Melbourne
| |||||
Dewiza: (łac.) Vires Acquirit Eundo (ang.) We Gather Strength as We Go (pl.) Cnotą Osiągniemy Sławę[a] | |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stan | |||||
Zarządzający | |||||
Powierzchnia |
9993[1] km² | ||||
Populacja (06.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
0370 | ||||
Kod pocztowy |
3000 | ||||
Położenie na mapie Australii | |||||
Położenie na mapie Wiktorii | |||||
37°48′S 144°57′E/-37,800000 144,950000 | |||||
Strona internetowa |
Melbourne (wym. [ˈmelbən] lub [ˈmɛlbərn]) – miasto w południowo-wschodniej Australii położone nad zatoką Port Phillip, stolica stanu Wiktoria[3]. Jest drugim co do wielkości miastem Australii i Oceanii (po Sydney)[4], z liczbą ludności wynoszącą 5,2 mln mieszkańców. W latach 1901–1927 stolica Australii[5].
Uznane przez czasopismo „The Economist” za „Najlepsze miasto do życia na świecie” w latach 2011–2017[6]. W Melbourne – obok Sydney – znajduje się największe skupisko polonijne Australii[7]. Siedziba konsula honorowego Polski[8].
Toponimia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa miasta pochodzi od posiadłości rodowej jednego z brytyjskich premierów – Williama Lamba, wicehrabiego Melbourne. Majątek ten znajdował się w pobliżu wsi Melbourne w hrabstwie Derbyshire w Anglii.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Melbourne położone jest w południowo-wschodniej części kontynentu australijskiego i jest najbardziej na południe wysuniętą stolicą kontynentu. Miasto położone jest nad zatoką Port Phillip u ujścia rzeki Yarra, której aborygeńska nazwa oznacza płynącą wodę. We wschodniej części miasta położone są Góry Dandenong.
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Klimat Melbourne charakteryzuje się, jako przejściowy morski z dobrze zauważalnymi wahaniami wilgotności – względnie dużymi opadami zimą (czerwiec-sierpień) i suchym latem (grudzień-luty). Powodem tego jest położenie Melbourne znajdującego się na pograniczu dwóch stref: gorącej śródlądowej i zimnej południowo-oceanicznej.
Dzienne różnice temperatur są najbardziej zauważalne wiosną i latem. Spowodowane jest to tworzeniem się wtedy chłodnych frontów atmosferycznych nadchodzących od strony morza. Są one przyczyną szeregu zjawisk takich jak: burze i wichury, duże zmiany temperatur oraz intensywne deszcze. Występują one przelotnie. Są często uciążliwe i znacznie obniżają temperaturę, ale też szybko mijają i bardzo szybko „rozpogadza się”, rośnie nasłonecznienie i z tym temperatura, które szybko ustępują na rzecz wcześniejszych opadów. Takie wahania pogodowe zdarzają się wielokrotnie w ciągu dnia.
Melbourne zimą jest najchłodniejszą spośród wszystkich stolic stanów kontynentalnej Australii. Najniższą zanotowaną temperaturą była: –2,8 °C, z 4 lipca 1901 r. Jakkolwiek zima w Melbourne jest bogata w opady, to śnieg występuje tu niezwykle rzadko. Ostatni opad śniegu z deszczem wystąpił w centrum miasta 25 sierpnia 1986 r., zaś sam śnieg spadł po raz ostatni we wschodnich dzielnicach i Mount Dandenong 10 sierpnia 2005 r. Zjawisko to się powtarzało 15 października 2006 r., 25 grudnia 2006 r. i 10 sierpnia 2008 r.
Wiosną Melbourne zwykle należy do długiej pory wpółsuchej, ze skąpymi opadami deszczu i bezchmurnym niebem. Środek lata przypada na styczeń i luty, gdzie dzienny wzrost temperatury w porównaniu z Sydney jest podobny. Letnie dni w Melbourne są znacznie wydłużone i wyjątkowo gorące. Najwyższa zanotowana temperatura wyniosła 46,4 °C (7 lutego 2009).
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | 27,0 | 26,9 | 24,6 | 21,1 | 17,6 | 15,1 | 14,5 | 15,9 | 18,1 | 20,5 | 22,9 | 24,8 | 20,8 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | 21,6 | 21,7 | 19,6 | 16,5 | 13,7 | 11,7 | 11,0 | 11,9 | 13,8 | 15,7 | 17,9 | 19,6 | 16,2 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | 16,1 | 16,4 | 14,6 | 11,8 | 9,8 | 8,2 | 7,5 | 7,9 | 9,4 | 10,9 | 12,8 | 14,3 | 11,6 |
Opady [mm] | 44,2 | 50,2 | 39,0 | 53,2 | 43,9 | 49,5 | 39,8 | 47,0 | 54,5 | 55,8 | 63,3 | 60,9 | 601 |
Średnia liczba dni z opadami | 8,9 | 7,8 | 9,5 | 11,0 | 12,0 | 13,7 | 14,3 | 14,4 | 14,4 | 13,5 | 11,5 | 9,9 | 141 |
Średnie usłonecznienie [h] | 279 | 235 | 211 | 168 | 121 | 108 | 115 | 146 | 171 | 195 | 210 | 233 | 2191 |
Źródło: Bureau of Meteorology[9] (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 31 m n.p.m., 1991-2014) |
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | 26,0 | 25,9 | 23,9 | 20,5 | 17,1 | 14,5 | 14,1 | 15,2 | 17,4 | 20,0 | 22,1 | 24,2 | 20,1 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | 20,3 | 20,3 | 18,4 | 15,2 | 12,6 | 10,4 | 9,9 | 10,5 | 12,3 | 14,3 | 16,5 | 18,4 | 14,9 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | 14,6 | 14,7 | 12,9 | 9,9 | 8,1 | 6,2 | 5,6 | 5,8 | 7,1 | 8,6 | 10,8 | 12,5 | 9,7 |
Opady [mm] | 43,1 | 38,2 | 31,3 | 38,9 | 34,4 | 39,1 | 32,0 | 38,0 | 43,6 | 43,5 | 53,6 | 45,7 | 481 |
Średnia liczba dni z opadami | 7,9 | 7,0 | 8,4 | 10,0 | 12,7 | 14,3 | 14,9 | 15,3 | 15,2 | 13,3 | 11,5 | 9,2 | 140 |
Średnie usłonecznienie [h] | 264 | 241 | 208 | 171 | 133 | 123 | 140 | 161 | 171 | 211 | 222 | 248 | 2306 |
Źródło: Bureau of Meteorology[10] (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 20 m n.p.m., 1991-2020) |
Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rok |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
18,6 | 18,8 | 18,4 | 18,0 | 17,0 | 15,8 | 15,0 | 14,7 | 14,6 | 15,0 | 16,5 | 17,4 | 16,6 |
Historia
[edytuj | edytuj kod]Melbourne zostało założone 30 sierpnia 1835[12] przez grupę wolnych osadników pod przywództwem Jana Batmana, w przeciwieństwie do innych stolic Australii, które były z początku koloniami karnymi (wyjątkiem są również Adelaide i Perth). Odkrycie złota w środkowej Wiktorii w latach 50. XIX wieku zapoczątkowało gorączkę złota i Melbourne szybko rosło jako największe miasto portowe w regionie. W latach 80. XIX wieku Melbourne było drugim pod względem wielkości miastem Imperium Brytyjskiego i było znane jako Marvellous Melbourne (Wspaniałe Melbourne). Dzisiaj Melbourne posiada największą liczbę budowli epoki wiktoriańskiej na świecie po Londynie.
Melbourne zostało pierwszą stolicą Federacji Australii 1 stycznia 1901. Pierwszy federalny parlament został otwarty 9 maja 1901. Melbourne pozostało siedzibą rządu i stolicą do 9 maja 1927, kiedy otwarto parlament w nowo wybudowanej stolicy Canberra.
Melbourne było gospodarzem letnich igrzysk olimpijskich w 1956 roku. Były to pierwsze w historii igrzyska przeprowadzone na południowej półkuli (późniejsze to: Sydney 2000, Rio de Janeiro 2016 i planowane Brisbane 2032).
Najważniejsze daty
[edytuj | edytuj kod]- 1803 – kolonia karna założona przez kapitana Davida Collinsa w pobliżu Sorrento na Półwyspie Mornington. Opuszczona po 5 miesiącach
- 1835 – założenie miasta na brzegu rzeki Yarra przez Johna Batmana i Johna Pascoe Fawknera
- 1837 – wytyczenie planu centrum miasta przez Roberta Hoddle (tzw. Hoddle Grid)
- 1847 – nadanie praw miejskich
- 1851 – utworzenie kolonii Wiktoria i początek gorączki złota
- 1854 – pierwsza linia kolei parowej w Australii, łącząca Melbourne z Sandridge (Port Melbourne)
- 1861 – pierwsza gonitwa o Puchar Melbourne
- 1865 – Melbourne staje się największym miastem Australii, wyprzedzając Sydney
- 1901 – utworzenie Federacji Australii. Melbourne zostaje pierwszą stolicą kraju
- 1905 – pierwszy raz rozegrano Australian Open
- 1927 – przeniesienie stolicy do Canberry
- 1956 – olimpiada w Melbourne
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Rok | Liczba |
---|---|
1836 | 177 |
1851 | 20 000 |
1854 | 300 800 |
1860 | 500 000 |
1895 | 900 000 |
1956 | ~1 500 000 |
1981 | 2 806 000 |
1991 | 3 156 700 |
2001 | 3 366 542 |
2004 | 3 559 700 |
2007 | 3 720 000 |
Lp. | Kraj pochodzenia | Liczba |
---|---|---|
1. | Wielka Brytania | 156 457 |
2. | Włochy | 73 801 |
3. | Wietnam | 57 926 |
4. | Chiny (ChRL) | 54 726 |
5. | Nowa Zelandia | 52 453 |
6. | Grecja | 52 279 |
7. | Indie | 50 686 |
8. | Sri Lanka | 30 594 |
9. | Malezja | 29 174 |
10. | Filipiny | 24 568 |
11. | Niemcy | 21 182 |
12. | Malta | 18 951 |
13. | RPA | 17 317 |
14. | Macedonia | 17 287 |
15. | Hongkong | 16 917 |
16. | Polska | 16 439 |
17. | Chorwacja | 15 367 |
18. | Liban | 14 645 |
19. | Holandia | 14 581 |
20. | Turcja | 14 124 |
Liczba ludności Melbourne rosła gwałtownie w czasie gorączki złota. W ciągu kilku lat z różnych krajów świata przybyło prawie 125 tys. ludzi. W kolejnych dekadach (1870, 1880) Melbourne było największym miastem Australii. W latach 90. XIX wieku Melbourne zostało dotknięte głębokim kryzysem gospodarczym i utraciło znaczną część populacji. Potrzeba zwiększenia zaludnienia i przyciągnięcia nowych rąk do pracy ściągnęła do Melbourne wielu imigrantów po 1945 z takich krajów jak Wielka Brytania, Jugosławia, Holandia, Niemcy, Polska, Grecja, Włochy. Dzisiaj Melbourne jest jednym z największych skupisk ludności greckiej poza Grecją. Lata 70. i 80. XX wieku to duży napływ ludności z Azji, szczególnie uchodźców z Kambodży i Wietnamu, jak również imigrantów z Indii, Filipin i Malezji.
Władze miejskie
[edytuj | edytuj kod]Nie istnieje jednostka samorządowa zarządzająca całym obszarem aglomeracji Melbourne, która podzielona jest na 31 miast oraz hrabstw, a miasto Melbourne obejmuje tylko centralną część aglomeracji i przylegające dzielnice. Każde z miast posiada wybieraną radę miasta odpowiedzialną za szereg funkcji powierzonych jej przez rząd stanowy Wiktorii, m.in. planowanie, zbiórkę śmieci, plaże, parki i ogrody, przedszkola, lokalne wydarzenia kulturalne i festiwale, usługi dla osób w podeszłym wieku itp. Większość inicjatyw rządowych dla całego miasta jest kontrolowanych przez rząd stanowy. Obejmuje to transport publiczny, główne drogi, kontrolę ruchu, policję, szkoły oraz główne projekty związane z infrastrukturą.
Osobny artykuł:Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Melbourne jest wielkim centrum handlowym i przemysłowym. Wiele z największych australijskich przedsiębiorstw ma tutaj główne siedziby.
Melbourne posiada największy w Australii port morski i dużą część przemysłu samochodowego (w tym fabrykę silników Holden oraz fabryki samochodów marek Ford i Toyota) oraz wiele innych gałęzi przemysłu.
Oświata i nauka
[edytuj | edytuj kod]W Melbourne zlokalizowanych jest również kilka uniwersytetów (w tym University of Melbourne, Deakin University, La Trobe University, Monash University, RMIT University, Swinburne University of Technology oraz Victoria University of Technology).
Sport
[edytuj | edytuj kod]W Melbourne ma siedzibę 9 z 16 drużyn ogólnokrajowej ligi futbolu australijskiego – Australian Football League (AFL), których mecze przyciągają co tydzień około 40 tys. widzów na pojedynczy mecz. To właśnie Melbourne jest miejscem narodzin futbolu australijskiego, obecnie najpopularniejszego sportu w całej Australii. Wielki finał (jedno z największych sportowych wydarzeń w Australii) rozgrywany jest w ostatnią sobotę września na stadionie MCG, który może pomieścić do 100 tys. widzów. Corocznie 25 kwietnia z okazji święta narodowego ANZAC Day na stadionie MCG odbywa się mecz ligowy między Collingwood FC a Essendon FC. Mecz ten noszący nazwę ANZAC Day Clash jest najpopularniejszym po Wielkim Finale wydarzeniem w sezonowym kalendarzu AFL.
- Kluby AFL z Melbourne
- Carlton Football Club („The Blues”) – założony w 1864 roku, 16-krotny mistrz ligi
- Collingwood Football Club („The Magpies”) – założony w 1892 roku, 14-krotny mistrz ligi
- Essendon Football Club („The Bombers”) – założony w 1872 roku, 16-krotny mistrz ligi
- Hawthorn Football Club („The Hawks”) – założony w 1902 roku, 10-krotny mistrz ligi
- Melbourne Football Club („The Demons”) – założony w 1858 roku, 12-krotny mistrz ligi
- North Melbourne Football Club („The Kangaroos”) – założony w 1869 roku, 4-krotny mistrz ligi
- Richmond Football Club („The Tigers”) – założony w 1885 roku, 10-krotny mistrz ligi
- Saint Kilda Football Club („The Saints”) – założony w 1873 roku, 1-krotny mistrz ligi
- Western Bulldogs Football Club („The Bulldogs) – założony w 1883 roku, 1-krotny mistrz ligi
- Inne ważne wydarzenia sportowe w Melbourne
- Australian Open – jeden z czterech turniejów tenisowego Wielkiego Szlema
- Melbourne Cup – jeden z najbardziej prestiżowych wyścigów konnych na świecie – jest to publiczne święto wolne od pracy w stanie Wiktoria (zawsze w pierwszy wtorek listopada)
- Grand Prix Australii – eliminacja mistrzostw świata Formuły 1
- Boxing Day Test match – 26 grudnia każdego roku na MCG rozpoczyna się 5-dniowy krykietowy mecz międzypaństwowy z udziałem reprezentacji Australii.
- Najważniejsze zespoły piłkarskie z Melbourne
- Melbourne Victory – zespół, który reprezentuje Melbourne w najwyższej klasie rozgrywkowej, tj. A-League, dwukrotny mistrz kraju.
- Melbourne City FC – od sezonu 2010/11 jest drugim zespołem z Melbourne występującym w A-league. Założony jako Melbourne Heart FC.
- Melbourne Knights – występuje w Victorian Premier League, dwukrotny mistrz kraju.
- South Melbourne FC – występuje w Victorian Premier League, czterokrotny mistrz kraju.
Popularne miejsca
[edytuj | edytuj kod]- stadion MCG (Melbourne Cricket Ground). Od kwietnia do września są tu rozgrywane jeden lub dwa mecze futbolu australijskiego w tygodniu. Latem rozgrywane są tu mecze krykieta. Stadion MCG po przebudowie w ramach przygotowań do Igrzysk Wspólnoty Brytyjskiej (ang. Commonwealth Games) Melbourne 2006 może pomieścić 105 tysięcy kibiców.
- platforma widokowa, umieszczona na wysokości 237 metrów na 55. piętrze wieżowca Rialto, oferująca spektakularny widok na miasto i okolice. Rialto jest najwyższy w Melbourne (251 metrów) po ostatnio wybudowanej Eureka Tower (297 metrów).
- Melbourne Park, miejsce rozgrywania corocznego turnieju tenisowego Wielkiego Szlema: Australian Open (w styczniu).
- Melbourne Museum, muzeum historii naturalnej i placówka edukacyjna.
- Budynek Wystawy Królewskiej i Ogrody Carlton (wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO jako pierwszy na tej liście obiekt w Australii będący dziełem rąk ludzkich, 2004).
- Góry Dandenong – pasmo górskie leżące w granicach Melbourne (najwyższy szczyt 660 m n.p.m.), rejon lasów deszczowych porośniętych ogromnymi eukaliptusami oraz paprociami drzewiastymi. W górach zlokalizowana jest również wąskotorowa kolejka parowa Puffing Billy
- Półwysep Mornington – półwysep okalający zatokę Port Phillip od wschodu, rejon mieszczący wiele znakomitych winnic, kilka parków narodowych, znakomite plaże (zarówno nad oceanem, jak i nad zatoką) oraz dzielnice Melbourne uznawane za najbogatsze dzielnice w całej Australii (Portsea, Sorrento).
- kościół św. Franciszka – najstarsza świątynia katolicka na terenie miasta oraz w całym stanie Wiktoria.
Okolice Melbourne
[edytuj | edytuj kod]- Dolina Yarry – region wspaniałych lasów deszczowych oraz produkcji doskonałej jakości wina.
- Great Ocean Road – malownicza droga wzdłuż wybrzeża oceanu na zachód od Melbourne, wraz z Dwunastoma Apostołami, grupą kolumn skalnych stojących w morzu w parku narodowym Port Campbell
- Góry Grampians – malownicze pasmo górskie położone ok. 300 km na zachód od Melbourne. Najwyższy szczyt William (1166 m n.p.m.). Pasmo to jest południowo-zachodnim krańcem Wielkich Gór Wododziałowych
- Wisząca Skała – formacja skalna położona w pobliżu Mount Macedon na północ od Melbourne, rozsławiona w powieści Piknik pod Wiszącą Skałą oraz późniejszym filmie Petera Weira nakręconym na jej podstawie.
- Ballarat, miasto (ok. 80 tys. mieszkańców w 2004 roku) będące centrum gorączki złota w latach 50. XIX w. oraz widownią zbrojnego powstania zbieraczy złota. Obecnie mieści się tu skansen będący repliką Ballarat z okresu gorączki złota (Sovereign Hill).
- Phillip Island, miejsce rozgrywania motocyklowych Grand Prix Australii oraz lokalizacja kolonii pingwinów małych.
Osoby związane z miastem
[edytuj | edytuj kod]- Rupert Murdoch (ur. 1931) – wydawca
- Steve Irwin (1962–2006) – przyrodnik
- Kylie Minogue (ur. 1968) – piosenkarka
- Cate Blanchett (ur. 1969) – aktorka
- Mark Philippoussis (ur. 1976) – tenisista
- Chris Hemsworth (ur. 1983) – aktor
- Ruby Rose (ur. 1986) – aktorka
- Vance Joy (ur. 1987) – wokalista
- Abbey Lee (ur. 1987) – supermodelka, aktorka i muzyk
- Liam Hemsworth (ur. 1990) – aktor
- Darja Gawriłowa (ur. 1994) – tenisistka
- Oscar Piastri (ur. 2001) – kierowca F1
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Oficjalna dewiza zawarta także w herbie miasta ma brzmienie łacińskie, dla jej spopularyzowania dopuszcza się także stosowanie angielskiego przekładu.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ General Community Profile 2016 – Australian Bureau of Statistics.
- ↑ Australian Bureau of Statistics: Regional population. Australian Bureau of Statistics.
- ↑ Brian F. Towler: The Future of Energy. Academic Press, 2014, s. 114. ISBN 978-0-12-801065-5. [dostęp 2015-08-30].
- ↑ Graeme Johanson, Russell Smyth, Rebecca French: Living Outside the Walls: The Chinese in Prato. Cambridge Scholars Publishing, 2009, s. 220. ISBN 978-1-4438-0369-4. [dostęp 2015-08-30].
- ↑ Robert Maitland: Tourism in National Capitals and Global Change. Routledge, 2014, s. 57. ISBN 978-1-317-85006-9. [dostęp 2015-08-30].
- ↑ Melbourne not just world’s most liveable city, it’s also the happiest: survey [online], The Age, 31 stycznia 2018 [dostęp 2018-06-24] (ang.).
- ↑ Zofia Wojciechowska: Z Australii do Polski może być bardzo blisko… · Magazyn Polonia. magazynpolonia.com, 6 września 2012. [dostęp 2015-08-30].
- ↑ Konsulowie Honorowi. sydney.msz.gov.pl. [dostęp 2015-08-30].
- ↑ Bureau of Meteorology: Climate statistics for Australian locations. Melbourne Regional Office (1991-2020).
- ↑ Bureau of Meteorology: Climate statistics for Australian locations. Laverton RAAF (1991-2020).
- ↑ Melbourne average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Melbourne Day – About our day. melbourneday.com.au. [dostęp 2015-08-30]. (ang.).