Percy Bysshe Shelley

Shelley sine verdiar og personlege val var svært radikale for si tid og var medverkande til at han aldri vart særleg kjend i si eiga levetid. Han argumenterte ofte for fri kjærleik og praktiserte polygami i fleire periodar. Frå 1812 var han vegetarianar, noko han argumenterte for fleire gonger, mellom anna i «A Vindication of Natural Diet» frå 1813. Med sin bohemliknande livsstil i Italia vert han ofte sett i samanheng med Byron og Keats, altså som ein av dei arketypiske engelske romantikarane.

Politisk var Shelley svært liberal og kjempa for utjamning i det strengt klassedelte engelske samfunnet. Eit viktig særtrekk ved den politiske oppfatninga hans er at han oppmoda til ikkje-valdeleg opprør, noko som seinare inspirerte profilerte ikkje-valdsfolk som Henry David Thoreau og Mahatma Gandhi. «The Masque of Anarchy» frå 1819 vert ofte rekna som den første moderne teksten som oppmodar til ikkje-valdeleg motstand, med linjer som «Stand ye calm and resolute, / Like a forest close and mute, / With folded arms and looks which are / Weapons of an unvanquished war».

Sjølv om dei stuttare dikta hans, til dømes «To a Skylark» og «Ode to the West Wind», er dei som oftast vert lesne og siterte, er dei lengre lyriske verka hans like viktige i forfattarskapen. Desse inkluderer Queen Mab (1813), Prometheus Unbound (1820), Adonaïs (1821) og det uferdige «The Triumph of Life» (publisert 1824).

I «To a Skylark» bruker han lerka for å illustrere diktaren si umoglege oppgåve med å skildre det som ikkje kan skildrast. Det uferdige «The Triumph of Life», eit langt, narrativt dikt, modellert etter Dantes Den guddommelege komedie, granskar kjernen av livet og røyndomen med diktarfilosofen Rousseau som den sentrale figuren.

I det lyriske dramaet Prometheus Unbound (1820) får ideane hans om kampen til menneskesjela etter perfeksjon og frigjering frå det vonde sine lenkjer sitt mest tydlegaste uttrykk. Smerte, synd og død er forbigåande lidingar. Religion er òg ein forbigåande fase, for gudane er berre fantasifoster skapte av mennesket sjølv. Derfor blir tyrannen Jupiter styrta, og fallet hans gir støyten til gjenfødinga til menneska, når Prometheus blir «frigjorde». Sjølv om Shelley opphavleg byrja å tenkje i Godwinske banar, er Prometheus i botn og grunn eit uttrykk for platonske idear. The Cenci, med emne frå italiensk historie, er skriven for scena, men er eit lesedrama.

John Keats' død inspirerte han til elegien Adonaïs, og fridomskampen til grekarane til dramaet Hellas. Diktet Epipsychidion sprang ut av det svermeriske vennskapet hans med Emilia Viviani, som stod som ei lekamleggjering av platonsk skjønnheit for Shelley. I avhandlinga Defence of Poetry (1821) hevdar han i glødande ordelag den evige verdien av poesien og den guddommelege oppgåva til diktaren.

På sitt beste overtyder Shelley sine dikt gjennom si retoriske kraft og heilstøypte visjonar, men mange av dei verkar umodne, naive og nesten hysterisk sjølvmedlidande. Sidan 1900-talet på mange måtar var eit opprør mot romantikken, vart Shelley sitt forfattarrykte enda dårlegare. Dei større verka hans, der han gir uttrykk for trua si på ein platonsk og statisk eksistens i fullkommen kjærleik, vart stort sett omsette, medan dei revolusjonære ideane fekk fornya interesse på eit seinare tidspunkt.

Shelley var ikkje særleg kjend i samtida, mellom anna fordi dei strenge sensurlovene i England gjorde at mange av verka hans ikkje vart publiserte medan han levde. Etter at han døydde, vart kona Mary Wollstonecraft Shelley heilt sentral i å spreie ektemannen sin poesi, og det var ho som redigerte den første samlinga av dikta hans, Poetical Works (1839).

• Storbritannias litteratur
• Mary Shelley
• lyrikk
• Lord Byron

• Cameron, Kenneth Neill: Shelley : the golden years, 1974
• Cameron, Kenneth Neill: The young Shelley : genesis of a radical, 1950
• Ferber, Michael: The poetry of Shelley, 1993
• Holmes, Richard: Shelley : the pursuit, 1974
• The Cambridge companion to Shelley, 2006 (Cambridge companions to literature)
• Kelley, Theresa: «Life and biographies» i T. Morton (red.): The Cambridge Companion to Shelley. Cambridge 2006
• Reiman, Donald H. & James Bieri: «Shelley and the British Isles», i M. O'Neill and A. Howe (red.): The Oxford Handbook of Percy Bysshe Shelley. Oxford 2013