Indogermanischi Uursprooch
Di Indogermanischi Uursprooch isch e rekonstrukturierti Sprooch, sozsäge as d Muettersprooch vo allne indogermanische Sprooche. Die Urspriooch werd nöd aihaitlich gnennt, si cha aifach as Indogermanisch oder Urindogermanisch bizachnet were, au as Protoindogermanisch, wobii germannisch au dör europäisch ersetzt were cha, wa im angelsäächsische Ruum üblich isch; dai werd d Uursprooch maist Proto-Indo-European („Protoindoeuropäisch“, abgchörzt PIE) bruucht.
Phonologii
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Konsonante
[ändere | Quälltäxt bearbeite]| labial | alveolar | palatal | velar | labiovelar | laryngal | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| stimmlosi Plosiv | p | t | ḱ | k | kʷ | |
| stimmhafti Plosiv | b | d | ǵ | g | gʷ | |
| stimmhaft-aspirierti Plosiv | bʰ | dʰ | ǵʰ | gʰ | gʷʰ | |
| Nasal | m | n | ||||
| Frikativ | s | h₁, h₂, h₃ | ||||
| Liquid | r, l | |||||
| Approximante | u | i |
D Nasal *m und *n und di beede Liquid *r und *l chönd au silbisch uusgsproche were, si weered denn as *m̥ *n̥ *r̥ oder *l̥ notiert. Si chönnt au wie Vokääl de Too trääge. D Uussprooch vo de drai Laryngal isch umstritte. Allgimain werd aagnoo ass *h₁ wie s arabische Hamza oder s däänische Stød uusgsproche woren isch, aso e glottale Stop (IPA [ʔ]). *h₂ het vermuetli äänlich wie s Arabische Ain töönt, wo e stimmhafte pharyngale Frikativ (IPE [ʕ]) isch. Bi h₃ ischmer nöd sicher, vili Forscher nemet aa, ases e labiale hindere Frikatiiv gsii isch, velicht öppe [ḥʷ].
Vokääl
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Grundsätzli hett s Urindogermanischi nume zwee Vokääl ghaa, nämmli *e un *o, denebet no *i und *u, wo mit *y bzw. mit *w zwai allophonischi Paar bildet, je noch de luutliche Umgebig. E Tail vo de Forscher postuliert au en *a, vili leenet da aber ab. Die Erschiinige chönd mit de Laryngaltheorii guet erchläärt were. För d Erforschig vom Germanische isch die aber nöd wichtig und dromm werd do no hüüffig e nöd laryngalischi Urform agee, deno hets im (spoote) Urindogermanische fööf Vokääl ge, *e, *o, *i, *u und *a und all hend chöne lang oder chorz sii. För d Erforschig vo de Anatolische Sprooche oder em Griechische und em Mykenische, e bonzezittliche Tielekt vom Griechische, isch die Laryngaltheorii enorm wichtig. Au Bsunderhaite im Armenische oder Albanische chönd mit de Laryngaltheorii guet erchlärt were.