Azerowie
 Azerki w tradycyjnych strojach | |
| Populacja |
35-45 mln osób |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Iran: 12-25 mln |
| Język | |
| Religia | |
| Pokrewne | |
Azerowie, Azerbejdżanie[6] (azer. Azərbaycanlılar آذربایجانلیلار, Azərbaycan türkləri ترکهای آذربایجانی, türklər ترکها) – naród turecki zamieszkujący głównie północno-zachodni Iran oraz Azerbejdżan, a także – w znacznie mniejszych skupiskach – Rosję (obecnie, ze względu na emigrację, ponad 1 milion, głównie w największych miastach), Gruzję oraz kilka państw Bliskiego Wschodu. W sumie liczy on ok. 35 mln osób (2000), choć według nieoficjalnych szacunków nawet 45 milionów (2006). Wyznają głównie islam szyicki (85%) i sunnicki (15%). Azerowie są jednym z najmniej religijnych narodów muzułmańskich[7].
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Azerowie są potomkami plemion tureckich, które w XI wieku zmieszały się z zamieszkującą tereny dzisiejszego Azerbejdżanu i północno-zachodniego Iranu ludnością indoeuropejską, kaukaską i semicką. Genetycznie są mieszanką ludów kaukaskich, indoeuropejskich i tureckich. Posługują się językiem azerskim, blisko spokrewnionym z tureckim.
Liczebność i rozmieszczenie
[edytuj | edytuj kod]Azerowie zwarcie zamieszkują głównie północno-zachodni Iran (ostany: Azerbejdżan Wschodni i Azerbejdżan Zachodni) i Republikę Azerbejdżanu oraz w mniejszym stopniu południową Gruzję (głównie Dolną Kartlię, gdzie stanowiąc 45,1% populacji są najliczniejszą grupą etniczną), południowy Dagestan (gdzie stanowią 4,5%, będąc szóstą grupą etniczną) oraz wschodnie krańce Turcji przy granicy z Armenią (stanowią większość w mieście Iğdır). Niegdyś zamieszkiwali też tereny obecnej Armenii (10% populacji Armeńskiej SRR w 1939), jednakże po wybuchu konfliktu zbrojnego o Górski Karabach w większości ją opuścili. Według szacunków Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców Armenię zamieszkuje wciąż od 30 do kilkuset Azerów[8]. W efekcie migracji w czasach komunizmu znacząco wzrosła natomiast populacja azerska w bardziej odległych krajach dawnego ZSRR: w Rosji, Kazachstanie, na Ukrainie, w Turkmenistanie, Uzbekistanie i Kirgistanie. Od dziesięcioleci Azerowie emigrują także do Europy Zachodniej. Początkowo wyjeżdżali głównie Azerowie tureccy (m.in. wraz z falą emigracji tureckiej do Niemiec Zachodnich) i irańscy. Po upadku żelaznej kurtyny wzrosła emigracja z Kaukazu, zwłaszcza z Górskiego Karabachu.
Współcześnie Azerowie są drugim pod względem liczebności narodem tureckim po Turkach, plasując się przed Uzbekami.
Historyczna populacja Azerów w poszczególnych republikach radzieckich na podstawie radzieckich spisów ludności:
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Azerbejdżańska SRR | 1.437.977 (62,1%) | 1.870.471 (58,4%) | 2.494.381 (67,5%) | 3.776.778 (73,8%) | 4.708.832 (78,1%) | 5.804.980 (82,7%) |
| Gruzińska SRR | 137.921 (5,2%) | 188.058 (5,3%) | 153.600 (3,8%) | 217.758 (4,6%) | 255.678 (5,1%) | 307.556 (5,7%) |
| Armeńska SRR | 76.870 (8,7%) | 130.896 (10,2%) | 107.748 (6,1%) | 148.189 (5,9%) | 160.841 (5,3%) | 84.860 (2,6%) |
| Rosyjska FSRR | 24.335 (0,03%) | 43.014 (0,04%) | 70.947 (0,06%) | 95.689 (0,07%) | 152.421 (0,11%) | 335.889 (0,23%) |
| Kazachska SRR | 20 (0,0%) | 12.996 (0,2%) | 38.362 (0,4%) | 56.166 (0,4%) | 73.345 (0,5%) | 90.083 (0,5%) |
| Uzbecka SRR | 20.764 (0,4%) | 3.645 (0,1%) | 40.511 (0,5%) | 40.431 (0,3%) | 59.779 (0,4%) | 44.410 (0,2%) |
| Turkmeńska SRR | 4.229 (0,4%) | 7.442 (0,6%) | 12.868 (0,8%) | 16.775 (0,8%) | 23.548 (0,9%) | 33.365 (0,9%) |
| Kirgiska SRR | 3.631 (0,4%) | 7.724 (0,5%) | 10.428 (0,5%) | 12.536 (0,4%) | 17.207 (0,5%) | 15.775 (0,4%) |
| Ukraińska SRR | b/d | b/d | 6.680 (0,0%) | 10.769 (0,0%) | 17.235 (0,0%) | 36.961 (0,1%) |
| Białoruska SRR | b/d | b/d | 1.402 (0,0%) | 1.335 (0,0%) | 2.654 (0,0%) | 5.009 (0,1%) |
Rozmieszczenie Azerów w przeszłości i współcześnie
[edytuj | edytuj kod]-
Azerowie w Armeńskiej SRR w 1962
-
Azerowie na Kaukazie
-
Azerowie w Iranie
-
Azerowie w Gruzji w 2002
Znani Azerowie
[edytuj | edytuj kod]
- Farah Pahlawi
- Fətəli xan Xoyski
- Mir-Hosejn Musawi
- Nəsib bəy Yusifbəyli
- Ali Daei – słynny irański piłkarz
- Şəhriyar Məmmədyarov – szachista
- Vüqar Həşimov – szachista
- Teymur Rəcəbov – szachista
- Zabit Samiedow
- Aziza Mustafa Zadeh
- Rəşid Behbudov
- Fuzûlî – poeta
- Isma’il I
- Husajn Chan Nachiczewański
- Lotfi Zadeh
- Veli bek Jedigar – oficer, pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego i Armii Krajowej
- Wagit Alekperow – biznesmen, prezes spółki naftowej Łukoil
- Muslim Magomajew – azerski śpiewak operowy (baryton)
- Arash – szwedzki piosenkarz i producent muzyczny
- Aysel Teymurzadə – piosenkarka
- Farid Alakbarli – historyk
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2009-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)].
- ↑ Newsletter [online], webcache.googleusercontent.com [dostęp 2017-12-15] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-23].
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2012-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-04)].
- ↑ 2011 National Household Survey: Data tables – Ethnic Origin (264), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3), Generation Status (4), Age Groups (10) and Sex (3) for the ... [online], www12.statcan.gc.ca [dostęp 2017-11-22] (ang.).
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-27)].
- ↑ (PDF) "Azerski" czy "azerbejdżański"? | Przemysław Adamczewski - Academia.edu [online], academia.edu [dostęp 2021-07-27] (ang.).
- ↑ https://eurasianet.org/azerbaijan-islam-comes-with-a-secular-face
- ↑ State Report Armenia [online], ecoi.net [dostęp 2024-04-27].