Bitwa pod Rudnicą
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
27–29 maja 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Rudnicą[a] | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Wynik |
zwycięstwo Polaków | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Bitwa Rudnicą – walki polskiego 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych z oddziałami sowieckiej 41 Dywizji Strzelców toczone w okresie II fazy operacji kijowskiej w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]25 kwietnia rozpoczęła się polska ofensywa na Ukrainie[2][3]. Zgrupowane na froncie od Starej Uszycy nad Dniestrem po Prypeć trzy polskie armie uderzyły na wschód[4][5].
Po stronie sowieckiej broniły się 12 Armia Siergieja Mieżeninowa w składzie 7., 44. i 58 DS oraz 17 DK, która osłaniała kierunek kijowski i białocerkiewski, a na lewym skrzydle 14 Armia Ijeronima Uborewicza w składzie 21., 41., 45. i 60 DS oraz 8 DK broniąca kierunek Żmerynka-Bracław[6].
Podczas polskiej ofensywy na Ukrainie 6 Armia gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego realizowała cele pomocnicze[7]. Jej 12 Dywizja Piechoty prowadziła natarcie wzdłuż linii kolejowej Żmerynka – Odessa[8]. Od połowy maja, wchodzący w skład 12 Dywizji Piechoty 51 pułk piechoty Strzelców Kresowych obsadzał front w rejonie Krzyżopola. Był to najbardziej wysunięty na południowy wschód odcinek frontu polskiej 6 Armii[8].
Walczące wojska
[edytuj | edytuj kod]| Jednostka | Dowódca | Podporządkowanie |
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| 12 Dywizja Piechoty | gen. Marian Januszajtis | 6 Armia |
| ⇒ 51 pułk piechoty | ppłk Marian Kukiel | 12 Dywizja Piechoty |
| → I/ 51 pułku piechoty | kpt. Marian Faff | |
| → II/ 51 pułku piechoty | kpt. Wojciech Tyczyński | |
| – 5/51 pułku piechoty | ppor. Wojciech Wójcik | |
| – 7/51 pułku piechoty | ||
| → III/ 51 pułku piechoty | ||
| ⇒ 12 pułk artylerii polowej | ||
| → 1/ 12 pułku artylerii polowej | por. Berwid | |
| → 2/ 12 pułku artylerii polowej | ppor. Dobrzański | |
| → 3/ 12 pułku artylerii polowej | ||
| ⇒ kompania saperów | ||
| ⇒ kompania kolejowa | ||
| ⇒ pociąg pancerny „Iwaszkiewicz” | ||
 Armia Czerwona
| ||
| 41 Dywizja Strzelców | Żan Francewicz Zonberg | 14 Armia |
| ⇒ 121 Brygada Strzelców | 41 DS | |
| → 362 pułk strzelców | ||
| ⇒ 123 Brygada Strzelców | ||
| → 369 pułk strzelców | ||
Walki pod Rudnicą
[edytuj | edytuj kod]W połowie maja 51 pułk piechoty Strzelców Kresowych ppłk. Mariana Kukiela zorganizował obronę w rejonie Krzyżopola. Miasteczka bronił II batalion, w pobliskiej Czobotarce stanął I batalion, a odwód stanowił III batalion, który wraz z dowództwem pułku rozlokował się w Kniażewie. Na lewym skrzydle do obrony przeszedł 54 pułk piechoty Strzelców Kresowych, ze sztabem w Sokołówce, na prawym 4 pułk strzelców podhalańskich, z dowództwem w Miastkówce[8]. Przed polskimi stanowiskami polskimi okopały się oddziały 41 Dywizji Strzelców.
26 maja dwaj sowieccy dezerterzy poinformowali dowództwo pułku, że następnego dnia dywizja zamierza przejść do natarcia[9][b]. W tym dniu I dywizjon 12 pułku artylerii polowej celnym ogniem unieruchomił sowiecki pociąg pancerny. W tej sytuacji dowódca 51 pułku piechoty ppłk Marian Kukiel zarządził wypad całością sił pułku na stację Rudnica. Jego celem było zdobycie pociągu pancernego i zerwanie przygotowań do natarcia oddziałów 41 DS.
27 maja o świcie Pułk ruszył do działań w dwóch kolumnach. I batalion, wzmocniony 3 baterią 12 pułku artylerii polowej, maszerował po wschodniej stronie toru kolejowego, z zadaniem uderzenia na Rudnicę od północy i wschodu; II i III batalion z dwiema pozostałymi bateriami I/12 pap skierowały się na Zielonkę, aby zaatakować tę miejscowość od zachodu i południa. Pododdziały piechoty wspierał też pociąg pancerny „Iwaszkiewicz”, kompania saperów i kompania kolejowa[9]. Pod leśniczówką Wygoda II batalion natknął się na okopany 369 pułk strzelców, wspierany przez trzy baterie artylerii. W tym rejonie operowały też cztery sotnie kawalerii. Polskie czołowe natarcie z marszu, wykonane siłami 5 i 8 kompanii, utknęło w ogniu broni maszynowej i sowieckiej artylerii. Równocześnie na prawe skrzydło 8 kompanii uderzyła z lasu nieprzyjacielska kawaleria. Wywiązała się walka ogniowa. Do działań weszła 6 kompania i odparła szarżę kawalerii[11].
Wtedy dowódca 5 kompanii ppor. Wojciech Wójcik, na czele plutonu odwodowego wzmocnionego karabinami maszynowymi i działonem artylerii, obszedł prawe skrzydło ugrupowania nieprzyjaciela i uderzył w bok jego obrony. Wykorzystując ten sukces, dowódca batalionu wysłał za oddziałem obejścia na tyły przeciwnika całą 7 kompanię. Zaatakowany od czoła i z tyłu nieprzyjaciel pospiesznie wycofał się, pozostawiając w rękach Polaków działo i kilka ckm-ów. 7 kompania nie zdołała jednak na czas odciąć nieprzyjacielowi drogi odwrotu[12]. Po zdobyciu leśniczówki II batalion kontynuował natarcie i zdobył bronione przez 362 pułk strzelców Stawki. W międzyczasie I batalion stoczył walkę z załogą sowieckiego pociągu naprawczego, opanował unieruchomiony sowiecki pociąg pancerny i zdobył wieś Popieluchy. Około 17.00 połączone siły I i II batalionu zaatakowały Rudnicę i po krótkiej walce zdobyły ją[9][13].
- Dowódca pułku ppłk Marian Kukiel w rozkazie dziennym nr 123 z 31 maja 1920 tak opisał przebieg bitwy[14]:
Pułk nasz w dniach 27 - 29 maja dokonał przy współdziałaniu innych części dywizji wypad na stację kolejową Rudnica. W pierwszym dniu 27 maja, złamaliście, Towarzysze broni, nieprzyjaciela, stojącego przed naszym frontem 41 dyw. sow., która właśnie zamierzała prowadzić dalej ofensywę i zdobyć Wapniarkę, pędziliście go przed sobą. Pamiętny będzie bój II bataljonu o las pod Żydówką, gdzie rozbito 369-y pułk piechoty sowieckiej, zdobyto jedną ciężką haubicę z zaprzęgiem i karabiny maszynowe, gdzie świetne kierownictwo dowódcy bataljonu, przytomność i odwaga poszczególnych oficerów i żołnierzy, zwłaszcza kompanji 5-ej dały nam pełne zwycięstwo. Pamiętne będzie ciężkie, a bohaterskie zmaganie się bataljonu kapitana Faffa po obu stronach toru z pancerkami i piechotą wroga, broniącego się wytrwale oraz zwycięska, a zacięta walka kompanii 1-ej o wieś Popieluchy. Pułk wytrzymał wreszcie ogień pancerek na odległość najbliższą i zdobył stację Rudnice. Nastąpiły uparte walki dwudniowe o teren zdobyty, który chcieli nam odebrać bolszewicy. Artylerja ich i pancerki biły w Was z bliska i celnie. Wróg groził nam parokrotnie odcięciem. Utrzymaliśmy się. Odeszliśmy o godzinie naznaczonej rozkazem Brygady naszej, odeszliśmy nieścigani, jako zwycięzcy, i wróg długo jeszcze strzelał do naszych opuszczonych pozycyi. W boju tym ranni byli ppor. Ziółkowski i kilkudziesięciu żołnierzy. Poległ jeden z najdzielniejszych, ochotnik sanitarny Jankowski pełniący obowiązki lekarza batalionu I oraz 10 innych towarzyszy broni.
- Cześć ich pamięci!
Bilans walk
[edytuj | edytuj kod]Wypad na Rudnicę zakończył się sukcesem 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych. Polacy utrzymali Rudnicę do 29 maja. W tym czasie saperzy naprawili sowiecki pociąg pancerny i ewakuowali go w rejon obrony 12 Dywizji Piechoty. 30 maja oddział wypadowy wrócił do Krzyżopola. Działania na stację Rudnica opóźniły o kilka dni natarcie sowieckiej 41 Dywizji Strzelców. Sukces okupiony został stratą 73 poległych i rannych żołnierzy[14].
Dzień 27 maja stał się świętem 51 pułku piechoty Strzelców Kresowych.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 67.
- ↑ Tym 2020 ↓, s. 13.
- ↑ Kutrzeba 1937 ↓, s. 95.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 183.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 38.
- ↑ Wyszczelski 2011 ↓, s. 186.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 213.
- ↑ a b c Odziemkowski 2004 ↓, s. 360.
- ↑ Weber 1928 ↓, s. 16.
- ↑ Weber 1928 ↓, s. 17.
- ↑ Weber 1928 ↓, s. 18.
- ↑ Turek 1928 ↓, s. 20.
- ↑ a b Weber 1928 ↓, s. 19.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Tadeusz Kutrzeba: Wyprawa kijowska 1920 roku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1937.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914–1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Stanisław Turek: Zarys historii wojennej 12-go Kresowego pułku artylerii polowej. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Juliusz S. Tym: Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920). Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Szczecinie, 2020.
- Leopold Weber: Zarys historii wojennej 51-go pułku Strzelców Kresowych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Lech Wyszczelski: Wojna o polskie kresy 1918–1921. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2011. ISBN 978-83-11-12866-8.