Szadek

Szadek
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek, (2006)
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	zduńskowolski
Gmina	Szadek
Prawa miejskie	1295
Burmistrz	Artur Ławniczak
Powierzchnia	17,93 km²
Populacja (2022); • liczba ludności; • gęstość	; 1801; 100 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 43
Kod pocztowy	98-240
Tablice rejestracyjne	EZD
	Położenie na mapie gminy Szadek Szadek
	Położenie na mapie Polski Szadek
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Szadek
	Położenie na mapie powiatu zduńskowolskiego Szadek
	51°41′28″N 18°58′27″E/51,691111 18,974167
TERC (TERYT)	1019024
SIMC	0976451
	Urząd miejskiul. Warszawska 3; 98-240 Szadek
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Szadek – miasto w woj. łódzkim, w powiecie zduńskowolskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szadek. Położony jest na Wysoczyźnie Łaskiej, nad Pichną (prawy dopływ Warty), w otoczeniu lasów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. sieradzkiego. Ośrodek usługowy regionu rolniczego, drobny przemysł włókienniczy i spożywczy.

Szadek leży w historycznej ziemi sieradzkiej^[2]. Uzyskał lokację miejską w 1295 roku, zdegradowany w 1870 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku^[3]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[4] w tenucie szadkowskiej w powiecie szadkowskim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku^[5]. Miejsce obrad sejmików ziemskich województwa sieradzkiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku^[6].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 1902 mieszkańców^[7].

Szadek leży na skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 710 z Łodzi przez Lutomiersk do Warty i Błaszek oraz drogi wojewódzkiej nr 473 z Łasku do Uniejowa i Koła.

przez Szadek przebiego Łódzka magistrala rowerowa.

Historia

Pierwsza pisana wzmianka o mieście pochodzi z 1295 r., kiedy książę Władysław Łokietek nadał rycerzowi Wilczkowi dwa łany ziemi „apud civitatem nostram Schadek” (pod miastem naszym Szadkiem). Początek Szadkowi dała prawdopodobnie osada powstała w XI w. nad istniejącym tu niegdyś jeziorem. Dokumenty lokacyjne zaginęły, o prawach miejskich Szadku dowiadujemy się z potwierdzenia lokacji miasta przez Władysława Jagiełłę w 1401 r. Od 1362 r. odbywały się tu sądy wiecowe ziemi sieradzkiej. W okresie przedrozbiorowym, zbierały się w Szadku sądy ziemskie, podczas gdy sądy grodzkie, odprawiane były wspólnie w Sieradzu, dla ówczesnych powiatów sieradzkiego i szadkowskiego^[8]. Największy rozkwit miasto przeżywało w XV i XVI w. Już wtedy było ośrodkiem produkcji sukna. Osiadło tu wielu rzemieślników, a synowie mieszczan udawali się na studia do Krakowa, uzyskując tytuły bakałarzy, magistrów i profesorów. Najbardziej znani z nich to Jan z Szadka, Jakub z Szadka, Stanisław z Szadka, Mikołaj z Szadka, Gabriel z Szadka. Z 1507 roku pochodzi pierwsze świadectwo istnienia osiedla żydowskiego w Szadku^[9].

Powiat szadkowski powstał pod koniec XIV wieku^[10]. W powiecie szadkowskim w XVI w. było 6 miast: Szadek, Łask, Lutomiersk, Pabianice, Uniejów i Niemysłów wchodzących wraz z powiatem w skład województwa sieradzkiego. Liczne pożary i epidemie, a przede wszystkim zapaść gospodarcza kraju spowodowały jednak upadek miasta w następnych stuleciach.

W czasach zaborów szadkowianie czynnie współdziałali w wysiłku zmierzającym do odzyskania wolności. Po upadku powstania listopadowego, gdy w marcu 1833 r. na terytorium Królestwa wkraczały niewielkie partie podległe płk. Józefowi Zaliwskiemu, jedna z nich (kilkunastu ludzi), dowodzona przez Faustyna Sulimierskiego została rozbita w lesie janowickim pod Szadkiem. Dwóch z nich schwytano i po śledztwie Audytoriatu Polowego Sądu Wojennego skazano na karę śmierci. Wyrok wykonano 19 VIII 1833 r. na rynku szadkowskim. Rosjanie rozstrzelali: Feliksa Bugajskiego i Sylwestra Racieńskiego. Za pomoc udzieloną spiskowcom aresztowano: Salomeę Kozłowską i Salomeę Leopoldową. Gdy Józef Oxiński, pierwszy dowódca powstańczy w 1863 r. w okolicach Sieradza wyznaczył punkt zborny w lesie koło Miedźna, licznie stawili się tam mieszkańcy Szadku. Naczelnikiem cywilnym miasta z ramienia władz powstańczych był Feliks Czekalski.

W 1905 r. miały tu miejsce manifestacje patriotyczne i starcia z policją. W nocy z 11 na 12 listopada 1918 r. miejscowy oddział Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) rozbroił Niemców, a następnie „uzbrojony w tęgie kije” opanował Zduńską Wolę wraz z dworcem kolejowym, ubezpieczając w ten sposób oddział sieradzki POW, walczący w tym czasie z Niemcami na sieradzkiej stacji kolejowej.

W 1919 r. Szadek odzyskał prawa miejskie utracone w 1870 r. W okresie międzywojennym rozwinął się przemysł młynarski, stworzono połączenie kolejowe na trasie Śląsk – porty.

W 1921 r. w Szadku żyło 535 Żydów, co stanowiło 17% mieszkańców. W czerwcu 1940 okupant niemiecki utworzył dla ludności żydowskiej getto, w którym umieszczono ok. 400 osób. W sierpniu 1942 wszyscy jego mieszkańcy zostali wywiezieni do Chełmna nad Nerem i zamordowani. W 1943 Niemcy wprowadzili dla miasta nazwę niem. Schadeck.

Zasłużeni dla regionu szadkowskiego: Alfons Józef Ignacy Parczewski, Józef Leopold, Jerzy Karol Kurnatowski.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Szadku w 2014 roku^[11].

Ludzie związani z Szadkiem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Szadkiem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Szadku.

Zabytki

Najcenniejszym zabytkiem jest kościół parafialny Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Apostoła zbudowany w l. 1333–1335 w stylu gotyckim w miejscu drewnianego zniszczonego przez Krzyżaków w 1331 r. Świątynię rozbudowano przed poł. XIV i w poł. XVI w., także po 1868 r. i w 1905 r. Jest to budowla trójnawowa, halowa, podparta szkarpami. W fasadzie i w przejściu do zakrystii posiada profilowane ostrołukowe portale. Sklepienia naw z XVI w.: w prezbiterium i w nawie głównej gwiaździste, w bocznych – sieciowe. Drzwi zewnętrzne do zakrystii z blachy wykuwanej ręcznie z XV w. Zachowana fragmentarycznie polichromia Jana z Wrocławia z 1451 r. Zespół 5 renesansowych ołtarzy z początku XVII w. Chór muzyczny z XVI w. wsparty na tragarzach zdobionych rzeźbionymi łańcuchami. Ambona późnorenesansowa z 1 połowy XVII w. Chrzcielnica z brązu, gotycka ze sceną ukrzyżowania z XIV w. Gotycka Pietà z połowy XV w. W otworze tęczowym medalion z MB z Dzieciątkiem, późnogotycki z XVI w., dwa cenne relikwiarze z połowy XVII w. Szereg cennych nagrobków i tablic epitafijnych, najstarsze z XVI i XVII w. Obok kościoła wznosi się dzwonnica o charakterze obronnej baszty z wąskimi otworami strzelniczymi. Na murach widać ślady w postaci okrągłych wgłębień po nieceniu ognia przy użyciu świdra ogniowego oraz wmurowane na pamiątkę kamienne kule armatnie.

Na opuszczonym cmentarzu ewangelicko–augsburskim w Szadku zachowała się kwatera żołnierzy niemieckich poległych między 21 listopada a 9 grudnia 1914 r. w walkach w okolicach Szadku, które były częścią Operacji Łódzkiej. Żołnierze pochodzili z garnizonów z Dolnego Śląska, m.in. z Nowej Soli. Kwaterę opisano w 2008 r. na łamach 97. numeru dwumiesięcznika oświatowego „Szkolne Wieści”.

Na cmentarzu grzebalnym kościół św. Idziego, według tradycji na miejscu najstarszego kościoła w Szadku, z 1858–1860 r. Na uwagę zasługuje tabernakulum misternie rzeźbione z I poł. XVII w. Na drugim cmentarzu (cholerycznym) dwie duże mogiły ludności cywilnej i żołnierzy polskich z września 1939 r. Przy głównej alejce mogiła 13 powstańców z partii Powidzkiego, dowódcy plutonu strzelców powiatu sieradzkiego, poległych w bitwie pod Szadkowicami 6 października 1863 r.

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[12] na listę zabytków wpisane są obiekty:

kościół parafialny pw. Wniebowzięcia MB, XIV–XIX w., nr rej.: 850 z 28.12.1967,
dzwonnica, nr rej.: 851 z 28.12.1967.

Wydawnictwo

Na temat regionu szadkowskiego i samego miasta od 2001 ukazuje się rocznik naukowy „Biuletyn Szadkowski” (B.Sz.) wydawany przez Uniwersytet Łódzki przy współpracy Urzędu Miasta i Gminy Szadek. Zawiera recenzowane artykuły oraz sprawozdania i notatki. To efekt współpracy środowisk naukowych reprezentujących różne dyscypliny, a jednocześnie ważne forum wymiany informacji i poglądów w zakresie interdyscyplinarnej wiedzy o regionie szadkowskim^[13].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .
↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. Sport i Turystyka – MUZA SA, Warszawa 1998, s. 848. ISBN 83-7079-926-4.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74–75.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.
↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
↑ M. Pawlikowski: Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Strzałków, 2012; tenże: Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Strzałków, 2012.
↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.
↑ TomaszT. Figlus TomaszT., Zagadnienia morfogenezy i przemian rozplanowania wsi na tle rozwoju osadnictwa w zachodniej części gminy Szadek, „Biuletyn Szadkowski”, 16, 2016, DOI: 10.18778/1643-0700.16.05 [dostęp 2019-09-10] .
↑ Szadek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].
↑ Biuletyn Szadkowski – Strona główna [online], biuletynszadkowski.geo.uni.lodz.pl [dostęp 2015-12-20] .

Bibliografia

Marszał T.: Szadek. Monografia miasta. Szadek, 1995.
Ruszkowski A.: Sieradz i okolice. Sieradz, 2000.
Leopold J.: Ziemia Szadkowska w Sieradzkiem, [w:] „Wieś Ilustrowana”, Rok IV, Warszawa, kwiecień 1913 r., s. 17–31, 46 ilustracji.

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona Gminy i Miasta Szadek
Szadek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 759 .
Biuletyn Szadkowski: http://biuletynszadkowski.geo.uni.lodz.pl/
Atlas Fontium (mapa kartograficzna I Rzeczypospolitej z II połowy XVI wieku): (1) http://atlasfontium.pl/index.php?article=corona (mapa i indeks do pobrania); (2) http://hgisb.kul.lublin.pl/azm/pmapper-4.2.0/map_default.phtml?config=korona&language=pl&resetsession=ALL
Mapa Gilly’ego (zaboru pruskiego pod koniec XVIII w.): https://terrasiradiensis.jimdofree.com/mapy/mapa-gilly-ego/
Mogiła powstańców 1863 r. w Szadku
Cmentarze i pomniki IWŚ – cmentarze w Szadku
Cmentarze i pomniki walk o utrwalenie granic – pomnik w Szadku

[gus2022-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] .

[2] Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. Sport i Turystyka – MUZA SA, Warszawa 1998, s. 848. ISBN 83-7079-926-4.

[3] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 74–75.

[4] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.

[5] Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 66.

[6] Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.

[populacja2019-7] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .

[8] M. Pawlikowski: Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Strzałków, 2012; tenże: Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Strzałków, 2012.

[9] Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.

[10] TomaszT. Figlus TomaszT., Zagadnienia morfogenezy i przemian rozplanowania wsi na tle rozwoju osadnictwa w zachodniej części gminy Szadek, „Biuletyn Szadkowski”, 16, 2016, DOI: 10.18778/1643-0700.16.05 [dostęp 2019-09-10] .

[populacja2016-11] Szadek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[12] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].

[13] Biuletyn Szadkowski – Strona główna [online], biuletynszadkowski.geo.uni.lodz.pl [dostęp 2015-12-20] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Miasto	Szadek
Części miasta	Bobownia Grabowiny Kąty Krucica Osiny Struga Uniejowska Szosa
Wsie	Antonin Boczki Nowe Boczki Stare Boczki-Parcela Borki Prusinowskie Choszczewo Dziadkowice Dziewulin Górna Wola Góry Prusinowskie Grzybów Hamentów Jamno Janów Karczówek Kobyla Miejska Kotlinki Kotliny Krokocice Kromolin Nowy Kromolin Stary Lichawa Lichawa-Parcela Łobudzice Marcelin Ogrodzim-Kolonia Piaski Prusinowice Prusinowice-Parcela Przatów Dolny Przatów Górny Przybyłów Reduchów Reduchów-Kolonia Rzepiszew Rzepiszew-Kolonia Sikucin Sikucin-Kolonia Starostwo Szadek Szadkowice Szadkowice-Kolonia Szadkowice-Ogrodzim Tarnówka Tomaszew Wielka Wieś Wilamów Wilamów-Kolonia Wilamów-Parcela Wola Krokocka Wola Łobudzka
Części wsi	Aleksandrów Czarny Las Gosiów Henryków Piekiełko Pustki Sachalin Wardęga Wola Przatowska
Kolonie	Babiniec Lichawa-Kolonia
Osady	Brądy Kornaty Łodzia Przatówek Rzepiszew-Resztówka Rzeszówka Szadek Szadkowice Wielka Wieś-Folwark
Osada leśna	Prusinowice

Miasta	Szadek Zduńska Wola
Gminy miejskie	Zduńska Wola
Gminy miejsko-wiejskie	Szadek
Gminy wiejskie	Zapolice Zduńska Wola

Przynależność wojewódzka	gubernia kaliska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Burzenin (do 1870) Sieradz Szadek (do 1870 i od 1919) Warta (← od 1886) Zduńska Wola (do 1955 →) Złoczew (do 1870 i od 1919)
Osiedla (1954–72)	Karsznice (od 1959)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Barczew (do 1954) Bartochów (← 1886–1954) Bogumiłów (do 1953) Brąszewice (od 1953) Brzeźnio Burzenin (191?–22) Burzenin (od 1953) Charłupia Mała (do 1954) Dzierzązna (do 1926) Godynice (do 1953) Gruszczyce Klonowa Korczew (1953–54) Krokocice (do 1954) Majaczewice (do 1953) Męka (do 1953) Monice (1953–54) Rossoszyca (1926–54) Sieradz (od 1973) Starostwo Szadek (do 1870) Szadek (od 1870) Warta (od 1973) Wierzchy (do 1954) Wojsławice (do 1953) Woźniki (1953–54) Wróblew Zadzim (do 1954) Zduńska Wola Złoczew Złoczew (1870–74)
Gromady (1954–72)	Annopole (1954–61) Barczew (1954–72) Bartochów (1954–58) Brąszewice (1954–72) Broszki (1954–57) Brzeźnio (1954–72) Burzenin (1954–72) Charchów Pański (1954–55 →) Charłupia Mała (1954–72) Charłupia Wielka (1954–72) Chojne (1954–61) Czechy (1954–68) Dąbrowa Wielka (1956–72) Drużbin (1954–55 →) Dzierżązna (1954–59) Godynice (1954–72) Górna Wola (1954–57) Grabówka (1954–68) Grójec Wielki (1954–57) Gruszczyce (1954–72) Jakubice (1954–58) Janiszewice (1954–68) Jeżew (1954–55 →) Kamionaczyk (1954–59) Kamionka (1968–72) Karsznice (1954–59) Kliczków Mały (1954–72) Klonowa (1954–72) Kłocko (1954–58) Korczew (1954–72) Krobanówek (1954–68) Krokocice (1954–68) Kuźnica Zagrzebska (1954–57) Monice (1954–72) Niechmirów (1954–68) Niemojew (1954–57 (→)) Ostrów (1954–57) Owieczki (1954–57) Potok (1954–57) Prusinowice (1954–61) Ralewice (1954–59 (→)) Rossoszyca (1954–72) Rzechta (1954–68) Sikucin (1954–58) Słomków Mokry (1954–61) Sokołów (1954–56) Stolec (1954–68) Uników (1954–57) Warta (1959–72) Wągłczew (1954–68) Wielka Wieś (1954–72) Wierzchy (1954–55 →) Włocin (1954–61) Włyń (1959–68) Wola Będkowska (1954–57) Woźniki (1954–72) Wróblew (1954–72) Zadzim (1954–55 →) Zagajew (1954–58) Zduńska Wola (1968–72) Złoczew (1958–72) Zygry (1954–55 →) Żuraw (1954–58)