Oidipus

Oidipus los die sfinks se raaisel op in ’n skildery deur Jean Auguste Dominique Ingres, omstreeks 1805

Oidipus (Grieks: Οἰδίπους; Oidípous, letterlik "geswolle voet") was in die Griekse mitologie die koning van Thebe. Hy het ’n voorspelling laat waar word dat hy sy pa sou doodmaak en met sy ma sou trou, en so ’n ramp sou bring oor sy stad en sy familie. Daar is verskeie weergawes van die verhaal en Sigmund Freud het dit gebruik toe hy die Oidipus-kompleks ’n naam gegee het.

Die verhaal

Oedipus was die seun van Laios en Jokaste, koning en koningin van Thebe. ’n Orakel het voorspel dat as Laios ’n seun sou hê, hy hom (Laios) sou doodmaak en met Jokaste sou trou. Toe Jokaste wel die lewe aan ’n seun skenk, steek Laios sy enkels aan mekaar vas en los hom in die veld, waar ’n herder hom vind. Hy beland in die paleis van Polybos, die koning van Korinthe, en sy vrou, Merope, wat hom grootmaak.

Jare later reis Oidipus na Thebe en kom ’n strydwa teë wat deur sy biologiese pa, Laios, bestuur word. Oidipus weet natuurlik nie dis sy pa nie. In ’n stryery oor wie eerste oor ’n kruising moet ry, maak Oidipus vir Laios uit selfverdediging dood, en vervul so onwetend die eerste deel van die orakel se voorspelling.

Later op sy reis kom hy ’n sfinks teë wat reisigers doodmaak tensy hulle ’n raaisel kan oplos. Die raaisel is: "Wat loop op vier bene in die oggend, twee in die middag en drie in die aand?" Oidipus antwoord toe: " ’n Mens; as kind kruip hy, as volwassene loop hy op sy twee bene en as hy oud is, gebruik hy ’n kierie."

Die sfinks is verstom, want Oidipus is die eerste mens wat die raaisel kon oplos, en sy spring na haar dood van ’n rotswand af. Uit dankbaarheid stel die mense van Thebe hom aan as hul koning en gee vir hom die onlangs gestorwe koning se weduwee, Jokaste, as vrou. (Hulle weet nie wie hul koning vermoor het nie.) So vervul Oidipus die res van die voorspelling.

Oidipus en Jokaste het vier kinders gehad: twee seuns, Polynikes en Eteokles, en twee dogters, Antigone en Ismene.

Baie jare later tref ’n pes die stad Thebe. Oidipus stuur Kreon, Jokaste se broer, na die orakel. Toe Kreon terugkeer, vertel hy vir Oidipus die moordenaar van die vorige koning moet gevind word en dan óf doodgemaak óf verban word. Eindelik vind Oidipus uit dat hy sy eie pa doodgemaak het. Jokaste pleeg selfmoord en Oidipus steek sy eie oë uit. Hy verlaat Thebe saam met sy dogter Antigone en dwaal met haar as gids in die land rond voor hy eindelik in Kolonos sterf.

Die Oidipus-kompleks

Sigmund Freud het die naam "Oidipus-kompleks" gebruik om ’n toestand te beskryf waarin ’n seun onbewustelik sy ma se liefde net vir homself wil hê. Dié begeerte veroorsaak jaloesie teenoor die pa en ’n onbewustelike begeerte dat die pa moet sterf. Oidipus self het nie aan die toestand gely nie, maar Freud het blykbaar gereken dat die Grieke wat die toneelstuk gesien het, sou weet dat Oidipus wel sy pa doodgemaak en met sy ma getrou het en dat dit hulle sou help om die toestand te verstaan.

Verwysings

Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel en:Oedipus