Alienación

A alienación é un concepto que caracteriza tanto o proceso como os resultados de transformar, en determinadas condicións históricas, os produtos da actividade humana e da sociedade (produtos do traballo, diñeiro, relacións sociais etc.), así como as propiedades e aptitudes do home, en algo independente deles mesmos e que domina sobre eles.

Un sinónimo do termo alienación é alleamento.

Alienación desde Marx ata a modernidade tardía

A alienación aínda que pode entenderse como unha categoría relativa a disfuncións sociais do individuo, atopa o seu maior uso na filosofía. Tamén a alienación caracteriza a transformación de fenómenos e relacións, calesquera que sexan, en algo distinto do que en realidade son, a alteración e deformación, na conciencia dos individuos, das súas auténticas relacións de vida. As fontes da idea de alienación poden atoparse tamén de xeito simbólico nos representantes románticos da Ilustración francesa (Rousseau) e alemá (Goethe, Schiller).

Obxectivamente, esa idea expresaba a protesta contra o carácter antihumanista das relacións da propiedade privada. Ese aspecto do problema atopou eco na filosofía clásica alemá, pese a que nela se facía fincapé noutras cuestións. Foi Hegel quen a utilizou por primeira vez como negación, en relación co real. Marx, quen é deudor da filosofía hegeliana, toma o termo e aplícao á materialidade; en concreto á explotación que sufría o proletariado. Vale dicir, un conxunto social que non coincidía consigo mesmo. Karl Marx, que en distintas obras, sobre todo nos seus Manuscritos económico-filosóficos (1844), analizou con suma profundidade o problema da alienación, parte de que esta caracteriza as contradicións dun determinado nivel de desenvolvemento da sociedade. Relaciona a alienación coa existencia da propiedade privada e da división antagónica do traballo. Entendida deste xeito, a alienación abarca toda a actividade humana, pois cada tipo de devandita actividade convértese en monopolio dun grupo illado de persoas, cuxo facer é estraño a todos os demais membros da sociedade.

Nas súas obras clásicas das décadas de 1850 e 1860, Marx substitúe a categoría de alienación, que figuraba nos seus primeiros traballos, por todo un sistema de conceptos, entre os cales a alienación tamén aparece como característica concreta das relacións de produción do capitalismo (fetichismo da mercancía). Actualmente, como a maioría dos conceptos filosóficos e institucións sociais, a alienación -como categoría analítica- atópase nunha crise teórica debido ás profundas transformacións sociais que deron paso á sociedade posmoderna.