Faculty of Letters/Turkish Language and Literature

Bilim Dalı'nda doktor öğretim üyesi olarak görevini sürdürmektedir. Yayımladığı makaleler ve katıldığı sempozyumlarda sunduğu bildirilerle akademik çalışmalarına devam eden Yıldız, Türk ve dünya edebiyatı, şiir ve roman eleştirisi gibi alanlarla ilgilenmektedir.

Münevver Ayaşlı, roman ve hatıra türlerinde yazdığı eserlerle Türk edebiyatında yer edinmiş kadın yazarlarımızdan biridir. Doksan yılı aşkın ömrü boyunca bereketli bir yazarlık serüveni olan Ayaşlı, sadece edebî eserleriyle değil, gazete yazılarıyla da okurlarının dikkatini çekmeyi başarmıştır. Onun eserleri, engin bir kültürün ve tecrübenin yansımasıdır. Osmanlı Devleti’nin son döneminde yetişen Münevver Ayaşlı, altı yüz yıllık “Dev bir imparatorluğun çöküşüne, bir kültürün, bir hayat tarzının, bir estetiğin, bir terbiyenin yok oluşuna ve küllerden yeni bir devletin, dünya görüşünün, zihniyetin ve estetiğin doğuşuna her anını yaşayarak şahit olmuştur.

II. Meşrutiyet’in ilanı, yakın dönem Türk tarihinin önemli olaylarından biridir. 23 Temmuz 1908’de ilan edilen
Meşrutiyet sayesinde 1877’de Sultan II. Abdülhamid tarafından süresiz olarak kapatılmış olan Osmanlı Mebusan Meclisi
yeniden çalışmalarına başlar. İstibdat döneminin sona ermesi görece bir özgürlük ortamı yaratır ve bu durum özellikle
basın-yayın dünyasında büyük yankı uyandırır. Meşrutiyet’in ilanını takip eden günlerde çıkan gazete ve mecmualarda
sabık dönem ağır bir şekilde eleştirilirken II. Abdülhamid idaresine başkaldıran askerler ile İttihat ve Terakki Cemiyeti
övülür. Bu büyük siyasi olay ve onu takip eden toplumsal değişimler edebiyatta da kendine yer bulur. Dönem boyunca
kaleme alınan pek çok tiyatro ve romanda II. Meşrutiyet’in ilanı konu edilir. İlgili yıllarda öne çıkan isimlerden Tevfik
Fikret, Ahmet Hâşim ve Mehmet Âkif gibi pek çok şair de şiirlerinde bir yandan II. Abdülhamid devriyle hesaplaşır bir
yandan da hürriyet kahramanlarını yüceltirler. Ayanzâde Nâmık Ekrem de bu şairler arasındadır. Aynı zamanda bir
eğitimci olan şair, kaleme aldığı şiirlerde II. Meşrutiyet’in ilan edilişini kutlar ve daha iyi bir gelecek için çalışmak
gerektiğini vurgular. Şair kimi şiirlerinde de hayal kırıklıklarını dile getirir. Bu makalede, Ayanzâde Nâmık Ekrem’in söz
konusu şiirleri tematik açıdan değerlendirilecektir. Böylece II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Türk şiirinde yüksek sesle
dile getirilen kavramlar ve duygular yeni örneklerle açıklanacaktır.

Popüler aşk romanlarının yazarı Güzide Sabri, yirminci yüzyılın ilk yarısında şöhret kazanmış, eserleri defalarca basılmış, filme alınmış bir kadın yazardır. Aşk konusunu merkeze alırken, marazi bir duyarlılıkla bunu işleyen yazarın eserlerinde aşkın neşesinden çok ıstırabına rastlanır. Daha çok kadınların okuduğu romanlarında, aşk yüzünden acı çeken, verem gibi hastalıklara yakalanan, hassas kadınlar ve erkekler yer alır. Romantik bir üslubun hâkim olduğu eserlerde başkişiler kadındır. Bazen araya giren engellere rağmen sevdiklerine kavuşan bu kadınlar, bazen de imkânsız bir aşka tutulur ve duygularını kalplerine gömmek zorunda kalırlar. Çoğunlukla da aşk acısı çekerek ölürler. Tabiat tasvirlerinin aşkın gidişatıyla uyumlu olarak yer aldığı bu romanlarda kadın-erkek ilişkileri yoğun bir duygusallıkla anlatılır. Güzide Sabri’ye esas şöhretini kazandıran eseri, Ölmüş Bir Kadının Evrak-ı Metrukesi de popüler aşk romanlarının karakteristik örneklerinden biri olarak karşımıza çıkar. Kitabın adı, anlatılacak hikâyenin sonunun acıklı olacağının bir göstergesidir. Bir kadın duyarlılığıyla kaleme alınmış romanda günlük ve mektup tekniklerinin imkânından yararlanılır. Günlük tutan genç Fikret’in yaşadığı kırık bir aşk hikâyesi, samimi bir üslupla ve oldukça santimantalist bir tutumla satırlara yansır. Romanın başkişisi Fikret’in, evli bir adam olan, doktoru Nejat’la yaşadığı gizli aşk, gösterilen tüm fedakârlık ve tahammülle karşı felaketle sonuçlanır. Ailelerin parçalanmasına yol açan bu hazin aşk neticesinde Fikret ölür, Nejat ise çıldırır. Aşk romanlarının mutsuz sonla biten bir örneği olan roman, yazıldığı dönemde özellikle genç kızların ilgisine mazhar olur ve kendisinden sonra yazılacak aşk romanları için de öncü bir nitelik taşır.

Kurmaca metnin temel unsurlarından olan zaman ve mekân edebiyat araştırmacıları için ilgi çekici başlıklardır. Ayrı ayrı incelemelere konu olan bu iki kurmaca unsuruna farklı bir bakış açısı geliştiren Mikhail Bakhtin ise mekân ve zamanın birbiriyle ilişkili olduğu düşüncesinden hareket ederek “kronotop” (zaman-mekân) kavramını kullanır. Einstein’ın “Görelilik Teorisi”nden hareketle ortaya çıkan “kronotop” kavramı Yunanca “kronos” (zaman) ve “topos” (yer) kelimelerinin birleşiminden meydana gelir. Bakhtin ise bu kavramı kurmaca metinde zaman ve mekânın birlikteliğini belirtmek için kullanır. Onun tespit ettiği ev, yol, şato gibi kronotoplar bir romanın temel dinamiklerini oluşturur ve soyut bir kavram olan zamanın mekân aracılığıyla somutlaştırılmasını sağlar. Buradan hareketle bu çalışmada son dönem Türk romancılığının önde gelen isimlerinden olan Orhan Pamuk’un Masumiyet Müzesi isimli romanı Bakhtin’in “kronotop” kavramı çerçevesinde incelenecektir. Söz konusu roman bir aşk teması etrafında bireylerin ve toplumun yaşadığı değişimi ve dönüşümü ele alır. Arka planında İstanbul’un yer aldığı bu aşk hikâyesinde mekân ve zaman ilişkisinin çarpıcı bir şekilde kurgulandığı görülür. Bu bakımdan romanın da ismi olan “Masumiyet Müzesi” başta olmak üzere metinde sunulan zaman ve mekân unsurlarının olay örgüsünün merkezinde yer aldığı anlaşılır. Roman kişilerinin düşünce ve duygu dünyasını yansıtan, hayatlarını değiştiren, birbirleriyle ilişkilerini belirleyen ve benliklerini
yeniden kurgulamalarını sağlayan ev, yol, kapı, eşik, salon gibi kronotoplar metnin anlamına derinlik katar.

Cumhuriyet Dönemi yazarlarından Reşat Nuri Güntekin, on dokuz roman kaleme almıştır. Bu romanlarda çeşitli anlatıcı ve bakış açılarından faydalanmıştır. Bir romanda anlatıcı, metnin öne çıkan ilk figürüdür. Metnin sesi olduğu söylenen anlatıcı, gerçek yazar veya ima edilen yazardan farklı bir figürdür ve kurmaca dünyanın içinde, o dünyanın yapıcısı ve düzenleyicisi olarak yer alır. Bir kurmaca metinde yer alan kişi, mekân, zaman gibi unsurların yanı sıra olaylar da anlatıcı tarafından aktarılır. Anlatıcısız bir anlatının olamayacağı açıktır. Buradan hareketle  anlatıbilimde de önemli bir yeri olan anlatıcı kavramının Genette,
Booth, Chatman, Jahn gibi araştırmacılar tarafından detaylı bir şekilde incelendiği görülür. Klasik eleştiri anlayışına yeni bir yaklaşım sunan Genette’in anlatıcı ve bakış açısını birbirinden ayıran yaklaşımı onun
çalışmalarının temelini oluşturur. Genette, anlatıcıyı eğretilemeli olarak ele aldığı “Kip” kavramının yanında “Ses” kavramı çerçevesinde inceler. Onun anlatı düzeyleri ve anlatıcının öyküye dâhil olup olmamasına göre
belirlediği anlatıcı tipleri pek çok araştırmacı tarafından da benimsenip uygulanmaktadır. Bu bakımdan bu çalışmada da Gerard Genette’in anlatıbilime kazandırdığı yaklaşım ve terimlerden hareket edilecektir.
Genette’in anlatıcı kavramı hakkında yaptığı çalışmalardan hareketle önce anlatıcı, odaklanma, anlatı düzeyleri, anlatıcının mesafesi, anlatıcı-zaman ilişkisi gibi konular ele alınacaktır. Daha sonra bu kuramsal çerçeveye uygun olarak Reşat Nuri Güntekin’in Miskinler Tekkesi romanında anlatıcıya dair tespit ve değerlendirmeler yapılacaktır.

Halide Edip Adıvar, Millî Edebiyat akımının önde gelen isimlerindendir.
Roman, hikâye, tiyatro ve hatırat türlerinde eserler vermiş olan yazarın hikâyeleri
içerik bakımından ferdi olandan toplumsal olana doğru evrilmiştir. Yazarın Millî
Mücadele yıllarında kaleme aldığı hikâyeler, cephede ve halk arasında
gözlemlediklerini yansıtır. Bu döneme ait hikâyelerin toplandığı kitaplardan biri de
Dağa Çıkan Kurt'tur. Bu yazıda kitapla aynı adı taşıyan "Dağa Çıkan Kurt"
hikâyesinin teması ve alegorik unsurları ele alınacaktır. Söz konusu hikâye, Türk
milletinin bağımsızlık mücadelesini mitolojik figürler içeren bir orman metaforuyla
işler

Levantenler ve Levantenlik üzerinde az sayıda çalışma bulunan bir alandır. Levantenler özellikle ticari hayatta varlık göstermiş bir gruptur. Bundan dolayı araştırmalarda daha çok bu hususiyetleri öne çıkar. Levantenlerin yanı başlarında yaşadıkları Türk toplumuyla kurdukları ilişkiyi ele alan çalışma sayısı da sınırlıdır. Bunda iki toplumun farklı dinlere mensup olmasının yanında Levantenlerin 20. yüzyıla kadar kapalı bir hayat sürdürmeyi tercih etmesi etkili olur. Bununla birlikte geçtiğimiz yüzyıldan itibaren topluluklar arasındaki sınırlar kalkmış ve Levantenler de Türklerle ve onların ana dili Türkçe ile yakın temasa geçmeye başlamıştır. Bu çalışmanın amacı, refah seviyesi yüksek bir yaşam için Osmanlı'nın özellikle Doğu Akdeniz'deki limanlarına yerleşen ve günümüze kadar varlığını sürdüren Levantenler hakkında bilgi vermektir.

Romanın önemli unsurlarından biri olan mekân, 19. yüzyıldan itibaren roman kişilerinin, olayların geçtiği çevrenin ve toplumsal yapının başarılı bir şekilde tanıtılması gibi işlevlerle kullanılmıştır. Münevver AYAŞLI da Pertev Bey’in Üç Kızı ve Vaniköyü'nde Fazıl Paşa Yalısı romanlarında mekâna, simgesel bir anlam yüklemiştir. Türk toplumunun modernleşme sürecinde İstanbul-Ankara hattında yaşanılanların anlatıldığı romanlarda Türk edebiyatının önemli metaforlarından "konak’"ın kullanılması da dikkat çekicidir. Gerek Pertev Bey’in Üç Kızı'nda gerekse Vaniköyü'nde Fazıl Paşa Yalısı’nda konak Osmanlı Devleti’ne işaret eder. Nitekim konağın, yalının yıkılması veya yanması, devletin yıkılışı demektir. Yazar bu kavramların karşısına yeni kurulan devleti ve modern Apartmanları yerleştirmiştir. Bu çalışmada, Münevver AYAŞLI’nın romanlarında mekân unsurunu hangi işlevlerle kullandığı incelenecektir.

Daimi bir huzurun ve mutlulu-
ğun varsayıldığı ütopyalar, bir yandan da içlerinde barındırdıkları totaliter bakış açısı

sebebiyle, farklılıkları ortadan kaldırıp tekdüzeliğin ve sıradanlığın mekânı hâline gelir.
Bu bakımdan kendi üzerine kapanan her sistem gibi bozulmaya ve çürümeye müsait
olan ütopik tasarımlar, hep bir distopyaya dönüşme potansiyelini barındırır içinde. Bu
çalışmada incelenen “Son Tiryaki” adlı öykü de iktidarın cennetinin, nasıl olup da
bireyin cehennemine dönüştüğünü anlatması bakımından dikkat çeker. Müfit Özdeş’in
bilimkurguyla harmanladığı öykü, metnin dar sınırları içinde de olsa, insanın doğruyu
ve yanlışı tecrübe süzgecinden geçirdiği, aldığı kararların sorumluluğunu yüklenerek
hayatına yön verdiği bir ömrün kıymetini anlatmayı başarır.

Reşat Nuri Güntekin, one of the writers of the Republic Period, wrote nineteen novels. He benefited from various narrators and perspectives in these novels. In a novel, the narrator is the first prominent figure of the text. The narrator, who is said to be the voice of the text, is a different figure from the real author or the implied author, and is located in the fictional world as the maker and organizer of that world. In addition to the elements such as person, place and time in a fictional text, events are also conveyed by the narrator. It is clear that there can be no narrative without a narrator. From this point of view, it is seen that the concept of narrator, which has an important place in narratology, has been examined in detail by researchers such as Genette, Booth, Chatman, Jahn. Offering a new approach to classical criticism, Genette's approach that separates the narrator and perspective, forms the basis of his work. Genette examines the narrator within the framework of the concept of "Voice" as well as the concept of "Mode" which he treats metaphorically. The narrator types, which he determines according to narrative levels and whether the narrator is included in the story or not are adopted and applied by many researchers. In this respect, in this study, the approach and terms that Gérard Genette brought to narratology will be based on. Based on Genette's work on the concept of narrator, first the narrator, focus, narrative levels, narrator's distance, narrator-time relationship will be discussed. Then, in accordance with this theoretical framework, determinations and evaluations will be made about the narrator in Reşat Nuri Güntekin's novel Miskinler Tekkesi.

Kurmaca metnin temel unsurlarından olan zaman ve mekân edebiyat araştırmacıları için ilgi çekici başlıklardır. Ayrı ayrı incelemelere konu olan bu iki kurmaca unsuruna farklı bir bakış açısı geliştiren Mikhail Bakhtin ise mekân ve zamanın birbiriyle ilişkili olduğu düşüncesinden hareket ederek “kronotop” (zaman-mekân) kavramını kullanır. Einstein’ın “Görelilik Teorisi”nden hareketle ortaya çıkan “kronotop” kavramı Yunanca “kronos” (zaman) ve “topos” (yer) kelimelerinin birleşiminden meydana gelir. Bakhtin ise bu kavramı kurmaca metinde zaman ve mekânın birlikteliğini belirtmek için kullanır. Onun tespit ettiği ev, yol, şato gibi kronotoplar bir romanın temel dinamiklerini oluşturur ve soyut bir kavram olan zamanın mekân aracılığıyla somutlaştırılmasını sağlar. Buradan hareketle bu çalışmada son dönem Türk romancılığının önde gelen isimlerinden olan Orhan Pamuk’un Masumiyet Müzesi isimli romanı Bakhtin’in “kronotop” kavramı çerçevesinde incelenecektir. Söz konusu roman bir aşk teması...

Popüler aşk romanlarının yazarı Güzide Sabri, yirminci yüzyılın ilk yarısında şöhret kazanmış, eserleri defalarca basılmış, filme alınmış bir kadın yazardır. Aşk konusunu merkeze alırken, marazî bir duyarlılıkla bunu işleyen yazarın eserlerinde aşkın neşesinden çok ıstırabına rastlanır. Daha çok kadınların gözyaşlarıyla okuduğu eserlerinde, aşk yüzünden acı çeken, verem gibi hastalıklara yakalanan, hassas, içli kadınlar ve erkekler yer alır. Romantik bir üslubun hâkim olduğu eserlerde başkişiler kadındır. Bazen araya giren engellere rağmen sevdiklerine kavuşan bu kadınlar, bazen de imkânsız bir aşka tutulur ve duygularını kalplerine gömmek zorunda kalırlar. Çoğunlukla da aşk acısı çekerek ölürler. Tabiat tasvirlerinin aşkın gidişatıyla uyumlu olarak yer aldığı bu romanlarda kadın-erkek ilişkileri yoğun bir duygusallıkla anlatılır. Güzide Sabri’ye esas şöhretini kazandıran eseri, Ölmüş Bir Kadının Evrak-ı Metrukesi de popüler aşk romanlarının karakteristik örneklerinden biri olarak k...

ÖZ: 19. yüzyılda Aydınlanma'nın kozmopolit ve ilerlemeci tarih anlayı ına kar ıt biçimde geli en Romantik dü ünce, her milletin kendine özgü tarihi artlarda ortaya çıkıp geli ti ini savunmu tur. Milletlerin benzersizli ini vurgulayan Romantizm, bu yüzyılda etkili olan milliyetçi akımlara gerekli heyecanı sa lamı , millî kimliklerin ve ulus-devletlerin in ası sürecinde itici bir güç olmu tur. Modernle menin parçaladı ı benlikleri bir millî aidiyet etrafında birbirine ba lamak ve siyasî bir özne olarak ortaya çıkan "millet"in kökenlerini tespit etmek iste i iktidar sahiplerini, dü ünürleri ve sanatçıları tarihe yöneltmi tir. Bu yeni tarih uuru neticesinde köken mitlerinin yer aldı ı destanlar derlenmi , tarih boyunca geli en kültürler ara tırılmı tır. Elde edilen bilgiler edebiyat, müzik ve resim aracılı ıyla da i lenmi , toplumda millî uurun uyanmasına çalı ılmı tır. Avrupa'da ba ta Almanya, ngiltere ve Fransa'da geli en tarihî romantizm, milliyetçi hareketlerin parçaladı ı Osmanlı Devleti'nde de yankısını bulmu tur. Ya anan sava lar ve toprak kayıpları sonucunda Osmanlı aydını, tarihine yönelmek ve oradan günün meselelerine çareler bulmak istemi tir. Bu bakımdan Türk aydınlarının millî romantik bir tavırla tarihe yöneldikleri söylenebilir. Bazı airler Osmanlı ve slam asırlarını esas alırken bazısı da Türklü ü slam öncesi tarihinde ke fetmi tir. Türk aydını kendi kimliini ke federken edebiyat da zaman zaman toplumsal bir i lev yüklenmi tir. Bu çalı mada Yenile me Devri Türk iirinde geli en tarihî romantizmin izleri Tanzimat'tan Cumhuriyet dönemine kadar takip edilecektir.

Popüler aşk romanlarının yazarı Güzide Sabri, yirminci yüzyılın ilk yarısında şöhret kazanmış, eserleri defalarca basılmış, filme alınmış bir kadın yazardır. Aşk konusunu merkeze alırken, marazi bir duyarlılıkla bunu işleyen yazarın eserlerinde aşkın neşesinden çok ıstırabına rastlanır. Daha çok kadınların okuduğu romanlarında, aşk yüzünden acı çeken, verem gibi hastalıklara yakalanan, hassas kadınlar ve erkekler yer alır. Romantik bir üslubun hâkim olduğu eserlerde başkişiler kadındır. Bazen araya giren engellere rağmen sevdiklerine kavuşan bu kadınlar, bazen de imkânsız bir aşka tutulur ve duygularını kalplerine gömmek zorunda kalırlar. Çoğunlukla da aşk acısı çekerek ölürler. Tabiat tasvirlerinin aşkın gidişatıyla uyumlu olarak yer aldığı bu romanlarda kadın-erkek ilişkileri yoğun bir duygusallıkla anlatılır. Güzide Sabri'ye esas şöhretini kazandıran eseri, Ölmüş Bir Kadının Evrak-ı Metrukesi de popüler aşk romanlarının karakteristik örneklerinden biri olarak karşımıza çıkar. Kitabın adı, anlatılacak hikâyenin sonunun acıklı olacağının bir göstergesidir. Bir kadın duyarlılığıyla kaleme alınmış romanda günlük ve mektup tekniklerinin imkânından yararlanılır. Günlük tutan genç Fikret'in yaşadığı kırık bir aşk hikâyesi, samimi bir üslupla ve oldukça santimantalist bir tutumla satırlara yansır. Romanın başkişisi Fikret'in, evli bir adam olan, doktoru Nejat'la yaşadığı gizli aşk, gösterilen tüm fedakârlık ve tahammülle karşı felaketle sonuçlanır. Ailelerin parçalanmasına yol açan bu hazin aşk neticesinde Fikret ölür, Nejat ise çıldırır. Aşk romanlarının mutsuz sonla biten bir örneği olan roman, yazıldığı dönemde özellikle genç kızların ilgisine mazhar olur ve kendisinden sonra yazılacak aşk romanları için de öncü bir nitelik taşır.

Devletlerin diplomatik yollardan çözemedikleri sorunları, silah ve şiddet aracılığıyla çözmeye çalıştıklarında çıkan savaşlar, toplumların hayatında büyük etkiler yaratır. Yıkım, göç, yokluk gibi pek çok sorunun ortaya çıktığı savaş dönemlerinde insani değerler altüst olurken, insan hayatı da kolay bir şekilde harcanır. Savaşlar tarih, sosyoloji gibi beşerî bilimlerin konusu olduğu gibi, insanlar üzerinde bıraktığı derin izlerle edebiyata da mal olur. Savaş dönemini ve sonrasını, cepheyi ve cephe gerisini anlatan eserlerden oluşan savaş edebiyatı, kadim zamanlardan itibaren insanların ortaya koyduğu sözlü ve yazılı bütün edebiyat ürünlerinde konu edilir. Bununla birlikte savaş edebiyatı kavramı, sınırları ve kapsamı bakımından farklı şekilde değerlendirilir. İlgili eserler, yazıldıkları zamana, değindikleri konulara ve işlevlerine göre cephe edebiyatı, cephe gerisi edebiyatı, savaş sonrası edebiyatı gibi çeşitli başlıklar altında incelenir. Tarihin çeşitli safhalarında ferdî veya millî kahramanlıkları, zafer ve yenilgileri işleyen savaş konulu edebî metinler, zaman zaman propaganda maksatlı olarak da kullanılır. Böylece savaşa çağrılan fertler, belirli bir düşmanın karşısında zafere ulaşmak gayesiyle birleştirilir. 20. yüzyılda kitlesel boyut kazanan savaşlar, savaş edebiyatında yeni bir yaklaşımı doğurur. Savaşın romantize edildiği kahramanlık temalı eserlerin yerini adı meçhul sıradan askerlerin bireysel dramları, acıları alır. Bu da savaş karşıtı bir söylemin giderek gelişmesini sağlar. Türk edebiyatı da başlangıcından itibaren savaş edebiyatına dâhil edilebilecek metinler bakımından zengindir. Destanlar, halk hikâyeleri, saz şiirleri, türküler ve divan edebiyatı türlerinin yanı sıra Tanzimat sonrası Türk edebiyatı da savaş edebiyatının çeşitli örnekleriyle doludur. Osmanlı Devleti’nin 18. ve 19. yüzyıllarda ardı arkası kesilmeyen savaşları edebiyat dünyasını da hareketlendirir. 20. yüzyılda da önce Balkan Savaşları sonra da devletin parçalanmasıyla sonuçlanacak I. Dünya Savaşı, edebiyatta da çok geçmeden karşılık bulur. Yönetim tarafından teşvik edilen propaganda edebiyatının yanında lirik ve hamasi eserlerin de bulunduğu bir savaş edebiyatı külliyatı oluşur. Bu külliyatın büyük bir kısmını ise şiirler meydana getirir. Savaş edebiyatı kapsamında değerlendirilebilecek olan savaş karşıtı söylem ise sansürün de etkisiyle fazla gelişmez. Yine de başta Tevfik Fikret olmak üzere savaşa muhalefet eden isimler bulunur. Bunlardan biri de Mehmet Nureddin Semin’dir. Yazdığı kimi şiirlerde savaşın yıkıcılığından ve insanlığın barış içinde yaşaması imkânından bahseder. Bu çalışmada Mehmet Nureddin Semin’in söz konusu şiirleri incelenecektir. Böylece savaş edebiyatı içinde göz ardı edilen bir tema olan savaş karşıtlığı hususu, bu örneklerle öne çıkarılacaktır.

Reyhan Gökben SALUK Özet Masallar kolektif bilinçdışının yansıdığı en sıra dışı metinlerdir. Bu yansıtma, kültürel süreklilik içinde, halkın hayat felsefesine, zihniyetine, yaşama biçimine, insanî ilişkilerine, davranışlarına ve tecrübelerine dair pek çok unsuru ihtiva eder. Kültürel süreklilik tanımı ise, bireylerin ve toplumların tekâmül süreçlerinin takibinde masal anlatılarının taşıdığı rol ve eğitimsel işlevlerle ilgili görünmektedir. Bu vasıflarının dışında masallar ile ilgili yapılan çalışmaların bilimsel ölçütlerle incelenmesi, tarihî verilerle değerlendirilmesi konusu sosyo-kültürel bağlam çözümlemelerinin önünü açacağı gibi yeni felsefe ve fikirlerin üretimine de malzeme taşıyacak konumdadır. Kültür, bir toplumun maddi ve metafizik alanlara verdiği değerlerin toplamı ise halk masallarında yer alan ve kültürel aktarımla bağlantılı olan semboller dünyası, tipler ve motifler gibi metin unsurları öncelikle kültür araştırmalarına katkı sağlayacak niteliktedir.

Dilbilimsel folklor (folk linguistics); uzmanlık alanı dil olmayan kişilerin (halkın) dille ilgili alelade görüşleri ile lehçebilim (dialectology), sosyolenguistik (sociolinguistics) bağlamında fonoloji, sentaks ve semantik gibi cephelerden dilbilim konularını sorgular. Bu sorgulamaları yaparken genel dilbilim, sosyal psikoloji, sosyolengüistik ve etnografik araştırmalardan istifade eder. Makalede; lehçebilimin dilbilimsel folklor sahasına katkılarının ne olduğu ve hangi metotlarla, yöntemlerle folklor araştırmalarına fayda sağladığı üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda çalışmada ağız araştırmalarına dil değişmeleri üzerinden sosyo-ekonomik verilere atıfta bulunarak yön veren Labov ve dil felsefesi hakkındaki çalışmalarıyla ön plana çıkan Silverstein göz ardı edilmemiştir. Bilhassa Labov ile birlikte uygulamalı dilbilimsel folklor araştırmaları gelişim göstermiş ve sıradan insanın dil ile ilgili sıradan olmayan görüşleri somut verilerle izah edilmeye başlanmıştır. Dilbilimin ve dil felsefesinin modern bir bakış açısı ile psikoloji, tarih, antropoloji, felsefe, sosyoloji, folklor gibi beşeri bilim dalları ile ilişkili olarak yeniden yorumlanmasının arka planında mukayeseli dil araştırmalarının katkısı tartışılmazdır. Dilbilimsel folklor da Amerikan yapısalcılığı temelinde yükselmiş ve bu bilimin sosyoloji ile ortak paydaları sorgulandığında halkın, içinde bulunduğu çevreyi dil üzerinden anlamlandırmasıyla ilgili oldukça özgün bir söylem alanı yarattığı görülmüştür. Sahanın kurucularından Preston'a göre, dilbilimsel folklorun temellerinin atılmasında Bloomfield'in dilbilim, dil felsefesi ile ilgili tespitleri ve Hoenigswald'ın 1964 yılında Los Angeles California Üniversitesi Sosyolenguistik Kongresi'nde ele aldığı dilbilim, sosyoloji ve folklor ilişkisini sorgulayan bildirisi önemsenmelidir. Bu sayede dilbilimin disiplinlerarası yaklaşımla antropoloji, sosyoloji, psikoloji, uygulamalı folklor gibi alanların verimleriyle araştırılmasına yönelik ilgi artmış ve dilbilimcilerin yeni ve özgün dil tanımlarına ulaşmaları mümkün olmuştur. Modern dil ve folklor incelemelerini birleştirerek özgün bir saha yaratan Preston ve Niedzielski'nin araştırmalarıyla gelişen dilbilimsel folklor, uygulamalı folklor araştırmalarının farklı bir boyutu olarak görünmektedir.

Türk edebiyatı tarihinde "dinî-kahramanlık anlatıları" başlığı altında değerlendirilen Hz. Ali Cenknâmeleri; Arap, Fars ve Türk kültürlerinin ortak hazinelerindendir. Cenknâmeler, Hz. Ali'nin savaşlarda göstermiş olduğu kahramanlıkları dile getirdiği için Arap edebiyatı ve İslâm fetihleri tarihi ile ilişkilendirilmektedir. Aynı zamanda anlatılardaki mitolojik-efsanevî ve olağanüstü motiflerin Şehnâme'de bahsi geçen meşhur Rüstem ve onun kahramanlıkları ile bağdaşması, metinlerin İran edebiyatı ve kültürüne has etkileşimler cephesinden de incelenmesini gerektirir. Cenknâmeler; Hz. Ali'nin dürüstlüğü, şecaati, Hz. Peygamber'e bağlılığı ve İslâm'ın bayraktarı olması dolayısıyla övülen, rol-model alınan bir şahsiyet olması ve yeni girilen kültür dairesine mensubiyetin yine Hz. Ali'nin şahsiyetinde anlam bulan fetih ve cihat ideolojisine has göstergeler taşıması dolayısıyla oldukça önemli metinlerdir. Ayrıca bu metinler, Anadolu sahası anlatı geleneğinde XIII. asırdan günümüze dek itibar edilen bir tür olarak artzamanlı bir incelemeyi hak etmektedir.