Gaan na inhoud

Achilles

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die Wraak van Achilles, deur François-Léon Benouville (1821–1859; Musée Fabre)

Achilles of Agilles (Grieks: Ἀχιλλεύς) was in die Griekse mitologie ’n held van die Trojaanse Oorlog, die sentrale karakter en die grootste vegter van Homeros se Ilias. Hy was ook een van die aantreklikste helde wat teen Troje geveg het.[1]

Latere legendes (waarvan ’n gedig deur Statius in die 1ste eeu v.C. die eerste was) noem dat Achilles se hele lyf behalwe sy hak (of hiel), onkwesbaar was. Aangesien hy dood is nadat ’n pyl in sy hak in geskiet is, het die uitdrukking "Achilleshiel" die betekenis gekry van iemand se grootste swak punt.

Geboorte

[wysig | wysig bron]
Die Opvoeding van Achilles (omstreeks 1772), deur James Barry

Achilles was die seun van die nimf Tetis en Peleus, koning van die Mirmidons. Zeus en Poseidon het meegeding om die hand van Tetis totdat Prometeus, die vuurbringer, Zeus herinner het aan ’n voorspelling dat Tetis ’n seun sal baar wat groter as sy vader sal wees. Albei gode het die aftog geblaas en haar met Peleus laat trou.[2]

Peleus het Achilles ná sy geboorte aan Chiron die Sentour toevertrou om deur hom grootgemaak te word.[3]

Achilleshiel

[wysig | wysig bron]

Volgens die Achilleïde, wat in die 1ste eeu v.C. deur Statius geskryf is en die vroegste bron oor Achilles se hiel is, het Tetis probeer om Achilles met sy geboorte onsterflik te maak deur hom in die rivier Styx te dompel. Dit het sy hele lyf onkwesbaar gemaak, behalwe waar sy hom aan sy haksteen vasgehou het.[4]

Geen bron voor Statius verwys na Achilles se onkwesbaarheid nie; inteendeel, in die Ilias noem Homeros dat Achilles gewond is: in Boek 21 het die Paioniese held Asteropaios by die rivier Skamander teen Achilles geveg. Hy het twee spiese gelyktydig gegooi. Die een het Achilles se elmboog getref en "bloed het daaruit gespuit".

Ook in die onvolledige gedigte van die Epiese Siklus, waarin die held se dood beskryf word, Kipria (onbekende skrywer), Aitiopis deur Arktinus van Miletus, Klein Ilias deur Lesche van Mitilene en Iliou Pérsis deur Arktinus van Miletus, is daar geen verwysing na sy onkwesbaarheid of sy bekende hak nie; in die latere vaasskilderye wat Achilles se dood uitbeeld, tref die pyl in baie gevalle sy lyf.

Achilles in die Trojaanse Oorlog

[wysig | wysig bron]
Die Woede van Achilles, deur Giovanni Battista Tiepolo

Die eerste twee lyne in die Ilias lees:

μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληϊάδεω Ἀχιλῆος
οὐλομένην, ἣ μυρί' Ἀχαιοῖς ἄλγε' ἔθηκεν.
Sing, Godin, van die woede van Peleus se seun Achilles
die vervloekte woede, wat gelei het tot pyn by duisende van die Achajers.

Achilles se verterende woede kon by tye in bedwang gebring word, maar ander kere was hy onkeerbaar. Die vermensliking van Achilles deur die gebeure in die oorlog is ’n belangrike tema van die mite.

Telefos

[wysig | wysig bron]

Terwyl die Grieke op pad was na die Trojaanse Oorlog, het hulle per ongeluk in Misië gestop wat deur koning Telefos regeer is. In die geveg wat gevolg het, het Achilles Telefos ’n wond toegedien wat nie wou heel nie. Telefos het ’n orakel geraadpleeg, en dié het gesê "hy wat gewond het, sal heel". Telefos het toe na Argos gegaan waar Achilles hom gesond gemaak het sodat hy hulle gids kon wees vir hul reis na Troje.

Volgens ander weergawes in Euripides se verlore toneelstuk oor Telefos, het hy na Aulis gegaan en voorgegee hy is ’n boemelaar. Hy het Achilles gevra om sy wond te heel. Achilles het geweier omdat hy geen mediese kennis gehad het nie. Alternatiewelik het Telefos Orestes gyselaar gehou totdat Achilles sy wond genees het. Volgens die Odussee het die spies die wond toegedien en daarom moes die spies die wond genees. Stukkies van die spies is toe in die wond afgeskraap en dit het genees.

Troilos

[wysig | wysig bron]

Volgens die Sipria (die deel van die Epiese Siklus wat die gebeure van die Trojaanse Oorlog voor Achilles se Wraak weergee), het Achilles die Achajers gekeer toe hulle wou huis toe gaan. Hy het toe die beeste van Eneas doodgemaak, naburige stede verwoes en Troilos vermoor.[5]

Volgens Dares Phrygius se Beskrywing van die Vernietiging van Troje,[6] die Latynse opsomming waardeur die verhaal van Achilles na die Middeleeuse Europa oorgedra is, was Troilos ’n jong Trojaanse prins, die jongste seun van koning Priamos. Ondanks sy jeugdigheid was hy een van die belangrikste Trojaanse oorlogsleiers. Volgens voorspellings sou Troilos se lot dieselfde wees as dié van Troje, en hy is dus in ’n nederlaag gelei in ’n poging om hom gevange te neem.

Achilles, wat oorweldig is deur wellus vanweë die skoonheid van Troilos en sy suster Poluxena, het die jong man probeer verlei. Dié het sy attensies geweier en Achilles het hom onthoof. Volgens latere weergawes van die verhaal is Troilos per ongeluk deur Achilles doodgemaak in ’n oorgretige liefdesomhelsing. In hierdie weergawe was dit die rede dat Achilles doodgemaak is.[7]

In die Ilias

[wysig | wysig bron]

Homeros se Ilias is die beroemdste weergawe van Achilles se dade in die Trojaanse Oorlog. Dit dek ’n paar weke van die oorlog, maar nie Achilles se dood nie. Dit begin met sy onttrekking aan die geveg nadat hy deur Agamemnon, die bevelvoerder van die Achaïese magte, verneder is.

Agamemnon het ’n vrou met die naam Chruseïs as slavin geneem. Haar pa, Chruses, ’n priester van Apollo, het Agamemnon gesmeek om haar terug te bring. Agamemnon het geweier en Apollo het ’n pes oor die Grieke gebring.

Die profeet Kalchas het agtergekom wat die pes veroorsaak het, maar wou niks sê voor Achilles belowe het om hom te beskerm nie. Achilles het ingestem en Kalchas het gelas dat Chruseïs vir haar pa teruggegee word. Agamemnon het ingestem, maar het toe geëis dat Achilles se oorlogsprys, Briseïs, haar vervang. Woedend oor die vernedering (en, soos hy later gesê het, omdat hy Briseïs liefgehad het)[8] het Achilles geweier om te veg of sy troepe saam met die ander Griekse magte te laat veg.

Toe die Grieke die oorlog begin verloor, het Nestor verklaar dat die Trojane besig was om te wen omdat Agamemnon Achilles kwaadgemaak het. Hy het die koning gevra om Achilles tot bedaring te bring. Agamemnon het ingestem en het Odusseus, Alias en Feniks na Achilles gestuur met die aanbod om Briseïs terug te gee. Achilles het dit verwerp en die Grieke gevra om huis toe te vaar soos wat hy van plan was om te doen.

Eindelik het Achilles in ’n poging om glorie te behaal ondanks sy afwesigheid in die oorlog, tot sy ma, Tetis, gebid en haar gevra om by Zeus te pleit om die Trojane toe te laat om die Griekse magte terug te dryf.

Achilles verpleeg Patroklos

Die Trojane, onder leiding van Hektor, het die Griekse leër toe na die strande teruggedryf en die Griekse skepe aangeval. Net voor die Griekse magte vernietig sou word, het Patroklos begin terugveg saam met die Mirmidons, terwyl Achilles in sy kamp gebly het. Patroklos het die Trojane van die strande af teruggedryf, maar is deur Hektor doodgemaak voordat hy Troje kon aanval.

Toe Achilles van sy vriend Patroklos se dood hoor, hy hy gerou en baie begrafnisspele ter ere van hom gehou. Sy ma, Tetis, het hom kom troos en Hefaistos oorreed om vir hom ’n nuwe wapenrusting te maak. Die nuwe uitrusting het die Skild van Achilles ingesluit wat die digter in groot besonderhede beskryf het.

Woedend oor die dood van Patroklos, het Achilles sy weiering om te veg teruggetrek. Hy het talle teenstanders in sy woede doodgemaak, maar was eintlik op soek na Hektor. Achilles het selfs teen die riviergod Skamander geveg wat kwaad geword het omdat Achilles sy waters met al die lyke verstop het. Die god het probeer om Achilles te verdrink, maar is deur Hera en Hefaistos gekeer. Zeus self het Achilles se woede gesien en die gode gestuur om hom in bedwang te bring sodat hy nie Troje self vernietig nie. Dit is blykbaar ’n bewys dat Achilles se woede die noodlot self kon teëgaan omdat Troje toe nog nie bedoel was om vernietig te word nie.

Eindelik het Achilles die man gekry wat hy soek. Hy het Hektor drie keer om die muur van Troje gejaag voordat Atena, vermom as Hektor se mees geliefde broer, Deifobos, Hektor oorrreed het om stil te staan en teen Achilles te veg. Toe Hektor besef hy is in ’n lokval gelei, het hy geweet die geveg is onafwendbaar. Hy wou as ’n vegter sterf en het met sy swaard op Achilles afgestorm, maar sy teiken gemis. Hy het aanvaar dat hy gaan sterf en Achilles gesmeek om sy liggaam ná sy dood met respek te behandel. Achilles het vir hom gesê hy kan dit nie van hom verwag nie, want "my woede sal my nou daartoe dryf om jou vlees op te kap en dit rou te eet — soveel hartseer het jy oor my gebring".[9]

Achilles het toe wraak geneem deur Hektor met ’n enkele hou teen die nek dood te slaan. Hy het die Trojaan se liggaam aan sy strydwa vasgebind en nege dae lank oor die slagveld gesleep. Met die hulp van die god Hermes het Hektor se vader, Priamos, Achilles gesmeek om hom toe te laat om Hektor te begrawe. Die laaste deel van die Ilias gaan oor Hektor se begrafnis, waarna die vernietiging van Troje net ’n kwessie van tyd was.

Pentesileia

[wysig | wysig bron]

Ná sy tydelike wapenstilstand met Priamos het Achilles teen die Amasones se koningin, Pentesileia, geveg en haar doodgemaak. Daarna het hy egter oor haar dood gerou.

Sy aandag is aanvanklik so afgelei deur haar skoonheid dat hy nie so hard soos gewoonlik kon veg nie. Toe hy eers besef dit stel sy lewe in gevaar, het hy weer gefokus en haar doodgemaak. Terwyl hy gerou het oor die dood van so ’n seldsame skoonheid, het ’n bekende Griekse nar met die naam Tersites gelag en met hom gespot. Achilles was so ontsteld oor sy disrespek en onsensitiwiteit dat hy hom doodgeslaan het.

Memnon en die dood van Achilles

[wysig | wysig bron]
Die sterwende Achilles, in ’n tuin in Korfu

Ná die dood van Patroklos was Nestor se seun Antilochos Achilles se beste vriend. Toe Memnon, die koning van Ethiopië, Antilochos vermoor, het Achilles weer eens wraak gesoek. Die geveg tussen Achilles en Memnon oor Antilochos het ooreengestem met dié tussen Achilles en Hektor oor Patroklos, behalwe dat Memnon (anders as Hektor) ook die seun van ’n godin was.

Achilles is daarna met ’n pyl (volgens Statius deur sy haksteen) vermoor deur Paris, nes Hektor dit voorspel het toe hy sterf. In sommige weergawes het die god Apollo Paris se pyl gestuur.

Paris het geen eer gekry vir sy daad nie weens die algemene opvatting dat hy ’n lafaard was en nie ’n dapper man soos sy broer Hektor nie, en Achilles het onoorwonne op die slagveld gebly. Sy bene is met dié van Patroklos gemeng en begrafnisspele is tot ere van hom gehou.

Volgens ’n ander weergawe van Achilles se dood het hy verlief geraak op ’n Trojaanse prinses, Poluxena. Hy het Priamos om haar hand gevra. Priamos het ingewillig, want dit sou die einde van die oorlog beteken, asook ’n bondgenootskap met een van die wêreld se grootste vegters. Maar Paris, wat Helena sou moes prysgee as Achilles met sy suster trou, het agter die bosse weggekruip en Achilles met ’n pyl doogeskiet. Achilles is veras en sy as is saam met dié van Patroklos begrawe.[10]

Achilles en Patroklos

[wysig | wysig bron]

Achilles se verhouding met Patroklos is een van die belangrikste aspekte van die mite. Die ware aard daarvan was die onderwerp van debat in die klassieke periode en is steeds. Dit lyk of hulle in die Ilias oor die algemeen uitgebeeld word as twee tipiese lojale vriende. Kenners van die klassieke periode tot vandag interpreteer gewoonlik die vriendskap in die lig van hul kulture van destyds en beskou hulle as óf familie óf "oorlogskamerade" óf as in ’n onderwyser/leerling-verhouding óf as homoseksuele minnaars. Achilles het egter steeds seksuele verhoudings met vroue gehad.

Achilles se naam

[wysig | wysig bron]

Achilles se naam kan beskou word as ’n kombinasie van ἄχος (achos, "verdriet") en λαός (Laos, ’n "volk", "nasie" of "stam"). Hy is dus die verpersoonliking van die verdriet van die volk – en dis ’n tema wat ’n paar keer in die Ilias aangeroer word (dikwels deur Achilles). Sy rol as die held van verdriet verskil ironies van die gebruiklike beskouing van hom as die held van kleos (glorie, gewoonlik in oorlog).

In rolprente

[wysig | wysig bron]

Die rol van Achilles is al deur die volgende akteurs vertolk:

  • Piero Lulli in Ulysses (1955)
  • Riley Ottenhof in Something about Zeus (1958)
  • Stanley Baker in Helen of Troy (1956)
  • Arturo Dominici in La Guerra di Troia (1962)
  • Gordon Mitchell in Fury of Achilles (1962)
  • Steve Davislim in La Belle Hélène (TV, 1996)
  • Richard Trewett in the minireeks The Odyssey (TV, 1997)
  • Joe Montana in die minireeks Helen of Troy (TV, 2003)
  • Brad Pitt in Troy (2004)

Aanhaling

[wysig | wysig bron]
Wat Achilles ook al was, hy was ’n man wat sy eie persverklarings geglo het.[11]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Plato, Simposium 180a
  2. ↑ Aischulos, Prometheus Geboeid 755-768; Pindar, Nemean 5.34-37, Isthmian 8.26-47; Poeticon astronomicon (ii.15)
  3. ↑ Hesiodos, Katalogus van Vroue, fr. 204.87-89 MW; Ilias 11.830-32
  4. ↑ Burgess, Jonathan S. (2009). The Death and Afterlife of Achilles. Baltimore: Johns Hopkins University Press. p. 9. ISBN 0-8018-9029-2. Besoek op 5 Februarie 2010.
  5. ↑ "Proclus' Summary of the Cypria". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2009. Besoek op 25 Februarie 2010.
  6. ↑ "Dares' account of the destruction of Troy, Greek Mythology Link". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Junie 2012. Besoek op 28 Junie 2012.
  7. ↑ James Davidson, "Zeus Be Nice Now" in London Review of Books; 19 Julie 2007[1] URL besoek op 23 Oktober 2007
  8. ↑ Ilias 9.334-343.
  9. ↑ "The Iliad". Penguin Books, 1991, p. 553.
  10. ↑ Hamilton E. Mythology, New York: Penguin Books; 1969
  11. ↑ Roger Ebert, Review of Troy Geargiveer 31 Oktober 2010 op Wayback Machine oor die klassieke uitbeelding van Achilles se persoonlikheid.

Bronne

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Achilles&oldid=2618027"