Ujazd (powiat tomaszowski)

Ujazd
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Pomnik Tadeusza Kościuszki (1979–2010)
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	tomaszowski
Gmina	Ujazd
Prawa miejskie	1428–1870, 2023
Burmistrz	Artur Pawlak
Powierzchnia	10,30 km²
Populacja (2011); • liczba ludności; • gęstość	; 1720; 167 os./km²
Strefa numeracyjna	44
Kod pocztowy	97-225
Tablice rejestracyjne	ETM
	Położenie na mapie Polski Ujazd
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Ujazd
	Położenie na mapie powiatu tomaszowskiego Ujazd
	Położenie na mapie gminy Ujazd Ujazd
	51°35′40″N 19°55′37″E/51,594444 19,926944
TERC (TERYT)	1016104
SIMC	0554721
	Urząd miejskipl. Kościuszki 6; 97-225 Ujazd
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Ujazd – miasto w Polsce położone w województwie łódzkim, w powiecie tomaszowskim, w gminie Ujazd.

Od 1428 miasto szlacheckie^[3]. Zdegradowany do rangi wsi 31 maja 1870 roku i włączony do gminy Łazisko jako jej nowa siedziba^[4]. 21 września 1953 stał się siedzibą gminy Ujazd^[5], a w latach 1954–1972 gromady Ujazd^[6]. Od 1973 ponownie w reaktywowanej gminie Ujazd^[7]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa piotrkowskiego. Status miasta odzyskał 1 stycznia 2023^[8].

Jest drugim miastem w Polsce o nazwie Ujazd.

Położenie

Geograficznie Ujazd położony jest w środkowej Polsce, na Równinie Piotrkowskiej. Przez miasto przepływa rzeczka Piasecznica, lewobrzeżny dopływ Czarnej.

Ujazd leży w historycznej ziemi łęczyckiej, w XVI w. położony był w powiecie brzezińskim województwa łęczyckiego^[9].

Historia

Ujazd wzmiankowany został po raz pierwszy w 1283 r. jako włość rycerska Racibora, podłowczego łęczyckiego. W 1428 r. król Władysław Jagiełło nadał wsi, należącej do Piotra Tłuka ze Strykowa, miecznika łęczyckiego, prawa miejskie^[10]; w ten sposób Ujazd zaliczony został do rzędu miast prywatnych. W 1476 r. słynny polski dowódca z okresu wojny trzynastoletniej Piotr Dunin zakupił miasto wraz z zamkiem oraz przynależnymi wsiami od Stanisława Warszyckiego za 8 tysięcy florenów węgierskich i część wsi Święte w powiecie brzeskokujawskim. Piotr Dunin wkrótce rozbudował istniejący wcześniej zamek. Mimo wzniesienia tu rezydencji właścicieli, poszerzenia miejscowości o „nowe miasto” i kilkakrotnego potwierdzenia przywilejów miejskich, Ujazd nigdy nie rozwinął się w większy ośrodek. Na jego losach negatywnie odbił się od lat 20 XIX w. dynamiczny rozwój pobliskiego Tomaszowa, założonego przez rodzinę Ostrowskich – właścicieli Ujazdu od XVIII w. W 1870 r. liczące niespełna 1200 mieszkańców miasteczko zaliczone zostało wraz z kilkuset innymi lokacjami Królestwa Kongresowego do rzędu wsi przez administrację carską. Sytuacji tej nie zmieniło przejściowe ożywienie gospodarcze miejscowości, spowodowane wybudowaniem przez Ujazd linii kolejowej między Koluszkami a Tomaszowem w 1885 r. Okupacja niemiecka 1939–1945 przyniosła wymordowanie społeczności żydowskiej, tradycyjnie stanowiącej istotną część ludności Ujazdu (64% w 1870 r.).

Podczas okupacji hitlerowskiej, w lecie 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 800 Żydów. W październiku 1942 zostali wywiezieni do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[11].

Odzyskanie praw miejskich (2023)

W 2021 roku zrodziła się inicjatywa przywrócenia Ujazdowi praw miejskich. W dniach 7–27 lutego 2022 przeprowadzone zostały konsultacje społeczne^[12]. Z ponad 6000 uprawnionych, w konsultacjach udział wzięły 1252 osoby (frekwencja 20,55%), z czego 1159 głosujących było za nadaniem Ujazdowi statusu miasta (92,57% głosujących), 62 osoby były przeciwko, a 31 wstrzymało się od głosu^[13]. Dnia 22.03.2022, głosami 12 radnych, Rada Gminy Ujazd przyjęła uchwałę LIII/407/2022 o wystąpieniu z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Ujazd^[14]. 1 stycznia 2023 doszło do przywrócenia statusu miasta^[8].

Zabytki

Ujazd zachował zręby miejskiego układu przestrzennego z dwoma rynkami (stare i nowe miasto), małomiasteczkowym typem zabudowy oraz rezydencją szlachecką. Do wyróżniających się obiektów w mieście należą:

kościół św. Wojciecha, barokowy z lat 1676–1680
pałacyk Ostrowskich, wzniesiony na XV-wiecznych fundamentach, wielokrotnie przebudowywany w XIX i XX w., otoczony parkiem krajobrazowym (14 ha).

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[15] na listę zabytków wpisane są obiekty:

kościół parafialny pw. św. Wojciecha, 2 poł. XVII w., nr rej.: 14-I-14 z 20.09.1947 oraz 14 z 27.05.1967
dzwonnica, XVIII w., nr rej.: 372 z 27.05.1967
kaplica cmentarna pw. św. Anny, 1834?, nr rej.: 410-I-19 z 20.09.1947
plebania, obecnie dom parafialny, drewniana, 1850, nr rej.: 391-I-17 z 24.05.1947 oraz 339 z 30.05.1967
pałacyk Ostrowskich (założycieli Tomaszowa Mazowieckiego), przebudowany w 1812, nr rej.: 371 z 27.05.1967

W latach 1979–2010 charakterystycznym elementem krajobrazu Ujazdu był pomnik Tadeusza Kościuszki na pl. Kościuszki. Był on rzadkim w rzeźbie przykładem przedstawienia postaci jedynie od kolan w górę^[16]. Przy okazji zmiany wyglądu placu pomnik został usunięty, a następnie odkupiony przez prywatną osobę i ustawiony na klombie na posesji.

Ludzie związani z Ujazdem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Ujeździe (powiat tomaszowski).

Zobacz też

Cmentarz żydowski w Ujeździe

Przypisy

↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1324 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
↑ Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 77).
↑ Dz.U. z 1953 r. nr 42, poz. 199.
↑ Uchwała Nr 29/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu brzezińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39).
↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
↑ ^a ^b Dz.U. z 2022 r. poz. 1597.
↑ Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Stanisław Trawkowski (red.). T. 5: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, 1998, s. 131. ISBN 83-86301-75-9. [dostęp 2022-01-18].
↑ Łukasz Ćwikła: Walerian Olszowski herbu Prus II (zm. 1650), ojciec prymasa Andrzeja Olszowskiego i dobrodziej familii w pamięci potomstwa wyrażonej na nagrobku ojca w Stolcu. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica Nr 98 (2017), s. 11.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 338 .
↑ Uchwała L/391/22.
↑ Wyniki Ujazd.
↑ Uchwała 407.
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].
↑ Adam Czerwiński: Lokalny patriotyzm: Po co Tadeuszowi Kościuszce nogi?. Gazeta.pl, 29 kwietnia 2010. [dostęp 2010-04-30]. Pomnik „do kolan” powstał wskutek uszkodzenia dolnej części formy wykonywanej w zakładach w Niewiadowie (rzeźba wykonana z żywicy poliestrowej). Za zgodą twórcy pomnika obcięto uszkodzony fragment.

Bibliografia

Z dziejów Ujazdu koło Tomaszowa Mazowieckiego. Rezydencje, kościół, miasteczko, red. L. Kajzer, Łódź–Ujazd 2005

Linki zewnętrzne

Ujazd 1.), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 761 .

[1] NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04] .

[2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1324 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[3] Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.

[4] Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 77).

[5] Dz.U. z 1953 r. nr 42, poz. 199.

[6] Uchwała Nr 29/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu brzezińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39).

[7] Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).

[dziennikdwatrzy-8] Dz.U. z 2022 r. poz. 1597.

[9] Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku. Stanisław Trawkowski (red.). T. 5: Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2: Komentarz, indeksy. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, 1998, s. 131. ISBN 83-86301-75-9. [dostęp 2022-01-18].

[10] Łukasz Ćwikła: Walerian Olszowski herbu Prus II (zm. 1650), ojciec prymasa Andrzeja Olszowskiego i dobrodziej familii w pamięci potomstwa wyrażonej na nagrobku ojca w Stolcu. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica Nr 98 (2017), s. 11.

[11] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 338 .

[12] Uchwała L/391/22.

[13] Wyniki Ujazd.

[14] Uchwała 407.

[15] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].

[16] Adam Czerwiński: Lokalny patriotyzm: Po co Tadeuszowi Kościuszce nogi?. Gazeta.pl, 29 kwietnia 2010. [dostęp 2010-04-30]. Pomnik „do kolan” powstał wskutek uszkodzenia dolnej części formy wykonywanej w zakładach w Niewiadowie (rzeźba wykonana z żywicy poliestrowej). Za zgodą twórcy pomnika obcięto uszkodzony fragment.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Siedziba gminy	Ujazd
Sołectwa	Bielina Bronisławów Buków Ciosny Dębniak Helenów Józefin Lipianki Łominy Maksymów Niewiadów Ojrzanów Olszowa Osiedle Niewiadów Przesiadłów Sangrodz Skrzynki Stasiolas Ujazd Wólka Krzykowska Wykno Zaosie
Miejscowości niesołeckie	Aleksandrów Buków-Parcel Józefów Kolonia Dębniak Kolonia Olszowa Kolonia Ujazd Konstancin Leszczyny Łączkowice Marszew Mącznik Młynek Niewiadów-Kolonia Olszowa-Piaski Szymanów Teklów Tobiasze Władysławów Wygoda Zaosie-Bronisławów Zaosie-Mącznik

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Miasta	Inowłódz Tomaszów Mazowiecki Ujazd
Gminy miejskie	Tomaszów Mazowiecki
Gminy miejsko-wiejskie	Inowłódz Ujazd
Gminy wiejskie	Będków Budziszewice Czerniewice Lubochnia Rokiciny Rzeczyca Tomaszów Mazowiecki Żelechlinek

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Będków (do 1870) Brzeziny Głowno (do 1870 i 1925–40 →) Jeżów (do 1870) Koluszki (de facto od 1940, de jure od 1949) Stryków (do 1870 i od 1923) Tomaszów (Mazowiecki) (do 1948 →) Ujazd (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bedoń (do 1874) Będków (od 1868) Biała (do 1954) Bratoszewice (do 1954) Brzeziny (od 1973) Ciosny (do 1954) Długie (1868–1953) Dmosin Dobra (do 1954) Gałków (do 1874) Gałkówek (1874–1954) Głowno (191?–25) Jeżów (od 1953) Katarzynów (do 1868 i 1953–54) Koluszki (od 1973) Lipiny (do 1954) Łazisko (do 1953) Łaznów (do 1953) Mikołajów (1868–1954) Mroga Dolna (do 1953) Niesułków (do 1954) Nowosolna (od 1973) Popień (do 1953) Rogów (od 1953) Rokiciny (od 1953) Stryków (191?–23) Stryków (od 1973) Ujazd (od 1953)
Gromady (1954–72)	Andrespol (1954–57 →) Będków (1954–72) Biała (1954–56 →) Borowa (1954–59) Bratoszewice (1954–72) Bronowice (1954–72) Chrusty Nowe / Nowe Chrusty (1954–72) Ciosny (1959–72) Dąbrówka Duża (1954–72) Dmosin (1954–72) Dobra (1954–72) Drzazgowa Wola (1954–59) Gałków Duży (1954–72) Gałkówek-Kolonia (1954–72) Janków (1954–59) Jeżów (1954–72) Kalonka (1954–59) Katarzynów (1954–72) Kołacin (1954–72) Koźle (1954–72) Lipiny (1954–72) Łaznów (1954–72) Nadolna (1954–61) Niesułków (1954–72) Niewiadów (1954–72) Olszowa (1954–59) Popielawy (1954–59) Prażki (1954–59) Redzeń Stary (1954–61) Rogów (1954–72) Rokiciny (1954–72) Różyca (1954–72) Skoszewy Stare / Stare Skoszewy (1954–72) Smardzew (1954–56 →) Swędów (1954–59) Ujazd (1954–72) Wierzchy (1954–59) Wola Cyrusowa (1954–59) Wola Łokotowa (1954–68) Zaborów (1954–72) Zawada (1954–72)