Wikipedia

Wschowa

miasto w województwie lubuskim
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Wschowa (ujednoznacznienie).

Wschowa (niem. Fraustadt) – miasto w województwie lubuskim, siedziba powiatu wschowskiego i gminy miejsko-wiejskiej Wschowa. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa leszczyńskiego.

Wschowa
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Ratusz miejski nocą
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 lubuskie

Powiat

wschowski

Gmina

Wschowa

Prawa miejskie

1273

Burmistrz

Konrad Antkowiak

Powierzchnia

9,3[1] km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


13 851[2]
1489,4 os./km²

Strefa numeracyjna

65

Kod pocztowy

67-400

Tablice rejestracyjne

FWS

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Wschowa”
Położenie na mapie województwa lubuskiego
Mapa konturowa województwa lubuskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Wschowa”
Położenie na mapie powiatu wschowskiego
Mapa konturowa powiatu wschowskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Wschowa”
Położenie na mapie gminy Wschowa
Mapa konturowa gminy Wschowa, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wschowa”
Ziemia51°48′05″N 16°18′56″E/51,801389 16,315556
TERC (TERYT)

0812034

SIMC

0954685

Hasło promocyjne: Witamy w królewskim mieście
Urząd miejski
Rynek 1
67-400 Wschowa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Wschowa liczyła 13 851 mieszkańców[2].

Wschowa leży w historycznej Wielkopolsce[3][4][5][6], w dawnej ziemi wschowskiej, której była stolicą[4][7][8]. Za panowania Konrada I głogowskiego oraz w latach 1290–1343 należała do księstwa głogowskiego, w związku z czym stanowiła część Dolnego Śląska[9][10][11][12]. W 1343 Wschowa została przyłączona z powrotem do Wielkopolski wraz z resztą ziemi wschowskiej przez Kazimierza Wielkiego[5][13][14][15].

Osiedla

edytuj
  • Stare Miasto
  • Osiedle Jagiellonów
  • Osiedle Janusza Korczaka
  • Osiedle Zwycięstwa
  • Osiedle Nowe Ogrody
  • Osiedle Przylesie
  • Osiedle Zielony Rynek (Boczna)
  • Osiedle Zacisze (Europejskie, Unii Europejskiej)

Demografia

edytuj

Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI w. Wydanie zbiorcze serii, s. 1717-1718 podaje, że pod koniec XVI wieku Wschowę zamieszkiwało prawdopodobnie minimum 2200 osób (rejestry poborowe z II połowy XVI w. podają liczbę 370 rzemieślników i 64 wiatraków); podymne województwa poznańskiego z 1631 r. wymienia 675 domów i w zależności od przelicznika można szacować ludność Wschowy na przełomie XVI i XVII wieku na 4050-6070 osób, przy czym najczęściej przyjmowana jest wersja, że ludność Wschowy nie przekraczała 5 tysięcy mieszkańców[16].


Dane z 30 czerwca 2008[17]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
jednostka osób % osób % osób %
populacja 14 400 100 7488 52 6912 48
gęstość zaludnienia
(osób/km²)		 1716 892 824

31 grudnia 2010 miasto liczyło 14 357 mieszkańców[18].

  • Piramida wieku mieszkańców Wschowy w 2014 roku[19].

 

Nazwa

edytuj
 
Wschowa na historycznej mapie Wielkopolski sporządzonej w 1888 roku według danych zaczerpniętych z Kodeksu dyplomatycznego

Polska nazwa miasta jest interpretowana dwojako. Jest hipoteza, jakoby była związana z czasownikiem schować, które w staropolskim występuje w formie wschować. Nazwa miasta mogłaby wskazać miejsce, w którym można się schronić. Opowiedziano się też za wersją, że pochodzi od dzierżawczej nazwy Wieszów, która wywodzi się od nazwy osobowej Wiesz będącej skróceniem imienia Wielisław. Wskazuje na to najstarsza pisownia miasta brzmiąca Veschov. Miejscowością o podobnej nazwie jest w Polsce Wieszowa.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizownej formie Weschowam[20][21]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Fraustadium, Vuchonensium[22].

Nazwa niemiecka Fraustadt – po raz pierwszy notowana w 1290 roku w zapisie Frovenstat w dokumencie księcia Henryka głogowskiego potwierdzającym prawa miasta do 15 łanów we wsi Przyczyna[23] – odwołuje się do Matki Bożej, którą otaczano w mieście kultem[24], co objawiało się na pieczęci miejskiej wyobrażającej tronującą Marię z Dzieciątkiem[23]. Obecna nazwa została oficjalnie ustalona 7 maja 1946[25].

Historia

edytuj
 
Mury obronne, XV i XVI w.
 
Zamek starościński z XIV wieku, obecnie hotel i restauracja Zamek królewski
 
Rynek przed 1945


Miejscowość znajdowała się na pograniczu Wielkopolski i Śląska. Pierwotnie wchodziła w skład Wielkopolski, ale w połowie średniowiecza w wyniku wojen dzielnicowych została podbita oraz włączona w granice Śląska przez książąt śląskich.

Prawa miejskie Wschowa uzyskała w XIII wieku. Położenie miasta na szlakach handlowych z Poznania do Głogowa oraz Czech spowodowało jego szybki rozwój w tamtym okresie[26]. Również od XIII w. miasto posiadało prawo mennicze, nadane przez ks. Jana ścinawskiego i potwierdzone później przez Kazimierza Wielkiego[27]. 10 marca roku 1296 książęta, kujawski Władysław Łokietek i głogowski Henryk III zawarli ugodę pod Krzywiniem o podziale Wielkopolski i uzgodnieniu granicy, a Wschowa oficjalnie stała się częścią Księstwa głogowskiego, według postanowień traktatowych Henryk III obejmował wszystkie ziemie na południe od rzeki Obry plus Kasztelanie: zbąszyńską i wschowską. Dla wzmocnienia umowy zdecydowano, że Władysław I Łokietek adoptował syna Henryka III – Henryka IV Wiernego i czynił go następcą w poznańskiem.

W 1343 roku król Kazimierz III Wielki przyłączył ponownie miasto do Polski, aby w latach 1345 i 1349 obdarzyć je przywilejami miasta królewskiego. W 1365 zawarł tu małżeństwo z ks. Jadwigą żagańską, na pamiątkę czego pozostawił w mieście relikwie św. Stanisława, który został drugim patronem miasta po NMP. W kolejnych latach miasto odwiedzali tacy monarchowie, jak Władysław Jagiełło, Kazimierz IV Jagiellończyk, Zygmunt I Stary, August II (siedmiokrotnie) i August III[27]. Miasto było znanym ośrodkiem sukiennictwa, działały też liczne warsztaty złotnicze, garncarskie, szewskie[26] i konwisarskie, ogółem w mieście funkcjonowało 50 cechów. W czasie wojny trzynastoletniej Wschowa wystawiła w 1458 roku 20 pieszych na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[28]. Wschowę uważano za jedno z siedmiu najbogatszych miast Królestwa Polskiego, a w końcu XVI wieku - po Poznaniu - była najważniejszym miastem wielkopolskim[29]. Wschowska księga grodzka z lat 1495-1526 opublikowana została na stronie Atlas Fontium[30].

Wschowa jako siedziba osobnej ziemi (powiatu), stała się również siedzibą sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkiego, które przetrwały do rozbiorów[31]. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych ziemi wschowskiej od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[32]. Na podstawie wydanego w roku 1404 prawa w mieście powstała mennica działająca do ok. 1655–59. W wiekach XVI i XVII miasto było ośrodkiem luteranizmu[27]. XVII wiek to okres dalszego rozwoju miasta, wówczas Włoch Niccolò Bacaralli założył tu pierwszą w Polsce manufakturę farbiarską[26] sukna na Przedmieściu Głogowskim.

W 1633 starosta Hieronim Radomicki zbudował poza obrębem murów miejskich „Nowe Miasto”, które w 1642 otrzymało miejskie prawo magdeburskie, posiadało także samodzielny ratusz, samorząd, szpital i szkołę. 13 lutego 1706 pod Wschową, między wsiami Dębowa Łęka i Osowa Sień, w czasie III wojny północnej, odbyła się bitwa między siłami szwedzkimi a armiami Saksonii i Rosji, w której Szwedzi odnieśli zdecydowane zwycięstwo. W XVIII wieku często rezydowali tu królowie August II i August III, a także obradował senat. W tym czasie Wschowa pełniła rolę drugiej, „nieoficjalnej stolicy Polski”[26].

Wschowa uzyskała prawo składu w 1676 roku[33].

10 lipca 1737 roku we Wschowie zawarty został konkordat ze Stolicą Apostolską[34].

W 1793 r. w wyniku II rozbioru Polski Wschowa została wcielona do Królestwa Prus i przyłączona do Śląska tworząc Powiat Fraustadt W okresie 1807–1815 należała do Księstwa Warszawskiego, a następnie znów do Prus. Pod zaborem pruskim wybudowano drogi i linię kolejową. W 1881 r. rozpoczęła pracę niedziałająca już cukrownia. W 1905 r. w mieście mieszkały 7452 osoby, w tym 86,2% Niemców, 10,1% Polaków i 2,5% Żydów. Ewangelicy stanowili 53,3% ludności, zaś katolicy – 43%[35].

Mimo pewnych przygotowań Wschowa nie została objęta działaniami Powstania Wielkopolskiego[36]. Ze względu na przewagę ludności niemieckiej w mieście, po I wojnie światowej pozostało ono w granicach Niemiec jako granicząca z Rzecząpospolitą i prowincją dolnośląską eksklawa Marchii Granicznej Poznań-Prusy Zachodnie (Grenzmark Posen-Westpreußen). W roku 1938 Wschowa została włączona do prowincji śląskiej. W czasie kampanii wrześniowej 1939 r. pod Wschowę dotarły oddziały Wojska Polskiego, które ostrzelały miasto (wypad na Wschowę).

Wschowa została zdobyta przez Armię Czerwoną w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 1945. Wkrótce, po 152 latach przerwy, miasto ponownie weszło w skład państwa polskiego, a niemieccy mieszkańcy miasta zostali wysiedleni za Odrę. Na ich miejsce przybyli polscy osadnicy, wśród których zdecydowanie najliczniejszą grupę stanowili ekspatrianci z Kresów Wschodnich[37].

W latach 1945–1954 siedziba wiejskich gmin Wschowa-Południe i Wschowa-Północ. W latach 1999–2001 miasto znajdowało się w powiecie nowosolskim.

4 września 2020 dekretem Stolicy Apostolskiej Matka Boża Pocieszenia ze Wschowy została ogłoszona Patronką miasta Wschowa[38].

Zabytki

edytuj
 
Gotycki kościół farny pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika
 
Kościół ewangelicki pw. Żłóbka Chrystusa
 
Staromiejski cmentarz ewangelicki
 
Miejski Park Naturalistyczny

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[39]:

  • miasto Wschowa
  • kościół farny – parafialny pod wezwaniem św. Stanisława św. Stanisława Biskupa Męczennika i Wniebowzięcia NMP, gotycki z XIV wieku, przebudowany w XVI wieku, XVIII wieku
  • plebania kościoła parafialnego, pl. Farny 2, z początku XIX wieku
  • zespół klasztorny franciszkanów, z XVII wieku, potem wielokrotnie przebudowywany, np. w XIX wieku:
    • kościół pod wezwaniem św. Józefa, z 1639 roku, XVIII wieku
    • klasztor, z 1629 roku, 1730 roku, XIX wieku
    • kaplica pod wezwaniem Świętego Krzyża, z XVIII wieku
  • kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki filialny pod wezwaniem Świętej Trójcy, pl. Kosynierów, z XIX wieku
  • kościół ewangelicki Żłóbka Chrystusa – Kripplein Christi, z XVII–XVIII wieku; powstały w 1604 roku z połączonych dwóch gotyckich budynków mieszkalnych, po pożarze odbudowany w 1647 r. z wieżą przy Bramie Polskiej i murach obronnych; obecnie opuszczony. Przylegająca baszta pełni funkcję wystawienniczą
  • cmentarz ewangelicki, obecnie mieszczący Lapidarium Rzeźby Nagrobnej, ul. Spokojna – Solna – Polna, założony w 1609 roku, XIX wieku: ogrodzenie z krużgankiem i bramami, z XVII wieku, XIX wieku; kaplice grobowe rodzin: Teschner z XVIII wieku, Lauterbach z XIX wieku, Hoffmann z XIX wieku, Steiner z XIX wieku; kostnica z 1819 roku. To pierwsza w Polsce nekropolia ewangelicka poza murami miasta[40]
  • aleja lipowa, ul. Lipowa
  • rezydencja jezuicka (dawne kolegium), pl. Farny 3, z 1727 roku, powstała z połączenia budynku winiarni i dawnej mennicy. Odbudowana po pożarze w roku 2006, obecnie muzeum i biblioteka
  • mury obronne, pozostałości, z początku z XV i XVI wieku
  • ratusz, z połowy XVI wieku, przebudowany w 1860 roku
  • fontanna miejska: rzeźba kobiety w ośmiobocznym zbiorniku wodnym, w koronie na głowie i długiej szacie, z kartuszem z napisem łacińskim Męstwo rozkwita wobec nadziei, personifikacja niemieckiej nazwy miasta (Fraustadt = Miasto Pani) wystawiona z okazji pobytu w mieście Augusta III
  • domy, ul. Bema 11, 15, 17, z połowy XIX wieku, nie istnieją
  • dom „Pod Murzynkiem”, ul. Bohaterów Westerplatte 5, z połowy XIX wieku
  • domy, ul. Bohaterów Westerplatte 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14 nie istnieje, 15, z połowy XIX wieku
  • domy, ul. Daszyńskiego 3, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 27, z połowy XIX wieku
  • dom, pl. Farny 1, z XVII/XVIII wieku
  • dom, ul. Głogowska 11, z 1799 roku; dawny pałac rodu von Schlichting, obecnie szkoła muzyczna
  • domy w zespole cukrowni, z XIX wieku/XX wieku, ul. Kazimierza Wielkiego: willa właściciela nr 21, dom dyrektora nr 25, magazyn nr 23
  • dom, ul. Kilińskiego 2, z połowy XVII wieku, nr 8, z 1890 roku
  • dom, ul. Kopernika 2, z połowy XIX wieku
  • dom, ul. Kościelna 1, z XVIII wieku/XIX wieku
  • dom, ul. Kościuszki 3, z XVII–XVIII wieku
  • dom, ul. Łazienna 4, szachulcowy, z XVII/XVIII wieku
  • domy, ul. ks. Kostki 2, 3, 4, 6, 5, 7, 8, 9, 14, 20, 22, z połowy XIX wieku
  • domy, ul. Niepodległości 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, z XIX wieku
  • dom, obecnie ZUS, ul. Pocztowa 3, z początku XIX wieku
  • dom, ul. Pocztowa 4/6, z połowy XIX wieku
  • dawna szkoła ewangelicka, ul. Powstańców Wielkopolskich 16, z połowy XIX wieku
  • domy, ul. Ratuszowa 1, 2, 10, XVII, z połowy XIX wieku
  • domy, Rynek 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11,12, 13 / Rzeźnicka 1, 14, 15, 16, 17, 18 nie istnieje, 19, z XVII/XVIII wieku
  • dom, ul. Strażacka 8, z XIX wieku
  • dom, ul. Targowa 1, z XIX wieku, nie istnieje
  • dom, ul. Wolsztyńska 19, z początku XX wieku
  • domy – kamieniczki, pl. Zamkowy 2 (dec. ul. Jedności Robotniczej), z 1679 roku, 2 (d. 3), 3 (d. 5), 4 (d. 7), 9, 10 (d. 8), 14 z reliktami dawnego zamku, renesansowe z połowy XVII wieku, XIX wieku
  • wiatraki I, II, przy drodze do Wolsztyna, XIX wieku, nie istnieją

inne zabytki:

Pomniki

edytuj
 
Pomnik Kresowian we Wschowie
 
Platan klonolistny
  • Pomnik Ofiar Wojny przy ul. Łaziennej
  • Pomnik Kresowian przy placu Zielony Rynek
  • Pomnik Związku Harcerstwa Polskiego przy placu Grunwaldu
  • Pomnik byka Ilona
  • Diana, pomnik Zofii Gorzeńskiej istniejący w latach 1906–1945, zrekonstruowany w 2012 roku.
  • Pomnik upamiętniający 100-lecie odzyskania niepodległości przez Polskę przy cmentarzu parafialnym
     
    Pomnik byka

Pomniki przyrody

Kultura

edytuj
  • Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Wschowa
  • Muzeum Ziemi Wschowskiej
  • Centrum Kultury i Rekreacji (powstały przez połączenie Domu Kultury oraz Ośrodka Sportu i Rekreacji)

Edukacja

edytuj
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Polskich Olimpijczyków
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Bohaterów Westerplatte
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. św. Jana Pawła II[41]
  • Zespół Szkół im. Stanisława Staszica
  • I Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Tomasza Zana
  • Szkoła Muzyczna I stopnia im. Karola Kurpińskiego
  • Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Janusza Korczaka
  • Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego

Sport

edytuj
 
Stadion we Wschowie

Od 1953 roku we Wschowie funkcjonuje piłkarski Klub Sportowy „Pogoń” Wschowa, który występuje w zielonogórskiej klasie okręgowej. Zespół rozgrywa mecze na Stadionie CKiR we Wschowie.

Od 1978 roku istnieje klub szachowy „Hetman” Wschowa.

Wschowski Klub Motorowy założony w latach 80.

W 2008 roku powstał Wschowski Uczniowski Ludowy Klub Sportowy Korona Wschowa. Przez kilka lat w Koronie funkcjonowały sekcje koszykówki, piłki nożnej, akrobatyki, tenisa stołowego, siatkówki. Przed rozpoczęciem rundy wiosennej sezonu 2017/18 zarząd Korony wycofał zespół seniorów z Klasy Okręgowej i obecnie klub prowadzi tylko grupy młodzieżowe.

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj
 
Wnętrze kościoła franciszkanów

Kościół rzymskokatolicki

edytuj

Świadkowie Jehowy

edytuj

Transport

edytuj
Osobny artykuł: Wschowa (stacja kolejowa).
 
Stacja kolejowa Wschowa

Klimat (1979–2013)

edytuj
Średnia temperatura i opady dla Wschowy
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] 15.1 18.5 22.0 30.0 31.1 35.8 36.9 37.4 30.2 26.2 18.0 14.7 37,4
Średnie temperatury w dzień [°C] 1,8 3,1 8,0 14,2 19,7 22,3 24,4 24,2 19,1 13,6 6,8 3,1 13,4
Średnie dobowe temperatury [°C] -1,0 -0,2 3,6 8,7 13,8 16,6 18,6 18,2 13,8 9,0 3,8 0,5 8,8
Średnie temperatury w nocy [°C] -3,9 -3,5 -0,2 3,3 7,9 11,0 13,0 12,6 9,0 4,9 0,9 -2,1 4,4
Rekordy minimalnej temperatury [°C] -27.0 -23.3 -17.2 -6.9 -3.2 2.0 4.5 4.3 0.4 -6.3 -12.3 -19.9 −27,0
Opady [mm] 34 31 37 31 45 54 77 64 41 31 36 40 521
Średnia liczba dni z opadami 10 9 9 6 9 10 11 10 8 7 9 10 108
Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979–2013[46]

Osobistości

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Wschową.
Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni we Wschowie.

Współpraca międzynarodowa

edytuj
Ta sekcja od 2011-09 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Wschowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-07-19], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  2. ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
  3. ↑ Edmund Długopolski, Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1951, s. 168.
  4. ↑ a b Stanisław Świrko, Orle gniazdo. Podania, legendy i baśnie wielkopolskie, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1971, s. 173.
  5. ↑ a b Henryk Samsonowicz, Janusz Tazbir, Tadeusz Łepkowski, Tomasz Nałęcz, Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku, Wydawnictwo ISKRY, Warszawa 2003, ISBN 83-207-1704-3, s. 91.
  6. ↑ Marek Kazimierz Barański, Dynastia Piastów w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, ISBN 83-01-14578-1, s. 493.
  7. ↑ Ziemia lubuska, red. Michał Sczaniecki, Stanisława Zajchowska, Instytut Zachodni, Poznań 1950, s. 231.
  8. ↑ Włodzimierz Łęcki, Franciszek Jaśkowiak, Wielkopolska. Przewodnik, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, Warszawa 1989, ISBN 83-217-2497-3, s. 389.
  9. ↑ Studia i materiały do dziejów Wielkopolski i Pomorza, t. 3, red. nacz. Zdzisław Kaczmarczyk, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1957, s. 327.
  10. ↑ Andrzej Wędzki, Ze studiów nad procesami osadniczymi ziem Polski zachodniej. Wybrane zagadnienia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1987, ISBN 83-04-02591-4, s. 43.
  11. ↑ Ludzie i herby w dawnej Polsce, red. Piotr Dymmel, Polskie Towarzystwo Heraldyczne Oddział w Lublinie, Lublin 1995, ISBN 83-904787-0-6, s. 224.
  12. ↑ Olga Miriam Przybyłowicz, „Pro remedio anime”? Fundacja klarysek w Głogowie, [w:] „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, R. 64, nr 4, Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, Wrocław 2009, ISSN 0037-7511, s. 663.
  13. ↑ Zielonogórskie. Rozwój województwa w Polsce Ludowej, red. Jan Wąsicki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970, s. 41.
  14. ↑ Bogdan Zgodziński, Województwo leszczyńskie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Poznań 1981, s. 17.
  15. ↑ Piotr Pregiel, Tomasz Przerwa, Dzieje Śląska, Cadus, Wrocław 2005, ISBN 83-917616-4-9, s. 53.
  16. ↑ Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021, s. 1717-1718 [1] Rejestry poborowe Wschowy i ziemi wschowskiej z lat 1563, 1565, 1567, 1570, 1577, 1579, 1581, 1582 i 1583 opublikowane zostały w formie cyfrowej na stronie Atlas Fontium: Rejestry poborowe ziem polskich Korony w drugiej połowie XVI wieku [2] oraz (wraz z komentarzami) na stronie Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski: Ziemia wschowska
  17. ↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14].
  18. ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska, Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2010 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011, ISSN 1734-6118.
  19. ↑ Wschowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  20. ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
  21. ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
  22. ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 175. ISBN 978-83-910595-2-4.
  23. ↑ a b Stanisława Sochacka. Etymologia nazwy Wschowa w świetle kontaktów językowych polsko-niemieckich. „Gwary dziś”, s. 81, 2016. Poznań. DOI: 10.14746/gd.2016.8.8. ISSN 1898-9276. [dostęp 2021-03-06]. 
  24. ↑ Rospond Stanisław, Słownik etymologiczny miast i gmin, Wrocław 1984.
  25. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85).
  26. ↑ a b c d Łukasz Zalesiński: Miasto królów, miasto byka. Grupa Onet.pl S.A, 2018-03-19. [dostęp 2018-03-21]. (pol.).
  27. ↑ a b c Krzysztof Koziołek Miasto królewskie Wschowa, ISBN 978-83-920-100.
  28. ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
  29. ↑ Rekonstrukcja planu Wschowy pod koniec XVI wieku wraz w komentarzem historyczno-geograficznym znajduje się w: Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI wieku. Wydanie zbiorcze, pod red. M. Słonia, cz. II: Komentarz, indeksy (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Wydanie zbiorcze serii, pod red. H. Rutkowskiego i M. Słonia), Warszawa 2021, s. 1699-1718 [3] oraz cz. I: Mapy, plany, [4]
  30. ↑ The Court Records of Wschowa (1495–1526). Digital Edition [5]
  31. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012, tenże, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  32. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
  33. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 132.
  34. ↑ Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabulariis Vaticanis, deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 4, Ab Innocentio PP. XII usque ad Pium PP. VI 1697–1775.P.1–2, wydał Augustyn Theiner, Rzym 1864, s. 123–126.
  35. ↑ Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905 r., według deklarowanego języka ojczystego i religii; część ludności zadeklarowała więcej niż jeden język ojczysty; wliczono 538 mężczyzn odbywających w mieście służbę wojskową – Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft V., Provinz Posen, Berlin 1908.
  36. ↑ Historia | Oficjalna Strona Miasta i Gminy Wschowa [online], gminawschowa.pl [dostęp 2022-10-26].
  37. ↑ Barbara Ratajewska, Wschowa w latach 1945–1950. W 70. rocznicę powrotu do Polski, s. 28, 2015.
  38. ↑ Kościół Klasztorny we Wschowie | Najświętsza Maryja Panna Patronką Wschowy [online] [dostęp 2022-09-02] (pol.).
  39. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 86–90. [dostęp 2013-02-23].
  40. ↑ Wschowa: Cmentarz, co to nie katolicki [online], Zależna w podróży - blog podróżniczy z sensem, 30 października 2015 [dostęp 2022-01-21] (pol.).
  41. ↑ Szkoły podstawowe – Oficjalna Strona Miasta i Gminy Wschowa [online], gminawschowa.pl [dostęp 2021-05-19].
  42. ↑ Parafia św. Jadwigi Królowej we Wschowie.
  43. ↑ Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika we Wschowie (Fara).
  44. ↑ Parafia św. Józefa we Wschowie (Klasztor o.Franciszkanów).
  45. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-06-04].
  46. ↑ European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wschowa&oldid=74783281”