Bilzerlands

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Bilzers, es te dit dialek sjpriks.

---

't Bilzerlands is e Limbörgs subdialek in de indeiling vaan 't Woordenboek van de Limburgse Dialecten. 't Weurt gesproke in e deil vaan de Haspegouw in Belsj Limbörg. 't Huurt bij de Centraol-Limbörgse dialekte, 'n dialekgróp die d'n euvergaank vaan westeleke nao oosteleke kinmerke markeert. Euver 't algemein euverwege in 't Bilzerlands de westeleke kinmerke.

Umvaank

De volgende dörper daan wel tongvel hure bij 't Bilzerlands:

Bilze (Bilzers) Heukelóm Hölbek Ieëgebilze Joddere* Laofelt Lin* Minster (Minsters) Móppertinge

Riems Rosmeer Val en Meer* Vlèètege Vroenhove Weert* Willer Zèche-Zösse-Boolder (of alle drei de plaotse los)

Opmerking: Euver Lin, Weert, Joddere en Val-Meer is de kaart in de bron oondujelek: de dörper zouwe ouch in 't Tóngerlands gebeed kinne ligke. Ouch Kleine-Spaan zouw nog in 't Bilzerlands gebeed kinne valle, meh liekent toch iejer Tóngerlands.

Kinmerke

Oondaanks tot 't Bilzerlands mer e klei gebeedsje bestriek tössen 't Tóngerlands (westelek devaan) en 't Treechterlands, is 't ouch intern neet gans geliek. De dialekte oet de gemeinte Bilze zien wezelek aanders es die oet de gemeinte Reems.

Typisch westelek

In de Haspegouw zien de typisch Braobantse klinkers (zuug Braobantse expansie) e stök wijer nao 't ooste doorgedronge en op de Kempe. Dinkelek vèlt dit te verklaore oet de groete welvaart en diechtere bevolking, zoetot d'n invlood vaan Braobantse cultuurcentra hei sterker woort gevoolt. Es gevolg daovaan huurt me in 't Bilzerlands teed/taid, haus, kruis/krèès, bier en goed, tegeneuver oostelek ies, hoes, kruus/kries, beer en good. De zwoer diftongeringsprodukte wie in ais euverheerse in 't noorde, in en roond Bilze. Ouch zien de oersprunkeleke lang aa en de verlengde a allebei tot ao gewore.

Mèt dees klaank slut 't Bilzerlands veural good aon bij 't Tóngerlands, en in zeker zin ouch bij de zuielekste dialekte vaan 't Maoskempes. In 't Treechterlands huurt me ouch wel diftonge, meh bekaans allein in syllabe die de stoettoen höbbe. Me zeet beveurbeeld tijelek, meh wel tied. In 't Bilzerlands is die ie is gein vaan twie wäörd bewoerd gebleve. Sommege dialekte kinne nog wel 'n aander versjèl; zuug daoveur oonder.

Typisch oostelek

't Bilzerlands heet nog wel twie oosteleke kinmerke die in 't Wes-Limbörgs neet veurkoume. Ierstens is dat 't wäördsje dich. In 't Bilzerlands is dat nog hiel algemein, dewijl 't Tóngerlands dreuver verdeild is: in de stad Töngere kump 't beveurbeeld al neet mie veur.

Ouch mèt 'n aander oostelek kinmerk deit 't Bilzerlands nog mèt. 't Gebeed ligk oostelek vaan de Panninger Zijlinie, de grens tösse sjaop, sjoeën, sjeep en schaop, schoeën, scheep. De ierste wäörd zeet me in 't ooste, dus ouch in 't Bilzerlands. Ouch 't Tóngerlands kint die wäörd nog.

Zijn veur 'dien'

Algemein veur de Haspegouw is 't veurnaomwoord dzjee/dzjieë. In 't weste is dit de vörm veur d'n twiede persoen inkelvoud, dus 't equivalent vaan doe (of dich) in 't ooste. In 't Bilzerlands taolgebeed, boe me dich heet gehawwe, is dit woord in principe allein miervoud en eventueel beleefheidsvörm. Toch is door de iewe heer verwarring oontstande. Zoe kós 't bezittelek veurnaomwoord zijn oontstoon, wat trökgeit op 't te verwachte dijn meh is beïnvleujd door 't persoenelek veurnaomwoord dzjie. Zijnen otto beteikent in dit gebeed daorum neet zienen oto, meh dienen oto.

Noorde: oontrunding

De oontrunding veur veurklinkers, die in e groet deil vaan de Kempe presint is, vint me nog in de noordeleke Bilzerlandse dialekte, d.w.z. Bilze en umgeving. Daorum steit beveurbeeld Munsterbilze plaotselek bekind es Minster.

Zuie: opluffing vaan toenversjèl

't Zuie vaan 't Bilzerlands gebeed maak deil oet vaan 'n toenloes enclaaf zuielek vaan Mestreech. Dat wèlt zègke tot me in dit gebeed gein wäörd mie kint die allein mer door toenversjèl oeterein weure gehawwe. Neet tot in die dialekte wäörd geine sleiptoen of stoettoen mie pakke, meh me heet sterk de neiging veur sleiptoene vaan monoftonge en stoettoene vaan diftonge te veurzien. Zoe zeet me beveurbeeld prees (inkelvoud) tegeneuver prijs (mievoud).

Ditzelfde kint me ouch in de Treechterlandse dialekte. 't Mestreechs heet 't toenversjèl al veur e groet deil op klaankversjèl gegoejd, de dialekte zuielek vaan Mestreech zelfs hielemaol. In dit gebeed zeet me vaan pries en prijs, zjus wie in 't zuielek Bilzerlands vaan prees en prijs weurt gezag. De grens tösse de ij- en ie-klaank weurt tössen 't Bilzerlands en 't Treechterlands door geteikend; me moot evels demèt rekening hawwe tot dit soort dinger die grens vervage.