Videos by Batsaikhan Ookhnoi
A remarkable achievement of the Democratic Revolution in 1990 is the restoration of the national ... more A remarkable achievement of the Democratic Revolution in 1990 is the restoration of the national history and culture of the Mongols. People who prior had no right to talk about their original history and were not proud of their history and culture, received rights and freedom. The transition to a democratic system began in 1990 with the resumption of the history of the Mongolian state and nation, from the beginning to this day, to write the history as is, return the lost traditions that were lost due to the communist ideology. In my paper attempted to clarify the contribution that Mongolia’s last khan, leader of the national revolution of 1911 made in to the history of Mongolia. Bogdo khan was an extraordinary leader who headed, since 1911, both the Mongolian state and religion and the father of the national revolution.
My presentation is a comprehensive interpretation on the role that Bogd khan had played in the origin, process and triumph of Mongolia’s national revolution of 1911. 9 views
Papers by Batsaikhan Ookhnoi
Богд хааны ордон музейд болсон эрдэм шинжилгээний хурлын материал, 2022
Монголын цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын 9 буюу 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр Бог... more Монголын цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын 9 буюу 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр Богд Жавзандамба хутагтыг Монгол Улсын эзэн хааны ширээнд өргөмжлөөд, улсын цолыг Монгол, оны нэрийг Олнаа өргөгдсөн, Их Хүрээг Нийслэл Хүрээ хэмээн нэрийдэж, ХХ зууны эхээр Ази тивд Монгол улс сэргэн мандсаны шинэ түүх эхэлжээ.
Монголын энэхүү түүхэн үйл явдлын талаар гадаадын эх сурвалж, эрдэмтэн судлаачдын бүтээлд юу хэмээн бичсэнийг сонирхцгооё.
Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газраас зохион байгуулсан “НҮҮДЭЛЧДИЙН НИЙСЛЭЛ” эрдэм шинжилгээний хуралд тавьсан илтгэл, 2023
"Жавзандамба хутагтад бат оршил өргөж, Халхын хэмжээгээр хийдэг наадам" хэмээдэг байсан тухай Н.М... more "Жавзандамба хутагтад бат оршил өргөж, Халхын хэмжээгээр хийдэг наадам" хэмээдэг байсан тухай Н.Магсаржавын "Долоон хошуу наадам" номын өмнөтгөл, тайлбар сэлтийг бичсэн Ч.Хасдорж бээр бичсэн байна. (Магсаржав 2010: 325)
Мөн түүнчлэн архивын баримт бичигт: Халхын дөрвөн аймаг, Эрдэнэ шанзодбын газруудаас хоорондоо наадмын тухай Бадруулт төрийн 13, 14 дүгээр онд харилцсан бичигт "Манай язгуурын багш ламыг анх хутагт болгон өргөмжилсөн тэр цагаас нааш үргэлжлэн хүндэтгэж, үүрд тахихын тулд Халхын дөрвөн аймаг бүгдээр үг санаа нийлж, наадам бэлэглэсээр ирсэн нь он удах тутам халхчуудын журамлан явах хууль болов" (Магсаржав 2010: 325) хэмээсэн байна. Энэ бол 1639 онд Монголын бурханы шашны тэргүүн Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтыг ширээнд өргөмжилсөн үеэс Бат-Оршил өргөх ёслол наадам эхлэлтэй болохыг нотлон илэрхийлж байгаа баримт болно.
Энэ бол өнөөгийн Өвөрхангай аймгийн Бүрд суман дахь Ширээ цагаан нуурын хөвөөнд Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтыг Халх Монголын бурханы шашны тэргүүний ширээнд өргөмжлөн, бат оршил өргөж, Шар бүсийн ордон байгуулсан нь өнөөгийн нийслэлийн эхлэл байсаныг хэлж байна.
Энэхүү 1639 оны Богдын Бат-Оршил өргөх ёслолоос хойш хэд хэдэн удаа Халхын долоо хошууны ноёд чуулж, түүнд Өндөр гэгээн оролцож байсаныг эх сурвалжид тэмдэглэсэн байна. Цаг үеийн нөхцөл байдлын улмаас Монголын ноёдыг эвлэрүүлэх оролдлого Өндөр гэгээний зүгээс гаргаж байсан нь нэн тодорхой ажээ. Нөгөө талаас Халхын долоон хошууны наадам урьдаас уламжлагдан ирснийг Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтад Бат-Оршил өргөх үеэс улам боловсронгуй болжээ хэмээн үзэж болохоор байна.
Тиймээс эл үеэс Богдын даншиг наадам буюу Богдод Бат-Оршил өргөх ёслол хэмээн албан ёсоор нэрлэгджээ.
Да лам Цэрэнчимэдийн мэндэлсний 150 жилийн ойд зориулсан эрдэм шинжилгээний хурлын өгүүллийн эмхэтгэл, 2023
1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр Их Хүрээний Богдын шар ордоны хойморт Арван хэдэн хана шийрл... more 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр Их Хүрээний Богдын шар ордоны хойморт Арван хэдэн хана шийрлэсэн төрийн гэр - ордонд Монгол Улсын эзэн хаанаар Бурханы шашны тэргүүн Богд Жавзандамба хутагтаа өргөмжилж, төр улс, тусгаар тогтнолоо
сэргээн тунхаглаж, дэлхий дахинд Монгол улс сэргээн мандлаа хэмээн тунхаглан зарлажээ. Энэхүү ёслолд оролцсон алтан ургийн хан, ноёд, төрийн түшээд, хутагт хувилгаад лам нар, өвөр монгол, халимаг, буриад, барга гээд олон монголчуудын төлөөлөл оролцож, баярын нулимс дуслуулан, магнай тэнийтэл баярлацгаасан гэдэг. Энэхүү түүхэн
төрийн ёслолыг удирдсан эрхэм бол Чин сүжигт, чин ван да лам Гомбын Цэрэнчимэд байлаа. Тэрбээр Улсын эзэн хаандаа Эзэн Чингис хааныхаа суу алдарыг дуудан ерөөл айлтгаж, Монголын тулгар төр сэргэн мандсан тусгаар тогтнолын тунхаглалыг өргөн барьсан билээ. Да лам Цэрэнчимэд бол Монголын тусгаар тогтнолыг анх тунхаглаж,
«Хүрээний түр ерөнхийлэн захиран шийтгэх газраас тусгаар улс болохоор тогтож, Манжийн сайд Сандоог хөөсөн тул түүний эрхлэх хэргийг бидний зургаан хүн хүлээн авч шийтгэсэн» зургаан хүний нэг билээ. Өөрөөр хэлбэл Манжаас засгийн эрхийг анх түрүүн
буцаан авч, Монголын түр засгийн газрыг байгуулсан анхны 6 хүний нэг тэрбээр мөн
МОНГОЛЫН ГАДААД ХАРИЛЦАА БА БУРХАНЫ ШАШИН: ХХ ЗУУН эрдэм шинжилгээний хурлын өгүүллийн эмхэтгэл, 2024
Монголын цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын шинийн 9 бөгөөд 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний... more Монголын цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын шинийн 9 бөгөөд 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр Монголчууд тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулж, улсын эзэн хаан ширээнд Богд Жавзандамба хутагтыг өргөмжилж, Улсын цол Монгол, оны цол Олноо өргөгдсөн, Улсын нийслэл Нийслэл Хүрээ хэмээн нэрийдэж, дэлхий дахинд Монгол төр улсаа тунхаглан зарласан билээ. Энэ бол Монгол Манжаас салж, бие даан туурга тусгаар улс болсноо тунхаглан зарласаны илэрхийлэл байлаа.
Монгол улс тунхаглан зарласан тусгаар тогтнолоо бататгаж, олон улсын харилцааны талбар дээр хүлээн зөвшөөрөгдөх явдал чухал байлаа. Богд хааны засгийн газраас улс орноо бэхжүүлэх, үлдсэн монгол газруудаа харийнханаас чөлөөлөх, дагаар орохоо илэрхийлсэн монголчуудаа хүлээн авч тохинуулах гээд амсхийх завгүй ажиллахын зэрэгцээ гадаадын улс гүрнүүдтэй аль болохоор холбоо хэлхээ тогтоохыг эрмэлзэж байсан юм. Тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласны дараах эхний жилүүдэд Богд хааны засгийн газраас гадаад орнуудтай хэрхэн харилцаа тогтоохыг эрмэлзэж байсан тухай архивын эх сурвалжид түшиглэн өгүүлнэ.
ОНГОЛЫН ГАДААД ХАРИЛЦАА БА БУРХАНЫ ШАШИН: ХХ ЗУУН эрдэм шинжилгээний хурлын өгүүллийн эмхэтгэл, 2024
Монголын цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын шинийн 9 бөгөөд 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний... more Монголын цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын шинийн 9 бөгөөд 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр Монголчууд тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулж, улсын эзэн хаан ширээнд Богд Жавзандамба хутагтыг өргөмжилж, Улсын цол Монгол, оны цол Олноо өргөгдсөн, Улсын нийслэл Нийслэл Хүрээ хэмээн нэрийдэж, дэлхий дахинд Монгол төр улсаа тунхаглан зарласан билээ. Энэ бол Монгол Манжаас салж, бие даан туурга тусгаар улс болсноо тунхаглан зарласаны илэрхийлэл байлаа.
Монгол улс тунхаглан зарласан тусгаар тогтнолоо бататгаж, олон улсын харилцааны талбар дээр хүлээн зөвшөөрөгдөх явдал чухал байлаа. Богд хааны засгийн газраас улс орноо бэхжүүлэх, үлдсэн монгол газруудаа харийнханаас чөлөөлөх, дагаар орохоо илэрхийлсэн монголчуудаа хүлээн авч тохинуулах гээд амсхийх завгүй ажиллахын зэрэгцээ гадаадын улс гүрнүүдтэй аль болохоор холбоо хэлхээ тогтоохыг эрмэлзэж байсан юм. Тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласны дараах эхний жилүүдэд Богд хааны засгийн газраас гадаад орнуудтай хэрхэн харилцаа тогтоохыг эрмэлзэж байсан тухай архивын эх сурвалжид түшиглэн өгүүлнэ.
Богд хааны ордон музейд болсон эрдэм шинжилгээний хурлын өгүүллийн эмхэтгэл, 2023
1911 оны намар, өвлийн энэ цаг үед Монголд улс төрийн томоохон үйл явдал ид өрнөж, Монгол хоёр зу... more 1911 оны намар, өвлийн энэ цаг үед Монголд улс төрийн томоохон үйл явдал ид өрнөж, Монгол хоёр зуу гаруй жилийн дараа Манж Чингийн эрхшээлээс гарч, тусгаар тогтнол, төр улсаа сэргээн байгуулж, Бурханы шашны Богд Жавзандамба хутагтаа Монгол Улсын эзэн хаанаар өргөмжлөх төрийн ёслол болж, тэрхүү гайхамшигт үйл явдлыг нүдээр үзэж, монголчуудын хувьд баярын нулимс дуслуулан угтсан түүхэн эргэлтийн гэрч нь болох хувь зохиол Оскар Маменд ногдсон байна.
Order and Reorganization of “Empire”: In Search of Mongolian Historical Documents and Sites, 2022
Төр улс, тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхагласаныг даяар олноо тунхаглан зарлах төрийн ёслолыг 1911... more Төр улс, тусгаар тогтнолоо сэргээн тунхагласаныг даяар олноо тунхаглан зарлах төрийн ёслолыг 1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний билигт сайн өдөр нийт монгол үндэстний төлөөлөлийг оролцуулан өргөн тэмдэглэв. Энэхүү төрийн ёслол нь монгол үндэстний хувьд эв нэгдэлийн шинж, тусгаар улсын шинж, үндэстэн улсын шинжийг илэрхийлж байлаа. Тиймээс Богд хааны зарлигаар төрийн ёслолд ар, өвөр монгол, буриад гээд нийт монгол овогтоны төлөөлөлийг оролцуулахад онцлон анхаарчээ. Энэхүү түүхэн үйл явдал олон монголчуудын сэтгэлийг сэргээсэн бөгөөд тэдний дотор буриадууд багтаж байв.
Иймээс 1912 оны 12 дугаар сард Дорнод Сибирийн буддистуудын оюун санааны удирдагч, Бандида хамба лам Дашидорж бээр бүх буриадууд болон Сибирийн бурханы шашинтнуудын өмнөөс Богд гэгээнтэнд Монгол Улсын эзэн хаанаар өргөмжлөгдсөн явдалд халуун баяр хүргэсэн байна.
Paper at the Japanese Association for Mongolian Studies 2022 Autumn conference, Japan, 2022
概要：今年はモンゴル国と日本の間に国交が樹立された50周年に当たる。第二次世界大戦後、ソ連の
捕虜となった日本兵のうち、一定数がモンゴルに送られ、労働させられていたことを我々は知って いる。当時... more 概要：今年はモンゴル国と日本の間に国交が樹立された50周年に当たる。第二次世界大戦後、ソ連の
捕虜となった日本兵のうち、一定数がモンゴルに送られ、労働させられていたことを我々は知って いる。当時、すなわち1945年10月から1948年2月まで内務省再教育労働キャンプ及び刑務所管理 部局長を務めていたタスランギーン・バボードルジ氏が、1989年から1990年頃に自らの手で回想録
を記し、私に与えたのである。氏は回想において、1930年代のモンゴル史の複雑な問題、例えば 1932年の「ラマたちの反乱」について、デミド元帥について、チョイバルサン元帥による自白の命 令について極めて興味深いことを書き記している。それとともに、捕虜となった日本兵が帰郷する
ことになった際、日本兵捕虜ユルー収容所長の石井少佐が、「そこで亡くなった兵士の親指を切断 し、姓名・年齢・出身地を記して」持って行ったことについて興味深い話を書き記していることを 述べておく。そして、1945年12月12日に閣僚会議の下部組織として設置された捕虜管理総局長と
してバダムジャビィーン・ソソルバラム氏が働いていた。1947年11月4日、閣僚会議所属の捕虜管 理総局を拡充し、モンゴル人民共和国閣僚会議所属の建設管理総局とした。この回想録の主人公で あるバボードルジ氏は、1948年2月から1956年9月までモンゴル人民共和国産業大臣を務めた人物
である。氏は、ザサグト・ハン部エルデネ・ドゥーレクチ旗、すなわち現在のフブスグル・アイマグ のツェツェルレグ・ソムの住民である。
БАНЗАРОВСКИЕ ЧТЕНИЯ, 2022
The article reviews the relationship between the 8th Bogdo Jebtsundamba, the Spiritual Leader of ... more The article reviews the relationship between the 8th Bogdo Jebtsundamba, the Spiritual Leader of Mongolia and the people of Buryatia, particularly, the events connected with Bandida Khamba lama, who congratulated The Bogdo on the Emperor of Mongolia appointment on behalf of all Buryats and Siberian Buddhists and and the fact that Bogdo Jebtsundamba khutuktu rewarded him with Erdeny Ochir award.
Олон улс судлал, 2008
С древнейших времен монголы имели государственность. Примерно 450 лет назад она была утрачена, а ... more С древнейших времен монголы имели государственность. Примерно 450 лет назад она была утрачена, а менее 100 лет назад восстановлена. На какой легитимной основе сложилось современное Государство Монголия? Как это понималось в стране и за рубежом? Ответы на эти вопросы важны не только для истории, но и для реагирования на вызовы современности.
Мир Центральной Азии - V, 2022
This article is a result of efforts made to elucidate the precondition , process and culmination ... more This article is a result of efforts made to elucidate the precondition , process and culmination of Mongolia's National Revolution of 1911 and to show, as objectively as possible, the restoration of independence and statehood, relying on the historical sources preserved in the archives of Mongolia, Russia, Japan and other countries.
Мир Центральной Азии - V, 2022
This article is a result of efforts made to elucidate the precondition , process and culmination ... more This article is a result of efforts made to elucidate the precondition , process and culmination of Mongolia's National Revolution of 1911 and to show, as objectively as possible, the restoration of independence and statehood, relying on the historical sources preserved in the archives of Mongolia, Russia, Japan and other countries.
Монгол - Оросын хооронд найрамдлын гэрээ байгуулсаны 110 жилийн ойд зориулсан "МОНГОЛЫН ТУСГААР ТОГТНОЛ БА МОНГОЛ-ОРОСЫН 1912 ОНЫ ГЭРЭЭ" сэдэвт олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлын өгүүллийн эмхэтгэл, 2023
O.Batsaikhan. The historical conditions of Russo-Mongolian agreement of 1912 in Mongolian history... more O.Batsaikhan. The historical conditions of Russo-Mongolian agreement of 1912 in Mongolian history The paper examines a historical conditions of Russo-Mongolian agreement signed in 1912, as a direct result of the proclamation of the Mongolian national independence, and its importance in Mongolian history. November 3, 1912 a Russo-Mongolian Friendship agreement was signed with respective protocol on trade and other documents. During the negotiations, the Mongolian delegation made an effort to ensure that Russia formally recognized the independence of Mongolia, including Inner Mongolia and Barga. However, the Russian government did not fulfill these wishes of the Mongols. Many scholars tried to define the economic aspects of this agreement. How it was political importance for Mongolia?
Олон улс судлал, 2022
2022 онд Монгол Улс Япон Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ой тохиож буй билээ.... more 2022 онд Монгол Улс Япон Улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 50 жилийн ой тохиож буй билээ. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Зөвлөлт Холбоот Улсад олзлогдсон
япон цэргүүдээс тодорхой тооны цэргүүдийг Монгол Улсад өгч, ажиллуулж байсан тухай бид мэдэх юм. Харин энэ үед буюу 1945 оны 10 дугаар сараас 1948 оны 2 дугаар сар хүртэл Дотоод явдлын яамны Засан хүмүүжүүлэх үйлдвэрийн лагериуд ба Хорих ангиудыг удирдах
газрын даргаар, мөн тус яамны Намын хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Тасрангийн Бавуудорж гуай 1989-90 оны үед дурдатгалаа өөрийн гараар бичиж, над өгсөн юм. Тэрбээр дурдатгалдаа 1930-аад оны Монголын түүхийн ээдрээ бүхий зарим
асуудлаар, тухайлбал 1932 оны “лам нарын бослогын” талаар, Өрлөг Жанжин Дэмидийн тухай, Маршал Чойбалсангийн өөрийгөө илчлэх тушаалын талаар онц сонирхолтой зүйлс бичиж тэмдэглэсэн байдаг.
Үүний зэрэгцээ Олзлогдсон япон цэргүүд нутаг буцах болоход Японы олзлогдсон цэргийн Ерөөгийн лагерийн дарга хошууч Иший “тэнд үхсэн цэргүүдийнхээ эрхий хурууг огтлон аваад овог, нэр, нас, нутгийг тэмдэглэн бичиж” авч явсан тухай сонирхолтой зүйлс тэмдэглэснийг энд өгүүлэх болно. Харин 1945 оны 12 дугаар сарын 12-нд Сайд нарын
Зөвлөлийн дэргэд байгуулагдсан Олзлогдсон цэргийн хэрэг эрхлэх ерөнхий газрын даргаар нь Бадамжавын Сосорбарам ажиллаж байсан байдаг билээ. 1947 оны 11 дүгээр сарын 4-нд Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Олзлогдсон цэргийн хэрэг эрхлэх газрыг өргөтгөн
БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Барилгын хэргийг эрхлэх ерөнхий газар болгон байгуулсан байдаг. Энэхүү дурдатгалын эзэн Т.Бавуудорж бол 1948 оны 2 дугаар сараас 1956 оны 9 дүгээр сар хүртэл БНМАУ-ын Аж Үйлдвэрийн яамны сайдаар ажиллаж байсан
хүн юм. Тэрбээр Засагт хан аймгийн Эрдэнэ дүүрэгч вангийн хошуу буюу одоогийн Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг сумын харьяат нэгэн билээ.
Acta Historica, 2022
This year marks the 100th anniversary of the Mongolian Revolution of 1921. The Government of Mong... more This year marks the 100th anniversary of the Mongolian Revolution of 1921. The Government of Mongolia has made a decision to officially celebrate the anniversary date in this year by paying it special attention. In addition to this anniversary, 2021 marks the 110th anniversary of Mongolia's independence, firstdeclared in 1911. In this regard, we have tried to make a comparative study and analysis of these two historical events. According to archival sources, on the day in 1911 Mongolia declared its independence from the Manchu Qing Dynasty, freeing Mongolians from their oppression,, nobles, ecclesiastics, and ordinary people all rejoiced and had tears of joy in their eyes. Now the relevant materials are available to scientists and researchers for analysis. On July 6, 1921, the Soviet Red Army, together with the People's Party of Mongolia, entered the Niislel Khuree/Urga capital city/ to liberate it from Chinese invaders. At that time, there were no Chinese soldiers in the Khuree, because before then, in February 1921, Baron Unger's troops had expelled them and liberated the Khuree. The Russian Red Army arrested ministers and officials who served the Bogd Khaan's government; the Red Army searched their workplaces and homes, confiscated sacks of documents in Russian, on the commandant's rules, across the Niislel Khuree, and even arrested those who were around the Khuree. Of course, Mongolians did not like the events that took place in the Khuree.
Therefore, we reconsider these events related to the 1921 Mongolian People's Revolution, based on documents and other sources revealed in recent years from Russian archives. Based on the archival documents, the key question being asked and analyzed in this paper is: Was the People's Revolution of 1921 a continuation of the Mongolian National Revolution of 1911? In analyzing this question, we hope to find, and get closer to the truth of the relevant historical events.
Journal of the Institute of Oriental Studies RAS
БАРОН Р.Ф. ФОН УНГЕРН-ШТЕРНБЕРГ В ИСТОРИИ МОНГОЛИИ Материалы международной конференции к 100 летию восстановления независимости Монголии Бароном Р.Ф. фон Унгерн-Штернбергом, 2021
This article investigates the role of Baron R.F. von Ungern-Sternberg in Mongolian history in 192... more This article investigates the role of Baron R.F. von Ungern-Sternberg in Mongolian history in 1920s. In February 1921, at the head of the Asiatic Cavalry Division, Ungern expelled Chinese troops from Mongolia and restored the monarchic power of the Bogd Khaan. The Bogd Khaan's government was also restored, and a solemn ceremony held on February 22, 1921. These events in Mongolian history have been described differently in past socialist time and at present. Different Mongolian publications on Baron Ungern and his role in the Mongolian history are discussed. The article analyzes also collisions of two main viewpoints from socialist time to the present. It also demonstrates respective contacts between the Bogdo Khaan and Baron Ungern during liberation of Niislel Khuree from Chinese occupation. As a reward for ousting the Chinese from Niislel Khuree, the Bogd Khan granted Ungern the high hereditary title darkhan khoshoi chin wang in the degree of khan, and other privileges. Other officers, lamas and nobles who had participated in these events also received high titles and awards. For seizing Niislel Khuure, Ungern received from Semenov the rank of lieutenant-general.
Монголын тусгаар тогтнолыг Барон Р.Ф. фон Унгерн-Штернберг сэргээсний 100 жилийн ойд зориулсан "МОНГОЛЫН ТҮҮХЭН ДЭХ БАРОН Р.Ф. ФОН УНГЕРН-ШТЕРНБЕРГ" олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын өгүүллийн эмхэтгэл, УБ. 2021: 23-46, 2021
O. Batsaikhan. Bogd khaan and Baron Ungern in Mongolian history. Abstract. This article investiga... more O. Batsaikhan. Bogd khaan and Baron Ungern in Mongolian history. Abstract. This article investigates the role of Baron R.F. von Ungern-Sternberg in Mongolian history in 1920s. In February 1921, at the head of the Asiatic Cavalry Division, Ungern expelled Chinese troops from Mongolia and restored the monarchic power of the Bogd Khaan. The Bogd Khaan's government was also restored, and a solemn ceremony held on February 22, 1921. These events in Mongolian history have been described differently in past socialist time and at present. Different Mongolian publications on Baron Ungern and his role in the Mongolian history are discussed. The article analyzes also collisions of two main viewpoints from socialist time to the present. It also demonstrates respective contacts between the Bogdo Khaan and Baron Ungern during liberation of Niislel Khuree from Chinese occupation. As a reward for ousting the Chinese from Niislel Khuree, the Bogd Khan granted Ungern the high hereditary title darkhan khoshoi chin wang in the degree of khan, and other privileges. Other officers, lamas and nobles who had participated in these events also received high titles and awards. For seizing Niislel Khuure, Ungern received from Semenov the rank of lieutenant-general.
Uploads
Videos by Batsaikhan Ookhnoi
My presentation is a comprehensive interpretation on the role that Bogd khan had played in the origin, process and triumph of Mongolia’s national revolution of 1911.
Papers by Batsaikhan Ookhnoi
Монголын энэхүү түүхэн үйл явдлын талаар гадаадын эх сурвалж, эрдэмтэн судлаачдын бүтээлд юу хэмээн бичсэнийг сонирхцгооё.
Мөн түүнчлэн архивын баримт бичигт: Халхын дөрвөн аймаг, Эрдэнэ шанзодбын газруудаас хоорондоо наадмын тухай Бадруулт төрийн 13, 14 дүгээр онд харилцсан бичигт "Манай язгуурын багш ламыг анх хутагт болгон өргөмжилсөн тэр цагаас нааш үргэлжлэн хүндэтгэж, үүрд тахихын тулд Халхын дөрвөн аймаг бүгдээр үг санаа нийлж, наадам бэлэглэсээр ирсэн нь он удах тутам халхчуудын журамлан явах хууль болов" (Магсаржав 2010: 325) хэмээсэн байна. Энэ бол 1639 онд Монголын бурханы шашны тэргүүн Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтыг ширээнд өргөмжилсөн үеэс Бат-Оршил өргөх ёслол наадам эхлэлтэй болохыг нотлон илэрхийлж байгаа баримт болно.
Энэ бол өнөөгийн Өвөрхангай аймгийн Бүрд суман дахь Ширээ цагаан нуурын хөвөөнд Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтыг Халх Монголын бурханы шашны тэргүүний ширээнд өргөмжлөн, бат оршил өргөж, Шар бүсийн ордон байгуулсан нь өнөөгийн нийслэлийн эхлэл байсаныг хэлж байна.
Энэхүү 1639 оны Богдын Бат-Оршил өргөх ёслолоос хойш хэд хэдэн удаа Халхын долоо хошууны ноёд чуулж, түүнд Өндөр гэгээн оролцож байсаныг эх сурвалжид тэмдэглэсэн байна. Цаг үеийн нөхцөл байдлын улмаас Монголын ноёдыг эвлэрүүлэх оролдлого Өндөр гэгээний зүгээс гаргаж байсан нь нэн тодорхой ажээ. Нөгөө талаас Халхын долоон хошууны наадам урьдаас уламжлагдан ирснийг Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтад Бат-Оршил өргөх үеэс улам боловсронгуй болжээ хэмээн үзэж болохоор байна.
Тиймээс эл үеэс Богдын даншиг наадам буюу Богдод Бат-Оршил өргөх ёслол хэмээн албан ёсоор нэрлэгджээ.
сэргээн тунхаглаж, дэлхий дахинд Монгол улс сэргээн мандлаа хэмээн тунхаглан зарлажээ. Энэхүү ёслолд оролцсон алтан ургийн хан, ноёд, төрийн түшээд, хутагт хувилгаад лам нар, өвөр монгол, халимаг, буриад, барга гээд олон монголчуудын төлөөлөл оролцож, баярын нулимс дуслуулан, магнай тэнийтэл баярлацгаасан гэдэг. Энэхүү түүхэн
төрийн ёслолыг удирдсан эрхэм бол Чин сүжигт, чин ван да лам Гомбын Цэрэнчимэд байлаа. Тэрбээр Улсын эзэн хаандаа Эзэн Чингис хааныхаа суу алдарыг дуудан ерөөл айлтгаж, Монголын тулгар төр сэргэн мандсан тусгаар тогтнолын тунхаглалыг өргөн барьсан билээ. Да лам Цэрэнчимэд бол Монголын тусгаар тогтнолыг анх тунхаглаж,
«Хүрээний түр ерөнхийлэн захиран шийтгэх газраас тусгаар улс болохоор тогтож, Манжийн сайд Сандоог хөөсөн тул түүний эрхлэх хэргийг бидний зургаан хүн хүлээн авч шийтгэсэн» зургаан хүний нэг билээ. Өөрөөр хэлбэл Манжаас засгийн эрхийг анх түрүүн
буцаан авч, Монголын түр засгийн газрыг байгуулсан анхны 6 хүний нэг тэрбээр мөн
Монгол улс тунхаглан зарласан тусгаар тогтнолоо бататгаж, олон улсын харилцааны талбар дээр хүлээн зөвшөөрөгдөх явдал чухал байлаа. Богд хааны засгийн газраас улс орноо бэхжүүлэх, үлдсэн монгол газруудаа харийнханаас чөлөөлөх, дагаар орохоо илэрхийлсэн монголчуудаа хүлээн авч тохинуулах гээд амсхийх завгүй ажиллахын зэрэгцээ гадаадын улс гүрнүүдтэй аль болохоор холбоо хэлхээ тогтоохыг эрмэлзэж байсан юм. Тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласны дараах эхний жилүүдэд Богд хааны засгийн газраас гадаад орнуудтай хэрхэн харилцаа тогтоохыг эрмэлзэж байсан тухай архивын эх сурвалжид түшиглэн өгүүлнэ.
Монгол улс тунхаглан зарласан тусгаар тогтнолоо бататгаж, олон улсын харилцааны талбар дээр хүлээн зөвшөөрөгдөх явдал чухал байлаа. Богд хааны засгийн газраас улс орноо бэхжүүлэх, үлдсэн монгол газруудаа харийнханаас чөлөөлөх, дагаар орохоо илэрхийлсэн монголчуудаа хүлээн авч тохинуулах гээд амсхийх завгүй ажиллахын зэрэгцээ гадаадын улс гүрнүүдтэй аль болохоор холбоо хэлхээ тогтоохыг эрмэлзэж байсан юм. Тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласны дараах эхний жилүүдэд Богд хааны засгийн газраас гадаад орнуудтай хэрхэн харилцаа тогтоохыг эрмэлзэж байсан тухай архивын эх сурвалжид түшиглэн өгүүлнэ.
Иймээс 1912 оны 12 дугаар сард Дорнод Сибирийн буддистуудын оюун санааны удирдагч, Бандида хамба лам Дашидорж бээр бүх буриадууд болон Сибирийн бурханы шашинтнуудын өмнөөс Богд гэгээнтэнд Монгол Улсын эзэн хаанаар өргөмжлөгдсөн явдалд халуун баяр хүргэсэн байна.
捕虜となった日本兵のうち、一定数がモンゴルに送られ、労働させられていたことを我々は知って いる。当時、すなわち1945年10月から1948年2月まで内務省再教育労働キャンプ及び刑務所管理 部局長を務めていたタスランギーン・バボードルジ氏が、1989年から1990年頃に自らの手で回想録
を記し、私に与えたのである。氏は回想において、1930年代のモンゴル史の複雑な問題、例えば 1932年の「ラマたちの反乱」について、デミド元帥について、チョイバルサン元帥による自白の命 令について極めて興味深いことを書き記している。それとともに、捕虜となった日本兵が帰郷する
ことになった際、日本兵捕虜ユルー収容所長の石井少佐が、「そこで亡くなった兵士の親指を切断 し、姓名・年齢・出身地を記して」持って行ったことについて興味深い話を書き記していることを 述べておく。そして、1945年12月12日に閣僚会議の下部組織として設置された捕虜管理総局長と
してバダムジャビィーン・ソソルバラム氏が働いていた。1947年11月4日、閣僚会議所属の捕虜管 理総局を拡充し、モンゴル人民共和国閣僚会議所属の建設管理総局とした。この回想録の主人公で あるバボードルジ氏は、1948年2月から1956年9月までモンゴル人民共和国産業大臣を務めた人物
である。氏は、ザサグト・ハン部エルデネ・ドゥーレクチ旗、すなわち現在のフブスグル・アイマグ のツェツェルレグ・ソムの住民である。
япон цэргүүдээс тодорхой тооны цэргүүдийг Монгол Улсад өгч, ажиллуулж байсан тухай бид мэдэх юм. Харин энэ үед буюу 1945 оны 10 дугаар сараас 1948 оны 2 дугаар сар хүртэл Дотоод явдлын яамны Засан хүмүүжүүлэх үйлдвэрийн лагериуд ба Хорих ангиудыг удирдах
газрын даргаар, мөн тус яамны Намын хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Тасрангийн Бавуудорж гуай 1989-90 оны үед дурдатгалаа өөрийн гараар бичиж, над өгсөн юм. Тэрбээр дурдатгалдаа 1930-аад оны Монголын түүхийн ээдрээ бүхий зарим
асуудлаар, тухайлбал 1932 оны “лам нарын бослогын” талаар, Өрлөг Жанжин Дэмидийн тухай, Маршал Чойбалсангийн өөрийгөө илчлэх тушаалын талаар онц сонирхолтой зүйлс бичиж тэмдэглэсэн байдаг.
Үүний зэрэгцээ Олзлогдсон япон цэргүүд нутаг буцах болоход Японы олзлогдсон цэргийн Ерөөгийн лагерийн дарга хошууч Иший “тэнд үхсэн цэргүүдийнхээ эрхий хурууг огтлон аваад овог, нэр, нас, нутгийг тэмдэглэн бичиж” авч явсан тухай сонирхолтой зүйлс тэмдэглэснийг энд өгүүлэх болно. Харин 1945 оны 12 дугаар сарын 12-нд Сайд нарын
Зөвлөлийн дэргэд байгуулагдсан Олзлогдсон цэргийн хэрэг эрхлэх ерөнхий газрын даргаар нь Бадамжавын Сосорбарам ажиллаж байсан байдаг билээ. 1947 оны 11 дүгээр сарын 4-нд Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Олзлогдсон цэргийн хэрэг эрхлэх газрыг өргөтгөн
БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Барилгын хэргийг эрхлэх ерөнхий газар болгон байгуулсан байдаг. Энэхүү дурдатгалын эзэн Т.Бавуудорж бол 1948 оны 2 дугаар сараас 1956 оны 9 дүгээр сар хүртэл БНМАУ-ын Аж Үйлдвэрийн яамны сайдаар ажиллаж байсан
хүн юм. Тэрбээр Засагт хан аймгийн Эрдэнэ дүүрэгч вангийн хошуу буюу одоогийн Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг сумын харьяат нэгэн билээ.
Therefore, we reconsider these events related to the 1921 Mongolian People's Revolution, based on documents and other sources revealed in recent years from Russian archives. Based on the archival documents, the key question being asked and analyzed in this paper is: Was the People's Revolution of 1921 a continuation of the Mongolian National Revolution of 1911? In analyzing this question, we hope to find, and get closer to the truth of the relevant historical events.
My presentation is a comprehensive interpretation on the role that Bogd khan had played in the origin, process and triumph of Mongolia’s national revolution of 1911.
Монголын энэхүү түүхэн үйл явдлын талаар гадаадын эх сурвалж, эрдэмтэн судлаачдын бүтээлд юу хэмээн бичсэнийг сонирхцгооё.
Мөн түүнчлэн архивын баримт бичигт: Халхын дөрвөн аймаг, Эрдэнэ шанзодбын газруудаас хоорондоо наадмын тухай Бадруулт төрийн 13, 14 дүгээр онд харилцсан бичигт "Манай язгуурын багш ламыг анх хутагт болгон өргөмжилсөн тэр цагаас нааш үргэлжлэн хүндэтгэж, үүрд тахихын тулд Халхын дөрвөн аймаг бүгдээр үг санаа нийлж, наадам бэлэглэсээр ирсэн нь он удах тутам халхчуудын журамлан явах хууль болов" (Магсаржав 2010: 325) хэмээсэн байна. Энэ бол 1639 онд Монголын бурханы шашны тэргүүн Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтыг ширээнд өргөмжилсөн үеэс Бат-Оршил өргөх ёслол наадам эхлэлтэй болохыг нотлон илэрхийлж байгаа баримт болно.
Энэ бол өнөөгийн Өвөрхангай аймгийн Бүрд суман дахь Ширээ цагаан нуурын хөвөөнд Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтыг Халх Монголын бурханы шашны тэргүүний ширээнд өргөмжлөн, бат оршил өргөж, Шар бүсийн ордон байгуулсан нь өнөөгийн нийслэлийн эхлэл байсаныг хэлж байна.
Энэхүү 1639 оны Богдын Бат-Оршил өргөх ёслолоос хойш хэд хэдэн удаа Халхын долоо хошууны ноёд чуулж, түүнд Өндөр гэгээн оролцож байсаныг эх сурвалжид тэмдэглэсэн байна. Цаг үеийн нөхцөл байдлын улмаас Монголын ноёдыг эвлэрүүлэх оролдлого Өндөр гэгээний зүгээс гаргаж байсан нь нэн тодорхой ажээ. Нөгөө талаас Халхын долоон хошууны наадам урьдаас уламжлагдан ирснийг Анхдугаар Богд Жавзандамба хутагтад Бат-Оршил өргөх үеэс улам боловсронгуй болжээ хэмээн үзэж болохоор байна.
Тиймээс эл үеэс Богдын даншиг наадам буюу Богдод Бат-Оршил өргөх ёслол хэмээн албан ёсоор нэрлэгджээ.
сэргээн тунхаглаж, дэлхий дахинд Монгол улс сэргээн мандлаа хэмээн тунхаглан зарлажээ. Энэхүү ёслолд оролцсон алтан ургийн хан, ноёд, төрийн түшээд, хутагт хувилгаад лам нар, өвөр монгол, халимаг, буриад, барга гээд олон монголчуудын төлөөлөл оролцож, баярын нулимс дуслуулан, магнай тэнийтэл баярлацгаасан гэдэг. Энэхүү түүхэн
төрийн ёслолыг удирдсан эрхэм бол Чин сүжигт, чин ван да лам Гомбын Цэрэнчимэд байлаа. Тэрбээр Улсын эзэн хаандаа Эзэн Чингис хааныхаа суу алдарыг дуудан ерөөл айлтгаж, Монголын тулгар төр сэргэн мандсан тусгаар тогтнолын тунхаглалыг өргөн барьсан билээ. Да лам Цэрэнчимэд бол Монголын тусгаар тогтнолыг анх тунхаглаж,
«Хүрээний түр ерөнхийлэн захиран шийтгэх газраас тусгаар улс болохоор тогтож, Манжийн сайд Сандоог хөөсөн тул түүний эрхлэх хэргийг бидний зургаан хүн хүлээн авч шийтгэсэн» зургаан хүний нэг билээ. Өөрөөр хэлбэл Манжаас засгийн эрхийг анх түрүүн
буцаан авч, Монголын түр засгийн газрыг байгуулсан анхны 6 хүний нэг тэрбээр мөн
Монгол улс тунхаглан зарласан тусгаар тогтнолоо бататгаж, олон улсын харилцааны талбар дээр хүлээн зөвшөөрөгдөх явдал чухал байлаа. Богд хааны засгийн газраас улс орноо бэхжүүлэх, үлдсэн монгол газруудаа харийнханаас чөлөөлөх, дагаар орохоо илэрхийлсэн монголчуудаа хүлээн авч тохинуулах гээд амсхийх завгүй ажиллахын зэрэгцээ гадаадын улс гүрнүүдтэй аль болохоор холбоо хэлхээ тогтоохыг эрмэлзэж байсан юм. Тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласны дараах эхний жилүүдэд Богд хааны засгийн газраас гадаад орнуудтай хэрхэн харилцаа тогтоохыг эрмэлзэж байсан тухай архивын эх сурвалжид түшиглэн өгүүлнэ.
Монгол улс тунхаглан зарласан тусгаар тогтнолоо бататгаж, олон улсын харилцааны талбар дээр хүлээн зөвшөөрөгдөх явдал чухал байлаа. Богд хааны засгийн газраас улс орноо бэхжүүлэх, үлдсэн монгол газруудаа харийнханаас чөлөөлөх, дагаар орохоо илэрхийлсэн монголчуудаа хүлээн авч тохинуулах гээд амсхийх завгүй ажиллахын зэрэгцээ гадаадын улс гүрнүүдтэй аль болохоор холбоо хэлхээ тогтоохыг эрмэлзэж байсан юм. Тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарласны дараах эхний жилүүдэд Богд хааны засгийн газраас гадаад орнуудтай хэрхэн харилцаа тогтоохыг эрмэлзэж байсан тухай архивын эх сурвалжид түшиглэн өгүүлнэ.
Иймээс 1912 оны 12 дугаар сард Дорнод Сибирийн буддистуудын оюун санааны удирдагч, Бандида хамба лам Дашидорж бээр бүх буриадууд болон Сибирийн бурханы шашинтнуудын өмнөөс Богд гэгээнтэнд Монгол Улсын эзэн хаанаар өргөмжлөгдсөн явдалд халуун баяр хүргэсэн байна.
捕虜となった日本兵のうち、一定数がモンゴルに送られ、労働させられていたことを我々は知って いる。当時、すなわち1945年10月から1948年2月まで内務省再教育労働キャンプ及び刑務所管理 部局長を務めていたタスランギーン・バボードルジ氏が、1989年から1990年頃に自らの手で回想録
を記し、私に与えたのである。氏は回想において、1930年代のモンゴル史の複雑な問題、例えば 1932年の「ラマたちの反乱」について、デミド元帥について、チョイバルサン元帥による自白の命 令について極めて興味深いことを書き記している。それとともに、捕虜となった日本兵が帰郷する
ことになった際、日本兵捕虜ユルー収容所長の石井少佐が、「そこで亡くなった兵士の親指を切断 し、姓名・年齢・出身地を記して」持って行ったことについて興味深い話を書き記していることを 述べておく。そして、1945年12月12日に閣僚会議の下部組織として設置された捕虜管理総局長と
してバダムジャビィーン・ソソルバラム氏が働いていた。1947年11月4日、閣僚会議所属の捕虜管 理総局を拡充し、モンゴル人民共和国閣僚会議所属の建設管理総局とした。この回想録の主人公で あるバボードルジ氏は、1948年2月から1956年9月までモンゴル人民共和国産業大臣を務めた人物
である。氏は、ザサグト・ハン部エルデネ・ドゥーレクチ旗、すなわち現在のフブスグル・アイマグ のツェツェルレグ・ソムの住民である。
япон цэргүүдээс тодорхой тооны цэргүүдийг Монгол Улсад өгч, ажиллуулж байсан тухай бид мэдэх юм. Харин энэ үед буюу 1945 оны 10 дугаар сараас 1948 оны 2 дугаар сар хүртэл Дотоод явдлын яамны Засан хүмүүжүүлэх үйлдвэрийн лагериуд ба Хорих ангиудыг удирдах
газрын даргаар, мөн тус яамны Намын хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Тасрангийн Бавуудорж гуай 1989-90 оны үед дурдатгалаа өөрийн гараар бичиж, над өгсөн юм. Тэрбээр дурдатгалдаа 1930-аад оны Монголын түүхийн ээдрээ бүхий зарим
асуудлаар, тухайлбал 1932 оны “лам нарын бослогын” талаар, Өрлөг Жанжин Дэмидийн тухай, Маршал Чойбалсангийн өөрийгөө илчлэх тушаалын талаар онц сонирхолтой зүйлс бичиж тэмдэглэсэн байдаг.
Үүний зэрэгцээ Олзлогдсон япон цэргүүд нутаг буцах болоход Японы олзлогдсон цэргийн Ерөөгийн лагерийн дарга хошууч Иший “тэнд үхсэн цэргүүдийнхээ эрхий хурууг огтлон аваад овог, нэр, нас, нутгийг тэмдэглэн бичиж” авч явсан тухай сонирхолтой зүйлс тэмдэглэснийг энд өгүүлэх болно. Харин 1945 оны 12 дугаар сарын 12-нд Сайд нарын
Зөвлөлийн дэргэд байгуулагдсан Олзлогдсон цэргийн хэрэг эрхлэх ерөнхий газрын даргаар нь Бадамжавын Сосорбарам ажиллаж байсан байдаг билээ. 1947 оны 11 дүгээр сарын 4-нд Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Олзлогдсон цэргийн хэрэг эрхлэх газрыг өргөтгөн
БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн дэргэдэх Барилгын хэргийг эрхлэх ерөнхий газар болгон байгуулсан байдаг. Энэхүү дурдатгалын эзэн Т.Бавуудорж бол 1948 оны 2 дугаар сараас 1956 оны 9 дүгээр сар хүртэл БНМАУ-ын Аж Үйлдвэрийн яамны сайдаар ажиллаж байсан
хүн юм. Тэрбээр Засагт хан аймгийн Эрдэнэ дүүрэгч вангийн хошуу буюу одоогийн Хөвсгөл аймгийн Цэцэрлэг сумын харьяат нэгэн билээ.
Therefore, we reconsider these events related to the 1921 Mongolian People's Revolution, based on documents and other sources revealed in recent years from Russian archives. Based on the archival documents, the key question being asked and analyzed in this paper is: Was the People's Revolution of 1921 a continuation of the Mongolian National Revolution of 1911? In analyzing this question, we hope to find, and get closer to the truth of the relevant historical events.
Монгол Улсын Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах Улсын комисс байгуулагдсаны 30 жил, Монголын төр, шашны нэрт зүтгэлтэн, сайд Егүзэр хутагт Галсандашийн мэндэлсний 150 жилийн ой, хэлмэгдсэнийх нь 90 дэх жилийн хүрээнд зохион байгуулсан “ЕГҮЗЭР ХУТАГТ: ТҮҮХЭН ЗҮТГЭЛТЭН БА УЛС ТӨРИЙН ХЭЛМЭГДҮҮЛЭЛТ” Олон улсын эрдэм шинжилгээний хурал тавьсан үндсэн илтгэл 2020.09.04. Улаанбаатар.
1956 оны хоёрдугаар сарын 25-ны өдөр ЗХУКН-ын ХХ их хуралд ЗХУКН-ын Төв Хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга Н.С.Хрущев “Нэг хүнийг тахин шүтэх явдал ба түүний үр дагаврын тухай” гэсэн дуулиант илтгэлээ их хуралд оролцогчдод танилцуулсан байдаг. ЗХУКН-ын ХХ их хуралд оролцсон МАХН-ын Төв Хорооны нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга Д.Дамба тэргүүтэй хүмүүс Монголд ирэнгүүт 1956 оны 4 дүгээр сард МАХН-ын Төв хорооны IV бүгд хурлыг хуралдуулж, Х.Чойбалсанг шүүмжлэн, нэг хүнийг тахин шүтсэний улмаас хувьсгалт хуулийг зөрчиж байсан явдлыг нарийвчлан шалгаж илрүүлэх шийдвэр гаргасан юм. Тиймээс энэхүү 1956 оны Намын Төв Хорооны бүгд хурлын материал сонирхолтой бөгөөд олон чухал мэдээллүүдийг өгөх болно. Монголд хилс хэрэгт хэлмэгдсэн хүмүүсийг цагаатгах асуудлыг илүү нухацтай авч хэлэлцсэн анхны хурал байв. Эл бүгд хурлын тэмдэглэлээс "Гэндэн Дэмидийн хэрэг", "Порт Артурын хэрэг" зэрэг хувьсгалын эсэргүү хэрэг хэмээн нэрлэгдсэн зарим хэргүүдийн талаар илүү тодорхой зүйлс мэдэж болохоор байна. Тухайлбал, Х.Чойбалсан өрөөндөө хэн хэнийг дуудан баривчлуулсан, хүнийг зодохыг зөвшөөрсөн Намын Төв Хорооны шийдвэрт хэн хэн гарын үсэг зурсан, 1944 онд Хэнтий аймагт гарсан Хүүхэн хутагтын хувилгааны хувь заяаг хэрхсэн, Сталины монголын малыг 200 сая болгох төлөвлөгөө, Ю.Цэдэнбалын орос хэлийг илүү үзэж байсан зэрэг онц сонирхолтой зүйлс яригдаж байсаныг үзэх боломжтой байна. Мөн түүнчлэн Ю.Цэдэнбал Ч.Сүрэнжав нарын хооронд Ерөнхий сайд болохын төлөө явуулж байсан ил болон далд тэмцлийн талаар ч мэдээлэл орсон болно.
Энэ бол архивын нийтлэгдээгүй баримт бичиг болой.
It is true that the problem of Mongolian national independence was successfully resolved because of the initiatives and participation of the Mongols themselves. But Mongolia’s northern neighbor, Russia also played a significant role and provided considerable assistance. I also tried to describe the struggle between the national democratic leaders of Mongolia who aimed to develop the country along a non-Communist path and those leaders who supported the Comintern and the Soviet Communist party and preferred a socialist model of development.