronchus

:‫دا الندی برانچونه ورکوی‬
 Superior Lobar Bronchus
:‫دا د ښی سږی په داخل کی په دری نورو برانچونو یا شاخونو باندی ویشل کیږی‬
- Apical segmental bronchus
- Posterior segmental bronchus
- Anterior segmental bronchus
 Middle Lobar Bronchus
:‫د ښی سږی په داخل کی په الندی شاخونو ویشل کیږی‬
- Medial segmental bronchus
- Lateral segmental bronchus
 Inferior Lobar Bronchus
:‫دا هم د ښی سږی په داخل کی په الندی شاخونو ویشل کیږی‬
- Apical basal segmental bronchus
- Anterior basal segmental bronchus
- Lateral basal segmental bronchus
- Posterior basal segmental bronchus
- Medial basal segmental bronchus

242
Respiratory system
Left Primary Bronchus
:‫دا الندی شاخونه ورکوی‬
 Left Superior Lobar Bronchus
:‫دا په داخل د چپ سږی کی الندی شاخونه ورکوی‬
- Apical segmental bronchus
- Posterior segmental bronchus
- Anterior segmental bronchus
- Lingular bronchus
 Left Inferior Lobar Bronchus
:‫د چپ سږی په داخل کی الندی شاخونه ورکوی‬
- Apical basal segmental bronchus
- Anterior basal segmental bronchus
- Lateral basal segmental bronchus
- Posterior basal segmental bronchus
- Medial basal segmental bronchus

243
Respiratory system
Thoracic Cage
‫د سیني صندوقچه‬
‫ دی چی‬Middle part ‫ دری برخی لری یو یی‬.‫دغه برخه د غاړی او بطن ترمنځ موقیعت لری‬
‫ (چپ او ښی) برخی دی چی د سږو او‬Lateral ‫ په نوم یادیږی او دوه یی‬Mediastinum ‫د‬
.‫پلورا په واسطه اشغال شوی دی‬
Mediastinum
.‫د سینی د جوف هغه برخه ده چی د دواړو سږو د انسی سطحو ترمنځ موقیعت لری‬
:‫ له مخی په دوه برخو ویشل کیږی‬Horizontal Plane ‫د‬
 Superior Mediastinum: (Above the plane)
 Inferior Mediastinum: (Below the plane)
‫ په خپل منځ کی په الندی دری برخو ویشل کیږی (د‬Inferior Mediastinum
)‫ په اساس‬Pericardium
 Anterior Mediastinum: (In front of Pericardium)
 Middle Mediastinum: (Contains Heart and Pericardium)
 Posterior Mediastinum: (Behind the Pericardium)
Superior Mediastinum Boundaries
‫حدود‬
 Anterior: (Manubrium sterni)
 Posterior: (Upper 4 thoracic vertebrae)
 Superior: (Thoracic inlet)
 Inferior:
)Horizontal plane( ‫ ترمنځ بیلونکی سطحه‬Mediastinum ‫د علوی او سفلی‬
 On each side: (Mediastinal Pleura)
Posterior Mediastinum Boundaries
 Anterior: (Pericardium and Diaphragm)
 Posterior: (Lower 8 thoracic vertebrae)
 Superior: (Horizontal plane)
 Inferior: (Diaphragm)

244
Respiratory system
 On each side: (Pleura)
Pleura
‫پلورا‬
‫ داخلی جدار د یو سروزی غشاء په واسطه‬Thoracic cavity ‫د سږو خارجی سطحه او د‬
.‫ وایی‬Pleura ‫پوښل شوی دی چی هغی ته‬
:‫له دوه برخو څخه جوړه شوی ده‬
 Parietal Pleura
.‫ ته ضخیمه ده او د سینی د جوف داخلی سطحه پوښوی‬Visceral pleura ‫نسبت‬
:‫د موقیعت په لحاظ په څلورو برخو ویشل شوی ده‬
- Cervical Pleura
.‫ پوښوی‬Apex ‫ د سږو‬،‫ شکل لری‬Dome shape ‫دا پلور د‬
- Costal Pleura
.‫ داخلی سطحی پوښوی‬Inter costal spaces ‫ او‬Ribs ‫د‬
- Mediastinal Pleura
.‫ جدار جوړوی‬Lateral ‫ وحشی‬Mediastinum ‫دا پلور د‬
- Diaphragmatic Pleura
.‫ پوښوی‬Thoracic surface ‫هر طرف ته د حجاب حاجز پورتنۍ ساحه‬
 Visceral Pleura
.‫) ته ننوځی‬Fissure( ‫د پلورا هغه برخه ده چی سږی پوښوی او د سږو ترمنځ درزونو‬
Pleural cavity ‫ یا‬Pleural space ‫د دواړو پلورا ګانو ترمنځ فاصله موجوده ده چی ورته‬
.‫ په نوم سره یادیږی‬Pleural fluid ‫ په دی کی په کم مقدار سره مایع وجود لری چی د‬،‫وایی‬
Respiratory zone
 Defined by the presence of alveoli, begins as terminal bronchioles
feed in to respiratory bronchioles.

245
Respiratory system
 Respiratory bronchioles lead to alveolar ducts, then to terminal
clusters of alveolar sacs composed of alveoli.
 Approximately 300 million alveoli.
 Account for most of the lungs, volume.
 Provide tremendous surface area for gas exchange.
Gross Anatomy of the Lungs

‫ چی د سینی د‬.‫ تعداد یی دوه دانی دی‬.‫ د تنفسی سیستم مهمه عضوه ده‬،‫سږی ګالبی رنګ لری‬
.‫ څخه‬Mediastinum ‫جوف په دواړو خواو کی قرار لری په استثنی د‬
‫ یا‬Base ‫ او یو‬،‫ پورته موقیعت لری‬2,5cm ‫ د هډوکی څخه‬Clavicle ‫ لری چی د‬Apex ‫یو‬
‫ باندی له پاسه‬Thoracic surface of diaphragm ‫قاعده لری کوم چی مقعر شکل لری او د‬
.‫قرار لری‬
:‫ یا کنارونه لری‬Borders ‫سږی دري‬
- Anterior Border
- Posterior Border
- Inferior Border
:‫همدرانګه هر سږی دوه سطحی لری‬
- Lateral surface or Costal surface
‫ یا خلفی‬posterior part ‫ یوه یی‬،‫ په دوه برخو ویشل شوی ده‬،‫دا سطحه محدب شکل لری‬
‫ دی چی‬Anterior part ‫ او بل یی قدامی یا‬.‫ هم نومیږی‬Vertebral part ‫برخه چی‬
.‫ هم ورته ویل کیږی‬Mediastinal part
- Medial surface or Mediastinal surface
‫ خو په چپ سږی‬.‫ وجود لری‬Hilus ‫ په دی سطحه کی د سږو‬،‫دا سطحه یی مقعر شکل لری‬
.‫ هم وجود لری‬Cardiac impression ‫کی‬
Right lung
‫ درزونو یا‬Oblique ‫ او‬Horizontal ‫ښی سږی د چپ سږی په نسبت لږ لوی دی او د‬
:‫ یا فصونو تقسیم شوی دی چی عبارت دی له‬Lobes ‫ په واسطه په دری‬Fissure

246
Respiratory system
- Superior lobe
- Middle lobe
- Inferior lobe
Left Lung
:‫ تقسیم شوی دی چی عبارت دی له‬Lobes ‫ درز په واسطه په دوه‬Oblique ‫چپ سږی د‬
- Superior lobe (Lower)
- Inferior lobe (Upper)

247
Respiratory system

th
10 chapter
Urinary
System

248
Urinary system
:‫بولی تناسلی سیستم له دوه برخو څخه تشکیل شوی ده‬
‫ بولی سیستم‬Urinary system -
‫ تناسلي سیستم‬Genital (Reproductive) System -
Urinary System
‫بولي سیستم‬
:‫بولي سیستم د الندی غړو څخه جوړ شوی دی‬

 Kidneys
 Ureters
 Bladder
 Urethra

‫‪249‬‬
‫‪Urinary system‬‬
‫‪Kidneys‬‬
‫پښتورګي‬
‫پښتورګی د ‪ Rennes‬او ‪ Nephron‬په نوم هم یادیږی‪.‬‬
‫پښتورګي د لوبیا په شان شکل لری‪ ،‬چی د ‪ Abdomen‬په ‪ Posterior wall‬کی د‬
‫‪ Peritoneum‬شاته د ‪ Vertebral columns‬په دواړو خواوو کی موقیعت لری‪.‬‬
‫پښتورګي عمودآ د ‪( T12‬د دولسمی صدری فقری) د پورتنی سرحد څخه د دریمی ‪Lumber‬‬
‫فقری د جسم منځنی برخی پوری امتداد لری‪ .‬هر پښتورګي تقریبآ ‪ 12cm‬طول‪ 6cm ،‬عرض‪،‬‬
‫او ‪ 3cm‬ضخامت لری‪ .‬د چپ پښتورګي طول له ښی پښتورګی څخه لږ څه زیات او ضخامت یی‬
‫ورڅخه کم دی‪ .‬د پښتورګی وزن په نارینه وو کی ‪ 150gr‬او په ښځو کی ‪ 135gr‬دی‪.‬‬
‫پښتورګي سور نصواری (‪ )Red brown‬رنګ لری‪.‬‬
‫هر پښتورګي دوه نهایتونه یا ‪ Ends‬لری‪:‬‬
‫‪Superior‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Inferior‬‬ ‫‪-‬‬
‫هر پښتورګي دوه کنارونه یا ‪ Borders‬لری‪:‬‬
‫‪ Medial -‬کوم چی مقعر یا ‪ Concave‬دی‪.‬‬
‫‪ Lateral -‬کوم چی محدب یا ‪ Convex‬دی‪.‬‬
‫او هر پښتورګی دوه سطحی یا ‪ Surfaces‬لری‪:‬‬
‫‪ Anterior -‬کومه چی غیری منظمه سطحه ده‪.‬‬
‫‪ Posterior -‬کومه چی همواره سطحه ده‪.‬‬
‫هر پښتورګي له داخل څخه بیرون خواته د الندی پوښونو په واسطه احاطه شوی ده‪:‬‬
‫‪Fibrous capsule‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Perirenal fat‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Renal fascia‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Pararenal fat‬‬ ‫‪-‬‬
‫دغه پوښونو ‪ Kidney‬ته ‪ Stability‬ورکوی او د ‪ Trauma‬څخه یی ساتی‪.‬‬
‫‪250‬‬
‫‪Structure of Kidney‬‬
‫د پښتورګي ساختمان‬
‫‪Macroscopic Structure‬‬
‫هر پښتورګي د ساختمان له نظره له دری برخو څخه جوړ شوی دی‪:‬‬
‫‪ Renal Cortex‬‬
‫سور نصواری رنګ لری‪ ،‬او دوه برخی لری‪:‬‬
‫‪Cortical arches -‬‬
‫د ‪ cortex‬دغه برخه د ‪ Renal pyramids‬قاعده یا ‪ Base‬پوښوی‪ .‬او هر ‪ Pyramid‬د‬
‫مربوطه ‪ Cortical Arche‬سره د پښتورګی ‪ Lobe‬جوړوی‪.‬‬
‫‪Cortical columns -‬‬
‫د ‪ Cortex‬دغه برخه د ‪ Renal pyramids‬ترمنځ ښکته کیږی‪.‬‬
‫‪ Renal Medulla‬‬
‫خاسف یا ‪ Pale‬رنګ لری‪ ،‬د پښتورګي دوهمه برخه ده‪ ،‬د پښتورګي دا برخه د لس مخروطی‬
‫کتلو څخه چی ‪ Renal Pyramids‬نومیږی تشکیل شوی ده‪ .‬د هریو ‪ Renal pyramid‬زروه‬
‫یا ‪ Apex‬د ‪ Renal Papilla‬په نوم یادیږی چی د مربوطه ‪ Minor calyx‬سره ارتباط لری‪.‬‬
‫‪ Renal sinus‬‬
‫د یو جوف شکل لری‪ ،‬دا د ‪ Minor calices‬له ابتدایی برخو څخه شروع تر ‪ Hilus‬پوری‬
‫امتداد لری‪ ،‬او دا په حقیقت کی د ‪ Major calices ،Minor calices‬او ‪ Renal Pelvis‬له‬
‫یوځای کیدو څخه منځته راځی‪.‬‬
251
Urinary system
Microscopic Structure
Nephron
‫ څخه‬1 ‫ او هر پښتورګي د‬.‫د پښتورګي ساختمانی او وظیفوی واحد د نفرون څخه عبارت دی‬
.‫ میلونو پوری نفرونونه لری‬4 ‫تر‬

252
Urinary system
:‫د نفرون ساختمان په الندی ډول دی‬
The Renal Corpuscle -
.‫ څخه جوړه شوی ده‬Bowman’s ‫ او‬Glomerulus ‫د نفرون دغه برخه د‬
The Renal Tubule -
:‫دا له الندی ساختمانونو څخه جوړ شوی دی‬
Proximal convoluted tubule :a
Loop of Henle :b
Distal convoluted tubule :c
Juxtaglomerular apparatus
.‫ ته نږدی په وعایی طقب کی موقیعت لری‬Glomerulus ‫دغه ساختمانونه‬
:‫دغه ساختمانونه له دریو مختلفو جوړښتونو څخه جوړ دی‬
Juxtaglomerular cells -
Macula densa -
Lacis cells -
Function of The kidney
‫د پښتورګي دندی‬
- Filtration of waste products from the blood.
- Tubular reabsorption of useful substances from the filtrate.
- Tubular secretion of unwanted substances back into the collecting
duct.
- Maintaining normal blood pressure by balancing electrolytes in the
blood.

253
Urinary system
The Ureters
‫حالبونه‬
‫ په انتقال کی له پښتورګو څخه مثانی ته رول‬Urine ‫ دی چی د‬Muscular tubes ‫حالبونه‬
‫ په وحشی‬Pelvis ‫ په خلفی جدار او ښکتنی برخه یی د‬Abdomen ‫ پورتنی برخه یی د‬.‫لری‬
.‫ دی‬3mm ‫ او طول یی‬25cm ‫ اوږودالی یی‬،‫جدار کی قرار لری‬
Constriction of ureter
:‫حالبونه په خپل سیر کی په دری ځایو کی تنګوالی لری چی په الندی ډول سره دی‬
Pelviuretral junction -
Brim of the lesser pelvis -
Where it pierces the bladder wall -

‫‪254‬‬
‫‪Urinary Bladder‬‬
‫مثانه‬
‫مثانه یو ‪ Collapsible muscular sac‬دی‪ ،‬چی ادرار په ذخیره کولو کی رول لری‪ .‬کله چی‬
‫مثانه خالی وی نو د څلور ضلعی (‪ )Tetrahedral‬شکل لری‪ ،‬او په ‪ Pelvis‬یا حوصله کی‬
‫موقیعت غوره کوی‪ ،‬خو کله چی له ادرار یا ‪ Urine‬څخه ډکه شی نو ‪ Spherical shaped‬یا‬
‫‪ Ovoid‬شکل غوره کوی‪ ،‬چی بیا تر ‪ Imblicas‬پوری رسیږی‪.‬‬
‫‪External features of urinary bladder‬‬

‫د مثانی خارجی شکل‬
‫کله چی مثانه خالی وی نو الندی برخی لری‪:‬‬
‫‪Apex -‬‬
‫‪Base -‬‬
‫‪Neck -‬‬
‫دری سطحی یا ‪ Surfaces‬لری‪:‬‬
‫‪Two Lateral -‬‬
‫څلور کنارونه یا ‪ Borders‬لری‪:‬‬
‫‪Two Lateral -‬‬
‫خو کله چی مثانه ډکه وی نو د الندی برخو لرونکی وی‪:‬‬
‫‪Apex -‬‬
‫‪ Neck -‬چی ‪ Ureter‬ورته خالصیږی‪.‬‬
‫او دوه سطحی لری‪.‬‬
255
Urinary system
Inner surface of urinary bladder
‫د مثانی داخلی ساختمان‬
Folds ‫ یوه اندازه زیاتی ګونځی یا‬Mucus membrane ‫کوم وخت چی مثانه تشه وی نو‬
.‫لری‬
.‫ پوری دی‬320cc ‫ څخه تر‬120 ‫د مثانی ظرفیت په کاهلو انسانانو کی له‬
Layers of Urinary bladder
‫د مثانی اناټومیک جوړښت‬
:‫مثانه له داخل څخه خارج خواته د الندی طبقو څخه جوړه ده‬
An Inner mucosa membrane -
Sub mucosa -
A thick coat of smooth muscle -
An outer serous layer -

256
Urinary system
The Urethra
‫احلیل‬
‫ څخه شروع کیږی تر‬Base ‫ چی د مثانی له قاعدی یا‬،‫ ساختمان دی‬Tubular ‫دا یو‬
‫ په نارینه وو کی یی د ښځو په نسبت اوږودوالی زیات‬،‫ پوری امتداد لری‬External orifice
‫ څخه تر‬3 ‫ پوری رسیږی او په ښځو کی لنډ وی چی اوږودوالی یی د‬20cm ‫دی تقریبآ تر‬
.‫ پوری رسیږی‬4cm
:‫احلیل نظر خپل سیر ته په الندی برخو تقسیم شوی دی‬
Prostatic part -
Membranous part -
Spongy (Penile) Urethra -
Urethral sphincters
Internal Urethral sphincter -
‫ د‬Smooth muscle ‫ چی د‬،‫ ده‬Sphincter ‫ معصره یا‬Involuntary ‫دا یو غیری ارادی‬
.‫الیافو څخه جوړ شوی دی‬
External Urethral sphincter -
Striated ‫ ده چی مخططو عضلی الیافو‬Sphincter ‫ معصره یا‬Voluntary ‫دا یو ارادی‬
.‫ کنټرول دنده په غاړه لری‬Urine ‫ د‬Sphincter ‫ دغه‬.‫ څخه جوړه شوی‬muscle fibers

th
11 chapter
Cardiovascular
System

257
Cardiovascular system
.‫ یا د زړه معنا ورکوی‬Heart (Cor) ‫ څخه اخستل شوی ده چی د‬Cardiac ‫ کلیمه له‬Cardio ‫د‬
.‫ معنا ورکوی‬Blood vessels ‫ کلیمه د‬Vascular ‫او د‬
‫ یا وینه مطالعه‬Blood ‫ یا وریدونه او‬Veins ،‫ یا شریانونه‬Arteries ،‫ یا زړه‬Heart ‫په دی سیستم کی‬
.‫کیږی‬
Function:
- Transportation of Blood
- Carries oxygen, nutrients, wastes and hormones
- Pumping the blood and exchange of food
Heart
‫زړه‬
:‫همدارنګه دوه صفحی لری‬
- Systole: Working phase
- Diastole: Relaxing phase
:‫او دری طبقی لری‬

- Epicardium
- Myocardium
- Endocardium
.‫ باندی باید پوه شوو‬Mediastinum ‫دا چی د زړه موقیعت ښه معلوم کړو نو په‬
Abdominal ‫ څخه ښکته او د‬Neck ‫ چی له غاړی‬Thoracic cavity ‫ دسینی جوف‬Mediastinum
‫ کی د‬Posteriorly ‫ په خلف‬،‫ هډوکی‬Sternum ‫ د‬Anteriorly ‫ په قدام‬.‫ څخه پورته موقیعت لری‬cavity
‫ کی‬Inferiorly ‫ او په سفلی‬Thoracic outlet ‫ کی د‬Superiorly ‫ په علوی‬،Vertebral columns
.‫ یا حجاب حاجز پوښوی‬Diaphragm
Contains of mediastinum
• Thymus gland
• Heart large blood vessels
• The trachea and esophagus

258
• Thoracic duct and lymph node
• Vagus, phrenic nerve, and sympathetic trunk
:‫ په دوه برخو علوی او سفلی ویشل شوی دی‬Mediastinum
- Upper Mediastinum
.‫ څخه پورته موقیعت لری‬Sternal angle ‫دا له‬
- Lower Mediastinum
:‫ او دا برخه یی په دری نورو برخو ویشل شوی ده‬.‫ څخه ښکته موقیعت لری‬Sternal angle ‫دا له‬
Anterior mediastinum -
)Pericardium( Middle Mediastinum -
Posterior mediastinum -
.‫ له یو ځای کیدو څخه منځ ته راځی‬Manubrium ‫ او‬Body ‫ هډوکی د‬sternum ‫ د‬Sternal angle
.‫ برخه کی موقیعت لری‬Middle ‫ په‬Lower mediastinum ‫نو زړه د‬
Pericardium
‫ دا په‬.‫ پوښوی‬Root ‫ بیخونه یا‬Great vessels ‫ چی زړه او د‬،‫ دی‬Fibrous sac ‫دا یوه فیبروزی کڅورړه‬
:‫ او لرونکی د دوه برخو دی‬،‫ کی موقیعت لری‬Middle mediastinum

259
The Fibrous Pericardium -
Serous ‫ د‬،‫ څخه جوړه شوی ده‬Fibrous tissue ‫ چی له‬،‫ ده‬Conical sac ‫دا یو مخروطی شکله کڅوړه‬
.‫ سره نښتی ده‬Depp surface ‫ له‬Pericardium ‫ ددی‬Parietal layer ‫ جداری یا‬pericardium
Serous Pericardium -
‫ په نوم‬Parietal pericardium ‫ دی چی دا د‬Outer layer ‫ یو یی‬،‫دا د دوو صفحو څخه جوړه شوی دی‬
‫ دی کوم چی د‬Inner layer ‫ او بل یی‬.‫ سره نښتی دی‬Fibrous pericardium ‫یادیږی کوم چی د‬
.‫ په نوم یادیږی‬Epicardium ‫ یا‬Visceral pericardium
‫ په‬،‫ په نوم یادیږی‬Pericardial cavity ‫د پورته دواړو صفحو ترمنځ کمه اندازه فاصله لیدل کیږی چی د‬
.‫ موجود وی‬Serous fluid ‫دی خالیګاه کی‬
Content of Pericardium
‫ محتویات‬Pericardium ‫د‬
- Heart with cardiac vessels
- Ascending aorta
- Pulmonary trunk
- Superior vena cava
- Inferior vena cava
- Pulmonary some parts
Cardiac Orientation
‫د زړه شکل او موقیعت‬
Middle ‫ او په‬،‫ یا مخروطی شکل لری‬Pyramid ‫ ده چی‬Hollow muscular ‫زړه یوه مجوفه عضوه‬
‫ ښی لوری ته واقع‬1/3 ‫ چپ لوری ته او‬2/3 ‫ په امتداد‬Med line ‫ او د‬،‫ کی موقیعت لری‬Mediastinum
‫ ده او‬9x12cm ‫ د زړه اندازه په کاهلو اشخاصو کی‬.‫ په واسطه پوښل شوی دی‬Pericardium ‫ زړه د‬.‫دی‬
.‫ دی‬250gr ‫ او په ښځو کی‬300gr ‫وزن یی په نارینه وو کی‬

260
External features and structure of Heart
‫د زړه ساختمان او خارجی شکل‬
:‫ یا جوفونه لری‬Chambers ‫زړه څلور‬
- Right and Left Atrium
- Right and Left Ventricle
.‫ په واسطه سره بیلیږی‬Interventricular groove ‫ په خپل منځ کی د‬Ventricles ‫د زړه دواړه بطینات یا‬
:‫ دوه برخی لری چی عبارت دی له‬Interventricular groove
Anterior -
Posterior -
.‫ په واسطه سره جال کیږی‬Interatrial groove ‫ په خپل منځ کی د‬Atrium ‫او دوه دهلیزونه (اذینات) یا‬
Atrio ventricular groove ‫د زړه دغه جوفونه د یو سرحد په واسطه سره جال شوی دی چی هغی ته‬
.‫ویل کیږی‬
Surface of the Heart:
- Sternocostal surface (Anteriorly)
- Diaphragmatic surface (Inferiorly)
- Base (Posteriorly)

261
Borders of Heart:
- Superior
- Inferior
- Right
- Left
.‫ یا زروه لری‬Apex ‫ قاعده لری او یو‬Base ‫زړه یو‬
Apex of the Heart

‫د زړه زروه‬
‫ په چپ‬Apex ‫ د زړه‬،‫ یا جپ بطین په واسطه جوړ شوی دی‬Left ventricle ‫ د‬Apex ‫د زړه‬
Midclavicular ‫ او د‬Lateral 9cm ‫ څخه‬Midsternal line ‫ کی د‬Intercostal space
.‫ خواکی موقیعت لری‬Medial ‫ انسی یا‬line
in the living subject, pulsations may be seen a felt over this region.

‫‪262‬‬
‫‪Cardiovascular system‬‬
‫‪Base of the Heart‬‬
‫د زړه قاعده‬
‫زړه قاعده په حقیقت کی د زړه خلفی سطحه یا ‪ Posterior surface‬جوړوی‪ ،‬د زړه د قاعدی‬
‫زیاته برخه د ‪ Left atrium‬او ډیره کمه برخه یی د ‪ Right atrium‬په واسطه جوړیږی‪ .‬د‬
‫زړه په قاعده کی د ‪ Pulmonary veins‬څلور سوری ‪ Left atrium‬ته خالصیږی‪ ،‬او د‬
‫‪ Superior vena cava‬او ‪ Inferior vena cava‬سوری کوم چی ‪ Right atrium‬ته‬
‫خالصیږی موجود دی‪ ،‬د زړه قاعده د مالستی په حالت کی د پنځمی ‪Thoracic vertebra‬‬
‫څخه تر اتمی ‪ Thoracic vertebra‬برابر قرار لری‪ ،‬او د والړی په حالت کی یوه فقره پورته‬
‫موقیعت نیسی‪ ،‬د زړه قاعده د ‪ Vertebral columns‬څخه د الندی ساختمانونو په واسطه جدا‬
‫کیږی‪:‬‬
‫‪Pericardium‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Right pulmonary vein‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Oesophagus‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Aorta‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪Chambers of the heart‬‬

‫د زړه جوفونه‬
‫‪Right Atrium‬‬
‫ښی دهلیز‬
‫دغه جوف د زړه په ښی علوی برخه کی موقیعت لری‪ ،‬او له ټول بدن څخه ورته ناپاکه وینه د‬
‫‪ S.V.C‬او ‪ I.V.C‬له الرو راځی‪ .‬دغه جوف ناپاکه وینه د ‪ Tricuspid valve‬له الری ‪Right‬‬
‫‪ ventricle‬ته پمپ کوی‪ .‬دغه جوف د زړه ‪ Right border‬او ‪ Superior border‬د یوی‬
‫برخی په جوړولو کی برخه اخلی‪ ،‬او ددی څخه عالوه دا جوف د زړه د ‪Sternocostal‬‬
‫‪ surface‬او د زړه د ‪ Base‬په جوړیدو کی رول لری‪.‬‬
263
External feature of the right atrium
‫د زړه د ښی دهلیز خارجی شکل‬
‫ اخري‬I.V.C ‫ او په سفلی نهایت کی یی د‬S.V.C ‫ د ښی دهلیز په پورتنی نهایت کی د‬-
.‫نهایات قرار لری‬
Auricle -
.‫ او د غوږ په شان ساختمان لری‬،‫ په علوی برخه کی موقیعت لری‬Right atrium ‫دا د‬
Sulcus terminalis -
.‫ څخه جوړیږی‬I.V.C ‫ او‬S.V.C ‫هغه میزابه ده چی د خارج څخه د‬
،‫ په نوم یادیږی‬Crista terminalis ‫دغه میزابه په داخل کی یوه برامده ګی جوړوی چی د‬
‫ لرونکی ده کومه چی د زړه د‬SA (Sinoatrial) Node ‫ددی میزابی پورتنی برخه د‬
.‫ په ډول دنده سرته رسوی‬Pacemaker
The Right atrioventricular groove -
Right ‫ په دی میزابه کی‬،‫ څخه جدا کوی‬Right ventricle ‫ له‬Right atrium ‫دا‬
.‫ شامل دی‬Cardiac vein ‫ او وړوکی‬coronary artery
Inlets of the Right Atrium
- Superior vena cava
- Inferior vena cava
- Coronary sinus
- Anterior cardiac veins
- Sometime the right marginal vein
Right atrioventricular orifice.
blood passes out of the right atrium through the right atrioventricular
or tricuspid orifice and goes to the right ventricle.

‫‪264‬‬
‫‪Internal feature of the Right atrium‬‬
‫د ښی دهلیز داخلی شکل‬
‫دوه برخی لری‪:‬‬
‫‪- Smooth part‬‬
‫چی دی ته ‪ Sinus venarum‬هم وایی‪ ،‬دا برخه د ‪ Crista terminalis‬په خلف ‪Posterior‬‬
‫کی موقیعت لری‪ ،‬دا برخه دوه نهایته لری چی په ‪ Upper end‬کی یی ‪ S.V.C‬تخلیه کیږی او‬
‫‪ Lower end‬کی یی ‪ I.V.C‬تخلیه کیږی‪.‬‬
‫‪- Rough part‬‬
‫دی ته ‪ Pectinate part‬هم ویل کیږی‪ ،‬دغه برخه د ښی دهلیز هغه برخه ده کومه چی د‬
‫‪ Crista terminalis‬په قدام یا ‪ Anterior‬کی موقیعت لری‪ ،‬دا برخه یوه اندازه ځیګوالی د‬
‫‪ Muscular ridge‬له وجی لری چی د ‪ Musculi pectinate‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫د ښی او چپ دهلیز ترمنځ ‪ Septum‬قرار لری‪ .‬ددی ‪ Septum‬هغه سطحه چی د ښی دهلیز‬
‫خواته متوجه ده په خپل سفلی قسمت کی یوه فرورفتګی د ‪ Fossa ovalis‬په نوم لری‪ ،‬چی‬
‫نوموړی ‪ Fossa‬د ‪ Embryonic‬ژوند د ‪ Foramen oval‬له بقایاوو څخه دی‪.‬‬
265
Right Ventricle
‫د زړه ښی بطین‬
Right ‫ښی بطین تقریبآ مثلثی شکل لری چی له ښی دهلیز څخه ناپاکه وینه د‬
‫ له الری ترالسه کوی او بیا نوموړی وینه ددی جوف په واسطه د‬atrioventricular orifice
.‫ او بیا سږو ته پمپ کوی‬Pulmonary arteries ‫ له الری لومړی‬Pulmonary trunk
‫ زیاته برخه او د زړه‬Sternocostal surface ‫ د زړه د‬،Inferior border ‫ښی بطین د زړه‬
.‫ کمه برخه جوړوی‬Diaphragmatic surface ‫د‬
External features of Right ventricle

‫د ښی بطین خارجی شکل‬
:‫خارجآ ښی بطین دوه سطحی لری‬
Anterior or Sternocostal surface -
Inferior or Diaphragmatic surface -
Internal Features of Right ventricle

‫د ښی بطین داخلی شکل‬
:‫د ښی بطین داخلی شکل په دوه عمده برخو ویشل شوی دی‬
The Inflowing part 
‫ موجودی‬Muscular ridge ‫ ځیګه برخه ده دلته‬،‫ څخه دی ته راځی‬Right atrium ‫وینه د‬
‫ دغه برخه دری ډوله عضلی برامده ګی‬.‫ په نوم یادیږی‬Trabeculae carneae ‫دی چی د‬
:‫لری‬
Ridges or Fixed elevation -
.‫ دی‬Fix ‫دغه برامدګی په خپل ټول مسیر کی‬
Bridges -
.‫ دی‬Fix ‫ خو د نهایتونو برخی یی‬،‫ نه ده ازاده ده‬Fix ‫ددی برامدګیو د منځ برخه‬

266
)Papillary muscle( Pillars -
Tricuspid ‫دا دوه نهایته لری یو نهایت یی د بطین د جدار پوری نښتی دی او بل نهایت یی د‬
.‫ په واسطه ارتباط لری‬Chorda tendinae ‫ سره د‬Cusps ‫ د‬valve
:‫ وجود لری چی په الندی ډول دی‬Papillary muscle ‫په ښی بطین کی دری عدده‬
Anterior papillary muscle -
Posterior papillary muscle -
Septal papillary muscle -
The Outflowing part (Infundibulum) 
.‫ یا لشیمه برخه ده‬Smooth ‫دا یوه‬
‫) د یو بل څخه د یوه‬Inflowing or Outflowing parts(‫د ښی بطین دغه دواړه برخی‬
.‫ وایی‬Supraventricular crest ‫ په واسطه سره جال کیږی چی هغی ته‬Crest
‫ددی دواړو ساختمانونو څخه عالوه د ښی بطین په داخلی سطحه کی دوه سوری هم موجود‬
:‫دی‬
Right atrioventricular orifice -
.‫ په واسطه احاطه شوی دی‬Tricuspid valve ‫دغه سوری ګردچاپیره د‬
Pulmonary orifice -
.‫ په واسطه احاطه شوی دی‬Pulmonary valve ‫نوموړی سوری شاوخوا د‬

267
Left Atrium
‫د زړه چپ دهلیز‬
‫( شکل لری چی د ښی دهلیز په خلف کی‬Quadrangular) ‫د زړه چپ دهلیز څلورو ضلعی‬
Ant ‫ قدام‬،‫ څخه دی‬Left Auricle ‫ ددی جوف ضمیموی ساختمان چی عبارت له‬.‫موقیعت لری‬
‫ برخه‬Infundibulum ‫ د‬R.V ‫ یا قدام کی د ښی بطین‬Anterior ‫ او په‬،‫خواته امتداد لری‬
.‫پوښوی‬
‫ د زړه د‬،‫ زیاته برخه‬Superior border ‫ د زړه‬،‫ چپ خوا‬2/3 Base ‫ د زړه د‬Left atrium
Left border ‫ یوه برخه او همدارنګه د زړه د‬Left surface ‫ او‬Sternocostal surface
.‫یو څه برخه جوړوی‬
‫ په واسطه د سږو څخه‬Pulmonary veins ‫ د څلورو‬Oxygenated blood ‫دغه جوف‬
‫ترالسه کوی او دغه جوف بیا دا وینه د‬
Left ventricle ‫ له الری‬Left atrioventricular orifice (Bicuspid or mitral valve(
.‫ته پمپ کوی‬
Features of Left Atrium

‫ په‬Anterior wall ‫ د‬Sinus pericardium ‫ د‬Posterior surface ‫ د چپ دهلیز‬-
.‫ په واسطه جوړ شوی دی‬Interatrial septum ‫ د‬Anterior wall ‫ د چپ دهلیز‬-
Pulmonary veins ‫ په هر طرف کی دوه‬Posterior surface ‫ ددی جوف د‬-

268
Left Ventricle
‫د زړه چپ بطین‬
‫ څخه ترالسه کوی او بیا دا بطین نوموړی‬Left atrium ‫ له‬Oxygenated blood ‫چپ بطین‬
.‫ خواته پمپ کوی‬Aorta ‫وینه د‬
Left ‫ د‬،‫ یوه برخه‬Sternocostal surface ‫ دزړه د‬،Apex ‫ د زړه د‬Left ventricle
‫ د‬Diaphragmatic surface ‫ زیاتی برخی او همدارنګه د زړه د‬Left surface ‫ او‬border
.‫ برخی په جوړیدو کی رول لری‬Lateral ‫ وحشی یا‬2/3
Features of The left ventricle

:‫چپ بطین د خارج څخه دری سطحی لری‬
Anterior or Sternocostal surface -
Inferior or Diaphragmatic surface -
Left surface -
:‫د چپ بطین داخلی برخه په دوه برخو ویشل شوی ده‬
Lower part -
.‫ د موجودیت له کبله یوه اندازه ځیګوالی پیداکوی‬Trabeculae carneae ‫ښکتنی برخه یی د‬
Upper part -
‫ په نوم یادیږی او‬Aortic vestibule ‫ برخه ده د‬Smooth ‫پورتنی برخه چی ښویه‬
.‫ له همدی ځایه شروع کیږی‬Ascending aorta
:‫د چپ بطین په سطحه کی دوه سوری لیدل کیږی‬
The left atrioventricular (bicuspid or mitral) orifice -
The aortic orifice -

269
Valves of the Heart

‫د زړه والونه‬
.‫ څخه مخنیوی کوی‬Regurgitation ‫د زړه والونه د وینی د شاته تګ یا‬
:‫دوه جوړی والونه وجود لری‬
Atrioventricular valve 
:‫ددی والونو تعداد دوه دانی دی‬
The Right atrioventricular valve (Tricuspid valve) -
The Left Atrioventricular valve (Bicuspid or Mitral valve) -
‫ کی برخه‬Composition ‫هر یو د پورته والونو څخه د الندی دری برخو څخه جوړ دی (په‬
:)‫اخلی‬
Fibrous capsule -
.‫ ورپوری نښتی دی‬Cusps ‫ چاپیره قرار لری او‬Atrioventricular orifice ‫دغه کپسول د‬
Cusps -
:‫دا هموار ساختمانونه دی چی دوه کنارونه لری‬
270
Attached -
Free -
:‫دوه سطحی لری‬
Atrial surface -
Ventricular surface -
Chordate tendinae -
‫ په‬Papillary muscle ‫ سطحی د‬Ventricular ‫ ازاد کنارونه او‬Cusps ‫دا ساختمانونه د‬
.‫څوکو پوری وصلوی‬
The Right atrioventricular valve

‫ لرونکی د دری کسپونو دی‬Valve ‫ دغه‬،‫ په نوم هم یادیږی‬Tricuspid valve ‫ د‬Valve ‫دغه‬
:‫چی عبارت دی له‬
Anterior cusp -
Posterior cusp -
Septal cusp -
The Left atrioventricular valve

‫ چی لرونکی د دوه کسپونو‬،‫ په نومونو هم یادیږی‬Mitral valve ‫ یا‬Bicuspid ‫ د‬Valve ‫دغه‬
:‫دی‬
Anterior cusp -
Posterior cusp -
‫‪271‬‬
‫‪Semilunar valves ‬‬
‫‪ Aortic‬او ‪ Pulmonary valve‬د ‪ Semilunar valve‬په نوم یادیږی‪ ،‬ځکه چی ددی والونو‬
‫کسپونه نیمه حلفوی شکل لری‪.‬‬
‫هر یو ددی والونو څخه دری کسپونه لری کوم چی مستقیمآ د ‪ Aorta‬او ‪Pulmonary‬‬
‫‪ artery‬په جدار پوری نښتی دی‪ ،‬او په دی والونو کی ‪ Fibrous ring‬وجود نه لری‪،‬د هر‬
‫کسپ ازاد کنار په وسطی برخه کی ‪ Fibrous nodule‬لری چی ددی ‪ Nodule‬له دواړو خواو‬
‫باریکه او ښویه ساختمان د ‪ Lunule‬په نوم د مربوطه کسپ تر قاعدی پوری امتداد لری‪ ،‬دا‬
‫کسپونه د ‪ Ventricular diastole‬په وخت کی د بطیناتو د جوفونو په طرف بلجنګ پیدا کوی‬
‫او نوموړی والونه بندیږی‪ ،‬ددی کسپونو بالمقابل د ‪ Aorta‬او ‪ Pulmonary artery‬جدارونه‬
‫کمه اندازه توسع لری چی ددی شریانو دغه متوسع برخی د ‪ Aortic sinus‬او ‪Pulmonary‬‬
‫‪ sinus‬په نومو یادیږی‪.‬‬
‫‪ Coronary sinus‬له قدامی او چپ حلفی ‪ Aortic sinus‬څخه منشاء اخلی‪ ،‬یعنی ‪Right‬‬
‫‪ coronary artery‬له ‪ Anterior aortic sinus‬څخه او ‪ Left coronary artery‬له ‪Left‬‬
‫‪ posterior aortic sinus‬څخه منشاء اخلی‪.‬‬
272
The Cardiac Conduction system
Conducting system of the heart ‫هغه سیستم چی د زړه د تقلصاتو پروسه کنټرولوی د‬
:‫ نوموړی سیستم د الندی اعضاو څخه جوړ شوی دی‬.‫په نوم یادیږی‬
The Sinoatrial node (SA node) 
The Atrioventricular node (AV node) 
The Atrioventricular bundle (AV bundle) 
The right atrioventricular bundle branch -
The left atrioventricular bundle branch -
The left anterior atrioventricular bundle branch -
The left posterior atrioventricular bundle branch -
The Purkinje Fibers 
Major blood vessels
1. Pulmonary artery
• Pulmonary trunk
• Right pulmonary artery
• Left pulmonary artery
2. Pulmonary veins
• Right superior
• Right inferior
• Left superior
• Left inferior
3. Vena cava
• Superior vena cava
• Inferior vena cava
4. Aorta

273
Arteries
‫شریانونه‬
‫ د بدن غټ‬.‫شریانونه هغه ټیوبونه دی چی له زړه څخه وینه د بدن ټولو انساجو ته انتقالوی‬
:‫شریانونه عبارت دی له‬
The Pulmonary Trunk 
The Aorta 
Pulmonary Trunk
‫ شاته او چپ‬،‫ له علوی نهایت څخه شروع کیږی پورته‬Right ventricle ‫دا شریان د زړه د‬
‫ په واسطه‬Pericardium ‫ د‬،‫ قطر لری‬3cm ‫ اوږودوالی او‬5cm ‫ تقریبآ‬.‫طرف ته سیر لری‬
‫ د‬Deoxygenated blood ‫ ناپاکه وینه یا‬Pulmonary trunk ،‫پوښل شوی دی‬
‫ دوه شعبات لری کوم چی په‬Pulmonary trunk .‫ په لور انتقالوی‬Ascending aorta
:‫ کی موقیعت لری‬Middle mediastinum
Right pulmonary artery -
Left pulmonary artery -
Aorta
‫ اخلی او‬Oxygenated blood ‫ څخه‬Left ventricle ‫ د‬،‫دا ترټولو غټ شریان دی په بدن کی‬
:‫ دری عمده برخی لری‬Aorta .‫د بدن ټولو برخو ته یی انتقالوی‬
Ascending Aorta 
Arch of the Aorta 
Descending (Thoracic) Aorta 

274
Ascending Aorta
‫ څخه شروع تر‬upper end ‫ د‬Left ventricle ‫ د‬،‫ اوږودوالی لری‬5cm ‫دغه شریان چی‬
Base ‫ په واسطه پوښل شوی ده‬Pericardium ‫ دغه چی د‬.‫ پوری امتداد لری‬Aortic arch
Aortic ‫ برخو کی یوه اندازه توسع لری چی د‬Right post ‫ او‬Left post ،Ant ‫یی په قدام‬
.‫ په نومو یادیږی‬sinuses
Branches
‫شعبات‬
:‫ددی شریان شعبات په الندی ډول دی‬
 Right Coronary artery
.‫ څخه منشاء اخلی‬Anterior aortic sinus ‫دا له‬
 Left Coronary artery
.‫ څخه منشاء اخلی‬Left posterior aortic sinus ‫دا د‬
275
Blood Supply of the Heart
‫ نو د هغو رګونو په واسطه چی زړه ته وینه راځی د‬،‫زړه هم وینی او غذا ته ضرورت لری‬
‫ دغه رګونه د‬،‫ چی تعداد یی دوه دانی دی ښی او چپ‬.‫ په نوم یادیږی‬Coronary arteries
:‫ چی په الندی ډول دی‬،‫ څخه منشاء اخلی‬Ascending aorta
 Right coronary artery
:‫ ورکوی‬Branches ‫ شعبات یا‬6 ‫دا شریان‬
- Marginal branch
- Nodal branch
- Inter nodal branch
- Post interventricular branch
- Right atrial branch
- Terminal branch
 Left coronary artery
:‫ ورکوی‬Branch ‫دا شریان دوه شعبات یا‬
- Circumflex branch
- Anterior interventricular branch

276
Aortic Arch
‫ کی د‬Superior mediastinum ‫ دا په‬،‫ په امتداد شروع کیږی‬Ascending aorta ‫د‬
.‫ د نیمایی سفلی برخی شاته موقیعت لری‬manubrium sterni
:‫ طرف ته‬Right ‫ طرف ته او یو‬Left ‫ یا شعبات ورکوی چی دوه‬Branches ‫دا برخه دری‬
 Brachiocephalic artery
:‫چی دا هم په خپل وار سره دوه نور شعبات ورکوی‬
- Right common carotid artery
- Right subclavian artery
 Left Subclavian artery
 Left common carotid artery
Descending (Thoracic) Aorta

‫ د جسم‬Thoracic vertebra ‫ په امتداد د څلورمی‬Aortic arch ‫ د‬Descending aorta
‫ د جسم تر سفلی کنار‬Thoracic vertebra ‫ برابر شروع او د دولسمی‬Lower border
.‫ کی امتداد لری‬Posterior mediastinum ‫پوری په‬
Relation
‫ارتباطات‬
 Anteriorly
- Root of the lungs
- Pericardium and Heart
- Lower part of esophagus

277
 Posteriorly
- Vertebral column
Branches of Descending aorta

‫شعبات‬
- Nine Posterior intercostal artery on each side
Blood ‫ پوری د هغوی‬Intercostal space ‫ یوولسم‬11 ‫ دریم څخه تر‬3 ‫دا شریانونه د‬
.‫ کوی‬supply
- Intercostal artery on each side
- Left bronchial artery two in one side
.‫ څخه منشاء اخلی‬Thoracic aorta ‫دا د‬
- Right bronchial artery
.‫ څخه منشاء اخلی‬Post inter costal artery ‫دا د دریم‬
- Oesophageal branches
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Middle part ‫ منځنی برخی یا‬Esophagus ‫دا د‬
- Pericardial Branches
.‫ کوی‬Blood supply ‫ خلفی سطحی ته‬Pericardium ‫د‬
- Mediastinal branches
‫ ته‬Areolar tissue ‫ خلفی مډیاسټینوم‬Posterior mediastinum ‫ او د‬Lymph node
.‫ کوی‬Blood supply
- Superior phrenic artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Diaphragm ‫د شریانونه‬

278
Common Carotid artery

:‫دغه شریانونه دوه دانی دی چی د غاړی په ښی او چپ خوا کی قرار لری‬
- Right common Carotid artery
.‫ څخه منشاء اخلی‬Brachiocephalic artery ‫دا شریان د‬
)Posterior right sternoclavicular joint(

279
- Left common carotid artery
:‫ دا شریان دوه عمده برخی لری‬،‫ څخه منشاء اخلی‬Aortic arch ‫دا شریان د‬
Thoracic part -
Cervical part -
Branches
‫شعبات‬
Thyroid ‫( د‬Left & right Carotid artery) ‫ یعنی‬Common carotid artery ‫هر یو‬
:‫ په برخه کی په دوه شعبو ویشل کیږی چی عبارت دی له‬Superior border ‫عضروف د‬
Internal carotid artery -
External carotid artery -
Carotid Sheat
Have:
- Internal jugular vein
- Carotid artery
- Vagus Nerves
External carotid artery

‫ برخه کی د غاړی‬Lateral ‫ برابر ساحی څخه شروع او د غاړی په‬Thyroid cartilage ‫د‬
.‫ کی اول قدام او بیا خلفی وحشی خواته میالن پیداکوی‬Carotid triangle ‫په‬
External carotid artery; started from thyroid cartilage superior border,
lateral part 3-4 cervical vertebra intervertebral disc start. Sup post
upward.
Branches
‫شعبات‬
:‫ددی شریان شعبات په الندی ډول دی‬
Lobule, Mandible location branches:
- Superior thyroid artery
280
- Lingual artery
- Fascial artery
Anterior branches:
- Occipital artery
- Posterior auricular artery
Posterior branches:
- Ascending pharyngeal artery
Terminal branches:
- Maxillary artery
- Superficial temporal artery
Superior Thyroid Artery

.‫ دی‬branch ‫ لومړی‬External carotid artery ‫د‬
Origin: External carotid artery anterior surface (Hyoid bone, Greater
cornu below)
Branches
‫شعبات‬
- Glandular branch
.‫ کوی‬Blood supply ‫ قدامی برخی ته‬Thyroid gland ‫د‬

281
- Infrahoid artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Infrahoid muscle ‫د‬
- Superior laryngeal artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ پورتنی برخی ته‬Larynx ‫د‬
- Sternocleidomastoid artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ منځنی برخی ته‬Sternocleidomastoid ‫د‬
- Cricothyroid artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Cricothyroid cartilage ‫د‬
Ascending Pharyngeal artery

‫ انسی برخی نه سفلی نهایت ته نژدی شروع او‬External carotid artery ‫دغه شریان د‬
‫ ترمنځ د قحف تر‬internal carotid artery ‫ او‬Lateral wall ‫ د‬Pharynx ‫عمودآ پورته د‬
‫ یعنی د دوی په منځ کی پورته ځی کله چی پورته ځی نو د نورو‬.‫قاعدی پوری امتداد لری‬
:‫ کوی چی هغه شرایین په الندی ډول دی‬Anastomosis ‫شریانونو سره‬
- Facial artery
- Ascending- palatine artery
- Vertebral artery
‫ دا نور‬،‫ کوی‬Blood supply ‫ ساحی‬Local ‫ کوی او د‬Anastomosis ‫دی دری واړو سره‬
:‫ هم ورکوی‬Branches

282
- Pharyngeal artery
Pharynx ‫دغه شریانونه چی تعداد یی دری یا څلورو ته رسیږی واړه شریانونه دی چی د‬
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Tonsils ‫جنبی جدار او همدارنګه‬
- Inferior tympanic artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Auditory tube ‫ او‬Tympanic middle wall ‫دا شریان د‬
- Meningeal branches
‫ او‬Jugular foramen ،Lacerum foramen ‫ ته د‬Cranial cavity ‫واړه شریانونه دی چی‬
Blood ‫ او دی سره همجوار هډوکی ته‬Duramater ‫ له الری داخل‬Hypoglossal canal
.‫ کوی‬supply
Lingual Artery
Greater ‫ د‬Hyoid bone ‫ د هغه برخی څخه چی د‬External carotid artery ‫دا شریان د‬
Oral cavity Floor ‫ دا شریان د ژبی او د‬،‫ د څوکی سره برابر قرار لری منشاء اخلی‬cornu
:‫ الندی شعبات لری‬.‫ کوی‬Blood supply ‫ته‬
- Suprahyoid artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Hyoid bone ‫دا شریان‬
283
- Dorsal lingual arteries
‫ ته‬Tonsils ‫ او‬Mucus membrane ،‫ددی شریان تعداد دوه یا دری دانی وی چی ژبی‬
.‫ کوی‬Blood supply
- Sublingual artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Gums ‫ او‬Cheeks ‫دا شریان‬
Facial Artery
Greater ‫ د‬Hyoid bone ‫ د هغی برخی څخه چی د‬External carotid artery ‫دا شریان د‬
:‫ او الندی شعبات لری‬.‫ د څوکی څخه لږ پورته قرار لری منشاء اخلی‬cornu
- Ascending palatine artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Pharyngotympanic tube ‫دا شریان‬
- Tonsillar artery
- Submental artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫دا شریان ښکتنی شونډی ته او زنی ته د‬
- Glandular arteries
،Salivary gland ،Submandibular ‫ دا شریان‬،‫ددی شریانو تعداد دری یا څلور دی‬
.‫ کوی‬Blood supply ‫ او پوستکی ته‬Lymph node
- Inferior labial artery
- Superior labial artery
- Lateral nasal artery
The Occipital artery
:‫ او الندی شعبات لری‬،‫ د خلفی سطحی څخه منشاء اخلی‬External carotid artery ‫د‬
- Lower sternocleidomastoid branch of occipital artery
- Upper sternocleidomastoid branch of occipital artery

284
Posterior Auricular Artery
‫ د‬External carotid artery‫ د‬،‫ یو کوچنی شریان دی‬External carotid artery ‫دا د‬
Mastoid process ‫ او‬Auricular cartilage ‫ څخه منشاء اخلی او د‬Posterior surface
.‫ترمنځ پورته ځی‬
Branches
‫شعبات‬
- Auricular branch: Blood supply to auricle.
- Occipital branch: Blood supply to Mastoid process area, skin &
muscle.
- Stylomastiod branch: Blood supply to Stylomastiod foramen &
middle ear.
Superficial temporal artery
‫ دغه شریان د‬،‫ له نهایی شعبو څخه شمیرل کیږی‬External carotid artery ‫دغه شریان د‬
‫ پورته په دوه شعبو ویشل کیږی چی دوه دانی قدامی‬4cm ‫ څخه‬Zygomatic process
.‫( دی‬Partial branch) ‫( او دوه دانی خلفی‬Frontal branch)
:‫ددی شریان څخه الندی شعبات هم منشاء اخلی‬
- Transvers facial artery
- Auricular branch
Gland ،Parotid gland ،Muscle ،Scalp skin ،‫ د مخ‬Superficial temporal artery
.‫ کوی‬Blood supply ‫ ته‬Temporal mandibular joint ‫ او‬duct
 Maxillary artery; supply upper and lower jaw, mastication

muscle, nose and meninges.
Middle meningeal artery branch of the maxillary artery.
Internal Carotid Artery

‫ چی د تایراید عضروف د‬،‫ د نهایی شعبو څخه یوه شعبه ده‬Common carotid artery ‫د‬
‫ د‬Artery ‫ دغه‬.‫ تر قاعدی پوری امتداد لری‬Brain ‫ برابر شروع او د‬Upper border

285
‫ او‬Muscle ،‫ دماغو‬،‫ ده یعنی د سترګی‬Principle artery ‫ سترګی یوه‬Eye ‫ او‬Brain
‫ دا شریان په خپل مسیر کی په څلورو‬.‫ دنده په غاړه لری‬Blood supply ‫ ته د‬Meninges
:‫برخو ویشل کیږی‬
Cervical Part 
‫ دا برخه د‬،‫ ته ځی‬Carotid canal ‫ او بیا‬Skull base ‫ د‬،‫ دی‬Ascending vertical part ‫دا‬
Internal (VAN ‫ کی‬Carotid sheath ‫ په‬،‫ په واسطه پوښل شوی ده‬Carotid sheath
‫ دا واحده برخه ده چی کومه‬.‫) شامل دی‬Vagus nerve ‫ او‬Carotid artery ،jugular vein
.‫ نه ورکوی‬Branch ‫شعبه یا‬
Carotid Sinus
• At its point of division, the common carotid artery shows a localized
dilatation, called carotid sinus.
• It serves as a reflex baroreceptor mechanism.
• A rise in blood pressure causes a slowing of the heart rate and
vasodilatation of the arterioles.
Carotid Body
• It is a small structure lies posterior to the point of bifurcation of the
common carotid artery.
• It is innervated by glossopharyngeal nerve.
• It serves as a chemoreceptor.
• Sensitive to excess carbon dioxide and reduced oxygen tension in the
blood.
• Stimulus reflex produces a rise in blood pressure and heart rate and
increase in respiratory movements.

286
Petrous part 
‫ کی پورته او بیا‬Carotid canal ‫ په‬Petrous part ‫ د‬Temporal bone ‫د شریان دا برخه د‬
Foramen ‫ خواته په یوه قایمه زاویه خپل سیر ته تغیر ورکوی بیا د‬Anteromedial
.‫ خپل سیر اختیاروی‬Superomedial ‫ کی‬Posterior wall ‫ په‬lacerum
Branches
‫شعبات‬
- Corticotymphanic Branches
‫ دنده په غاړه لری وروسته له دی بیا د‬Blood supply ‫ ته داخل د‬Middle ear ‫دا شعبات‬
.‫ سره اړیکه پیدا کوی‬Tympanic arteries ‫ د‬Posterior ‫ او‬Anterior
- Pterygoid branch
.‫ سره اړیکه پیدا کوی‬Greater palatine artery ‫ ته داخل او د‬Pterygoid canal ‫دا شعبه‬
Cavernous and Cerebral part 
‫ د‬Cerebral part ‫ کی قرار لری او‬Cavernous sinus ‫ په‬Cavernous part
.‫ کی قرار لری‬Base of skull ‫ څخه تیریږی او په‬Cavernous sinus
:‫الندی شعبات ورکوی‬
- Ophthalmic artery
- Anterior cerebral artery
- Middle cerebral artery
- Anterior choroidal arteries

287
Atrial Supply of the Brian
‫ په‬Vertebral artery ‫ او‬Internal carotid artery ‫ د‬Blood supply ‫دماغو ته‬
.‫واسطه کیږی‬
!‫ ته راځو‬Vertebral artery ‫ مو واضح کړه اوس نو‬Internal carotid artery
Vertebral artery
،Upper spinal cord ‫ دا شریان د‬،‫ هم وایی‬Vertebrobasilar system ‫دی شریان ته‬
‫ دنده په‬Blood supply ‫ ته د‬Brain occipital lobe ‫ او د‬cerebellum ،Brain stem
Level ‫ څخه منشاء اخلی په‬Left subclavian artery ‫ او‬Right ‫ دا شریان د‬.‫غاړه لری‬
.Six cervical vertebrae ‫د‬
Midline ‫ سره یوځای شی نو‬Pons ‫ او‬Medulla ‫ کی‬Vertebral artery ‫کله چی په‬
.‫ جوړوی‬basilar artery
Branches
‫شعبات‬
- Meningeal branches: (Supply to Mening)
- Small anterior spinal artery: (Supply to Medulla)
- Posterior inferior cerebral artery: (Supply to Spinal cord 1/3 Post)
- Spinal branches: (Supply to Spinal cord, Mening and vertebrae)
- Medullary arteries: (Supply to Medulla)

288
Basilar artery
.‫ له یوځای کیدو څخه منځته راځی‬Vertebral arteries ‫دا شریان د دوو‬
Branches
‫شعبات‬
- Superior cerebral artery
- Pontine artery: (Supply to Pons)
- Labyrinthine artery
- Anterior inferior cerebellar artery: (Supply to Cerebellum)
Circulus arteriosus (circle of wills)

Internal carotid artery and vertebra basilar system anastomosis.
Subclavian artery: large arteries below clavicle bone.
Left subclavian artery the left arm and right subclavian supply right arm.
and this artery has another branch for head and thorax.
Rt subclavian originate from Rt brachiocephalic trunk .and left originate
from aortic arch.

289
 Parts of the subclavian artery:

 first part; origin to scalene anterior muscle. (medial border)
 Second part; scalene muscle posterior part.
 Third part lateral side of scalenus muscle ---axillary artery.
 First part of the right subclavian artery; sternoclavicular joint post –
brachiocephalic trunk.
 First part of the left subclavian artery; originate from aortic arch (.3-
4 thoracic vertebra).
 Vertebral artery: originate from Rt and Lt subclavian first part –sup
post. –all cervical vertebra (accept cervical 7) (foramen transvers) –
foramen magnum-cranium
 Internal thoracic artery-originate from first part (inferior)of the
subclavian artery.
 Branches
1) Anterior intercostal branches
2) Perforating branches
3) Musculopherenic artery
4) Superior epigastric artery

290
Thyrocervical Trunk
Scalineus ‫ د لومړی برخی څخه (د‬Subclavian artery ‫ چی د‬،‫ ده‬Artery ‫دا یوه لنډه‬
‫ او په دریو‬.‫ ته نژدی منشاء اخلی‬Medial border ‫) انسی یا‬anterior muscle
:‫ یا شعبو ویشل کیږی‬Branches
- Inferior thyroid artery: (Supply to thyroid and parathyroid glands)
- Suprascapular artery: (Supply to Scapula, Clavicle, Acromioclavicular
and Shoulder joint)
- Superficial cervical artery
Costocervical trunk
Posterior ‫ د دوهمی برخی له‬Subclavian artery ‫ کی د‬Right side ‫دغه شریان په‬
‫ قسمت‬posterior ‫ د اولی برخی له‬Subclavian artery ‫ کی د‬Left side ‫قسمت څخه او په‬
‫ شاته د یو قوس په‬،‫ د پاسه‬Cervical pleura ‫ څخه د‬Artery ‫ هریو ددی‬.‫څخه منشاء اخلی‬
:‫ ویشل کیږی‬Branches ‫ د غاړی په برخه کی په دوه‬First ribs ‫شکل سیر لری او د‬
- Superior intercostal artery
- Deep cervical branches
Dorsal scapular artery

‫ دغه شریان د‬.‫ له دریمی برخی څخه منشاء اخلی‬Subclavian artery ‫دغه شریان د‬
‫ کی رول‬Blood supply ‫ عضالتو په‬Trapezius ‫ او د‬Latismus dorsi ،Rhomboid
.‫لری‬
Axillary artery
‫ دی یعنی د هغی په امتداد قرار‬Continuous part ‫ یو‬Subclavian artery ‫دغه شریان د‬
‫ عضلی تر‬Teres major ‫ له بیرونی طرف څخه شروع او د‬Ribs ‫ دغه شریان د لومړی‬،‫لری‬
Brachial ‫ چی له دی وروسته نوموړی شریان د‬،‫ پوری امتداد لری‬Inferior border
.‫ په شکل امتداد پیدا کوی‬artery

291
Branches
‫شعبات‬
 First part
- Superior thoracic artery
 Second part
- Thoraco acromial artery
- Lateral thoracic artery
 Third part
- Subscapular artery
- Anterior humeral circumflex artery
- Posterior humeral circumflex artery

292
Brachial artery
‫ عضلی له‬Teres major ‫ چی د‬،‫ په امتداد قرار لری‬Axillary artery ‫دغه شریان د‬
.‫ پوری امتداد لری‬Distal ‫ وحشی‬Elbow joint ‫ څخه شروع او د‬Inferior border
Branches
‫شعبات‬
- Profunda brachial artery
- Superior ulnar collateral artery
- Inferior ulnar collateral artery
- Radial artery
- Ulnar artery
- Nutrient branch of Humorous

293
Radial artery
.‫ کی هم رول لری‬Blood supply ‫ په‬Forearm ‫ چی د‬،‫ یو غټ شریان دی‬Forearm ‫دا د‬
‫ کی د‬Cubital fossa ‫ د نهایی شعبو څخه یوه شعبه ده چی په‬Brachial artery ‫دا شریان د‬
Forearm ‫ خواته د‬Lateral ‫ څخه شروع ښکته او‬Brachial artery ‫ برابر د‬Radial neck
.‫په قدامی برخه کی سیر لری‬
Branches
‫شعبات‬
- Muscular branches
- Radial recurrent branches
- Palmar carpal branch
- Superficial palmar branch

294
Ulnar Artery
‫ کی د‬Cubital fossa ‫ چی په‬.‫ د نهایی شعباتو له جملی څخه ده‬Brachial artery ‫دا شریان د‬
.‫ څخه منشاء اخلی‬Brachial artery ‫ برابر د‬Radial neck
Branches
‫شعبات‬
 Branches in Forearm
- Muscular branches
- Anterior & Posterior ulnar recurrent arteries
- The palmar and dorsal carpal branches
- The common interosseous Branches (ant & Post branches)
 Branches in Hand
- Superficial palmar artery
- Deep palmar artery

295

296

297

298

299

300

301

302

303

304

th
12 chapter
Male
Reproductive
System

304
Male Reproductive system

305

306

307

308

309

310

311

312

313

314

315

316

317

318

319

320

321

322

323

324

325

326

327

328

329

th
13 chapter
Female
Reproductive
System

330
Female Reproductive system

331

332

333

334

335

336

337

338

th
14 chapter
Nervous System

339
Nervous system (CNS)
Nervous system ‫عصبی سیستم‬
:‫د اناټومی له نظره عصبی سیستم په دوه برخو ویشل شوی دی‬
‫( مرکزی عصبی سیستم‬Central nervous system) CNS 
:‫په دی کی دوه برخی شاملی دی‬
Brain -
Spinal Cord -
‫) محیطی عصبی سیستم‬Peripheral nervous system( PNS 
:‫دا هم دوه برخی لری‬
Afferent -
Efferent -
:‫ هم دوه برخی لری‬Efferent
Somatic nervous system -
Autonomic nervous system -
:‫ هم دوه برخی لری‬Autonomic nervous system
Nervous Symphatatic nervous system -
system Para Symphatatic nervous system -
CNS PNS
Spinal
Brain efferent afferent
cord
Somatic
ANS
NS
SNS PSNS

340
Nervous Tissue ‫عصبی نسج‬
:‫په عصبی نسج کی دوه ډوله حجرات شامل دی‬
Neuron 
‫ لری چی د‬Process ‫) او دوه ډوله‬Cell body(‫وظیفوی حجرات دی چی یو حجروی جسم‬
.‫ څخه عبارت دی‬Dendrite ‫ او‬Axon
Neuroglia 
:‫ دی او الندی ډولونه لری‬Supporting tissue ‫یو ډول‬
Astrocyte -
.‫کوم چی د نیورون په تغذیه کی رول لری‬
Oligodendria -
.‫ کی د میالین پوښ جوړوی‬CNS ‫په‬
Schwan cell -
.‫ کی د میالین پوښ جوړوی‬PNS ‫کوم چی په‬
Microglia -
.‫ کی د مکروفاژ دنده په غاړه لری‬CNS ‫کوم چی په‬
Ependymal -
.‫ په جوړیدو کی رول لری‬CSF ‫د دماغ د بطیناتو فرش جوړوی او د‬
Nervous
tissue
neurons neuroglia
cell body processes
axone dendrites

341
Neuron Classification
:‫ ته په دری ډوله دی‬Process ‫نیورون نظر‬
.‫ لری‬Process ‫ یو‬Unipolar -
.‫ لری‬Process ‫ دوه‬Bipolar -
.‫ لری‬Process ‫ د دوو څخه زیات‬Multipolar -
:‫همدارنګه نظر وظیفی ته په دوه دوله دی‬
.‫ ته ځی‬CNS ‫ کوم چی‬Afferent -
.‫ څخه وځی‬CNS ‫ کوم چی د‬Efferent -
Synapse
‫ (یووالی) معنا‬Conjunction ‫ څخه اخستل شوی چی د‬Synapsis ‫ د یونانی کلیمی‬Synapse
:‫ورکوی او تعریف یی په الندی ډول کوو‬
Synapse ‫) ته‬Junction( ‫د نیورونونو او یا همدرانګه د نیورنونو او حجراتو ترمنځ د اتصال‬
:‫ ساینپس د الندی برخو څخه تشکیل شوی دی‬.‫ویل کیږی‬
Para synaptic terminal -
Synaptic cleft -
Post synaptic terminal -

‫‪342‬‬
‫)‪Nervous system (CNS‬‬
‫‪Nuclei‬‬
‫په ‪ CNS‬کی د ‪ Cell bodies‬تجمع چی د ‪ White matter‬په واسطه احاطه شوی وی د‬
‫‪ Nuclei‬په نوم یادیږی‪.‬‬
‫‪Ganglia‬‬
‫له ‪ CNS‬څخه بهر د ‪ Cell bodies‬تجمع ته ‪ Ganglion‬ویل کیږی‪.‬‬
‫‪ Ganglia‬د ‪ Ganglion‬جمع ده‪.‬‬
‫په ‪ CNS‬کی دوه ډوله رنګونه لیدل کیږی‪:‬‬
‫‪White matter -‬‬

‫په ‪ CNS‬کی د هغی ساحی څخه عبارت ده چی سپین رنګ لری او د ‪ Myelinated axon‬په‬
‫واسطه جوړه شوی ده او همدارنګه ‪ Tract‬هم ورته ویل کیږی‪.‬‬
‫‪Gray matter -‬‬

‫د هغی ساحی څخه عبارت ده چی خاکستری رنګ لری او د ‪ Cell bodies‬په واسطه جوړ‬
‫شوی دی‪.‬‬
343
Brain
Embryology of Brain
‫ حجرات ډیر ژر ضخیمیږی او‬Ectodermal ‫ له نظره پوهیږو چی د‬Embryology ‫د‬
‫ په استقامت ژوروالی پیدا کوی چی ددی‬Medline ‫ جوړوی دغه ساختمان د‬Neural palate
‫ دواړه وروستنی برخی سره‬Grove ‫ ددی‬،‫ جوړیږی‬Neural Grove ‫ژوروالی په نتیجه کی‬
.‫ جوړوی‬Neural tube ‫نښلی او‬
Neural tube
Anterior portion of brain
Primary vesicle
Pros encephalon Mesencephalon Rhomb encephalon
(Fore Brain) (Mid Brain) (Hind Brain)

Secondary vesicle
Pros encephalon Mesencephalon Rhomb encephalon
(Fore Brain) (Mid Brain) (Hind Brain)
Telencephalon Diencephalon Metencephalon Mylencephalon
Cerebrum Thalamus Pons Medulla oblongata
Hypothalamus Cerebellum
Subthalamus
Meth thalamus
Epi thalamus
Posterior portion of Brain
Spinal cord

344
Ventricles of Brain
:‫ څخه ډکی وی او څلور دانی دی‬CSF ‫په دماغ کی خالیګاوی دی چی له‬
.‫ په منځی برخه کی واقع شوی وی‬Cerebrum ‫ چی تقریبآ د‬:Third ventricle -
Two lateral ventricle -
‫ شاته او د‬Pons ‫ او‬Medulla oblongata ‫ د‬:Fourth ventricle -
.‫ په مخه کی موقیعت لری‬Cerebellum
‫ په واسطه وصل‬Interventricular foramen ‫ له دریم بطین سره د‬Lateral ventricle
.‫ په واسطه وصل شوی دی‬Cerebral aqueduct ‫ دریم بطین له څلورم سره د‬،‫شوی دی‬
.‫ له منځنی برخی څخه تیریږی‬Mid brain ‫ د‬Cerebral aqueduct
‫ د تولید دنده‬CSF ‫ په واسطه پوښل شوی چی د‬Ependymal cells ‫ د‬Brain ventricles ‫د‬
.‫په غاړه لری‬

345
Covers of Brain
:‫دماغ د بدن یو مهم او نازک غړی دی چی د الندی پوښونو په واسطه پوښل شوی دی‬
Bony cover -
.‫ هډوکو په واسطه پوښل شوی دی‬Cranium ‫د‬
Membranous cover -
.‫ هم وایی‬Meninges ‫دی ته‬
Meninx= Cover
:‫دا دری پوښونه دی‬
Dura matter (Dura) 
:‫دا د دوو نورو طبقو څخه تشکیل شوی دی‬
Outer endosteal layer -
Inner meningeal layer -
Arachnoid matter 
.‫یوه نازکه روښانه طبقه ده‬
Inner Pia matter (Pia) 
.‫داخلی طبقه ده‬

346
Brain divided into
- Bain stem
- The Diencephalon
- The Cerebrum
- The Cerebellum
Brian Stem
.‫ د نورو برخو سره وصلوی‬Brian ‫ او‬Spinal cord ‫دا د دماغو هغه برخه ده چی‬
‫ ته صدمه ورسیږی نو د مرګ سبب ګرځی ځکه چی اکثره حیاتی مراکز‬Brain stem ‫که چیری‬
.‫دلته واقع دی‬
:‫ له دریو برخو څخه جوړ شوی دی‬Brian stem
- Medulla oblongata
- Pons
- Mid brain

347
Medulla oblongata (1/1/2018)
‫ موقعیت‬،‫ سره وصلوی‬Pons ‫ او‬Spinal cord ‫ تر ټولو ښکتنی برخه ده چی‬Brain stem ‫د‬
‫ ترمنځ‬Spinal cord ‫ او‬Pons ‫ څخه الندی او یا د‬Pons ‫ څخه پورته او د‬Spinal cord ‫یی د‬
.‫واقع دی‬
‫ ضخامت‬1,25cm ‫ عرض او‬2cm ،‫ اوږودوالی‬3cm ‫ ناک ته ورته شکل لری چی‬Medulla
.‫لری‬
External features of Medulla oblongata

:‫ په واسطه په دوه برخو ویشل شوی ده‬Median fissure ‫ د‬Medulla
Right part -
Left part -
‫ په واسطه په‬Posterolateral sulcus ‫ او‬Anterolateral sulcus ‫دغه هره برخه بیا د‬
.‫ برخو باندی ویشل کیږی‬Lateral ‫ او‬Anterior ،Posterior
‫ ورته ویل‬Pyramid ‫ کی یی یوه اوږده برامده ګی لیدل کیږی چی‬Anterior region ‫په‬
Medline ‫ ) په‬Pyramids ‫ ښکتنی برخه کی ډیر فایبرونه( د چپ او ښی‬Medulla ‫ د‬،‫کیږی‬
.‫ جوړوی‬Pyramidal decussation ‫سره قطع کوی او‬

348
‫ په پورته برخه کی سره قطع کوی چی ورته‬Pyramid ‫په عرضانی ډول ځینی فایبرونه د‬
.‫ ویل کیږی‬Ant external fiber
‫ په پورته برخه کی په وحشی لوری کی هګی ماننده برامده ګی ده چی د‬Pyramid ‫ د‬:Olive
.‫ د کتلی په واسطه جوړه شوی ده‬Grey matter
Posterior Aspect of Medulla oblongata

‫ لیدل کیږی او په الندی برخه کی یی‬Depression ‫ شکله‬V ‫د وروستی مخ په پاسنی برخه کی‬
:‫ شته چی له انسی څخه وحشی لوری ته په الندی ډول دی‬Longitudinal elevation ‫دری‬
Fasciculus gracilis -
Fasciculus cuneatus -
Inferior cerebral peduncle -

349
Function of Medulla oblongata
،HR :‫ شاملی دی چی ځینی حیاتی دندی ترسره کوی لکه‬Nuclei ‫ کی‬Medulla ‫په‬
،Coughing ،Vomiting ،Respiration ،)Blood vessels diamatter (BVD
.Co-ordination ‫ او‬Balance ،Swallowing ،Sneezing
Pons
Means= Bridge ‫پوله‬
‫ څخه الندی او د‬Mid brain ‫ (له‬.‫ ترمنځ موقیعت لری‬Mid brain ‫ او‬Medulla ‫ د‬Pons
)‫ څخه پورته‬Medulla
‫ ترمنځ معلومات‬Cerebellum ‫ او‬Cerebrum ‫ درلودونکی دی چی د‬Nuclei ‫ د څو‬Pons
.‫تبادله کوی‬
External feature of Pons

:‫ لری‬Surface ‫ دوه‬Pons
Anterior surface -
‫ ځکه دلته‬،‫ وایی‬Basilar sulcus ‫ دی چی ورته‬Sulcus ‫ددی سطحی په منځنی برخه کی یو‬
.‫ موجوده ده‬Basilary artery
Posterior surface -
.‫ په واسطه پټه شوی ده‬Cerebellum ‫دا سطحه د‬
Function of Pons
،Swallowing ‫ په طرف تللی او په‬Lower part ‫ د‬Pons ‫ د‬Nuclei ‫ څخه ځینی‬Medulla ‫د‬
.‫ برخه اخلی‬Pons ‫ په کنټرول کی ورسره‬Balance ‫ او د‬Breathing
‫ یعنی د الړو په تولید کی‬Salivation ‫ او‬Chewing ‫ کی په‬Pons ‫ په‬Nuclei ‫ځینی نوری‬
.‫رول لری‬

350
Mid Brian
.‫ دی‬Superior part ‫ پورتنی یا‬Brian stem ‫ د‬،‫ هم وایی‬Mesencephalon ‫دی ته‬
‫ څخه عرضانی مقطع واخلو نو پکی یوه خالیګاه موجوده ده چی ورته‬Mid brain ‫که چیری د‬
.‫ کوم چی دریم بطین له څلورم بطین سره وصلوی‬،‫ وایی‬Cerebral aqueduct
Sub division of Mid brain

:‫ د موقیعت په اساس په دوه برخو ویشل شوی دی‬Cerebral aqueduct ‫ د‬Mid brain
Anterior part 
:‫ دا دری نوری برخی لری‬،‫ وایی‬Inferior cerebral peduncle ‫چی ورته‬
The crus cerebri anteriorly -
The substantia nigra in middle -
Tegmentum posteriorly -
Posterior part 
:‫ جوړوی‬Small elevation ‫ او څلور‬،‫ وایی‬Tectum ‫چی ورته‬
Superior colliculi -
Inferior colliculi -
Right colliculi -
Left colliculi -

351
Function of Mid brain
.‫ برخه ده د بدن عمومی حرکات کنټرولوی‬Basal nuclei ‫ چی د‬Substantia nigra
.‫ قطر کنټرولوی‬Pupil ‫ شته چی د سترګو حرکات او د‬Nuclei ‫ کی ځینی‬Mid brain ‫په‬
:‫نوټ‬
Colliculi = Hilly ‫غونډی‬
‫ د اوږدوالی کمیدل‬: Contraction
‫ کمیدل‬Lumen ‫ د‬:Construction
Cerebellum (Little brain)

‫دماغ اصغر‬
Tone ‫ د عضالتو د‬:‫ لکه‬،‫ له نظره کوچنی دی خو ډیری مهمی دندی په غاړه لری‬Size ‫دا د‬
.‫( کی رول لری‬Co ordination) ‫ توازن او د بدن د حرکاتو په منظم کولو‬Posture ،‫ساتل‬
‫ او څلورم بطین شاته‬Medulla, Pons ‫ کی د‬Posterior cranial fossa ‫موقعیت یی په‬
External Feature of Cerebellum

‫ په واسطه سره وصل‬Median vermis ‫ کوم چی د‬،‫د دوو نیمو قرو څخه جوړ شوی دی‬
.‫شوی دی‬
 Right cerebellar hemisphere
 Left cerebellar hemisphere
Surfaces
 Superior surface
 Inferior surface
.‫ دی چی دا دواړه سره بیلوی‬Horizontal fissure ‫د دی دواړو سطحو ترمنځ یو‬
‫ ځای لری او‬Medulla ‫ او‬Pons ‫ شته چی پکی‬Notch ‫په قدامی اړخ کی یی یو ژور او تنګ‬
.‫ موقعیت لری‬Flax cerebelli ‫ دی چی پکی‬Notch ‫په خلفی اړخ کی یی هم ژور او تنګ‬

352
:‫ په دری لوبونو ویشل شوی دی‬Hemisphere ‫ هر‬Cerebellum ‫د‬
 Anterior Lobe
.‫ کی موقیعت لری‬Anterior part ‫ په‬Superior surface ‫د‬
 Middle Lobe
.‫ هم ورته وایی‬Posterior lobe ،‫دغه لوب تر نورو غټ دی‬
 Flocculonodular Lobe
.‫دا تر ټولو کوچنی لوب دی‬
Fissures of Cerebellum
- Horizontal fissure
.‫ څخه جدا کوی‬Inferior surface ‫ له‬Superior surface ‫دا‬
- Primary fissure
.‫ کی جدا کوی‬Superior surface ‫ څخه په‬Middle lobe ‫ د‬Anterior lobe ‫دا‬
- Posterolateral fissure
.‫ څخه جدا کوی‬Flocculonodular lobe ‫ له‬Middle lobe ‫ کی‬Inferior surface ‫په‬
‫ طبقه بندی‬Cerebellum ‫د وظیفی له نظره د‬
:‫په دری برخو ویشل شوی دی‬
 Archi cerebellum
.‫ په ساتلو کی رول لری‬Balance ‫ هم ویل کیږی او د بدن د‬Flocculonodular lobe ‫دی ته‬
 Paleo cerebellum
.‫ په ساتلو کی رول لری‬Tone ‫ هم ورته وایی او د عضالتو د‬Anterior lobe ‫یا‬
 Neo cerebellum
Middle ‫ دی او د‬Co-ordination ‫ ددی وظیفه د حرکاتو‬،‫ هم ورته وایی‬Posterior lobe
.‫ په واسطه جوړ شوی دی‬lobe

353
Cerebellar syndrome
Cerebellar ‫ منځته راشی نو د‬Thrombosis ‫ په شریانونو کی‬Cerebellum ‫که چیرته د‬
:‫ کوم چی الندی ځانګړتیاوی لری‬،‫ سبب ګرځی‬syndrome
- Muscular hypotonia
- Intention tremor
- Adiadocho kinesia
- Nystagmus
- Ataxia
- Scaning of speech
Note: Combination of sign and septums is called syndrome and disease.
Brain Ventricles
Cavities with in brain.
:‫ چی شمیر یی څلورو ته رسیږی‬.‫د دماغو په مختلفو برخو کی خالیګاوی دی‬
- 2- lateral = cerebrum
- Third ventricle
- Fourth ventricle

354
Fourth ventricle
Shape: Tent
Location: Behind Medulla, Pons or in front of Cerebellum.
Communication of Fourth ventricle

- Superiorly: It is connected to third ventricle through cerebral
aqueduct.
- Inferiorly
.‫ سره وصل شوی‬Spinal cord ‫ او‬Medulla ‫ په واسطه د‬Central canal ‫د‬
- Posteriorly
‫ په واسطه له‬Median aperture )Foramen magendi( ‫په الندینی برخه‬
Subarachnoid ‫ او په هره خوا کی بیا هم د‬.‫ سره رابطه لری‬Subarachnoid space
.‫ په واسطه وصل شوی دی‬Lateral aperture )Foramen luscka( ‫ سره دوه‬space
‫ دماغ اکبر‬Cerebrum
:‫ د دوو نیمو قرو څخه جوړ شوی دی‬.‫ کی موقیعت لری‬Cranial cavity ‫په‬
- Right cerebral hemisphere
- Left cerebral hemisphere
‫ په واسطه بیل او د‬Longitudinal Fissure ‫ سره د‬Incompletely ‫دا دواړه نیمه قری‬
.‫ په واسطه سره نښتی دی‬Corpus collusme
Surfaces
 Superolateral: ‫محدب‬
 Medial: Flat
 Inferior:
- Anterior part or Orbital surface
- Posterior part or Tentorial surface

355
Borders
 Superomedial
 Inferolateral
 Inferomedial
- Medial orbital
- Medial occipital
Cerebral cortex
A thin layer of grey matter that covering cerebrum.
.‫د خاکستری مادی یوه پرده ده چی دماغ یی پوښلی‬
‫ او ننوتی برخه یی د‬Gyrus ‫په دی کی وتلی او ننوتلی برخی شته چی وتلی برخه یی د‬
.‫ په نوم یادیږی‬Sulcus

356
Sulcus
 Central sulcus
 Precentral sulcus
 Postcentral sulcus
 Lateral sulcus
 Perieto occipital sulcus
Lobes
 Frontal lobe
 Parietal lobe
 Occipital lobe
 Temporal lobe
Poles
 Frontal pole
 Occipital pole
 Temporal pole

357
:‫ سره یوځای مطالعه کوو‬Gyruses ‫ د‬Sulcuses ‫یو شمیر نور‬
- Precentral gyrus
.‫ ترمنځ واقع دی‬Precentral sulcus ‫ او‬Central sulcus ‫د‬
- Postcentral gyrus
.‫ ترمنځ واقع دی‬Postcentral sulcus ‫ او‬Central sulcus ‫دا د‬
- Superior frontal sulcus
- Inferior frontal sulcus
.‫ مخی ته دی‬Precentral sulcus ‫ هغه برخی چی د‬Frontal lobe ‫د‬
- Superior frontal gyrus
- Middle frontal gyrus
- Inferior frontal gyrus
‫) په واسطه په‬Sup or Inferior Temporal sulcus( Sulcus ‫ د دوه‬Temporal lobe
:‫ باندی ویشل شوی دی‬Gyrus ‫دری‬
 Superior temporal gyrus
 Middle temporal gyrus
 Inferior temporal gyrus
:‫ په یو شمیر نورو ناحیو ویشل کیږی‬Medial surface
 Cingulate sulcus
 Corpus collosum
 Cingulate gyrus
 Para-central lobule

358
Diencephalon
The portion of brain located between telencephalon and mesencephalon.
Parts
 Thalamus
 Hypothalamus
 Metathalamus
 Epithalamus
 Subthalamus
Thalamus
‫ او ډیره برخه یی‬Lateral ventricle ‫ یوه غټه کتله ده چی لږه برخه یی په‬Grey matter ‫د‬
.‫ کی واقع ده‬Third ventricle ‫په‬
Interthalamic mass: (Adhesion)
.‫ سره وصلوی‬Thalamus ‫خاکستری ماده ده چی دوه‬
Surfaces
 Superior
 Inferior
 Medial
 Lateral

359
Ends
 Anterior
 Posterior
.‫ په نوم یادیږی‬Pulvinar ‫ یی پراخه دی او د‬Posterior end
Subthalamus
It is the mass of grey matter.
Located between thalamus and midbrain.
Hypothalamus
.‫ وایی‬hypo ‫دا ښکته خواته تمایل لری ځکه ورته‬
.‫ یوه کتله ده‬Grey matter ‫دا هم د‬
Covering the floor and lateral wall of third ventricle.
Epithalamus
Collection of two habinular nuclei, pineal body and habinular
commissure.
- Habinular nucleus
It is a nucleus, located Posterosuperior to thalamus.

360
- Habinular commissure
White matter, connecters right and left habinular nuclei.
Metathalamus
Collection of two lateral geniculate bodies and two medial geniculate
bodies.
 Medial geniculate body
An oval elevation, situated under pulvinar and lateral to superior
colliculi.
.‫ ته ځی‬Cortex ‫د اوریدو معلومات لومړی دلته راځی او ددی ځای څخه بیا‬
 Lateral geniculate bodies
An oval elevation, Situated Anterolateral to medial geniculate body.
.‫ کی رول لری‬Vision ‫په‬
Basal Nuclei
It is the mass of grey matter, Present in base of brain.
Parts
The corpus striatum
 Lentiform nuclei
‫ په واسطه په‬White matter ‫ د‬.‫ وحشی واقع دی‬Thalamus ‫ چی د‬،‫ ماننده شکل لری‬Lens
:‫دوه برخو ویشل شوی دی‬
- Putamen: it is lateral and larger
- Globus pallidus: it is medial and smaller
 Clanstrum nuclei
.‫ ترمنځ واقع ده‬Insula ‫ او‬Putamen ‫ په شکل هسته ده او د‬Saccer ‫د‬

361
 Caudate nuclei
:‫) ته ورته شکل لری او دری برخی لری‬،(‫ توری یا کامی‬C
- Head
- Body
- Tail
 Amygdloid nucleus
.‫ په برخه کی واقع دی‬Tail ‫ د‬Caudate nuclei ‫بادام ته ورته شکل لری او د‬
‫فزیالوژی کی وظیفوی ارتباطات‬
 Corpus striatum
Lentiform + Caudate nuclei
 Palo striatum
.‫ هم وایی‬Globus pallidus ‫دی ته‬
 Neo striatum
.‫ هم وایی‬Putamen ‫ او‬Caudate nuclei ‫دی ته‬
:‫مهم وظایف‬
.‫ د بدن وضعیت کی رول لری‬-
Coordination of movement -

362
White matter of cerebrum
Bundle of fibers.
:‫ دری برخی لری‬،‫ په واسطه جوړ شوی دی‬Myleinated fibers ‫ د‬White matter
 Associated (arcuate) Fibers
.‫ یوه برخه له بلی برخی سره وصلوی‬Cortex ‫په عینی نیمه قره کی د‬
 Acommissure fibers
.‫ کی ساختمانونه سره وصلوی‬Right and left cerebral hemisphere ‫په‬
 Projecting fibers
.‫ سره وصلوی‬Spinal cord ‫ یا‬Brain stem :‫ له نورو برخو سره لکه‬CNS ‫ د‬Cortex
Corpus collusme
It is the largest commissure.
‫ په ښی او چپ نیمه قره کی ساختمانونه سره وصلوی بغیر د‬،‫ساختمان یی سپینه ماده دی‬
Anterior ‫ برخو څخه ځکه چی دا د‬Anterior ‫ او‬Lower ‫ د‬Temporal lobe
.‫ په واسطه سره وصل کیږی‬commissure
:‫الندی برخی لری‬
 Anterior end
.‫ د زنګون په معنا دی‬Genu ،‫ هم ورته وای‬Genu ‫چی‬
 Posterior end
.‫ وایی‬Splenium ‫دی ته‬
 Body/ Trunk
.‫دا یی منځنی برخه ده‬
.‫ څلورمه برخه بلل شوی‬Rostrum ‫ځینی کتابونو کی یی‬

‫‪363‬‬
‫)‪Nervous system (CNS‬‬
‫‪Internal capsule‬‬
‫د ‪ Fibers‬یو غټ بنډل دی چی د ‪ Cortex‬څخه وځی او ننوځی‪.‬‬
‫په ‪ Sensory‬او ‪ Motor‬اعصابو کی شامل دی‪.‬‬
‫د ‪ Thalamus‬او ‪ Lentiform‬ترمنځ واقع دی‪ .‬دی ته هم د ‪ Genu‬کلیمه استعمالیږی ځکه دا‬
‫هم د زنګون په شان شکل لری‪ .‬که عرضانی مقطع یی واخلو د ‪ V‬د توری شکل غوره کوی او‬
‫دری برخی لری‪:‬‬
‫‪ Anterior limb‬‬
‫‪ Posterior limb‬‬
‫‪ Genu‬‬
‫او ځینی وایی چی پنځه برخی لری یعنی دوه نوری برخی هم لری چی هغه دوه یی په الندی‬
‫ډول دی‪:‬‬
‫‪ Sub lentiform‬‬
‫‪ Retrolentiform‬‬
‫وظیفه یی ‪ Sensory‬یا ‪ Motor‬ده‪ ،‬یعنی پیغامونه وړی او راوړی‪.‬‬
364
Schwan cells ‫ ځکه دلته‬.‫ لری‬Myelin sheat ‫ ځکه سپین ښکاری چی د‬White matter
.‫د طبقاتو ترمنځ شحم ځای په ځای کیږی‬
Third ventricle
It is the cavity of Diencephalon or the space between two thalami.
Communication
- Anterosuperiorly: Connect to lateral ventricle by foramen monro
or internal ventricular foramen.
- Posteroinferiorly: connect with fourth ventricle by cerebral
aqueduct.
Lateral ventricles
The cavity of telencephalon or cerebrum is called lateral ventricles.
There are two in a number.
Have two parts:
 Central part ‫مرکزی برخه‬

365
 Three horns ‫شاخونه‬
- Anterior horn
- Posterior horn
- Inferior horn
C.S.F (Cerebral spinal fluid)

The C.S.F is a modified tissue fluid.
‫ حجرات‬.‫دا پالزما ده خو د پروټین او ګلوکوز مقدار په کی کم او د کلورین مقدار پکی زیات دی‬
.‫یی په نشت حساب دی‬
،Third ventricle ‫ کی جوړیږی همدارنګه په‬Lateral ventricle ‫ څخه زیات په‬90% ‫د‬
.‫ کی هم تولیدیږی‬Arachnoid space ‫ او‬Fourth ventricle
Circulation of C.S.F
‫ بیا‬،‫ ته ځی‬Third ventricle ‫ له الری‬Foramen of monro ‫ څخه د‬Lateral ventricle ‫د‬
‫ ته ځی‬Sub arachnoid space ‫ له الری‬Foramen luschka ‫ یا‬Foramen magendi ‫د‬
.‫ له الری دوران ته جذبیږی‬Arachnoid villi ‫او بیا د‬
‫ تولیدیږی) او ټول‬200cc ‫ پوری دی (په یو ساعت کی‬180cc ‫ څخه تر‬120 ‫ټول مقدار یی‬
.‫ تولیدیږی‬5000cc/day

366
Function
Protection -
.‫ د عصبی انساجو په تغذیه کی رول لری‬-
.‫ د ځینی ناروغیو د تشخیص په مقابل کی ورڅخه استفاده کیږی‬-
Spinal cord
It is the lowest cylindrical part of CNS.
Length:
- In male= 45cm
- In female= 43cm
Location: vertebral canal.
Start from medulla oblongata to L1 lower border or L2 upper border.
- Conus medullary
- Cauda equine

367
External features of Spinal cord
‫) په واسطه په دوه برخو‬Ant medial sulcus or Post medial sulcus( Sulcus ‫د دوو‬
:‫ویشل کیږی‬
- Right half
- Left half
‫) په‬Posterolateral sulcus or Lateral sulcus( Sulcus ‫دغه هره نیمه برخه بیا د دوو‬
:‫واسطه په دری برخو ویشل کیږی‬
- Anterior region
- Posterior region
- Lateral region
Internal features of Spinal cord

Grey ‫ ده خو داخلی برخه یی د‬White matter ‫ خارجی برخه‬Spinal cord ‫څرنګه چی د‬
.‫) توری په شان یا شوپرک په شان دی‬H( ‫ شکل یی د غټ‬.‫ څخه جوړه ده‬matter
.‫ څخه عبارت دی‬Posterior ‫ او‬Anterior ‫ لری چی له‬Horns ‫دوه‬
.‫ دی‬Motor ‫ یی‬Posterior horn‫ دی او‬Sensory ‫ یی‬Anterior horn
Autonomic ‫ چی هغه د‬.‫ هم موجود دی‬Lateral horn ‫ پوری‬S2-S4 ‫ او‬T1-L1 ‫خو د‬
.‫ پوری تړاو لری‬nervous system
Note:
- S= Sacrum
- T= Thoracic
- L= Lumber
Sensory to CNS
Motor from CNS

368
Tracts
Collection of Nerve fibers in CNS.
:‫په دوه برخو ویشل شوی دی‬
 Ascending tract: Sensory
 Descending tract: Motor
‫ په‬Associated tract ‫خو د هستولوژی له نظره بیا دری برخی لری چی دریمه برخه یی د‬
.‫نوم سره یادیږی‬
:‫ هم دوه برخی لری‬Descending tract
 Pyramidal tract
 Extra pyramidal tract
:‫هم دوه برخی لری‬Pyramidal tract
 Corticonuclear tract
 Corticospinal tract
- Anterior corticospinal tract
- Lateral corticospinal tract
Receptors
The peripheral ending of Afferent fibers is known as Receptor.
Classification of receptors:
 Due to Origin:
- Exteroceptive
- Interceptive
- Proprioceptive
 Due to Structure:
- Free ending
- Encapsulated
 Due to Response:
- Chemoreceptors
369
- Thermoreceptors
- Osmoreceptors
- Barrow receptors
- Mechanoreceptors
- Nocireceptros
Pathway
 Motor pathway:
- Upper motor neuron pathway
.‫ حجراتو پوری واقع شوی وی‬Ant horn ‫ څخه راځی او د‬Cortex ‫هغه فایبرونه دی چی د‬
- Lower motor neuron pathway
.‫ حجراتو څخه راځی او عضالتو ته رسیږی‬Ant horn ‫هغه فایبرونه دی چی د‬
 Sensory pathway:
Receptor___Primary afferent (1st order)____Brain stem or Spinal cord
(2nd order)___Thalamus (3rd order)___Primary sensory cortex.
:‫ کی دری ډوله نیورونونه شامل دی‬Pathway ‫په دی‬
- First order neuron
- Second order neuron
- Third order neuron
‫دمرکزی عصبی سیستم پای‬

Peripheral
Nervous system
‫محیطی عصبی سیستم‬

370
Nervous system (PNS)
Peripheral nervous system
‫محیطی عصبی سیستم‬
.‫ څخه جوړ شوی دی‬Ganglia ‫ او‬Peripheral nerve ‫دغه سیستم د‬
:‫ په دوه ډوله دی‬Peripheral nerve
.‫ څخه منشاء اخلی‬Brain ‫ کوم چی له‬:Cranial nerve -
.‫ څخه منشاء اخلی‬Spinal cord ‫ کوم چی له‬:Spinal nerve -
Cranial nerve
‫قحفی ازوج‬
.‫ جوړی دی او عمومآ په رومی اعدادو ښودل کیږی‬12 ‫ددی تعداد‬
‫ او‬5,6,7 ،‫ څخه منشاء اخلی‬Mid brain ‫ جوړه له‬4 ‫ او‬3 ،‫ څخه منشاء اخلی‬Fore brain ‫ جوړه د‬2 ‫ او‬1
‫ یواځی د‬.‫ څخه منشاء اخلی‬Medulla ‫ جوړه له‬12 ‫ او‬9,10,11 ‫ څخه منشاء اخلی او‬Pons ‫ جوړه له‬8
:‫ دغه دولس جوړی په الندی ډول دی‬.‫ منشاء نه اخلی‬Cranial nerve ‫ څخه کوم‬Cerebellum
1:(I) Olfactory nerve (Sensory)

2:(II) Optic nerve (Sensory)
Fore Brain
3:(III) Oculomotor nerve (Motor)
4:(IV) Trochlea nerve (Motor)
Mid Brain
5:(V) Trigeminal nerve (Mix)
6:(VI) Abducent nerve (Motor)
Pons
7:(VII) Facial nerve (Mix)
8:(VIII) Vestibular cochlear nerve (Sensory)
9:(IX) Glossopharyngeal nerve (Mix)
10:(X) Vagus nerve (Mix)
Medulla
11:(XI) Spinal accessory nerve (Motor)
12:(XII) Hypoglossal nerve (Motor)

371
،‫ جوړو څخه د غاړی څخه الندی نه راځی‬12 ‫ عصب څخه بغیر یو هم له دی‬Vagus ‫د‬
.‫ پوری راځی‬Abdomen ‫ او‬Thoracic ‫ عصب د غاړی څخه ښکته‬Vagus
‫‪372‬‬
‫)‪Nervous system (PNS‬‬
‫‪Classification of Cranial Nerve Due to Function‬‬
‫‪ Sensory Nerve‬‬
‫حسی عصب‪ :‬د ‪ Sensation‬یعنی د حس سره کار لری او حرکاتو سره کار نه لری‪ ،‬دی ته‬
‫‪ Afferent‬هم ویل کیږی او محیط له مرکز سره وصلوی‪.‬‬
‫‪ Motor Nerve‬‬
‫په حرکاتو کی رول لری‪ ،‬د سترګو د ژبی په حرکاتو کی رول دی‪ .‬دی ته ‪ Efferent‬هم وایی‪.‬‬
‫)‪(SAME‬‬
‫‪S: Sensory nerve‬‬
‫‪A: Afferent‬‬
‫‪M: Motor‬‬
‫‪E: Efferent‬‬
‫‪ Mixed cranial Nerves‬‬

‫دا هم په حس کی او هم په حرکاتو کی رول لری‪ .‬یعنی د یوی ساحی حرکات هم کنټرولوی او‬
‫هم یی په حس کی رول لری‪.‬‬
‫)‪ANS (Autonomic Nervous system‬‬

‫‪Symphatatic -‬‬
‫‪Para Symphatatic -‬‬
‫دا غیری محیطی اعصاب دی د مرکز څخه محیط ته ځی خو غیری ارادی غړو ته ځی‪.‬‬
‫پاراسمپاتیک ته ‪ Craniosacral‬هم وایی ځکه دا د هغی څخه منشاء اخلی‪ ،‬یعنی د ‪ Cranio‬یا‬
‫‪ Sacral‬څخه منشاء اخلی‪.‬‬
‫قحفی ازاواج یا ‪ Cranial nerve‬هم د ‪ Cranium‬څخه خارجیږی او غیری ارادی غړو ته‬
‫ځی‪ .‬پاراسمپاتیک د ‪ Cranial nerve‬سره یوځای خارجیږی‪ .‬او هغه هم د ‪،CN VII ،CN III‬‬
‫‪ CN X ،CN IX‬سره خارجیږی‪ .‬او سمپاتیک یی ‪ lumber‬او ‪ thorax‬ته ځی‪.‬‬
373
1: CN I= Olfactory Nerves
Function: sensory, sensation, olfaction
.‫ سره کار لری‬Smell ‫ عصب دی او د بوی یا‬Sensory ‫یعنی دا‬
.‫ څخه منشاء اخلی‬Forebrain ‫دا عصب د‬
.‫مسولییت په غاړه لری‬
ّ ‫ د بوی‬Upper part ‫ د‬Superior nasal concha ‫ یا پوزی‬nose ‫د‬
‫ ته‬Cribriform palate ‫ څخه شروع کیږی او‬Superior nasal concha ‫نو دا عصب د‬
‫ ته‬Cranial cavity ‫ ته ځی او ددی څخه بیا‬Ethmoid bone ‫ځی او ددی له الری بیا‬
.‫ باندی خاتمه پیدا کوی‬Cerebrum ‫داخلیږی او په‬
:‫ موجودی دی‬Conchae ‫د پوزی په وحشی دیوال کی دری‬
 Superior nasal concha
 Middle nasal concha
 Inferior nasal concha
‫ څخه‬Inferior nasal concha ‫ او د‬.‫ سره کار لری‬Respiration ‫ منځ برخه د‬Concha ‫د‬
.‫ لپاره ضروری دی‬Filtration ‫الندی برخه د‬
‫ یا به الره بنده‬،‫ هغه حالت دی چی یوشخص د بوی احساس ونه شی کوالی‬:Anosmia -
.‫وی او یا به عصب خراب وی نو د همدی له وجی دا حالت منځ ته راځی‬
.‫ د دماغو وظیفی ترسره کوی یعنی فیصلی کوی‬:Cerebral cortex -

‫‪374‬‬
‫‪2: CN II: Optic Nerves‬‬
‫دا عصب هم ‪ Sensory‬دی او د ‪ Vision‬یا لیدلو سره کار لری‪ ،‬دا عصب د ‪ Cerebrum‬د‬
‫‪ Occipital lobe‬څخه منشاء اخلی‪.‬‬
‫دغه عصب د سترګی د ‪ Retina‬څخه شروع کیږی او ‪ Cornea‬ته تیریږی‪ ،‬د ‪ Cornea‬شاته‬
‫یوه مایع ده چی ‪ Aqueous humor‬نومیږی د هغی څخه باید تیر شی‪ ،‬د ‪ Iris‬په منځ کی یو‬
‫سوری دی چی ورته ‪ Pupil‬وایی ددی شاته ‪ Lens‬واقع دی او د ‪ lens‬څخه شاته ‪Vitreous‬‬
‫‪ body‬ده او بالخره ددی څخه شاته بیا ‪ Retina‬وجود لری چی کله رڼا دی برخی ته ورسیږی‬
‫نو بیا موږ لیدل کوالی شو‪.‬‬
‫لیدل په دوه حالتونو کی خرابیږی‪:‬‬
‫‪ -‬کله چی ‪ Retina‬پوری دغه ‪ Pathway‬خرابه شی چی ورته ‪ Optic media‬وایی‪.‬‬
‫‪ -‬کله چی عصب کی کوم مشکل موجود وی‪.‬‬
‫کله چی عکس ‪ Retina‬ته ورسیده نو له دی ځای بیا ‪ Optic nerve‬شروع کیږی یعنی دواړو‬
‫خواو ته عصب شروع کیږی‪ .‬بیا ‪ Cranial cavity‬ته داخلیږی دلته بیا ‪ Crossing‬کوی یعنی د‬
‫ښی طرف عصب چپ طرف ته او د چپ طرف عصب ښی طرف ته ځی چی دی ‪ Cross‬ته‬
‫‪ Optic chiasma‬وایی‪.‬‬
‫‪ Cranial cavity‬ته به د ‪ Optic foramen‬له الری ننوځی‪ ،‬او دلته بیا ‪ Cross‬کوی‪ ،‬ددی‬
‫‪ Cross‬څخه وروسته بیا دی ته ‪ Optic tract‬وایی او بیا یو بل ساختمان چی ‪Lateral‬‬
‫‪ geniculate body‬نومیږی جوړیږی او له دی څخه وروسته بیا ‪ Axons‬په خواره ډول یا‬
‫پراګنده ډول باندی جوړیږی چی دی ته بیا ‪ Optic radiation‬وایی‪ .‬او دا بیا د ‪ Cerebrum‬د‬
‫‪ Occipital lobe‬ته پیغام راوړی‪ .‬دی ټولی ‪ Pathway‬ته ‪ Vision pathway‬وایی‪.‬‬
‫که د ‪ Optic chiasma‬څخه مخکی کار خراب و نو که بیا ښی طرف خراب وی نو ښی سترګه‬
‫به خرابه وی او که چپ طرف خراب و نو چپه سترګه به خرابه وی‪.‬‬
‫اوکه د ‪ Optic chiasma‬څخه وروسته کار خراب وو نو که بیا ښی طرف خراب وو نو چپه‬
‫سترګه به خرابه وی او که چپ طرف خراب وو نو ښی سترګه به خرابه وی‪.‬‬
‫که د ‪ Visual pathway‬خرابه شی نو د ړوندوالی سبب ګرځی‪.‬‬
‫‪375‬‬
‫‪3: CN III: Oculomotor Nerves‬‬

‫دا عصب د نوعیت له نظره حرکی یا ‪ Motor‬دی او د عضالتو سره کار لری‪.‬‬
‫د سترګی ‪ 5‬دانی ارادی عضالتو د حرکاتو په کنټرول کی رول لری چی دا عضالت په الندی‬
‫ډول سره دی‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Inferior oblique muscle‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Medial rectus muscle‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Superior rectus muscle‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Inferior rectus muscle‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Levator palpebral superior muscle‬‬
‫په سترګه کی مجموعآ ‪ 7‬دانی ارادی عضالت دی چی پنځه دانی یی دغه عصب کنټرولوی او‬
‫هغه دوه یی ددی عصب په واسطه نه تعصیبیږی چی هغه دوه نور یی په الندی ډول دی‪:‬‬
376
 Lateral rectus muscle
.‫ په واسطه کنټرولیږی‬Cranial nerve ‫کوم چی د شپږم‬
 Superior oblique muscle
.‫ په واسطه کنټرولیږی‬Cranial nerve ‫کوم چی د څلورم‬
‫ هم ښکته کیږی سترګی ته راځی او د سترګی غیری‬Fibers ‫له دی عصب سره پاراسمپاتیک‬
:‫ په سترګه کی دوه دانی غیری ارادی عضالت دی‬.‫ارادی عضالت تعصیبوی‬
 Ciliary muscle
 Sphincter papillae muscle
Post cranial ‫ په‬Mid brain ‫ د‬،‫ څخه منشاء اخلی‬Ant part ‫ د‬Mid brain ‫دغه عصب د‬
.‫ کی موجود دی‬fossa
‫ ته راځی او د همدی‬Middle cranial fossa ‫ څخه‬Post cranial fossa ‫نو دا عصب به د‬
‫ ته راځی او له دی ځای څخه به د یو درز په واسطه چی‬Ant cranial fossa ‫ځای څخه به‬
‫ ته داخلیږی او د سترګی عضالت‬Orbital cavity ‫ نومیږی‬Superior orbital fissure
.‫تعصیبوی‬

377
4: CN IV: Trochlear Nerves
‫دا عصب هم حرکی دی یعنی د عضالتو سره کار لری د سترګی یواځی یوه ارادی عضله‬
.‫ وایی‬Superior oblique muscle ‫کنټرولوی چی ورته‬
‫ دی چی‬Cranial nerve ‫ دا یواځینی‬،‫ څخه منشاء اخلی‬Post part ‫ د‬Mid brain ‫دا عصب د‬
‫ د‬Mid brain ‫ د‬Cranial nerve ‫ نور ټول‬.‫ څخه منشاء اخلی‬Post part ‫ د‬Mid brain ‫د‬
.‫ څخه منشاء اخلی یا تری اوځی‬Ant part
.‫ دی چی د سر په داخل کی زیاته فاصله وهی‬Cranial nerve ‫او دا یواځینی‬
Middle ‫ ته ځی بیا‬Post cranial fossa ‫ څخه‬Post part ‫ د‬Mid brain ‫دا عصب د‬
‫ په‬Superior orbital fissure ‫ ته ځی او بیا د‬Ant cranial fossa ‫ ته بیا‬cranial fossa
.‫ ته داخلیږی‬Orbital cavity ‫واسطه‬
5: CN V: Trigeminal Nerves
:‫ددی عصب نوم له دوو کلیمو څخه اخستل شوی دی‬
Tri= 3
Geminal= geminus
‫ ورته ځکه وایی چی دا په‬Trigeminal ‫ یا څانګو په معنا دی یعنی‬Branches ‫ د‬Geminus
:‫اخیر کی په دری څانګو باندی ویشل کیږی کومی چی په الندی ډول دی‬
 V1: Ophthalmic branch
 V2: Maxillary branch

378
 V3: Mandibular branch
Sensory ‫ عصب دی یعنی هم‬Mix ‫ څخه منشاء اخلی او د نوعیت له نظره‬Pons ‫دا عصب د‬
.‫ دی‬Motor ‫دی او هم‬
:‫ یعنی ددی په واسطه د الندی ځایونو د درد احساس کیږی‬Sensory
Face -
Oral cavity -
Nose -
Para nasal sinus -
Teeth -
‫ یا‬Masticatory muscle ‫ برخه یی د عضالتو سره کار لری هغه هم د‬Motor ‫او د‬
.‫ سره‬Chewing muscle
‫ ته راځی او ددی‬Post cranial fossa ‫ ریشی‬Motor ‫ او‬Sensory ‫دغه دواړه ریشی یعنی‬
‫ ریشه‬Sensory ‫ کی‬Fossa ‫ ته راځی او په دی‬Middle cranial fossa ‫څخه بیا‬
Gasser Ian ‫ یا‬Trigeminal ganglion ‫ کوی یعنی متوسع کیږی چی ورته‬Expansion
.‫ وایی‬ganglion
.‫ وجود لری‬Motor ‫ څخه الندی په جال شکل سره حرکی ریشه یا‬Ganglion ‫ددی‬
‫ په دری برخو ویشل‬Trigeminal ganglion ‫لکه څنګه مو چی مخکی یادونه وکړه دغه‬
:‫کیږی‬
 V1: Ophthalmic branch
Superior orbital ‫ حرکی ریشه نه لری او د‬،‫ ده‬Sensory ‫ حسی یا‬100% ‫دغه شعبه یی‬
.‫ او هملته خاتمه پیدا کوی‬.‫ یا د سترګو جوف ته داخلیږی‬Orbital cavity ‫ په واسطه‬fissure
 V2: Maxillary branch

‫ سوری په‬Foramen rotendum ‫ څخه د‬Skull ‫ دی او دا د‬Sensory ‫ حسی یا‬100% ‫دا هم‬
.‫واسطه خارجیږی‬

‫‪379‬‬
‫‪ V3: Mandibular branch‬‬
‫دا مخکی له دی چی د ‪ Skull‬څخه خارج شی نو دی سره ‪ Motor root‬هم یوځای کیږی نو‬
‫کله چی د ‪ Sensory‬سره ‪ Motor‬یوځای شی نو له همدی امله دی شعبی ته ‪ Mix‬وایی یعنی‬
‫دا ‪ Mix‬شعبه ده‪.‬‬
‫کله چی ‪ Mix‬شوه نو دا د ‪ Skull‬څخه د یو سوری له الری چی هغی ته ‪Foramen oval‬‬
‫وایی خارجیږی‪.‬‬
‫دا دوه ریشی یعنی ‪ Sensory‬یی ‪ Mandible‬پوری د نښتو غاښونو پوری راځی‪ ،‬الندی‬
‫شونډه هم تعصیبوی او ‪ Motor‬یا حرکی شعبه یی ‪ Mastication muscle‬یا د شخوند وهلو‬
‫عضالتو ته راځی یعنی تعصیبوی یی‪.‬‬
‫‪6: CN VI: Abducent Nerves‬‬

‫دی عصب ته دانوم ځکه ورکړل شوی چی د سترګی د ‪ Abduction‬سبب ګرځی وحشی‬
‫خواته‪ .‬د نوعیت له نظره دا ‪ Motor‬دی او د عضالتو سره کار لری د سترګی د ‪Lateral‬‬
‫‪ rectus muscle‬تعصیبوی‪.‬‬
‫‪380‬‬
‫دا عصب د ‪ Pons‬څخه منشاء اخلی‪ ،‬لومړی ‪ Post cranial fossa‬ته راځی بیا ‪Middle‬‬
‫‪ cranial fossa‬ته راځی بیا ‪ Anterior cranial fossa‬ته راځی او بیا د ‪Superior‬‬
‫‪ orbital fissure‬له الری ‪ orbital cavity‬ته داخلیږی‪ .‬که دا عصب خراب شی نو د‬
‫‪ Diplopia‬سبب ګرځی چی ناروغ ته به یو شی دوه ښکاری‪.‬‬
‫‪7: CN VII: Facial Nerves‬‬

‫دی عصب ته دا نوم ځکه ورکړل شوی چی د مخ په تظاهراتو ‪ Facial Expression‬کی رول‬
‫لری یعنی د خفګان او خوشحالی په وخت کی د مخ بدلون له دی عصب پوری اړه لری (د مخ‬
‫پراخیدل او غونجیدل)‬
‫د وظیفی له نظره دا ‪ Mix‬عصب دی یعنی د یوی ساحی حرکت هم انتقالوی او هم د یوی ساحی‬
‫حس هم انتقالوی او یا ‪ Sensory‬او ‪ Motor‬دی له دی عصب سره پاراسمپاتیک فایبرونه هم‬
‫ښکته راځی‪.‬‬
‫‪ Sensory‬یی ژبی ته راځی د ژبی ‪ 2/3 ant‬برخی ته او د غذا خوند پری معلومیږی او‬
‫‪ Motor‬یی د عضالتو سره کار لری خصوصآ د الندی عضالتو سره‪:‬‬
‫‪ Facial muscle‬‬
‫‪ Head muscle‬‬
‫‪ Ear muscle‬‬
‫پاراسمپاتیک فایبرونه یی د ارادی غړو سره کار نلری او د غیری ارادی غړو سره کار لری‬
‫چی په الندی ډول دی‪:‬‬
381
 Sublingual gland
 Submandibular gland
 Lacrimal gland
‫ څخه د یو سوری له الری خارجیږی چی هغی‬Skull ‫ څخه منشاء اخلی او د‬Pons ‫دا عصب د‬
‫ په برخه کی په‬Parotid gland ‫ وایی کله چی خارج شو نو د‬Stylomastoid foramen ‫ته‬
:‫څانګو ویشل کیږی چی دغه څانګی یی په الندی ډول دی‬
 Buccal branch
 Cervical branch
 Mandibular branch
 Temporal branch
 Zygomatic branch
‫که کوم ځای تخریب شی نو هماغه ځای به غونجیږی که دا عصب خراب شی نو هغی ته‬
.‫ وایی‬Bell’s palsy

‫‪382‬‬
‫‪8: CN VIII: Vestibular cochlear Nerves‬‬
‫دی ته ځکه دا نوم ورکړل شوی چی دا د ‪ Inner ear‬د داخلی غوږ دوه ساختمانونو ته راځی‪،‬‬
‫یو ‪ Vestibule‬ته او بل ‪ Cochlea‬ته‪.‬‬
‫چی د ‪ Vestibule‬دنده د موازینی یا ‪ Balance‬ساتل او د ‪ Cochlea‬دنده داده چی په اوریدو‬
‫کی رول لری یعنی ددی عصب په واسطه اوریدل کیږی‪.‬‬
‫‪ Deafness‬یا کوڼ والی په دوه ډوله دی‪:‬‬
‫‪- Conductive‬‬
‫په دی کی عصب جوړ وی خو الره کی کوم مشکل موجود وی غږ تر ‪ Cochlea‬نه رسیږی‪.‬‬
‫‪- Neural‬‬
‫په دی کی اواز تر ‪ Cochlea‬رسیږی خو عصب خراب وی‪.‬‬
‫‪ Vestibule‬یا دهلیز پراخه ساختمانونه دی او ‪ Cochlea‬بیا ‪ Spiral‬یا تاوشوی ساختمانونه‬
‫دی‪.‬‬
‫دا عصب د وظیفی له نظره ‪ Sensory‬دی او د ‪ Pons‬څخه منشاء اخلی نو دا عصب تر‬
‫‪ inner ear‬پوری ځان رسوی‪.‬‬
‫کله چی د ‪ Pons‬څخه منشاء واخلی نو ‪ Post cranial fossa‬ته راځی بیا ‪Middle cranial‬‬
‫‪ fossa‬ته راځی او له دی ځای څخه بیا د یو سورۍ له الری چی ورته ‪Internal acoustic‬‬
‫‪ meatus‬وایی ‪ Inner ear‬ته داخلیږی کله چی داخل شو نو یوه برخه به یی ‪ Vestibule‬ته‬
‫ځی او بله برخه به یی ‪ Cochlea‬ته ځی‪.‬‬
‫غوږونه دوه سوري لری‪:‬‬
‫‪ External acoustic meatus‬‬
‫‪ Internal acoustic meatus‬‬
‫‪383‬‬
‫‪9: CN IX: Glossopharyngeal Nerves‬‬
‫دی عصب ته دانوم ځکه ورکړل شوی چی دا یوه شعبه ‪ Gloss‬یعنی ژبی ته ورکوی او بله‬
‫شعبه ‪ Pharynx‬یعنی ستوني ته ورکوی‪.‬‬
‫دا عصب د نوعیت له نظره ‪ Mix‬عصب دی یعنی هم ‪ Motor‬او هم ‪ Sensory‬دی‪.‬‬
‫او همدارنګه له دی سره پاراسمپاتیک فایبرونه هم شته‪.‬‬
‫‪ Sensory‬یی ‪ Tongue‬یا ژبی ته راځی خصوصآ د ژبی ‪ 1/3 post‬برخی ته او په ‪ Taste‬یا‬
‫د غذا د خوند په معلومولو کی رول لری‪.‬‬
‫پاراسمپاتیک فایبرونه یی غیری ارادی غړو ته راځی یا ‪ Parotid gland‬ته راځی‪.‬‬
‫او ‪ Motor‬برخه یی د ‪ Pharynx‬عضلی ته راځی چی هغی عضلی ته ‪Stylopharyngeal‬‬
‫‪ muscle‬وایی‪.‬‬
‫دا عصب د ‪ Medulla‬څخه منشاء اخلی چی کله منشاء واخلی نو د ‪ Jugular foramen‬له‬
‫الری د ‪ Skull‬څخه خارجیږی او ‪ Neck‬ته راځی په ‪ Neck‬یا غاړه کی په ‪ Branches‬یا شعبو‬
‫ویشل کیږی‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Lingual branch: to tongue‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Tonsillar branch: to tonsil‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Muscular branch: to Stylopharyngeal muscle‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Pharyngeal branch: to Pharynx‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Carotid branch: to Carotid body or sinus‬‬
‫‪Carotid branch‬‬
‫دغه شعبه د ‪ Carotid body‬د ‪ Bifurcation‬برخی ته راځی یعنی په کوم ځای کی چی په‬
‫دوه برخو ویشل کیږی‪ ،‬او ‪ Carotid body‬تعصیبوی‪.‬‬
‫‪ Carotid body‬په حقیقت کی د ‪ Chemoreceptors‬مجموعه ده‪.‬‬
‫دغه اخذی یا ‪ Receptors‬د ‪ Hypoxia‬او ‪ Hypercapnia‬په مقابل کی تنبه کیږی‪.‬‬
‫‪384‬‬
‫‪10: CN X: Vagus Nerves‬‬

‫جمع یی ‪ Vagi‬ده او د ‪ Vagus‬تخت لفظی معنا مبهم یا نامعلوم دی یعنی دقیق سیر یی معلوم‬
‫نه دی زموږ د بدن هری خواته شعبات ورکوی‪.‬‬
‫د وظیفی له نظره ‪ Mixed‬عصب دی یعنی هم ‪ Sensory‬دی او هم ‪ Motor‬ریشی لری‪،‬‬
‫همدارنګه دا هم د پاراسمپاتیک فایبرونه لری او ورسره ښکته کیږی‪.‬‬
‫‪Sensory‬برخه یی د ‪ Larynx‬یا خنجری ‪ Mucus membrane‬مخاطی غشاء ته راځی‪.‬‬
‫‪ Motor‬برخه یی د ‪ Larynx‬د عضالتو سره کار لری‪.‬‬
‫پاراسمپاتیک فایبرونه یی‪ :‬څومره غیری ارادی غړی چی په سینه کی دی هغی ټولو برخو ته‬
‫استثنی د ‪Large‬‬
‫ّ‬ ‫شعبات ورکوی‪( .‬زړه‪ ،‬سږی او نور) او هم د ګیډی زیاتره برخو ته راځی په‬
‫‪ intestine‬د ځینو برخو څخه او ‪ Pelvic organ‬څخه چی هلته نه ځی‪.‬‬
‫دا یواځینی ‪ CN‬دی چی د غاړی څخه ښکته کیږی سینی ته راځی او د سینی څخه د ‪Pelvic‬‬
‫برخی ته ښکته کیږی‪ ،‬او دا یواځینی ‪ CN‬دی چی اوږودوالی یی د نورو په نسبت زیات دی‪.‬‬
‫دا عصب د ‪ Medulla‬څخه منشاء اخلی او د ‪ Skull‬څخه د ‪ Jugular foramen‬له الری‬
‫خارجیږی او غاړی ته به راځی‪ ،‬یعنی دا جوړه دی یا دوه دانی دی‪ .‬دا دواړه ‪ Vagus‬عصب یو‬
‫‪385‬‬
‫‪ Right‬طرف ته او بل د غاړی ‪ Left‬طرف ته راځی‪ .‬په غاړه کی ددی دواړو عصبونو‬
‫ارتباطات یوشان دی خو کله چی د غاړی څخه سینی ته راځی نو ددی دواړو ترمنځ دغه‬
‫ارتباطات بیا فرق کوی‪ .‬دا بیا د حجاب حاجز یا ‪ Diaphragm‬څخه تیریږی او بیا ګیډی ته‬
‫راځی‪.‬‬
‫په ‪ Diaphragm‬کی یو ډول سوری موجود دی چی ورته ‪ Esophageal opening‬وایی ددی‬
‫سوریو له الری ‪ Esophagus‬ګیډی ته ښکته کیږی او ددی سوری له الری د ‪ Vagus‬عصب‬
‫هم ګیډی ته ښکته کیږی یا داخلیږی‪ .‬کله چی ‪ Abdominal cavity‬ته داخل شو هلته ‪Right‬‬
‫‪ Vagus‬عصب د ‪ Stomach‬په خلف کی په ‪ Branches‬یا څانګو ویشل کیږی چی ورته‬
‫‪ Posterior vagal trunk‬وایی او ‪ Left Vagus‬عصب د ‪ Stomach‬په قدام کی په‬
‫‪ Branches‬یا څانګو ویشل کیږی چی ورته ‪ Anterior vagal trunk‬وایی‪.‬‬
‫‪Branches of Vagus nerves‬‬

‫‪ Meningeal branch‬‬
‫کوم چی ‪ Dura matter‬تعصیبوی‪.‬‬
‫‪ Auricular branch‬‬
‫د ‪ External ear‬د ‪ Auricle‬برخه تعصیبوی‪.‬‬
‫‪ Pharyngeal branch‬‬
‫استثنی د ‪ Stylopharyngeal muscle‬چی دا د‬
‫ّ‬ ‫د ‪ Pharynx‬ټول عضالت تعصیبوی په‬
‫نهم ‪ Cranial nerve‬په واسطه تعصیبیږی‪.‬‬
‫‪ Superior laryngeal branch‬‬
‫دا په دوه برخو ویشل کیږی‪:‬‬
‫‪- External laryngeal branch‬‬
‫دا خنجری ته راځی او هلته ‪ Cricothyroid muscle‬تعصیبوی‪.‬‬
‫‪- Internal laryngeal branch‬‬
‫دا د خنجری مخاطی غشاء ته راځی‪ .‬کوم ‪ Mucus membrane‬یا مخاطی غشاء چی تر‬
‫‪ Vocal cord‬پوری وی هلته راځی او هغه تعصیبوی‪.‬‬
‫‪386‬‬
‫‪ Recurrent laryngeal nerve‬‬
‫دا عصب د ‪ Larynx‬له څنګ څخه تیریږی او شعبه نه ورکوی خو کله چی یی د څنګ څخه‬
‫تیر شو وروسته دوباره بازګشت کوی یعنی بیا ‪ Larynx‬ته شعبه ورکوی‪.‬‬
‫‪ Larynx‬ته ځکه راځی چی هلته دوه کارونه ترسره کوی‪:‬‬
‫استثنی د ‪ Cricothyroid‬عضلی څخه چی هغه نه‬
‫ّ‬ ‫‪ -‬د ‪ Larynx‬ټول عضالت تعصیبوی په‬
‫تعصیبوی‪.‬‬
‫‪ -‬د ‪ Larynx‬یا خنجری ‪ Mucus membrane‬تعصیبوی کوم چی د ‪ Vocal cord‬څخه‬
‫الندی یا ښکته دی‪.‬‬
‫‪ Cardiac branch‬‬
‫دا زړه ته راځی او ‪ HR‬کموی‪.‬‬
‫‪11: CN XI: Accessory Nerves‬‬

‫کومکی هم ورته وایی‪ .‬کومکی ځکه ورته وایی چی په یواځی شکل سره غاړی ته نه راځی‬
‫خو د ‪ Vagus‬عصب شاته د کومکی عصب په شکل راځی‪.‬‬
‫دا یواځینی ‪ Cranial nerves‬دی چی دوه منشاء ګانی لری‪:‬‬
‫‪387‬‬
‫‪- Spinal root‬‬
‫دا د ‪ Upper 5 cervical segment‬او ‪ Spinal cord‬څخه منشاء اخلی‪.‬‬
‫‪- Cranial root‬‬
‫دا د ‪ Medulla‬له برخی څخه منشاء اخلی‪.‬‬
‫‪ Spinal root‬چی کله د ‪ Spinal cord‬څخه منشاء واخلی نو د ‪ Foramen magnum‬له‬
‫الری ‪ Cranial cavity‬ته داخلیږی‪ ،‬چی کله داخل شو نو هلته د ‪ Cranial root‬سره‬
‫یوځای یا ‪ Join‬کیږی چی کله یوځای شو نو دی ته ‪ Accessory nerves‬وایی‪ .‬نو دا‬
‫عصب بیا د ‪ Vagus‬سره یوځای د ‪ Skull‬څخه د ‪ Jugular foramen‬له الری خارجیږی‬
‫او غاړی ته راځی او هملته خاتمه پیدا کوی‪.‬‬
‫په غاړه کی دا عصب دوه عضلی تعصیبوی‪:‬‬
‫‪- Trapezius muscle‬‬
‫‪- Sternocleidomastoid muscle‬‬
‫نو دا چی د عضالتو سره کار لری نو دا عصب بیا د نوعیت له نظره یو ‪ Motor‬عصب‬
‫دی‪.‬‬
‫‪12: CN XII: Hypoglossal Nerves‬‬

‫دا عصب ژبی ته راځی خو د ژبی د الندی برخی څخه تیریږی‪ ،‬دا عصب د ‪ Medulla‬څخه‬
‫منشاء اخلی او ‪ Motor‬عصب دی چی د ژبی ټول عضالت تعصیبوی‪.‬‬
‫د ‪ Skull‬څخه د یو کانال له الری خارجیږی چی هغی کانال ته ‪ Hypoglossal canal‬وایی‪.‬‬
388
Spinal Nerves
.‫ د دوو وړو ریښو دیوځای کیدو څخه جوړیږی‬Spinal nerve ‫هر‬
- Dorsal rootlet
- Ventral rootlet
.‫ کی سره نږدی یوځای کیږی‬Intervertebral foramen ‫دغه ریښي په‬
Posterior or dorsal root ‫ په خپل مسیر کی پړسوب لری چی ورته‬Dorsal rootlet
.‫ ویل کیږی‬ganglia
Branches of Typical Nerve

‫) په واسطه‬Dorsal or ventral roots( ‫ سره د دوه ریښو‬Spinal cord ‫ له‬Spinal nerve
Dorsal root ‫ سره خو‬Anterior horn ‫ د‬Spinal cord ‫ د‬Ventral root .‫وصل شوی دی‬
.‫ سره وصل دی‬Posterior horn ‫ د‬Spinal cord ‫بیا د‬
Spinal trunk ‫ سره یوځای کیږی او‬Posterior root ‫ او‬Anterior root ‫په هره خوا کی‬
‫ د‬Spinal trunk ‫ کله چی‬،‫ فایبرونه لری‬Sensory ‫ او‬Motor ‫جوړوی چی هم‬
‫ باندی ویشل‬Anterior & Posterior Rami ‫ ته ورسیږی په‬Intervertebral foramen
.‫کیږی‬
‫ ته نږدی عضالت او پوستکی تعصیبوی خو‬Vertebral column ‫ د‬Dorsal (Post) ramus
.‫ ته رسیږی‬Upper & lower limb ‫ اوږده ده او‬Ventral rami
‫ یی د‬5 ،Thoracic ‫ یی د‬12 ،‫ د ناحیی‬Cervical ‫ یی د‬8 ‫ جوړی دی‬31 ‫ چی‬Spinal nerves
.‫ دی‬Coccygeal nerve ‫ ناحیی او یو یی د‬Sacral ‫ یی د‬6 ،Lumber

389
Plexus
:‫ جوړوی‬Plexus ‫ سره یوځای کیږی او دری‬Spinal nerve ‫ډیر‬
 Cervical Plexus
 Brachial Plexus
 Lumbosacral Plexus
Ribs ‫ په جوړیدو کی برخه نه اخلی او د‬Plexus ‫ پوری شعبات د‬T11 spinal nerve ‫ او‬T2
.‫ترمنځ په سینه کی غځیدلی او شاوخوا عضالتو او پوستکی ته شعبات ورکوی‬
Cervical Plexus
‫ په واسطه جوړ شوی چی شعبات یی په‬Ventral rami ‫ د‬Cervical nerve ‫د پورتنیو څلورو‬
:‫دوه ګروپونو ویشل شوی دی‬
 Superficial (Cutaneous) Branches
:‫چی دا په خپل وار سره الندی شعبات لری‬
- Lesser occipital nerve
- Great auricular nerve
- Transvers cutaneous nerve of the neck
- Supra clavicular nerve
 Other Branches
:‫چی دا بیا په دوه ډوله دی‬

‫‪390‬‬
‫‪- Communicating branch‬‬
‫چی د ‪ Hypoglossal ،Vagus‬او ‪ Sympathetic nerve‬سره رابطه لری‪.‬‬
‫‪- Muscular branch‬‬
‫کوم چی د سر عضالت تعصیبوی‪.‬‬
‫‪Phrenic nerve‬‬
‫دی ته ‪ Nerve diaphragm‬هم وایی ځکه د حجاب حاجز‪ Sensation ،‬او ‪Movement‬‬
‫سره کار لری‪.‬‬
‫د نوعیت له نظره ‪ Mixed‬عصب دی یعنی هم ‪ Motor‬دی او هم ‪ Sensory‬دی‪.‬‬
‫د ‪ Motor‬برخه یی د ‪ Diaphragm‬عضالتو ته راځی‪.‬‬
‫او ‪ Sensory‬یی ‪ Diaphragm‬ته راځی او ددی په ‪ Sensation‬کی رول لری‪.‬‬
‫حجاب حاجز دوه مخه لری‪ ،‬پاسنی مخ یی د ‪ Pleura‬په واسطه پوښل شوی الندینی مخ یی د‬
‫‪ Peritoneum‬په واسطه پوښل شوی دی‪ ،‬نو دا عصب ‪ Mediastinal pleura‬او‬
‫‪ Pericardium‬تعصیبوی‪.‬‬
‫دا عصب له ‪ ،C4 ،C3‬او ‪ C5 spinal nerve‬د ‪ Ant rami‬څخه په غاړه کی د تایراید‬
‫عضروف د ‪ Superior border‬څخه منشاء اخلی‪.‬‬
‫دا عصب د ‪ Diaphragm‬د ‪ Canal opening‬له الری ګیډی ته داخلیږی کله چی داخل شو نو‬
‫ځان بیا خپل هدف ته رسوی‪ .‬ددی عصب د زیات تخریب له کبله ‪( Hiccup‬اټکی) پیدا کیږی که‬
‫دغه ‪ Hiccup‬دوامداره شی نو باید د ‪ )Chronic renal failure( CRF‬لپاره وشی خصوصآ دا‬
‫په زړو اشخاصو کی وی او یا په تداوی کی ورته د ‪ Phenergan‬شربت ورکول کیږی‪.‬‬
391
Brachial Plexus
‫ کی موقیعت‬Axilla ‫ کی او بله یی په‬Neck ‫ دی یوه برخه یی په‬Plexus ‫د ټولو څخه غټ‬
‫ ددی په‬.‫ کی چی څومره عضالت وی له دی څخه ورته شعبات ځی‬Upper limb ‫ په‬،‫لری‬
.‫ برخه اخلی‬Rami ‫ د قدامی‬T1 spinal nerve ‫ او‬C8 ،C7 ،C6 ،C5 ‫ترکیب کی‬

392
:‫ د الندی برخو څخه جوړ شوی دی‬Plexus ‫د جوړښت له نظره دا‬
- Root
- Trunk
- Division
- Cords
Root
:‫ لری‬Roots ‫پنځه ریښی یا‬
- C5
- C6
- C7
- C8
- T1
Upper ‫ سره یوځای شی نو‬C6 ‫ او‬C5 ‫ که‬،‫ جوړیږی‬Trunk ‫ د یوځای کیدو څخه‬Root ‫د‬
T1 ‫ او‬C8 ‫ جوړوی او کله چی‬Middle trunk ‫ ریښه په یواځی ډول سره‬C7 ،‫ جوړوی‬trunk
.‫ جوړوی‬Lower trunk ‫سره یوځای کیږی نو‬
‫ یوته یی‬،‫ ویل کیږی‬Division ‫ په دوو برخو ویشل کیږی چی هری برخی ته یی‬Trunk ‫هر‬
.‫ ویل کیږی‬Lower division ‫ ویل کیږی او بل ته یی‬Upper division
‫ سره یوځای کیږی‬middle trunk upper division ‫ او‬upper trunk upper division ‫د‬
.‫ وایی‬Lateral cord ‫ جوړوی چی ورته‬Cords ‫او‬
.‫ جوړوی‬Medial cord ‫ په یواځی ډول سره‬Lower trunk upper division
lower ‫ او د‬Middle trunk lower division, upper trunk lower division ‫او‬
.‫ جوړوی‬Posterior cord ‫ سره یوځای کیږی او‬trunk lower division
‫ او یا هم د‬Root ،Trunk ‫ د برخی څخه یی کوم عصب منشاء نه اخلی یا به د‬Division ‫د‬
.‫ څخه منشاء اخلی‬Cords ‫ خو زیاتره یی بیا د‬،‫ څخه به منشاء اخلی‬Cords
:‫ څخه دوه عصب منشاء اخلی‬Root ‫ددی عصب د‬
- Long thoracic nerve
- Dorsal scapular nerve

393
:‫ عصب منشاء اخلی چی هغه هم دوه دانی دی‬Upper trunk ‫ له برخی څخه یی د‬Trunk ‫د‬
- Supra scapular nerve
- Nerve to subclavian muscle
:‫ څخه الندی عصب منشاء اخلی‬Lateral cord ‫د‬
- Muscle cutaneous
- Lateral pectoral nerve
- Lateral root of median nerve
:‫ څخه الندی شعبات منشاء اخلی‬Medial cord ‫د‬
- Ulnar nerve
- Medial pectoral nerve
- Medial root of median nerve
- Medial cutaneous nerve of arm
- Medial cutaneous nerve of forearm
:‫ څخه الندی شعبات منشاء اخلی‬Posterior cord ‫د‬
- Upper sub scapular nerve
- Nerve to latissimus dorsi muscle
- Lower sub scapular nerve
- Axillary nerve
- Radial nerve
Musculo cutaneous nerve

‫ عصب دی یعنی هم‬Mixed ‫ دا‬.‫ څخه منشاء اخلی‬Lateral cord ‫ د‬Brachial plexus ‫دا د‬
.‫ دی‬Sensory ‫ او هم‬Motor
‫ برخه یی پوستکی‬Sensory ‫ قدامی برخی عضالت تعصیبوی او‬Arm ‫ برخه یی د‬Motor
.‫ پوستکی‬Lateral part ‫ د‬Forearm ‫تعصیبوی خصوصآ د‬

‫‪394‬‬
‫‪Radial nerve‬‬
‫دا هم د ‪ Brachial plexus‬یوه شعبه ده چی د ‪ Posterior cord‬څخه منشاء اخلی یو‬
‫‪ Mixed‬عصب دی‪.‬‬
‫‪ Motor‬برخه یی د ‪ Arm‬او ‪ Forearm‬د ‪ Posterior part‬عضالت تعصیبوی او ‪Sensory‬‬
‫برخه یی د ‪ hand‬پوستکی ته راځی او د الس د ‪ Dorsal‬برخی ‪3‬نیمی وحشی ګوتو پوستکی‬
‫‪Ulnar nerve‬‬
‫دا هم د ‪ Brachial plexus‬یوه شعبه ده چی د ‪ Medial cord‬څخه منشاء اخلی‪ ،‬دا هم‬
‫‪ Mixed‬عصب دی‪.‬‬
‫‪ Motor‬برخه یی د دوه برخو عضالتو ته راځی‪:‬‬
‫‪ -‬د الس ټول عضالت تعصیبوی په استثنّي د ‪ Thenar‬او لومړی او دوهم ‪Lubrical‬‬
‫عضالتو څخه‪.‬‬
‫‪ -‬د ‪ Forearm‬د ‪ Anterior‬برخی دوه عضالتو نیمه ای انسی قسمت )‪(Median half‬‬
‫ته راځی چی دا دوه عضالت په الندی ډول دی‪:‬‬
‫‪- Flexor carpiulnaris muscle‬‬
‫‪- Flexor digitorum profundus‬‬
‫‪ Sensory‬برخه یی د الس پوستکی ته راځی‪ ،‬د الس د یو نیم انسی ګوتو په اندازه او د‬
‫‪ Palmar‬او ‪ Dorsal‬پوستکی تعصیبوی‪.‬‬
‫‪Auxiliary nerve‬‬
‫دا هم د ‪ Brachial plexus‬یوه شعبه ده چی له ‪ Posterior cord‬څخه منشاء اخلی او د‬
‫‪ Deltoid muscle‬او د هماغی برخی پوستکی هم تعصیبوی‪.‬‬
‫‪Thoracic spinal Nerves‬‬

‫هغه عصب دی چی د سینی له برخی څخه محیط ته ځی دا له ‪ T1‬څخه تر ‪ T12‬پوری ‪12‬‬
‫جوړی لری‪ ،‬لومړنی ‪ 11‬جوړی یی د ‪ Intercostal spinal nerve‬او دولسمه جوړه یی د‬
‫‪ Sub costal spinal nerve‬په نومونو یادیږی‪.‬‬
395
Lower border ‫ څخه تیریږی او په‬Borders ‫ یا پښتیو الندینی‬Ribs ‫ د‬Spinal nerve ‫هر‬
‫ په‬VAN ‫ په نوم یادیږی په هغی کی تیریږی د‬Sub costal grove ‫ ده چی د‬Grove ‫کی یوه‬
.‫ د هری پښتی څخه الندی دا دری شیان تیریږی‬Vein, Artery, Nerve ‫شکل یعنی‬
.‫ جوړوی‬Plexus ‫ دی چی په یواځی ځان سره‬Spinal nerve ‫دا یواځینی‬
:‫ یی‬Classification ‫دوهم‬
- Typical thoracic spinal nerve
- Atypical thoracic spinal nerve
‫ خاص اعصاب دی او یواځی د سینی عضالتو او پوستکی ته شعبات ورکوی دا دری‬Typical
:‫ دی‬Typical spinal nerve ‫دانی‬
- T4
- T5
- T6
‫ یی‬T3 ‫ او‬T1 ،‫ پوری شعبات ورکوی‬T12 ‫ څخه تر‬T7 ‫ پوری او د‬T3 ‫ څخه تر‬T1 ‫ د‬Atypical
Abdominal part ‫ یی‬T12 ‫ او‬T7 ‫ ته شعبات ورکوی او‬Upper limb ‫د سینی څخه عالوه‬
.‫ته شعبات ورکوی‬
Lumber Plexus
‫ څخه شاته موقیعت‬Psoas major muscle ‫ کی د‬Posterior wall ‫ په‬Abdomen ‫دا د‬
.‫ په واسطه جوړیږی‬Anterior rami ‫ د‬L4 spinal nerve ‫ څخه تر‬L1 ‫ د‬،‫لری‬
Borders of Lumber Plexus

:‫ د کومی برخی څخه وځی‬Psoas muscle ‫نظر دی ته چی د‬
- Anterior Border
.‫ د عضلی د قدامی برخی څخه وځی‬Psoas ‫هغه شعبات چی د‬
- Medial Border
.‫ عضلی د انسی برخی څخه وځی‬Psoas ‫هغه شعبات چی د‬
- Lateral Border
.‫ څخه منشاء اخلی‬Border ‫ د عضلی د وحشی‬Psoas ‫هغه شعبات چی د‬
‫‪396‬‬
‫‪Anterior Border‬‬
‫ددی څخه یواځی یوه شعبه وځی‪:‬‬
‫‪ Genital Femoral Nerve‬‬
‫دغه عصب دوه برخی لری‪:‬‬
‫‪- Genital‬‬
‫کوم چی تناسلی برخو ته راځی‪ ،‬په نارینه وو کی دا د ‪ Cremastric‬عضلی ته راځی او د‬
‫‪ Testis‬په پورته کولو کی رول لری‪ ،‬په ښځینه وو کی بیا دا ‪ Labia major‬ته ځی‪.‬‬
‫‪- Femoral‬‬
‫دا برخه یی د ‪ Thigh‬قدامی پورته برخی ته راځی او د پوستکی تعصیبوی‪.‬‬
‫‪Cremastric Reflex‬‬
‫که د نارینه وو د ورون )‪ (Thigh‬پورتنی برخه د یوه تیره څیز په واسطه ‪ Scratch‬شی نو‬
‫‪ Testis‬پورته کیږی ځکه دلته یو عصب راغلی دی نو دی ته ‪ Cremastric reflex‬وایی‪.‬‬
‫‪Medial Border‬‬
‫له دی څخه دوه عصبه وځی‪:‬‬
‫‪ Obturator Nerve‬‬
‫دی ته ځکه دا نوم ورکړل شو چی دا ‪ Pelvic‬ته راخی او هلته د ‪ Obturator foramen‬له‬
‫الری خارجیږی او ‪ Thigh‬ته راځی او د ‪ Thigh‬په ‪ Medial‬برخه کی ‪ Skin‬او عضالت‬
‫‪ Lumbo sacral Trunk‬‬
‫دا د ‪ L4‬او ‪ L5 spinal nerve‬د ‪ Anterior rami‬مجموعی ته وایی‪ ،‬دی ته ځکه دا نوم‬
‫ورکړل شوی چی هم د ‪ Lumber‬له ناحیی څخه وځی او ‪ Sacral‬ځکه ورته وایی چی د‬
‫‪ Sacral plexus‬په جوړیدو کی برخه اخلی او ‪ Trunk‬د دوو ریښو څخه منځ ته راځی‪.‬‬
397
Lateral Border
:‫الندی شعبات تری راوځی‬
- Iliohypogastric nerve
- Ilioinguinal nerve
- Lateral Cutaneous nerve of thigh
- Femoral nerve
Sacral Plexus
‫ څخه الندی‬Fascia ‫ کی جوړیږی( په حوصله کی د یو پوښ یا‬Pelvic ‫ په‬Plexus ‫دا‬
)‫جوړیږی‬
‫ برخی په‬Anterior rami ‫ د‬Portion of S4 Spinal nerve ‫ او‬S3 ،S2 ،S1 ،L5 ،L4 ‫دا د‬
.‫واسطه جوړیږی‬
.‫ هم وایی‬Lumbosacral trunk ‫ ته‬L5 ‫ او‬L4

‫‪398‬‬
‫‪Branches‬‬
‫‪ Sciatic nerve‬‬
‫دی ته رګ نثاء هم وایی دا ورته ځکه وایی چی ددی امراض نسبت سړو ته په ښځو کی زیات‬
‫وی د ‪ Lower limb‬اکثره عضالت او پوستکی ددی په واسطه تعصیبیږی‪ .‬دا په ټول بدن کی‬
‫تر ټولو اوږود ترین او هم ضخیم ترین عصب دی‪ Pelvic ،‬څخه شروع کیږی او تر ‪ Foot‬یا‬
‫پښی پوری رسیږی‪.‬‬
‫‪Pathway of Sciatic nerve‬‬

‫دا عصب د ‪ Pelvic‬څخه شروع کیږی او د ‪ Pelvic‬څخه د ‪ Greater sciatic foramen‬له‬
‫الری خارجیږی او ‪ Gluteal muscle‬ته راځی‪ ،‬او د ‪ Inferolateral‬برخی څخه تیریږی او د‬
‫‪ Thigh‬شاتنی برخی ته راځی‪ .‬دا عصب د ‪ Gluteal‬د برخی ‪ Suprolateral‬څخه نه تیریږی‬
‫ځکه د ستنی لپاره هغه مناسب ځای دی‪ .‬دا عصب تر ‪ Popliteal fossa‬کوم چی د ‪Knee‬‬
‫‪ joint‬شاته موقیعت لری هغی پوری راځی او په دوه برخو ویشل کیږی‪:‬‬
‫‪- Tibial nerve‬‬
‫)‪- Common Peroneal nerve (Fibular nerve‬‬
‫‪Tibial Nerve‬‬
‫دا د ‪ Sciatic nerve‬څخه د ‪ Popliteal fossa‬په علوی برخه کی منشاء اخلی او دا په ‪Leg‬‬
‫کی د ‪ Tibial‬هډوکی په امتداد ښکته د ‪ Ankle joint‬پوری راځی‪.‬‬
‫کله چی ‪ Ankle joint‬ته ورسیږی نو په دوه شعبو باندی ویشل کیږی‪:‬‬
‫‪- Medial planter nerve‬‬
‫‪- Lateral planter nerve‬‬
‫‪Common peroneal (Fibular) Nerve‬‬

‫دا په ‪ Leg‬کی د ‪ Fibula‬هډوکی تر ‪ Neck‬پوری راځی او هلته په دوه برخو ویشل کیږی‪:‬‬
‫‪- Superficial peroneal nerve‬‬
‫‪- Deep peroneal nerve‬‬
‫دا دواړه د ‪ Foot‬یا پښی ‪ Dorsal‬برخی ته راځی او هلته ټول عضالت او پوستکی تعصیبوی‪.‬‬
399
Coccygeal Plexus
.‫ دی‬Plexus ‫په بدن کی ترټولو کوچنی ترین‬
‫ هډوکی د پاسه په حوصله کی‬Coccyx ‫ په واسطه د‬Coccygeal nerve ‫ او د‬S5 ،S4 ‫د‬
‫ وایی‬Anococcygeal nerve ‫جوړیږی او له دی څخه یوه شعبه منشاء اخلی چی هغی ته‬
.‫ شاوخوا ته راځی‬Anus ‫یعنی دا د‬
ANS (Autonomic Nervous System)

‫ دا دوه برخی‬،‫دا هم د محیطی عصبی سیستم پوری مربوط دی یعنی له مرکز څخه محیط ته ځی‬
:‫لری‬
- Sympathetic
- Para Sympathetic

‫‪400‬‬
‫دوی د بدن غیری ارادی غړو ته ځی‪ ،‬دوی هر غړی ته یوځای ځی او د یوبل ضد کار ترسره‬
‫کوی په استثنّی د الړو غداواتو چی په هغی باندی یوشان تاثیر لری یعنی که زیات شی نو تنبه‬
‫کوونکی تاثیر لری‪.‬‬
‫سمپاتیک له دوو ځایونو څخه خارجیږی‪:‬‬
‫‪- Thoracic lumber‬‬
‫پاراسمپاتیک هم له دوه ځایونو څخه خارجیږی‪:‬‬
‫‪- Cranium sacrum‬‬
‫‪Sympathetic Nervous system‬‬

‫‪ Sympathetic ganglia‬یا ورته ‪ Para vertebral ganglia‬هم وایی دا هغه ‪Ganglia‬‬
‫ګانی دی چی د ‪ Spinal cord‬سره موازی سیر لری‪.‬‬
‫‪ Preganglionic fiber‬د ‪ Ganglia‬څخه مخکی دی او د ‪ Spinal cord‬څخه وروسته‬
‫واقع دی کله چی دا سمپاتیک فایبرونه راوځی نو ددی ‪ Ganglia‬سره یوځای کیږی چی‬
‫همدی ته ‪ Preganglionic fiber‬ویل کیږی کله چی له دی سره یوځای شی نو له دی څخه‬
‫بل ‪ Fiber‬وځی او هغه راځی د اعضاوو سره یوځای کیږی چی هغی ته ‪Post‬‬
‫‪ ganglionic fiber‬ویل کیږی‪ Preganglionic fiber ،‬لنډ فایبرونه (‪ )Short fiber‬دی‬
‫او ‪ Postganglionic‬اوږده (‪ )Long fibers‬دی‪.‬‬
‫د ‪ Preganglionic fiber‬د نهایت څخه ‪ Acetylcholine‬افرازیږی او د ‪Post‬‬
‫‪ ganglionic fiber‬څخه بیا ‪ Epinephrine‬او ‪ Norepinephrine‬افرازیږی‪.‬‬
401
Para Sympathetic fiber
‫ هغی ته نږدی‬Para sympathetic fiber ‫پاراسمپاتیک چی کومه عضوه تعصیبوی دغه‬
Preganglionic ‫ هم وځی او‬Ganglia ‫ پاراسمپاتیک چی زړه تعصیبوی نو هملته یی‬:‫لکه‬
.‫ ورته وایی‬fiber ganglia
.‫ دی‬Long ‫ یی‬Preganglionic fiber ‫ او‬Short ‫ لنډ یا‬postganglionic fiber ‫ددی‬
‫ څخه‬Post ganglionic fiber ‫ او‬Preganglionic fiber ‫دا دواړه فایبرونه یعنی د‬
.‫ افرازیږی‬Acetylcholine

th
15 chapter
Anatomy of the
Eye

402
Anatomy of the Eye
Eye
‫سترګه‬
Location: Orbital cavity
:‫د اناټومی له نظره سترګه الندی طبقی لری‬
 Outer layer (Fibrous layer)
 Vascular layer (Middle layer)
 Inner layer (Nervous layer)
Outer layer or Fibrous layer
:‫په دی طبقه کی دوه برخی شاملی دی‬

 Sclera
،‫ څخه جوړه شوی ده‬Dense fibrous tissue ‫ خلفی برخه جوړوی کوم چی له‬5/6 ‫د سترګی‬
.‫ سپین رنګ لری‬،‫دنده یی د سترګی شکل ثابت ساتل دی‬
.‫ په معنا سره ده‬Hard ‫ څخه اخستل شوی چی د‬Skleros ‫د‬
 Cornea
‫ په واسطه جال‬Anterior chamber ‫ څخه د‬Iris ‫ قدامی برخه جوړوی د‬1/6 ‫دا د سترګی‬
.‫کیږی‬

403
Anatomy of the Eye
Structure of Cornea
:‫ د الندی طبقو څخه جوړه ده‬Cornea ‫د جوړښت له نظره‬
 Corneal Epithelium
- Non keratinized stratified squamous epithelium
 Bowman’s Membrane
 Substantia Propria
 Descemet Membrane
 Simple Squamous Mesothelium

‫‪404‬‬
‫‪Anatomy of the Eye‬‬
‫‪Middle layer or Vascular layer‬‬
‫دا له دری برخو څخه جوړه ده‪:‬‬
‫‪ Choroid‬‬
‫‪ Ciliary body‬‬
‫‪ Iris‬‬
‫‪Choroid‬‬
‫دا یوه نازکه رنګینه طبقه ده چی د ‪ Sclera‬خلفی قسمت له ‪ Retina‬څخه جدا کوی‪ ،‬بیرونی‬
‫سطحه د ‪ Sclera‬څخه د ‪ Supra choroidal lamina‬په واسطه جال کیږی‪.‬‬
‫‪ Choroid‬د ساختمان له نظره د الندی صفحو څخه متشکل دی‪:‬‬
‫‪- Outer vascular lamina‬‬
‫کومه چی د شریانونو او وریدونو څخه جوړه ده‪.‬‬
‫‪- Middle or choriocapillary lamina‬‬
‫کومه چی د ‪ Capillaries‬څخه جوړه ده او د ‪ Diffusion‬په عملیه کی د ‪ Retina‬د ‪ Cons‬او‬
‫‪ Rods‬حجرات تغذیه کوی‪.‬‬
‫‪- Inner or basal lamina‬‬
‫نازکه او شفافه صفحه ده چی د ‪ Retina‬په بیرونی رنګینه صفحی پوری نښتی ده‪.‬‬
‫‪Ciliary body‬‬
‫دا یوه ضخیمه برخه ده چی په شاتنی برخه کی له ‪ Choroid‬او مخکینی برخه کی له ‪ Iris‬سره‬
‫وصل شوی ده‪ .‬دا دوه برخی لری‪:‬‬
‫‪ Anterior Part‬‬
‫دا غاښ ماننده ساختمانونه لری چی ‪ Ora serrata‬ورته وایی‪.‬‬
405
Anatomy of the Eye
 Posterior Part
:‫د هستولوژی له نظره الندی برخی لری‬
- Ciliary Muscle
- Ciliary Process
- Vessels
- Epithelium two layers:
Outer is Pigmented cuboidal epithelium
Inner is non pigmented columnar epithelium
Iris
‫ په نوم‬Pupil ‫ په منځنی برخه کی یو سوری لری چی د‬،‫د منځنی طبقی تر ټولو قدامی برخه ده‬
.‫یادیږی‬
Structure of Iris
‫ په واسطه پوښل شوی او خلفی یی د‬Mesothelium ‫ د یو طبقه یی‬Structure ‫ قدامی‬Iris ‫د‬
‫ برخه یی د‬Stroma ‫ د‬،‫ په واسطه پوښل شوی دی‬Pigmented cells ‫دوه طبقه یی‬
.‫ څخه جوړه ده‬Pigment cells ‫ او‬Loss connective tissue ،Vessels
:‫ کی دوه نوعه عضالت لیدل کیږی‬Iris ‫په‬
- Circular muscle
.‫یا حلقوی عضالت چی د پاراسمپاتیک اعصابو په واسطه تعصیب شوی وی‬
‫‪406‬‬
‫‪Anatomy of the Eye‬‬
‫‪- Radial muscle‬‬
‫دا د سمپاتیک اعصابو په واسطه تعصیب شوی دی‪.‬‬
‫د ‪ Pupil‬قطر ‪ 2-4mm‬پوری دی‪ ،‬په کمه رڼا کی یی قطر زیاتیږی او په زیاته رڼا کی یی قطر‬
‫کمیږی‪.‬‬
‫‪Retina or Inner coat‬‬

‫د سترګی په ‪ 2/3‬خلفی برخه کی موقیعت لری‪ ،‬په دی کی اعصاب زیات دی نو د ‪Neural‬‬
‫‪ layer‬په نوم هم یادیږی‪ ،‬خارجی سطحه یی د ‪ Choroid‬سره نښتی ده او داخلی سطحه یی د‬
‫‪ Hyaloid membrane‬سره په تماس کی ده‪.‬‬
‫د خلف څخه قدام ته دری برخی لری‪:‬‬
‫‪- Optic‬‬
‫‪- Ciliary‬‬
‫‪- Iridial‬‬
‫‪ Optic‬برخه یی د ‪ Nervous tissue‬لرونکی ده چی د رڼا په مقابل کی حساس دی‪ ،‬د‬
‫‪ Retina‬دا برخه له ‪ Optic disk‬څخه د ‪ Ciliary body‬تر خلفی نهایت پوری امتداد لری ددی‬
‫برخی قدامی کنار موج ماننده خط چی د ‪ Ora serrata‬نومیږی جوړوی‪ ،‬په ‪ Optic disk‬کی‬
‫یوه فرورفتګی وجود لری چی د ‪ Physiological cup‬په نوم یادیږی دا برخه یعنی دغه‬
‫فرورفتګی ‪ Rods‬او ‪ Cons‬نه لری له دی کبله د رڼا په مقابل کی غیری حساسه ده‪.‬‬
‫د سترګی ګاټی په خلفی نهایت کی د ‪ Optic disk‬څخه ‪ 3mm‬وحشی لوری ته یوه بله‬
‫فرورفتګی قرار لری چی ‪ Macula lutea‬نومیږی دغه فرورفتګی ژیړ رنګ لری د دغه‬
‫فرورفتګی مرکزی قسمت کی لږ څه ژوروالی شته چی ‪ Fovea centralis‬جوړوی او دا د‬
‫‪ Retina‬نازکترینه برخه ده دا برخه یواځی ‪ Cones‬لری‪.‬‬
‫په ‪ Retina‬کی ‪ Receptors‬لیدل کیږی چی دا اصآل ‪ Photoreceptors‬دی او په دوه ډوله‬
‫دی‪:‬‬
‫‪- Rods‬‬
‫په ‪ Dim light‬یعنی د شپی په لیدلو کی مرسته کوی‪.‬‬
‫‪- Cones‬‬
‫په زیاته رڼا ‪ Bright light‬یعنی د ورځ په لیدلو کی مرسته کوی‪.‬‬
407
Anatomy of the Eye
Layers of Retina
:‫ طبقی لری‬10 ‫د هستولوژی له نظره الندی‬
- The Pigmented layer
- Layer of Rods and Cons
- External limiting membrane
- Outer nuclear layer
- Outer plexiform layer
- Inner nuclear layer
- Inner plexiform layer
- Ganglion cell layer
- Nerve fiber layer
- Internal limiting membrane

408
Anatomy of the Eye
Aqueous Humor
‫ د‬Segment ‫ دغه‬.‫ کی قرار لری‬Anterior segment ‫یوه شفافه مایع ده چی د سترګی په‬
Aqueous ،‫ ویشل شوی دی‬Posterior chamber ‫ او‬Anterior ‫ په واسطه په‬Iris
‫ د شعریه عروقو په واسطه‬Ciliary process ‫ کی د‬Posterior chamber ‫ په‬humor
.‫افرازیږی‬
Lens
‫ غیری وعایی ساختمان دی چی د سترګی د ګاټی د‬،‫د سترګی عدسیه یوه محدب الطرفین شفافه‬
:‫ د جوړښت له نظره دری برخی لری‬.‫ ترمنځ قرار لری‬Posterior segment ‫ او‬Anterior
- Capsule
- Cortex
- Nucleus
.‫ په واسطه په ځوړند شکل ساتل کیږی‬Suspensory ligament ‫ د‬Lens
Vitreous Body
‫ کی قرار‬Posterior segment ‫دا یوه جیلی ماننده بی رنګه شفافه کتله ده چی د سترګی په‬
.‫لری‬
Clinical anatomy
- Eye is very sensitive organ.

409
Anatomy of the Eye
- Cornea can be grafted from one person to another hence it is a
vascular.
- Injury to cornea may cause opacities and inferior with opision.
- Over production of aqueous humor or lacks of it drainage or
combination of both condition raise intraocular pressure the
condition is called glaucoma.
Muscle of Eye
 Intrinsic muscle
 Extrinsic muscle
:‫ عضالت په دوه ډوله دی‬Extrinsic
 Involuntary muscle
:‫دا دوه دانی دی‬
- Superior tarsal muscle
.‫ سبب ګرځی‬Elevation ‫) د‬Eyelid( ‫پورتنی ځیږمو‬
- Inferior tarsal muscle
.‫ یا ښکته کیدو سبب کیږی‬Depression ‫) یا سترغلی د‬Eyelid( ‫د ښکتنی ځیږمو‬
 Voluntary muscle
- Rectus muscle:
Superior rectus muscle
Inferior rectus muscle
Medial rectus muscle
Lateral rectus muscle
- Oblique muscle:
Superior oblique muscle
Inferior oblique muscle
- Levator palpebral superior muscle
Lacrimal Apparatus
‫ الندی برخی‬،‫ټول هغه جوړښتونه چی د اوښکو په اطراح او تولید کی رول لری‬
:‫لری‬

410
Anatomy of the Eye
- Lacrimal glands
- Lacrimal canaliculi
- Lacrimal sac
- Nasolacrimal duct
Lacrimal gland
.‫ کی موقعیت لری‬Lacrimal fossa ‫ ده او په‬Serous gland ‫دا یوه‬
:‫ شکل لری او دوه برخی لری‬J ‫دا د‬
- Orbital part
.‫ برخه ده‬Deeper ‫دا یوه غټه او‬
- Palpebral part
.‫ برخه ده‬Superficial ‫کومه چی کوچنی او‬
Conjunctival sac
.‫ دی‬Mucus membrane ‫دا اصآل یو‬
The conjunctiva lining deeper surface of eyelid is called palpebral
conjunctiva and that lining in front of eye ball is caller bulbar conjunctiva.
The potential space between the palpebral and bulbar conjunctiva is
called conjunctival sac.
Lacrimal Canaliculi
:‫دا دوه برخی لری‬
- Vertical part: about 2mm
- Horizontal part: about 8mm
Lacrimal sac
It is the upper dilated part of nasolacrimal duct. It connect lacrimal
canaliculi and nasolacrimal duct, 12mm long and 5mm wide.

411
Anatomy of the Eye
Nasolacrimal duct
It is a membranous passage 18 mm long begins at the lower end of
lacrimal sac and opens into inferior meatus.
At the lower end of nasolacrimal duct there is a fold of mucus
membrane forming an imperfect valve called hasner valve.

th
16 chapter
Integumentary
system

412
Integumentary System
Integumentary system
‫پوښوونکی سیستم‬
Consist of the skin and accessory structure such as Hairs, Nails and
Glands.
Integumentary= Cover
Skin
‫پوستکي‬
:‫پوستکی د تماس یوه عضوه ده او په دوه برخو باندی ویشل شوی ده‬
 Glabrous skin
Hair (‫ ویښتان نه لری‬،‫چی د الس په ورغوي او د پښی په تلي کی موجود وی ډیر ضخیم وی‬
.‫ هم نلری‬Sebaceous gland ‫) وی او‬less
 Hairy skin
.‫ ولری‬Sebaceous gland ‫هغه پوستکی دی چی هم ویښتان او هم‬
Layers of the skin

:‫پوستکی دوه طبقات لری‬
 Dermis
- Connective tissue layer
 Epidermis
- Epithelial tissue layer
.‫ دریمه طبقه شمیرل کیږی‬Sub cutaneous ‫په ځینو کتابونو کی یی‬

413
Epidermis
‫ د‬،‫ لپاسه واقع ده‬Dermis ‫د پوستکی سطحی طبقه ده چی د سترګو په واسطه یی ګورو او د‬
:‫الندی څخه پورته خواته پنځه طبقی لری‬
 Stratum Germinatum
 Stratum Malpigi
 Stratum Granulosm
 Stratum Lucidum
 Stratum Corneum
Cells of Epidermis
- Melanocyte: Producing melanin
- Keratinocyte: Producing keratin
- Langerhans cell: antigen presenting cells
- Merkle cell:

414
Dermis
:‫د پوستکی دا برخه له دوو طبقو څخه جوړه ده‬
- Upper layer or Papillary layer
- Lower layer or Reticular layer
Structure of Dermis
‫ زیات لیدل کیږی او همدارنګه الندی حجرات هم پکی‬Connective tissue ‫په دی طبقه کی‬
:‫لیدل کیږی‬
- Mast cell
- Histocyte
- Fibroblast
Arrector pillic muscle ‫همدرانګه د وینی رګونه هم په دی طبقه کی وجود لری او د‬
.‫لرونکی هم دی‬
Accessory Skin Structure

 Hairs
 Nails
 Glands:
- Sweat glands
- Sebaceous glands
Hairs
Hair are present on the skin covering almost the whole body. The sides
where they are not present include the palms, the soles, the ventricle
surface and sides of the digits and some parts of the male and female
external genitalia.
:‫ویښتان دوه برخی لری‬
- Root
- Shaft

‫‪415‬‬
‫‪Integumentary System‬‬
‫ویښتان دری ډولونه لری‪:‬‬
‫‪- Lanugo hair‬‬
‫نرم او سپین ویښتان دی چی په مخ کی پیدا کیږی بغیر د ږیری‪ ،‬بریتو‪،‬وریځو او باڼو څخه ټول‬
‫ویښتان پکی شامل دی‪.‬‬
‫‪- Terminal hair‬‬
‫د ‪ Lanugo hair‬او ‪ Stiff hair‬څخه بغیر ټول ویښتان پکی شامل دی لکه‪ :‬د ږیری‬
‫(‪ ،)Beard‬بریتو (‪ ،)Mustache‬د سر ویښتان او نور دی‪.‬‬
‫‪- Stiff hair‬‬

‫د وریځو (‪ ،)Eyebrow‬باڼه (‪ ،)Eyelash‬د غوږ ویښتان او د پوزی په داخل کی ټول ویښتان‬
‫پکی دی ګروپ کی راځی‪.‬‬
‫ویښتان د تکثر له مخی دوه مرحلی لری‪:‬‬
‫‪- Anagen phase‬‬
‫د لویدلو مرحلی ته وایی‪.‬‬
‫‪- Telagen phase‬‬
‫دا ویښتان د استراحت په حالت کی وی یعنی نه لویږی او ‪ 6months‬څخه تر ‪ 6yers‬پوری‬
‫عمر لری‪.‬‬
‫که د سر ویښتان د ورځی ‪ 100‬دانی ولویږی نو دا یو نارمل حالت دی‪.‬‬
‫‪416‬‬
‫‪Integumentary System‬‬
‫‪Sebaceous gland‬‬
‫په ټول بدن کی شته خو د الس په ورغوی او د پښی په تلی کی نشته‪.‬‬
‫دا غداوات د ‪ Sebum‬په نوم ماده جوړوی کومه چی له کلسترول او ‪ Fatty acids‬څخه جوړه‬
‫شوی ده‪ .‬همدارنګه ددی مادی دنده داده چی ویښتان غوړ ساتی یعنی ویښتانو ته نرموالی یا‬
‫‪ Flexibility‬ورکوی او هم ‪ Anti fungeal‬تاثیر لری‪.‬‬
‫‪Sweat gland‬‬
‫دغه غداوات د بدن په ټولو برخو کی شته خو په الندی ځایونو کی نشته‪:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Glans penis‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Clitoris‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Nail bed‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Lips‬‬
‫ددی غداواتو فعالیت د فشار)‪ ،(Stress‬د جنسی فعالیت )‪ ،(Sexual activity‬فزیکی فعالیت او‬
‫ډار )‪ (Fright‬په وخت کی زیاتیږی‪.‬‬
‫دغه غداوات د هستولوژی له نظره دوه برخی لری‪:‬‬
‫‪- Eccrine‬‬
‫دا د بدن د پوستکی په زیاتره برخو کی شته خو په ‪ Clitoris ،Glans penis‬او ‪Nail bed‬‬
‫کی نشته‪.‬‬
‫‪- Apocrine‬‬
‫دا یواځی په ‪ Areola ،Nipple‬او ‪ Axilla and genital areas‬کی موجود وی‪.‬‬
‫‪Nail‬‬
‫د ګوتو په ‪ Distal phalanx‬کی په ‪ Dorsal surface‬کی موقیعت لری‪.‬‬
‫دوه ‪ Borders‬لری‪:‬‬
‫‪- Fixed edge‬‬
‫‪- Free edge‬‬
‫هغه پوستکی چی نوک یی احاطه کړی دی د ‪ Nail fold‬په نوم یادیږی‪.‬‬
417
.‫ په نوم یادیږی‬Nail bed ‫هغه پوستکی چی د نوک الندی موقیعت لری د‬
Physiology of Integumentary system

- Protection
- Sensation
- Vitamin D production
- Temperature regulation
- Excretion

th
17 chapter
Endocrine
system

‫‪418‬‬
‫‪Endocrine System‬‬
‫‪Endocrine system‬‬
‫ددی سیستم غړی د اندوکراین غداوات دی‪ ،‬دا هغه غداوات دی چی هورمونونه جوړوی او‬
‫قنات نه لری او خپل افرازات د وینی دوران ته اچوی‪.‬‬
‫‪Glands‬‬
‫‪Secretory epithelium is called glands.‬‬
‫غداوات په دوه ډوله دی‪:‬‬
‫‪- Exocrine‬‬
‫هغه غداوات دی چی خپل افرازات د اپتیلیم سطحی ته اچوی‪.‬‬
‫‪- Endocrine‬‬
‫هغه غداواتو ته ویل کیږی چی خپل افرازات مستقیما ّ دوران ته اچوی‪.‬‬
‫د اندوکراین غداواتو افرازاتو ته هورمون وایی‪ ،‬هورمون د ‪ Hormose‬له کلیمی څخه اخستل‬
‫شوی چی د ‪ Stimuli‬معنا ورکوی‪.‬‬
‫‪Pineal gland‬‬
‫‪Location: Bellow splenium of corpus callosum.‬‬
‫‪Macroscopic structure‬‬
‫دغه غداوات د ‪ Body‬او ‪ Stalk‬یا ساقی درلودونکی دی چی ‪ Body‬یی ‪ Conical‬یا مخروطی‬
‫شکل لری او د ‪ 5‬څخه تر ‪ 8‬ملی متره اوږودوالی لری‪.‬‬
‫‪ Stalk‬قدامآ یا ‪ Anteriorly‬په دوه صفحو ویشل شوی دی‪:‬‬
‫‪- Anterior commissure‬‬
‫‪- Posterior commissure‬‬
‫‪Microscopic structure‬‬
‫دا غده د الندی شیانو څخه جوړه ده‪:‬‬
‫‪- Pinealocytes‬‬
‫‪- Neuroglial cells‬‬
419
Endocrine System
- Vessels
- Sympathetic fibers
Pituitary gland
‫نخامیه غده‬
‫ همدرانګه‬،‫ هم ورته وایی ځکه د بدن اکثره غداوات ددی د کنټرول الندی دی‬Master gland
.‫ کی موقیعت لری‬Hypophyseal fossa ‫ هم ورته وایی ځکه چی په‬Hypophyseal gland
Location: Hypophyseal fossa
.‫ کی واقع شوی ده‬Body ‫ هډوکی په‬Sphenoid ‫ د‬Fossa ‫دغه‬
Shape: Oval
Size: About pea ‫د ناک په شان‬
Parts of Master gland

- Anterior lobe
.‫ څخه جوړ شوی دی‬Epithelial cells ‫ هم ورته وایی او د‬Adenohypophysis ‫یا‬
- Posterior lobe
.‫ څخه جوړ شوی دی‬Nerves cells ‫ هم ورته وایی او د‬Neurohypophysis ‫یا‬
- Intermediate
.‫ځینی کتابونه وایی چی دا برخه یی په انسانانو کی نه وی‬

420
Endocrine System
Infundibulum
The pituitary stalk also known as the infundibular stalk or fender son
funnel or simply the infundibulum.
It is the connection between the hypothalamus and the posterior
pituitary.
Pituitary dwarfism
A young person with deficiency of GH remain small.
Gigantism
Excess GH before closing of growth palate result in gigantism.
The person abnormally tall.
Acromegaly
Excess of GH after closing of growth palate result in acromegaly.
Facial feature and hands become abnormally large.

421
Endocrine System
Thyroid Gland
Location: Start from C5 to T1 vertebrae.
Shape: Shield like.
‫ برخو کی موقیعت لری او د دوو لوبونو څخه جوړه شوی چی یو‬Lateral ‫د غاړی په قدام او‬
.‫ په واسطه سره وصل دی‬Isthmus ‫ دا دواړه لوبونه د‬،‫یی ښی لوب او بل یی چپ لوب دی‬
‫ لوب څخه منشاء‬Left ‫ یا‬Right ‫ هم موجود وی چی کیدای شی هغه له‬Lobe ‫کله کله دریم‬
.‫ څخه منشاء اخلی‬Isthmus ‫ خو اساسآ دغه لوبونه د‬،‫واخلی‬
.‫ په نوم یادیږی‬Pyramidal lobe ‫دریم لوب یی د‬
:‫د جوړښت له نظره دوه ډوله حجرات لری‬
- Follicular cells
- Para follicular cells
:‫ شکل لری نو د الندی برخو درلودونکی دی‬Pyramidal ‫څرنګه چی لوبونه یی‬
- Apex
- Base
Surfaces:
- Lateral
- Medial
- Posterolateral
Two borders:
- Anterior
- Posterior
Enlargement of thyroid gland is known as Goiter.
Decrease in function of thyroid glands is called hypothyroidism.
Increase in function of thyroid glands is called hyperthyroidism.

422
Endocrine System
Para Thyroid Gland

.‫ کی موقیعت لری‬Posterior border ‫دا دوه جوړی کوچنی غدی دی چی د تایراید د غدی په‬
Endocrine part of Pancreas

‫ وایی جوړه شوی‬Pancreatic islets ‫ عناصرو څخه چی ورته‬Microscopic ‫دغه برخه له‬
:‫ده په دی کی مختلف حجرات موجود دی خو مهم یی په الندی ډول دی‬
- Beta cells
- Langerhans cells
- Alpha cells

423
Endocrine System
Supra Renal Gland
‫ جدار کی او د‬Posterior ‫ هم ویل کیږی دا د پریتوان شاته د بطن په‬Adrenal gland ‫دی ته‬
‫ دوه جوړه یی غداوات دی چی هره غده یی له دوه عمده برخو‬،‫پښتورګو د پاسه موقیعت لری‬
:‫څخه جوړه ده‬
 Medulla
 Cortex
‫ برخه یی د غدی‬1/9 ‫هره غده تقریبآ پنځه ګرامه وزن لری چی ددی وزن له جملی څخه‬
.‫ جوړوی‬Cortex ‫ برخه یی د غدی‬8/9 ‫ او باقی‬Medulla
‫ همدارنګه‬،‫ درلودونکی دی‬Base ‫ او‬Apex ‫ غده مثلثی شکل لری چی د‬Right supra renal
.‫څخه عبارت دی‬Posterior ‫ او‬Anterior ‫ لری چی د‬Surfaces ‫دوه‬
Thymus Gland
.‫ کی موقیعت لری‬Anterior mediastinum ‫ شاته او په‬Manubrium sterni ‫دغه غده د‬
Thymus is Primary or central lymphoid organ located in mediastinum.
Size:
 In Birth= 10-15gram
 In Puberty= 30-40gram

424
Endocrine System
.‫ او وزن کی تغیر راځی‬Size ‫ په‬Thymus ‫د بلوغت څخه وروسته د‬
:‫ دوه برخی لری‬Thymus
- Supporting part: (Connective tissue)
- Parenchyma: (Stroma)
Supporting
:‫په دی کی دری ساختمانونه شامل دی‬
- Capsule
.‫ ورته وایی‬Capsule ‫ پوښ په واسطه پوښل شوی چی‬Vascularize ‫دغه غده د یونرۍ‬
- Septa
.‫ وایی‬Septa ‫ ویشل کیږی چی ورته‬Lobule ‫ څخه داخل ته غده په‬Capsule ‫د‬
- Proper connective tissue
.‫ او نور شیان شامل دی‬Collagen ،Fibroblast ‫په دی کی‬
Parenchyma
.‫ هم ورته وایی‬Functional part ‫یا‬
:‫دا د دوه ډوله حجراتو څخه جوړه ده‬
 Epitehloreticular cell
 T- lymphocyte
:‫ په دوه برخو ویشل کیږی‬Lobule ‫ هر‬Thymus ‫ له کبله د‬Lymphocyte ‫د همدی‬
- The outer part (Cortex)
- The inner part (Medulla)

th
18 chapter
Anatomy of the
Ear

425
Anatomy of the Ear
Ear
‫غوږ‬
:‫غوږ د اناټومی له نظره له دری برخو څخه جوړ شوی دی‬
 External ear
 Middle ear
 Internal ear (Inner ear)
External ear
:‫په دی کی دوه برخی شامل دی‬
- Auricle (Pinna)
- External auditory meatus
Auricle
‫ په واسطه پوښل شوی ده او د الندی برخو‬Skin ‫ په واسطه جوړه او د‬Cartilage ‫دا برخه د‬
:‫درلودونکی دی‬

‫‪426‬‬
‫‪Anatomy of the Ear‬‬
‫)‪- Lower part (Helix‬‬
‫دغه برخه چی د ‪ Connective tissue‬څخه جوړه شوی او ‪ Lobule‬ورته وایی‪.‬‬
‫)‪- Under helix (Anti helix‬‬
‫‪- Anti-tragus‬‬
‫)‪- Fossa (Concha‬‬
‫)‪External Auditory meatus (Canal‬‬

‫هغه قنات دی چی له ‪ Concha‬څخه شروع او تر ‪ Tympanic membrane‬پوری رسیږی‪.‬‬
‫تقریبآ د ‪ 24mm‬پوری اوږودوالی لری او د غوږ د انتقال وظیفه په غاړه لری‪.‬‬
‫ددی ‪ 2/3‬نږدی یا ‪ Proximal part‬چی ‪ 16mm‬کیږی ‪ Bony part‬دی یعنی له هډوکی څخه‬
‫جوړ شوی دی او ‪ 1/3‬برخه یا ‪ Distal part‬یی عضروفی یا ‪ Cartilaginous‬دی چی ‪8mm‬‬
‫دغه دواړه برخی د ‪ Skin‬په واسطه پوښل شوی دی‪ ،‬ددی قنات په عضروفی برخه کی‬
‫‪ Glands‬لیدل کیږی چی ‪ Ceremonial’s gland‬ورته وایی او ‪ Wax‬یا ژیړ رنګه ماده‬
‫تولیدوی‪.‬‬
‫دغه ‪ Wax‬غوږ ته د اجنبی موادو لکه ګرد او غبار د ننوتلو څخه مخنیوی کوی‪.‬‬
‫‪Tympanic membrane‬‬
‫یوه شفافه او نازکه پرده ده چی د منځنی او خارجی غوږ ترمنځ واقع شوی ده‪.‬‬
‫‪ Oblique‬یا ‪ Oval‬شکل لری‪.‬‬
427
Anatomy of the Ear
:‫ دوه سطحی لری‬Membrane ‫دغه‬
- External (Outer) surface: Concave

- Internal (Inner) surface: Convex
:‫دغه پرده له دری طبقاتو څخه ترکیب شوی ده‬
- Cuticular layer
- Fibrous layer
- Mucus layer
Middle Ear
‫ په دوه برخو ویشل شوی‬،‫ په نوم سره هم یادیږی‬Tympanum ‫ یا‬Tympanic cavity ‫دا د‬
:‫ده‬
- Proper tympanic cavity
.‫ په مقابل کی قرار لری‬Tympanic membrane ‫چی د‬
- Epi tympanic cavity
.‫ څخه پورته واقع ده‬Tympanic membrane ‫چی د‬
:‫موقیعت یی‬
:‫ کی موقیعت لری او شپږ دیوالونه لری‬Posterior part ‫ هډوکی په‬Temporal ‫د‬
- Superior wall (Tegmen tempani)
- Inferior wall (Jugular wall)
- Anterior wall (Carotid wall)
- Posterior wall
- Lateral wall (Membranous wall)
- Medial wall (Labyrinth wall)

‫‪428‬‬
‫‪Anatomy of the Ear‬‬
‫منځنی غوږ په عمده ډول د الندی دریو هډوکو څخه جوړ دی‪:‬‬
‫څټک ‪ Malleus‬‬
‫سندان ‪ Incus‬‬
‫رکاب ‪ Stapes‬‬
‫‪Malleus‬‬
‫دا څټک ته ورته شکل لری نو ځکه ورته ‪ Hammer‬هم وایی‪ ،‬تر ټولو غټ او وحشی‬
‫واقع هډوکی په منځنی غوږ کی دی او الندی برخی لری‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Head‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Neck‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Handle‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Process:‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Anterior‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪Lateral‬‬
‫‪Incus‬‬
‫دا سندان ته ورته شکل لری نو ځکه ورته ‪ Black smiths‬ویل کیږی دا د ‪ Molar‬غاښ په‬
‫شان دی او الندی برخی لری‪:‬‬
‫‪- Body‬‬
429
Anatomy of the Ear
- Long Process
- Short Process
Stapes
‫ دا تر ټولو کوچنۍ او انسی واقع هډوکی‬،‫ هم وایی‬Stirrup ‫دا رکاب ته ورته دی نو ځکه ورته‬
:‫د منځنی غوږ دی چی الندی برخی لری‬
 Head
 Neck
 Foot plate
 Limbs:
- Anterior
- Posterior
Joints of Middle Ear

 Incudomalleolar joint
Between incus or malleus bones.
 Incudostepidial joint
Between incus or stapes bones.

430
Anatomy of the Ear
Inner Ear
:‫ چی دوه برخی لری‬،‫ په نوم هم یادیږی‬Labyrinth ‫دا د‬
- Bony labyrinth
- Membranous labyrinth
Parts of Bony labyrinth
- Cochlea
- Vestibule
- Semicircular canals

431
Anatomy of the Ear
• The membranous labyrinth is filled with a clear fluid called
endolymph and the space between bony and membranous
labyrinth with a fluid called perilymph.
The bony labyrinth
Can be divided into three regions respectively known as cochlea
involved in hearing, vestibule and semicircular canals involved in
balance.
The cochlea
Is shaped like a snail shape.
And can bed divided into three portion by a y shape complex
membrane.
The base of the y is spiral lamina one branch is the vestibular
membrane the other branch is basilar membrane.
The space between vestibular and basilar membranes is called the
cochlear duct.
The complex membrane labyrinth and filled with endolymph.

432
Anatomy of the Ear
If the y is lying on one side.
The space above y is scala vestibule and the space bellow the scala
tympany.
Inside the cochlear duct is specialized structure called spiral organ
or organ of corti containing specialized sensory cells called hair
cells.
The vestibule
The vestibule is divided into two chambers: utricle and sacculae
which are surrounded by end lymph each chamber contain
epithelial cells called maculae containing hair cells the tips of
microvilli of these cells are embedded in a gelatinous mass
weighted by otoliths:particles composed of protein and calcium
carbonate called otoliths.

(References)
‫ماخذونه‬
 Anatomy first volume (Bones, Joints and Muscles) 2013 by
Dr Mohammad Nasir Nasraty.
 Anatomy second volume (Systemic anatomy. Digestive,
Respiratory, Cardiovascular, urinary, Male and Female
reproductive systmes) 2013 by Dr Mohammad Nasir
Nasraty.
 Anatomy third volume (Nerous system, Sens organs and
Endocrine glands) 2014 by Dr Mohammad Nasir Nasraty.
 Anatomy of the Nerovus system by Dr Yama Sediqi 2017.
 Chaursia BD Human Anatomy Regional and Applied
Dissection and Clinical CBS PUBLISHERS AND
DISTRABUTERS 4819/XI,Parahlad Street,24 Ansari
Road -Daryagani,new dehli-110002(India) Sixth Edition
2014.
 Snil. S.Rechard Clinical Anatomy for Medical Students
Ninth Editon 2012.
 Netter –Frank H. Atlas of Human Anatomy Icon Learning
Systems-Teterboro, New jersey Sixth Edition 2014.
 Henry-GRAY’S Anatomy Charchill livingstone
EDINBURGH, LONDON, MELBOURNE and NEW
YORK. Thirty Seventh Edition 1989.

Notes:


Get More e-books from www.ketabton.com
Ketabton.com: The Digital Library

عمومی اناټومي په انګلیسی او پښتو ژبوکی

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

عمومی اناټومي په انګلیسی او پښتو ژبوکی

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

عمومی اناټومي په انګلیسی او پښتو ژبوکی

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ketabton.

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Edit & Design by: Kefayatullah Naib Amani

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Urinary bladder 254

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

13th chapter Female Reproductive system

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Trochlear nerve 377

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

16th chapter Integumentary system

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Medial (Med)= Close to Medline

.‫ ته نژدی وی‬Medline ‫چی‬

.‫ څخه وړاندی وی‬Medline ‫چی د‬

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

‫ په دری ډوله دی‬Trunk skeleton

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Mr.18 | BY: KEFAYATULLAH NAIB AMANI 078 4 59 75 49

Pectoral Girdle (Shoulder Girdle)

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Scapula Acromion Posterior Border

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Ventral Costal Subscapular fossa

Superior angle Inferior angle Lateral angle(glenoid angle)

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

(Glenoid angle) Costal surface

Coracoid process Supra Spinous Fossa

Infra Spinous Fossa

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Anteromedial surface Anterolateral surface Posterior surface

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

:‫د هډوکی نهایتونه‬

‫ څخه‬Stylus ‫ چی د‬Styloid process ‫ کی دوه برخی دی‬End ‫ په دی‬:Lower End

Body ‫جسم یا‬

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

‫ وحشی یا‬Forearm ‫ موقیعت یی د‬.‫ د ګردی ساحی په معنادی‬Radius :Radius:2

‫ په‬Desk ‫ یا سر چی د‬Head ‫ یا پورتنی برخه کی یی‬Upper end ‫ په‬:Upper End

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Anterior Border, .‫ لری‬Borders ‫ ددی هډوکی جسم دری‬:‫د هډوکی جسم‬

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

Edit & Design By: Kefayatullah Naib Amani 0784 59 75 49 MR.18

‫ چی د‬Scaphoid ‫ یا منشاء ته نږدی په دی کی څلور هډوکی چی‬:Proximal Row