Thüringen
| Thüringen
(Freistaat Thüringen) | |
|---|---|
| |
| Lec'hiadur | |
 |
 |
| Ardamez ha banniel | |
 |
 |
| Titouroù | |
| Gorread | 16 172,10 km² |
| Poblañs | 2 312 870 (2006) |
| Stankted | 143,02 annezad/km² |
| Pdk | 45,994 md € |
| Pdk dre annezad | 19 900 € |
| Politikerezh | |
| Ministr-prezidant | Christine Lieberknecht, CDU |
| Landtag | CDU : 30, Die Linke : 27,
SPD : 18, FDP : 7, Bündnis 90/Die Grünen : 6 |
| Lec'hienn ofisiel | thueringen.de |
Stad dieub Thüringen (alamaneg : Freistaat Thüringen) a zo unan eus ar 16 Land a ya d'ober Alamagn. E-kreiz ar vro emañ, hag Erfurt eo ar gêrbenn. 16 200 km² eo gorread al Land, ha 2,3 milion da annezad a zo ennañ.
Douaroniezh
E-kreiz Alamagn emañ Stad dieub Thüringen : etre al Länder da-heul :Saks-Izel, Saks-Anhalt, Saks, Bavaria ha Hessen. Stank eo ar c'hoadeier en Thüringen, ul land lesanvet kalon c'hlas Alamagn. Ar c'hoadeier-se agver dreist-holl e gwalarn al land, en Thüringer Wald. E norzh ar c'hoad-se e kaver un uhelgompezenn. Er gwalarn ez eus ul lodenn eus ar menezioù Harz. Torosadurioù menezioù all a gaver en Thüringen : Rhön, Dün, Kyffhäuser ha Hainich. Lodenn reter Thüringen a zo un uhelgompezenn. Ar Saale, an Ilm, ar Werra, an Unstrut hag ar Weibe Blanc eo ar stêrioù a gaver en Thüringen.
Aozadur an tiriad
Arondisamantoù (Landkreise) ha kêrioù-arondisamantoù (kreisfreie Städte)
17 arondisamant (Landkreise) Thüringen:
| Niv. | Arondisamant | Pennlec'h | Plakenn varilh | Gorread (km²) |
Annezidi (31 12 2007) |
Stankter |
Annezidi (31 12 2000) |
Emdroadur |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Altenburger Land | Altenburg | ABG | 569,08 | 103.313 | 182 | 114.200 | -9,53% |
| 2 | Eichsfeld | Heiligenstadt | EIC | 939,82 | 107.924 | 115 | 114.109 | -5,42% |
| 3 | Gotha | Gotha | GTH | 935,59 | 141.405 | 151 | 148.527 | -4,80% |
| 4 | Greiz | Greiz | GRZ | 843,52 | 112.682 | 134 | 123.869 | -9,03% |
| 5 | Hildburghausen | Hildburghausen | HBN | 937,38 | 69.425 | 74 | 73.839 | -5,98% |
| 6 | Ilm | Arnstadt | IK | 843,30 | 114.445 | 136 | 121.806 | -6,04% |
| 7 | Kyffhäuser | Sondershausen | KYF | 1.035,13 | 85.362 | 82 | 94.343 | -9,52% |
| 8 | Nordhausen | Nordhausen | NDH | 710,91 | 91.762 | 129 | 98.609 | -6,94% |
| 9 | Saale-Holzland | Eisenberg | SHK | 816,99 | 88.935 | 109 | 93.929 | -5,32% |
| 10 | Saale-Orla | Schleiz | SOK | 1.148,41 | 90.910 | 79 | 98.592 | -7,79% |
| 11 | Saalfeld-Rudolstadt | Saalfeld | SLF | 1.034,58 | 121.542 | 117 | 132.885 | -8,54% |
| 12 | Schmalkalden-Meiningen | Meiningen | SM | 1.210,14 | 134.262 | 111 | 143.702 | -6,57% |
| 13 | Sömmerda | Sömmerda | SÖM | 804,17 | 75.257 | 94 | 81.204 | -7,32% |
| 14 | Sonneberg | Sonneberg | SON | 433,36 | 62.384 | 144 | 67.833 | -8,03% |
| 15 | Unstrut-Hainich | Mühlhausen | UH | 975,48 | 111.643 | 114 | 119.504 | -6,58% |
| 16 | Wartburg | Bad Salzungen | WAK | 1.304,84 | 135.058 | 104 | 144.677 | -6,65% |
| 17 | Weimarer Land | Apolda | AP | 803,03 | 86.568 | 108 | 91.443 | -5,33% |
6 kêr-arondisamant (kreisfreie Städte) Thüringen:
Kêrioù
| Kêrioù Thüringen | |||||
| niv. | kêr | annezidi | distrig | ||
| 31 a viz Kerzu 1970 | 31 a viz Kerzu 2000 | 30 a viz Even 2005 | |||
| 1. | Erfurt | 192.679 | 200.564 | 202.590 | kêr dizalc'h |
| 2. | Gera | 106.841 | 112.835 | 104.737 | kêr dizalc'h |
| 3. | Jena | 85.169 | 99.893 | 102.201 | kêr dizalc'h |
| 4. | Weimar | 63.985 | 62.425 | 64.361 | kêr dizalc'h |
| 5. | Gotha | 57.256 | 48.376 | 47.045 | Gotha |
| 6. | Eisenach | 50.059 | 44.442 | 43.858 | kêr dizalc'h |
| 7. | Nordhausen | 42.018 | 45.633 | 43.781 | Nordhausen |
| 8. | Suhl | 28.177 | 48.025 | 43.202 | kêr dizalc'h |
| 9. | Altenburg | 47.497 | 41.290 | 38.203 | Altenburg |
| 10. | Mühlhausen | 46.135 | 38.695 | 37.480 | Unstrut-Hainich |
| 11. | Saalfeld | 31.048 | 29.511 | 28.148 | Saalfeld-Rudolstadt |
| 12. | Ilmenau | 19.634 | 27.176 | 26.713 | Ilm |
| 13. | Arnstadt | 27.368 | 27.220 | 25.828 | Ilm |
| 14. | Rudolstadt | 30.087 | 27.528 | 25.584 | Saalfeld-Rudolstadt |
| 15. | Apolda | 29.754 | 25.899 | 24.684 | Weimar |
| 16. | Greiz | 39.424 | 26.177 | 24.007 | Greiz |
| 17. | Sonneberg | 29.811 | 24.837 | 23.928 | Sonneberg |
| 18. | Sondershausen | 22.195 | 23.088 | 21.718 | Kyffhäuser |
| 19. | Meiningen | 24.876 | 22.240 | 21.642 | Schmalkalden-Meiningen |
| 20. | Sömmerda | 15.959 | 21.977 | 20.885 | Sömmerda |
Istor
Ragistor
Roudoù pobladur e Thüringen a gaver ken abred hag e 350 000 kent JK. Korf-eskern un homo sapiens (200 000 kent JK) a zo bet kavet e-kichen Weimar.
Roud kentañ an anv Thüringen
Anv Thüringen a zeu eus hini an Dhüringed a veze o chom eno e-tro an eil kantved. Tapet e voe gant ar Franked e-tro ar VIvet kantved, hag ul landgraf (kontelezh) eus an Impalaeriezh santel roman german e voe azalek 1130.
Er Grennamzer
Gant marv Heinrich Raspe IV e 1247 ez eas familh konted Thüringen da netra. Goude ar brezel a hêrezh (1247-1264) e voe dizalc'h lodenn gornôg Thüringen dindan an anv Hessen. Ar peurrest eus Thüringen a voe perc'hennet gant konted Meissen, hag int eus familh Wettin. Dont a reas neuze da vezañ kreiz trede dukelezh Saks ha rouantelezh Saks. Pa voe rannet ar familh Wettin e daou skourr e 1485 e voe perc'hennet Thüringen gant an hini kentañ, ha tamm-ha-tamm e voe rannet e meur a stadig abalamour d'an hengoun sakson diazezet war rannañ an hêrezh hetre an hêred c'hourel. Graet e vez dukelezhioù sakson eus ar stadoù-se. Ar re bouezusañ a oa hini Saks-Weimar, Saks-Eisenach, Saks-Jena, Saks-Meiningen, Saks-Altenburg, Saks-Coburg ha Saks-Gotha.
An Disivoud
Da vare an Disivoud e teuas Thüringen da vezañ ur vro brotestant. E 1520 e voe diskaret ar gredenn gatolik : distrujet e voe ar manatioù ha skarzhet ar veleien. Dindan ren priñs-dilenner Mainz e oa distrig Eichsfeld ha katolik e chomas, evel kêr Erfurt ha tro-war-dro dezhi.
An XIXvet kantved
Napoleon Iañ a adsavas an tiriad pa voe krouet kengevredad ar Roen e 1806. Kemmoù a voe degaset en-dro da vare Kendalc'h Vienna (1814-1815) pa voe krouet ar C'hengevredad german.
An XXvet kantved
E 1920 e voe kendeuzet ar stadoù-se en ur stad nemetken anvet Thüringen ha lakaet e voe Weimar da gêrbenn. Gant dileuridi Saks-Coburg e voe dibabet bezañ staget ouzh Bavaria. D'ar mare-se e oa dispac'hel an traoù e Thüringen. E miz Here 1923 e voe degemeret izili eus KPD e gouarnamant Thüringen. Fellout a rae dezho ma vefe aozet ur Republik kuzulioù, met ne badas ket ha flastret e voe gant an arme.
E 1937 e vo digoret kamp-bac'h Buchenwald e-kichen Weimar. Kalz distruj a voe e Thüringen e-pad an Eil Brezel-Bed, dreist-holl e Jena hag e Nordhausen, hag a voe bombezet kalz. An Amerikaned eo a voe ar re gentañ o tizhout Thüringen e miz Ebrel 1945, met azalek miz Gouere 1945 e voe aloubet gant an Arme Ruz. Ul lodenn eus Saks Prusia (Erfurt, Mühlhausen ha Nordhausen) a voe staget neuze ouzh Thüringen ha lakaet e voe Erfurt da gêrbenn. Dilennadegoù kentañ ar parlamant a voe azoet e 1946.
E 1949 e voe krouet DDR ha staget e voe Thüringen outi. Divodet e voe al Länder e 1952 hag aozet distrigoù (Bezirke) en o lec'h. Rannet e voe neuze Thüringen e tri distrig : hini Erfurt, hini Gera ha hini Suhl. Da vare ar Brezel yen e voe harzoù su Thüringen ul lodenn eus ar rideoz houarn, evel ma c'haller gwelout e Mirdi ar Voger e Mödlareuth. Adsavet e voe Land Thüringen e pa voe adunvanet Alamagn e 1990. E 1993 e voe votet ur vonreizh nevez ha dibabet an anv Freistaat Thüringen. Abaoe an adunvanidigezh ez eo bet CDU ar strollad politikel pennañ hag e izili o deus kemeret perzh en holl c'houarnamantoù : gouarnamantoù kenunaniezh (1990-1999) pe o-unan e penn an traoù abaoe 1999.
Galloud lezenniñ
Gant parlamant Thüringen eo e vez votet al lezennoù. Aozet e vez dilennadegoù bep pemp bloaz. 88 dileuriad a zo el Landtag.
Embregerezhioù pennañ Thüringen
| Anv an embregerezh | Skourr | Niver a implijidi | Lec'h pennañ | |
| Deutsche Post AG | Post, ensavadur kred | 5000 | Erfurt, Nohra | |
| Deutsche Bahn AG | Transportoù dre hent-houarn | 4800 | Erfurt | |
| Deutsche Telekom AG | Pellgehenterezh | 3300 | Erfurt | |
| Helios Kliniken GmbH | Ospitalioù | 2900 | Erfurt, Gotha, Bleicherode | |
| AOK Thüringen | Assurañsoù | 2300 | Erfurt | |
| Metro | Kenwerzh a-vunut hag a-vras | 2300 | ||
| Rhön Klinikum AG | Ospitalioù | 2200 | Bad Berka, Hildburghausen, Meiningen | |
| EDEKA | Kenwerzh a-vunut hag a-vras | 2100 | ||
| Zeitungsgruppe Thüringen Verwaltungsgesellschaft mBH | Kelaouiñ | 1800 | ||
| Opel | Sevel kirri | 1800 | Eisenach |
Deskadurezh
Deskadurezh uhel
E Thüringen e kaver nav ensavadur a zeskadurezh uhel :
- Skol-veur Friedrich Schiller e Jena
- Skol-veur Erfurt
- Skol-veur Bauhaus e Weimar
- Skol-veur teknologiezh Ilmenau
- Fachhochschule Jena, Erfurt, Schmalkalden ha Nordhausen
- Skol-uhel sonerezh Franz Liszt e Weimar
Sevenadur
A-bouez ez eo Thüringen en Alamagn a-fet sevenadur. A-viskoazh eo bet brudet kêr Weimar a-fet sevenadur, hag eno eo e c'hanas al luskas lennegezh anvet "Weimarer Klassik" (e-tro 1786-1805), eno e voe krouet ar Bauhaus hag e Thüringen ivez e vo skrivet kentañ bonreizh Alamagn.
Tud vrudet
Tud a-bouez bras e sevenadur Europa a zo liammet ouzh Thüringen. Martin Luther a repuas e kastell Wartburg ma stagas gant treiñ an Testamant Nevez en alamaneg. Goethe a voe o chom eno e-pad ouzhpenn 50 vloaz, hag eno ivez eo e kejas ouzh ar barzh Friedrich Schiller.
-
Kambr Luther e kastell Wartburg -
-
A-bouez eo ivez Thüringen a-fet sonerezh klasel :Johann Sebastian Bach a voe ganet en Eisenach hag ul lodenn eus e vuhez a gasas e Thüringen. Alies e teuas Johannes Brahms da Meiningen, ma savas e bevare sinfonienn. Franz Liszt a labouras e Weimar ha Richard Wagner a zeuas alies da Eisenach ha da Weimar ma krouas Lohengrin.
War dachenn ar skiantoù e c'haller menegiñ ar fizikour Ernst Abbe, ar matematikour Friedrich Ludwig Gottlob Frege, ar mezeg Christoph Wilhelm Hufeland pe c'hoazh ar biologour Ernst Haeckel.
Levrlennadur
- Thüringen, Kerstin Sucher, Bernd Wurlitzer, 2006, ISBN 3-7701-6396-6.
- Thüringer Landesamt für Statistik : http://www.tls.thueringen.de/seite.asp
- Landesentwicklungsgesellschaft : http://www.leg-thueringen.de
- Bonreizh Freistaat Thüringen er Wikisource, http://de.wikisource.org/wiki/Verfassung_des_Freistaates_Th%C3%BCringen
Liammoù diavaez
- Lec'hienn ofisiel Land Freistaat Thüringen
- Skeudennoù gweledvaoù Thüringen
- Lec'hienn ofisiel kêr Erfurt
|
Porched Alamagn – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Alamagn. |