John Lennon

John Lennon
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	John Winston Lennon
Jaiotza	Liverpool Maternity Hospital (en) eta Liverpool, 1940ko urriaren 9a
Herrialdea	Erresuma Batua
Bizilekua	Liverpool; New York; Mendips, Menlove Avenue (en)
Heriotza	New York, 1980ko abenduaren 8a (40 urte)
Hobiratze lekua	Central Park
Heriotza modua	giza hilketa: bala zauria
Hiltzailea	Mark David Chapman
Familia
Aita	Alfred Lennon
Ama	Julia Lennon
Ezkontidea(k)	Cynthia Powell (1962ko abuztuaren 23a - 1968ko azaroaren 8a); Yoko Ono (1969ko martxoaren 20a - 1980ko abenduaren 8a)
Bikotekidea(k)	ikusi May Pang (mul) ;
Seme-alabak	ikusi Julian Lennon; John Ono Lennon (en) ; John Lennon III (en) ; Sean Lennon;
Haurrideak	ikusi Ingrid Pederson (en) ; Julia Baird (en) ; Jacqueline Dykins (en) ;
Familia	ikusi Mimi Smith (en) (izeko);
Hezkuntza
Heziketa	Liverpool College of Art (en) ; Dovedale Primary School (en) ; Calderstones School (en) ; (1952 - 1957)
Hizkuntzak	ingelesa
Irakaslea(k)	Donovan
Jarduerak
Jarduerak	disko-ekoizlea, idazlea, aktorea, egile abeslaria, gitarra-jotzailea, zinema ekoizlea, poeta, musikagilea, zinema aktorea, piano-jotzailea, abeslaria, margolaria, film-zuzendaria, public figure (en) , prosalaria, bakearen aldeko aktibista, militante politikoa eta estudioko musikaria
Lan nabarmenak	ikusi Imagine (abestia);
Jasotako sariak	ikusi Britainiar Inperioko Ordenaren kidea (1965eko ekainaren 12a) ; Karrera artistikoari Grammy saria (1991) ; Rock and Roll Hall of Fame (1994) ; Jatorrizko soinu banda onenaren Oscar Saria (1970) : Let It Be (en) ; Izarra Hollywoodeko Ospearen pasealekuan ; Britainiar Inperioko Ordena ;
Kidetza	The Beatles; Plastic Ono Band (en) ; The Dirty Mac (en) ; The Quarrymen (en) ; The Beat Brothers
Izengoitia(k)	Dr. Winston O’Boogie
Genero artistikoa	rock; blues rock; experimental music (en) ; pop musika; pop rock; art rock; rock psikodelikoa; rock-and-rolla; beat music (en) ; hard rock; experimental rock (en)
Ahots mota	baritonoa
Musika instrumentua	gitarra; pianoa; aho-soinua; baxua; giltzadia; ahotsa
Diskoetxea	Apple Records (mul) ; Atco Records; Capitol Records; Parlophone (en) ; EMI; Geffen Records (mul) ; Polydor Records
	johnlennon.com

John Winston Lennon (Liverpool, Ingalaterra, 1940ko urriaren 9a - New York, Estatu Batuak, 1980ko abenduaren 8a) T he Beatles taldeko kantaria eta abesti askoren konpositorea izan zen. The Beatles taldearen sortzaile eta partaide izan zen. Gitarra jotzen zuen eta taldeko kanta gehienak ondu zituen, Paul McCartney-rekin batera. XX. mendeko kantu ezagunenen sortzailea izan zen. ^[1]

Bizialdia

Haurtzaroa eta lehen urteak

Bigarren Mundu Gerran jaioa Liverpool hirian, Alfred Lennon eta Julia Stanley ziren gurasoak. Aita itsasgizona izanik, asko bidaiatzen zuen: hori zela eta, ama bakarrik sentitzen zen eta, horren ondorioz, banatu egin ziren. John Lennonek 4 urte zituela, amak izeba Mimi Stanley eta osaba George-rekin utzi zuen. Georges osabak harmonika erosi zion umetan eta amak banjoa jotzen irakatsi. Geroago, Arte Ederren eskolan, Cynthia Powell lehen emaztea izan zuena ezagutu zuen.

Beatles taldea osatu aurretik, beste talde batean aritu zen, The Quarrymen (halaber, The Quarry Men idatzia), Johnny and the Moondogs eta The Silver Beetles izenak hartu zituena. 1956. urtean, eliza batean jotzen ari zenean, Paul McCartney ezagutu zuen. Haiekin jotzera gonbidatu zuen, gitarra jotzen eta afinatzen zekielako. Aurrerago, George Harrison sartu zen taldean, McCartney eta Pete Best-i esker. Pete Bestek sarritan taldea alde batera uzten zuenez, taldekideek Ringo Starr-i eskatzen zioten haren postua ordezka zezan.

Johnek 17 urte zituela garai latzak bizi izan zituen, ama polizia mozkor batek autoaz harrapatuta hil zen. Horrek semeari sekula gainditu ez zuen trauma eragin zion, Julia edo Mother bezalako kantak lekuko, 1970. urtean grabatuak

The Beatlesen hasiera

The Beatles taldea 1960an jarri zen abian. Lehen kontzertuak Hanburgon eman zituzten. Taldeko managerrak, Brian Epstein-ek, eragin handia izan zuen taldean; berak esan zien nola orraztu eta baita trajea janzteko ere. Ez gogo onez, baina onartu zuten.^[1] 1962an hasi zen laukotearen arrakasta Love Me Do kantuarekin, eta 1963an beren lehen disko luzea kaleratu zuten, Please Please Me. Urte berean, With The Beatles diskoaz merkatu estatubatuarra irabazi zuten, eta abuztuaren 23an, Cynthia Powell-ekin ezkondu zen: bikoteak seme bat izan zuen, Julian, 1963ko apirilaren 8an jaioa. Julian, semea, jaiotzean, aita kanpoan zen musika-taldearekin.

Sasoi hartan taldea aparretan zebilen, bai jaioterrian -Britainiar Inperioko Ordeneko kide izendatu zituzten-, bai AEBetan. Baina guztia ez zen ospe: kontzertuetan fanen oihuak musika bera baino ozenagoak ziren, eta Lennon konturatu zen zerbait oker zihoala. Besteak beste, horregatik idatzi omen zuen Help! abestia. Handik gutxira taldeak jende aurrean abesteari utzi egin zion.^[1]

Lennon beti izan zen taldeko errebeldea, intelektuala; 1966an kazetariei esaldi hau esan zien: "The Beatles Jesukristo baino ezagunagoak dira". Iskanbila handia sortu ondoren, hau adierazi zuen: "Ez nuen esan The Beatles Jesukristo baino hobeak direnik, ezagunagoak baizik, telebista edo beste edozer izan daitekeen moduan". Gaizki ulertua izan zela azaldu zuen.

Ondorioz, AEBetan taldearen diskoak erre eta Lennon bera mehatxatu egin zuten. Garai hartan taldea uztekotan ibili zen. LSDa ere ez zen lagunik aproposena sorkuntzarako.^[1]

Haren kantuak oso aitortza handikoak izan ziren, Help! ezagunaren moduan (laguntza-oihu bat zen) zein You've Got to Hide Your Love Away folk-balada, Bob Dylanen eragin handiaz. Gero, hainbat saiakuntza egiten hasi zen, Lucy in the Sky with Diamonds-ekin adibidez, seme Juliani egindako marrazki batean oinarrituta. Halaber, Being for the Benefit of Mr. Kite! eta A day in the Life: kantu horien hitzak XIX. mende bukaerako zirko baten karteletik eta egunkari bateko albistetik ateratakoak dira, hurrenez hurren.

Yoko Onorekin harremana

1966. urtean, museo batean, Yoko Ono artista japoniarra ezagutu zuen eta Cynthia Powell-ekin banandutakoan, harekin ezkondu. Yoko Onok musikatik harago ikertzera eraman zuen. Beatlesen jarraitzaile askok taldea banatzearen errua emazte berriari botatzen zioten: bikotea denbora guztian elkarrekin egoten zen eta beste taldekideei ez zitzaien gustatzen.

Urte horretan, hilabete eta erdiz, Almerian (Espainia) bizi izan zen. Bertan, Richard Lesterren How I Won The War filma grabatu zuen. Han bizi izan zen denboran, Strawberry Fields Forever kantua ondu zuen.

1969an Yoko Onorekin ezkondu zen. Biek 14 litografia argitaratu zituzten, ezkonbidaiari buruzkoak. Horietako batzuk lizuntzat jo ziren, beste batzuk debekatuak izan ziren eta beste batzuk konfiskatuak. ^[1]

The Beatles taldeak 27 abesti jarri zituen abestien zerrendaren lehen postuan, eta taldea banatu zenean ere abesti bat hala zeukaten. Taldea 1970ean desegin zen ofizialki, nahiz eta lehenagotik zegoen apurturik. Berriki, McCartneyk esan du taldea ez zela Yoko Onoren erruz banatu, nahiz eta jende askok horrela pentsatzen duen oraindik.^[1]

1970. urtean, The Beatles taldearen banaketaren ondoren, Lennon bere bakarkako lanari ekin zion, kantu klasikoz beteta.^[2] Lennon eta McCartney-ren arteko lehia laukotea banatutakoan hasi zela agerikoa da Lennonen kantuetan.

McCartney-ren aurkako norgehiagoka Imagine kantuan ere azaldu zuen, bere argazki bat jartzean, txerri bati eusten ziola. McCartney-k era berean erantzun zion bere Ram diskoko azalean, argazkian ahari bati adarretatik eusten ziola ageri baitzen.

Azken urteak

Lennonen joera politikoa oso bistakoa zen Beatlesen garaian, baina asko nabarmendu zen Power to The People moduko kantuez. 1971. Imagine kantua haren ezagunena bilakatu zen: askoren ustez, ereserki bat. Urte horietan, Londresetik alde egin eta New Yorken bizitzea erabaki zuen. Estatu Batuetarako bisa tramitatzeko arazoak izan zituen: azkenean, Estatu Batuetan geratzeko baimena lortu zuen eta bertan bakearen aldeko kanpaina hasi zuen, kontzertu eta manifestaldien bidez.

1969an Yoko Onorekin ezkondu zen. Urte hartan bertan argitaratu zuten senar-emazteek Live Peace in Toronto diskoa, Britainia Handiak Vietnamgo gerran parte hartu izana salatzeko.^[1]

1971an Lennonen abestirik mitikoena kaleratu zen: Imagine. Abestiaren atzean Yoko Ono omen dago, txikitan 2. Mundu Gerra jasan baitzuen Japonian. Kantak bertsio asko ditu (Madonak, Peter Gabrielek eta beste askok abestu dute) eta Amnistia Internationalen ereserkia da. Baina kritikak ere izan ditu: “imajinatzen jabetzarik ez dela existitzen” dio abestiak; hori abesten zuenak 150 milioi dolar zituen. Kanta horrek sortutako erreakzioen ondorioz, Lennon atzerrira bidaltzen saiatu zen AEBetako Gobernua.

Hurrengo diskoetan, kalitatea mantendu zuen, kantu onekin eta batzuetan Yoko Ono eta lagun batzuen laguntzaz (George Harrison, Billy Preston, Harry Nilsson, Elton John eta David Bowie). Laukotea banatu zenetik, Woman kantua bakarrik iritsi zen lehenengo postura baina, hala ere, beti izan zen The Beatleseko jeinu, jendearen iritziz.

1975ean bikoteak seme bat izan zuen, aurretik hilaurra izan ondoren: Sean Taro Ono Lennon. Ama negozioez arduratu zen eta aita, haurraz une orotan, bere karrera musikala alde batera utzita. Musika-lanera itzuli zenean, bost urte eta gero, elkarrizketa batean esan zuen gitarra paretan eskegita izan zuela, baina ez zen egia: urte horiek ez ziren alferrikakoak izan, kantuak egiten eta etxean grabatzen segitu baitzuen.

1980. urtean, Double Fantasy diska kaleratu zuen eta geroxeago, Milk and Honey izenekoa grabatu, aurrekoaren arrakasta ikusita.

Hilketa

Sakontzeko, irakurri: «John Lennonen hilketa»

1980ko abenduaren 8ko goizean, Yoko Onorekin kantu batzuk grabatzen bukatutakoan, Mark David Chapman jarraitzaile eroak errebolber batekin tirokatu eta hil zuen: Dakota eraikinaren aurrean, sinadura bat eskatu ondoren, sei bala bota zizkion eta haietako lauk jo zuten.

«	Maitasuna ilunpetan eta biolentzia egun argiz egiten dugun mundu batean bizia gara	»
—John Lennon

Diskografia ofiziala

Unfinished Music No.1: Two Virgins (Yoko Onorekin) (1968)
Unfinished Music No.2: Life with The Lions (Yoko Onorekin) (1969)
Wedding Album (Yoko Onorekin) (1969)
Live Peace in Toronto (zuzenean) (1969)
John Lennon / Plastic Ono Band (1970)
Imagine (1971)
Sometime in New York City (Yoko Onorekin) (1972)
Mind Games (1973)
Walls And Bridges (1974)
Rock 'n' Roll (1975)
Shaved Fish (bilduma) (1976)
Double Fantasy (Yoko Onorekin) (1980)
Hil ondokoak:
- The John Lennon Collection (bilduma) (1982)
- Milk And Honey (Yoko Onorekin) (1984)
- Live in New York City (zuzenean) (1986)
- Menlove Avenue (grabazio-bilduma 1973-74) (1987)
- Imagine: Music from The Motion Picture (soinu-banda) (1987)
Lennon (4 CDko bilduma) (1990)
Lennon Legend: The Very Best of John Lennon (bilduma) (1997)
John Lennon Anthology (bilduma) (1998)
Wonsaponatime (Lennon Anthologyko aukeraketa) (1998)
Acoustic (bilduma) (2004)
Peace, Love & Truth (bilduma) (2005)
Working Class Hero: The Definitive Lennon (bilduma) (2005)

Filmografia

Filmak

Urtea	Izenburua	Papera	Oharra
1964	Hard Day's Night !A Hard Day's Night	John Lennon bera
1965	Help!	John Lennon bera
1967	Bottoms	John Lennon bera	Dokumentala
1967	How I Won the War	Gripweed
1967	Magical Mystery Tour	John Lennon bera / Ticket Saltzailea / Magoa kafearekin	Narratzailea, idazlea eta zuzendaria ere bai (ekoizlea ere bai, nahiz eta ez azaldu kredituetan)
1967	Pink Floyd: London '66-'67	John Lennon bera (kredituetan ez dago)	Dokumental laburra
1968	Yellow Submarine	John Lennon bera	Cameo bukeran
1968	Two Virgins	John Lennon bera	Dokumental laburra. gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1968	No. 5	John Lennon bera	Dokumental laburra. gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1969	Bed Peace	John Lennon bera	Gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1969	Honeymoon	John Lennon bera	Gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1969	Self-Portrait	John Lennon bera	Dokumental laburra. gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1969	Walden (Diaries, Notes, and Sketches)	John Lennon bera	Dokumentala
1969	Muhammad Ali, the Greatest	John Lennon bera	Dokumentala
1970	Apotheosis	John Lennon bera	Dokumental laburra. gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1970	Let It Be	John Lennon bera	Dokumentala (executive producer – as The Beatles)
1970	Fly	N/A	Dokumental laburra. gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1970	Freedom	N/A	Dokumental laburra. Musika, gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1970	3 Days in the Life	John Lennon bera	Dokumentala
1971	Breathing Together: Revolution of the Electric Family	John Lennon bera	Dokumentala
1971	Up Your Legs Forever	N/A	Ekoizle eta zuzendaria
1971	Erection	N/A	Dokumental laburra. Ekoizle eta zuzendaria
1971	Clock	John Lennon bera / Kantaria	Musika, gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1971	Sweet Toronto	John Lennon bera	Film kontzertua
1971	The Museum of Modern Art Show	John Lennon bera	Dokumental laburra
1972	Ten for Two: The John Sinclair Freedom Rally	John Lennon bera	Dokumentala
1972	Eat the Document	John Lennon bera	Dokumentala
1976	Chelsea Girls with Andy Warhol	John Lennon bera	Dokumentala
1977	The Day the Music Died	John Lennon bera	Dokumentala
1982	The Compleat Beatles	John Lennon bera	Dokumentala
1988	Imagine: John Lennon	John Lennon bera	Dokumentala
1990	The Beatles: The First U.S. Visit	John Lennon bera	Dokumentala
1996	The Rolling Stones Rock and Roll Circus	John Lennon bera	Film kontzertua 1968koa
2003	Lennon Legend: The Very Best of John Lennon	John Lennon bera	Musika-bideoen bilduma birmasterizatua
2006	The U.S. vs. John Lennon	John Lennon bera	Dokumentala
2006	John & Yoko: Give Peace a Song	John Lennon bera	Dokumentala
2007	I Met the Walrus	John Lennon bera (ahotsa)	Dokumental laburra. 1969an grabatua
2008	All Together Now	John Lennon bera	Dokumentala
2010	LennoNYC	John Lennon bera	Dokumentala
2016	The Beatles: Eight Days a Week	John Lennon bera	Dokumentala
2021	The Beatles: Get Back	John Lennon bera	Dokumentala

Telebista

Urtea	Izenburua	Papera	Oharra
1963–64	Ready Steady Go!	John Lennon bera	Musika saioa, 4 atalekoa
1964	Around the Beatles	John Lennon bera	Kontzertu berezia
1964	What's Happening! The Beatles in the U.S.A.	John Lennon bera	Dokumentala
1964–65	The Ed Sullivan Show	John Lennon bera	Barietatezko saioa, 4 atalekoa
1965	The Music of Lennon & McCartney	John Lennon bera	Tributo berezia
1965–66	Not Only... But Also	Komunetako langilea / ostatzailea	2 atal: "Episode #1.1" (1965) eta "Christmas Special" (1966)
1966	The Beatles at Shea Stadium	John Lennon bera	Kontzertu berezia
1966	The Beatles in Japan	John Lennon bera	Kontzertu berezia
1969	Rape	John Lennon bera	Drama/thriller, soinua, editore, gidoigile, ekoizle eta zuzendaria
1971–72	The Dick Cavett Show	John Lennon bera	Hizketa-saioa, 3 atal
1972	John Lennon and Yoko Ono Present the One-to-One Concert	John Lennon bera	Kontzertu berezia
1972	Imagine	John Lennon bera	Musika-film berezia
1975	A Salute to the Beatles: Once upon a Time	John Lennon bera	Dokumentala
1977	All You Need Is Love: The Story of Popular Music	John Lennon bera	Dokumentala mini-seriea
1987	It Was Twenty Years Ago Today	John Lennon bera	Dokumentala
1995	The Beatles Anthology	John Lennon bera	Dokumentalezko mini-series
2000	Gimme Some Truth: The Making of John Lennon's Imagine Album	John Lennon bera	Dokumentala
2000	John & Yoko's Year of Peace	John Lennon bera	Dokumentala
2008	Classic Albums: John Lennon/Plastic Ono Band	John Lennon bera	Dokumentala
2018	John & Yoko: Above Us Only Sky	John Lennon bera	Dokumentala

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g «Aldizkari Digitala: John Lennon» www.ikasbil.eus (Noiz kontsultatua: 2022-08-10).
↑ «podcast Audioa: John Lennon: Bakarkako Ibilbidea(I). Pasaiak. Irantzu KarreraEITBpodkast |pasaiak» EITB 2021-10-20 (Noiz kontsultatua: 2022-08-10).

Kanpo estekak

Neuk diseinatu nuen John Lennon hil zuen pistola Lutxo Egiaren Txakur Ingelesak liburuko kapitulua. «Susa literatura - Txakur ingelesak» www.susa-literatura.eus
Nowhere boy, John Lennonen bizitza zinemara iritsi da «Albisteak - hiru» www.hiru.eus

Datuak: Q1203
Multimedia: John Lennon / Q1203

[:0-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g «Aldizkari Digitala: John Lennon» www.ikasbil.eus (Noiz kontsultatua: 2022-08-10).

[2] «podcast Audioa: John Lennon: Bakarkako Ibilbidea(I). Pasaiak. Irantzu KarreraEITBpodkast |pasaiak» EITB 2021-10-20 (Noiz kontsultatua: 2022-08-10).

[1]

[2]