Loeënerlands

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. Ómdat 't plaatsgebónge is, maogs doe 't ómzètte nao 't Loeëns, es te dit dialek sjpriks.

---

't Loeënerlands is e Limbörgs subdialek oet de indeiling vaan 't Woordenboek van de Limburgse Dialecten. 't Weurt gesproke in 't zuidweste vaan Belsj Limbörg, in Loeën (Borgloon) en umgeving. 't Dialek is oetgesproke Wes-Limbörgs vaan karakter en vertuint al dujeleken affiniteit mèt 't Zuid-Braobants. Toch is dit dialek (in tegestèlling tot 't Truierlands) nog gans dujelek Limbörgs.

Umvaank

Tot 't Loeënerlands weure de volgende plaotse daan wel tongvel gerekend:

Alleke (Allekes) Batshieër Bjalinge Boemersoeve Broekem Engelmansove Euverieëpe Geegove Gelenge Gottem Groot-Gelleme Grot-Laun Gutskoeve Heks Hennerke

Hieër (Hieërs) Hoeëre Hoepertenge Horpmoël Jeestere Jotte Klein-Gelleme Koeëze Kortenbos Kotsoeve (Kotsoeves) Kuttekove Leif en Gors Loeën (Loeëns) Mechele-Bovelinge Mettekoeëve

Moos-Herk Niel Ophieë Raopertinge Rekel Rukkelinge Ulbeek Vichmoeël Veule Voeët Wajer Wille (Willes) Wimmertinge Zammele Zeppere

Kinmerke

't Loeënerlands deit mèt aon de belaankriekste kinmerke vaan 't Limbörgs. 't Ligk oostelek vaan de Uerdinger Linie (me zeet ich en neet ik), 't kint umlaut in werkwoordsvörm (hè löp) en miervoudsvörm (voet - vuuj), 't kint 'ne lange klinker in wäörd wie weeg (tegeneuver Braobants weg, zuug ouch Getelijn) en 't kint e versjèl tösse sleiptoen en stoettoen: pjaad ('peerd') is inkelvoud es 't de sleiptoen heet en miervoud es 't de stoettoen heet.

In 't Truierlands, de westeleke naober vaan 't Loeënerlands, kump dat toenversjèl (op e paar oetzunderinge nao mesjiens) neet veur. Dao zeet me paed in 't inkelvoud en paede in 't miervoud. Dit is 't belaankriekste versjèl tösse Loeënerlands (e zuver Limbörgs dialek) en Truierlands (e Limbörgs-Braobants euvergaanksdialek).

't Loeënerlands heet evels wel zwoeren invlood oondergaange vaan 't Braobants. Dezen invlood maak 't tot e Wes-Limbörgs dialek. Me zuut dat beveurbeeld in de sch- in schaop, scheer en schoeën. In 't Tóngerlands, wat oostelek vaan 't Loeënerlands weurt gesproke en al bij de Centraol-Limbörgse dialekte huurt, zègke ze sjaop, sjeer en sjoeën. Ouch westelek is 't oontbreke vaan 't wäördsje doe/dich (dit kint me ouch in Tóngere neet, meh direk oostelek daovaan wel). In plaots vaan doe zeet me in dit gebeed dzjieë, wie dat in 't zuie vaan de provincie gebrukelek is.

De vocaole vaan 't Loeënerlands zien ouch zier Braobants/westelek vaan aard. Hun perceize verwantsjappe ligke op versjèllende plaotse. Wie in de wijen umtrèk zègke ze hei haus (tegeneuver oostelek hoes), èès (tegeneuver ies), bier (tegeneuver beer) en goed (tegeneuver good).

Versjèl tösse de aajd- en nuilang aa weurt soms gemaak: veur labiaole (lupklaanke) en gutturaole (keelklaanke) is 't ummer ao, meh veur dentaole (klaanke die op of kort veur de tan weure oetgesproke) klink de aajdlang aa väöl zwoerder. Me zeet daorum aovend (aajdlaank) en maoke (nuilaank), meh maak wel versjèl tösse laote ('late' [bijveugelek naomwoord; nuilaank) en loeëte ('laote' [werkwoord]; aajdlaank). E zwoer produk vaan de aajdlang aa is typisch veur 't zuidweste vaan Belsj Limbörg en ouch veur 't Zuid-Braobants; mèt de extreem geslote oeë-klaank steit 't Loeënerlands evels mie op ziech (allein 't Pajottelands, beveurbeeld 't Brussels, deit zjus zoeget).

Typisch veur de Haspegouw zien de stijgende diftonge veur 'n historische, weggevalle r. Me zuut dat veurbeeld al in pjaad en in de plaotsnaome Jotte en Bjalinge (Nederlands Herten en Berlingen). Dees klaanke koume ouch veur in 't Tóngerlands en 't Bilzerlands; me kin aon 't veurbeeld heibove (paerd - paere) ouch zien tot 't Truierlands die klaanke neet heet. Ouch in 't Demerkempes, de noordeleke naober, koume ze neet veur. Sprekers vaan die dialekte herkinne 'ne Loeëner aon de stijgende diftonge en de zwoer oeë.