Kontent qismiga oʻtish

Anime

Ishoratlarni tahrirla
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Cowboy Bebop (1998) nomli animedan lavha.

Anime (yaponcha: アニメ, XPA: [aꜜɲime] ⓘ) – Yaponiyada paydo boʻlgan qoʻlda chizilgan va kompyuterda yaratilgan animatsiya. Yaponiyadan tashqarida esa oʻziga xos yapon multfilmlari uslubini anglatadi[1].Biroq, Yaponiya va yapon tilida „anime“ (inglizcha „animation“ soʻzining qisqartirilgan shaklidan olingan atama) barcha animatsion asarlarni, uslubi yoki kelib chiqishidan qatʼi nazar, tasvirlaydi. Yapon animatsiyasiga oʻxshash uslubdagi koʻplab animatsion asarlar Yaponiyadan tashqarida ham ishlab chiqariladi. Video o'yinlar ham baʼzan anime deb nomlanuvchi mavzu va sanʼat uslublarini oʻz ichiga oladi. Ilk tijorat yapon animatsiyasi 1917-yilga borib taqaladi. 1960-yillarda kartonchi Osamu Tezuka asarlari bilan oʻziga xos sanʼat uslubi paydo boʻldi va keyingi oʻn yilliklarda keng tarqalib, katta ichki auditoriyani shakllantirdi. Anime kinotearlarda namoyish etiladi, televideniye orqali efirga uzatiladi, toʻgʻridan-toʻgʻri uy media vositalariga va internet orqali tarqatiladi. Original asarlardan tashqari, anime koʻpincha yapon komikslarining (Manga), yengil romanlarning yoki video oʻyinlarning adaptatsiyalari hisoblanadi. U turli keng va tor auditoriyalarga moʻljallangan koʻplab janrlarga boʻlinadi[2]. Anime – bu yangi paydo boʻlayotgan texnologiyalarga javoban moslashgan oʻziga xos ishlab chiqarish usullariga ega boʻlgan xilma-xil vositadir. U grafik sanʼat, xarakterizatsiya, kinematografiya va boshqa ijodiy hamda individualistik texnikalarni oʻz ichiga oladi[3]. Gʻarb animatsiyasi bilan taqqoslaganda, anime ishlab chiqarish odatda harakatga kamroq, muhitning tafsilotlari va „kamera effektlari“dan foydalanishga koʻproq eʼtibor qaratadi, masalan, panorama, yaqinlashtirish va burchak tasvirlari[3]. Xilma-xil sanʼat uslublari qoʻllanadi, personajlarning proporsiyalari va xususiyatlari juda xilma-xil boʻlishi mumkin, umumiy xarakterli xususiyat esa katta va ifodali koʻzlar hisoblanadi[4]. Anime sanoati 430 dan ortiq ishlab chiqarish studiyalaridan iborat boʻlib, ularga Studio Ghibli, Kyoto Animation, Sunrise, Bones, Ufotable, MAPPA, Wit Studio, CoMix Wave Films, Production I.G va Toei Animation kabi yirik studiyalar kiradi. 1980-yillardan boshlab, chet el dublyaji va subtitrlangan dasturlarning ommalashishi tufayli bu soha xalqaro muvaffaqiyatga erishdi. 2010-yillardan boshlab esa, toʻgʻridan-toʻgʻri efir xizmatlarining rivojlanishi va anime madaniyatini qamrab oluvchi demografik guruhning kengayishi tufayli, ham Yaponiya ichida, ham butun dunyo boʻylab yanada ommalashdi[5]. 2016-yilga kelib, yapon animatsiyasi dunyodagi animatsion teledasturlarning 60 foizini tashkil etdi[6].

Etimologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Animatsiyaning bir turi sifatida, anime – bu boshqa vositalarda uchraydigan koʻplab janrlarni oʻz ichiga olgan sanʼat shakli; baʼzida u notoʻgʻri ravishda oʻzi alohida janr sifatida tasniflanadi[7]. Yapon tilida „anime“ atamasi kelib chiqishi yoki uslubidan qatʼi nazar, barcha animatsion asarlarga nisbatan ishlatiladi[8]. Ingliz tili lugʻatlarida odatda „anime“ (/ˈænɪmeɪ/)[9] „yapon animatsiyasi uslubi[10]“ yoki „Yaponiyada paydo boʻlgan animatsiya uslubi[11]“ deb taʼriflanadi. Boshqa taʼriflar kelib chiqishiga asoslangan boʻlib, asarning „anime“ deb hisoblanishi uchun Yaponiyada ishlab chiqarilgan boʻlishi talab qilinadi[12].

„Anime“ atamasining etimologiyasi bahsli masala hisoblanadi. Inglizcha „animation“ soʻzi yapon katakana yozuvida アニメーション (animēshon) tarzida va uning qisqartirilgan shakli アニメ (anime, [a.ɲi.me] deb talaffuz qilinadi) koʻrinishida yoziladi[12]. Baʼzi manbalar bu atama fransuzcha animatsiya uchun ishlatiladigan dessin animé („multfilm“, soʻzma-soʻz tarjimasi 'jonlantirilgan rasm') iborasidan kelib chiqqan deb taʼkidlashadi[13], boshqalar esa bu fikrni 1970-yillarning oxiri va 1980-yillarda Fransiyada animening ommalashganligi tufayli paydo boʻlgan afsona deb hisoblashadi[12].

Ingliz tilida anime – oddiy ot sifatida ishlatilganda – odatda umumiy ot vazifasini bajaradi. (Masalan: „Anime koʻrasizmi?“ yoki „Qancha anime koʻrgansiz?“)[14][15]) Baʼzi boshqa yaponcha soʻzlar kabi, masalan saké va Pokémon, ingliz tilidagi matnlarda anime soʻzi baʼzan animé shaklida (fransuzchaga oʻxshab) yoziladi, yaʼni oxirgi e harfi ustiga urgʻu belgisi qoʻyiladi. Bu oʻquvchiga harfni talaffuz qilish kerakligini, ingliz tilining yozuv qoidalariga koʻra uni oʻqimaslik kerak deb oʻylamasligini koʻrsatish uchun qilinadi. Anime atamasi keng tarqalishidan oldin, 1970 va 1980-yillarda Japanimation atamasi keng qoʻllangan. Bu soʻz Yaponiya (Japan) va animatsiya (animation) soʻzlarining qoʻshilishidan hosil boʻlgan. 1980-yillarning oʻrtalarida anime atamasi Japanimation oʻrnini egallay boshladi[16]; umuman olganda, Japanimation atamasi hozirda faqat maʼlum bir davrga oid asarlarda, yapon animatsiyasini ajratib koʻrsatish va aniqlash uchun ishlatiladi[17].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Anime#cite_note-1
  2. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Anime#cite_note-2
  3. ↑ 3,0 3,1 Craig 2000, ss. 139–140.
  4. ↑ Ashcraft, Brian. „A Serious Look at Big Anime Eyes“. Kotaku (2016-yil 21-sentyabr). 2021-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 4-yanvar.
  5. ↑ https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Anime&action=edit#
  6. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Anime#cite_note-6
  7. ↑ Poitras 2000, s. 7.
  8. ↑ „Tezuka: The Marvel of Manga - Education Kit“. Art Gallery New South Wales (2007). 2007-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 28-oktyabr.
  9. ↑ „Anime - Meaning“. Cambridge English Dictionary. 2019-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-iyul.
  10. ↑ „Anime“ (en). Lexico. Oxford University Press. 2020-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 7-sentyabr.
  11. ↑ „Anime“ (en). Merriam-Webster. 2013-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 7-sentyabr.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 „Lexicon - Anime“. Anime News Network. 2020-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 12-sentyabr.
  13. ↑ Kroon, Richard W.. A/V A to Z: An Encyclopedic Dictionary of Media, Entertainment and Other Audiovisual Terms. McFarland, 2010 — 48-bet. ISBN 978-0-7864-5740-3. Qaraldi: 2023-yil 15-may. 
  14. ↑ "Anime". Anime (4th nashri). 
  15. ↑ „Anime“. Dictionary.com Unabridged (v 1.1). 2023-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 21-mart.
  16. ↑ Patten 2004, ss. 85–86.
  17. ↑ Patten 2004, ss. 69–70. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Anime&oldid=5190740" dan olindi